4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi byrddau iechyd i sicrhau bod y targed llwybr lle’r amheuir canser 62 ddiwrnod yn cael ei gyrraedd yn gyson ar draws Cymru? OQ62466

Mae gwella canlyniadau canser a lleihau amseroedd aros canser yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth hon. Rydym yn buddsoddi mewn gwasanaethau canser ac yn gweithio gyda’r byrddau iechyd, gyda chefnogaeth gweithrediaeth y GIG, i hybu gwelliant cynaliadwy ar gyfer amseroedd aros canser, drwy roi’r llwybrau optimaidd cenedlaethol ar waith.

Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Cysylltodd etholwr â mi a oedd wedi cael diagnosis dinistriol o ganser y fron. Yna, darganfu fy etholwr, ar ôl aros cyfanswm o 107 diwrnod am driniaeth, yn hytrach na’r 62 a fwriadwyd o dan y targed ar gyfer llwybr lle'r amheuir canser, y byddai angen mastectomi arni. Mae'n ansicr hyd heddiw a ellid bod wedi osgoi hyn pe bai'r amser targed wedi'i gyrraedd. Ond ar ôl llawdriniaeth hynod heriol yn feddyliol ac yn gorfforol, dywedwyd wrthi wedyn ei bod wedi dioddef niwed i'r nerfau o ganlyniad i'r llawdriniaeth a'i bod bellach ar restr aros arall gyda disgwyl y bydd rhaid iddi aros dwy flynedd am ail lawdriniaeth. Pan ofynnodd fy etholwr i Fwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe pam y bu’n rhaid iddi aros 107 o ddiwrnodau yn hytrach na’r targed o 62, dywedwyd wrthi mai'r rheswm am hynny oedd, 'gwyliau banc'. Rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, fod hwnnw’n ymateb cwbl annerbyniol ac yn sefyllfa dorcalonnus i fy etholwr. Nid yw canser yn cymryd gwyliau banc. Felly, sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod pob bwrdd iechyd yn cyrraedd y targed 62 diwrnod hwnnw, yn hytrach na chuddio y tu ôl i esgusodion gwan, gan fod bywydau yn y fantol?

Wel, mae’n ddrwg gennyf glywed am brofiad eich etholwr. Yn amlwg, nid yw hynny’n ddigon da. Nid wyf mewn sefyllfa i wneud sylwadau ar yr ymateb gan y bwrdd iechyd, gan nad wyf yn ymwybodol o gyd-destun yr hyn a ddywedwyd. Yr hyn rwy'n ei wybod, mewn perthynas â chanser y fron yn benodol, yw bod pedwar bwrdd iechyd wedi cyflawni’r targed amseroedd aros ar gyfer canser, gan gynnwys bwrdd iechyd bae Abertawe, a gyflawnodd berfformiad o dros 80 y cant. Wrth gwrs, hoffem pe bai hynny hyd yn oed yn uwch, ond dyna’r sefyllfa ar hyn o bryd. Mae gennym raglen genedlaethol, a gefnogir gan weithrediaeth y GIG, i weithio gyda byrddau iechyd ac ymddiriedolaethau GIG i adfer perfformiad amseroedd aros ar gyfer y pum canser â’r cyfraddau perfformiad isaf.

Mewn perthynas â chanser y fron, cafwyd llwyddiannau mewn rhannau o Gymru, lle mae byrddau iechyd wedi gallu datblygu dulliau siop un stop, a bydd cyfleuster o’r fath yn gwasanaethu rhannau o’i ranbarth. Ac yn yr ardaloedd hynny, fe wyddom fod y profiad yn llawer gwell i gleifion, gan ei fod yn brofiad cyflymach, a dweud y gwir, ond hefyd, mae'n galluogi'r bwrdd iechyd i gyrraedd lefelau llawer, llawer uwch o gydymffurfiaeth â'r targed, cymaint ag 89 neu 90 y cant. Felly, rydym am weld rhagor o arloesedd o'r fath o ran darparu gwasanaethau, i sicrhau nad oes yn rhaid i fenywod, fel eich etholwr, gael y profiad hwnnw.

Mae canserau prin yn cael eu diagnosio’n llai aml, ond gyda’i gilydd, dyna yw bron i un o bob pump o’r holl ddiagnosisau canser bob blwyddyn, ac maent yn cynnwys canserau gynaecolegol, a rhai o’r canserau llai goroesadwy, megis canserau’r stumog a chanser yr oesoffagws a chanserau’r gwaed. Bydd cael diagnosis cynharach o'r canserau prin hyn yn hanfodol er mwyn cyrraedd yr amser aros targed o 62 diwrnod. Ddydd Gwener diwethaf, aeth y Bil Canserau Prin, Bil Aelod preifat, drwy ei Ail Ddarlleniad yn Senedd y DU, ac mae’n gobeithio gwneud darpariaeth i gymell ymchwil a buddsoddiad i drin mathau prin o ganser ac at ddibenion cysylltiedig. Ac felly, er mai Lloegr yw ffocws y Bil, efallai y bydd ei effeithiau'n cael eu teimlo yma yng Nghymru, gan fod cymaint o gleifion yn teithio i Loegr i gael eu triniaeth ganser, fel y nodwyd yn gynharach yn y drafodaeth. Felly, a yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi unrhyw ystyriaeth i’r effeithiau a’r canlyniadau i Gymru os daw'r Bil hwn yn gyfraith?

Diolch am eich cwestiwn pwysig. Cyflwynwyd y Bil Canserau Prin, wrth gwrs, fel Bil Aelod preifat, ond mae Llywodraeth y DU wedi cadarnhau ei chefnogaeth i’r ddeddfwriaeth, fel y mae’r Aelod yn amlwg yn gwybod. Bydd dyddiad ar gyfer y Cyfnod Pwyllgor yn cael ei gadarnhau; nid yw wedi'i nodi eto. Bu gohebiaeth rhyngom—rhwng y ddwy Lywodraeth—mewn perthynas â’r Bil, a chafwyd trafodaethau ar lefel swyddogol gyda swyddogion cyfatebol yn yr Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar y goblygiadau a’r cyfleoedd posibl a allai godi yn y Bil. Mae cefnogaeth i wella ymchwil i fathau prin o ganser yma yng Nghymru. Rydym wedi cytuno y bydd swyddogion yn gweithio'n agos i sicrhau y ceir cydlynu a chydgysylltu ledled y DU mewn perthynas ag amcanion y Bil.

Soniais yn fy ateb i Mabon ap Gwynfor am waith hyb cyflawni Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, ond efallai ei bod yn werth nodi hefyd yng nghyd-destun canserau prin yn benodol fod Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru hefyd wedi penodi arweinydd arbenigedd ymchwil ar gyfer clefydau prin yn ddiweddar, a’u rôl yw cynyddu a chyflymu ymchwil ar draws GIG Cymru ar gyfer clefydau prin, gan gynnwys canserau.

Diolch i Tom Giffard am y cwestiwn yma, ond, yn anffodus, mae llawer gormod o enghreifftiau o etholwyr ddim yn derbyn triniaeth o fewn 62 diwrnod—y dyddiad disgwyliedig. Nid yn unig fod Tom wedi cyfeirio at etholwraig yn ei ardal o; rydw i yn llythrennol newydd dderbyn neges gan etholwraig o ardal Dinas Mawddwy a gafodd ddiagnosis o ganser yr ysgyfaint nôl ym mis Tachwedd. Mae hi'n parhau i aros am driniaeth ac fe gafodd hi wybod mai'r cam nesaf fydd radiotherapi, ond mae yna broblem gyda'r ffiniau. Fe gafodd hi ddealltwriaeth y byddai hi'n gorfod teithio i lawr i Singleton yn Abertawe o Ddinas Mawddwy, ond wedyn nad fyddai hynny'n bosib oherwydd ei bod hi'n byw yn ardal Betsi Cadwaladr. Mae ei bywyd hi yn llythrennol yn y fantol, gyda'r canser o bosib yn tyfu, a thrwy hyn mae'r awdurdodau iechyd yn cecru am bwy ddylai gymryd y cyfrifoldeb am ei thrin hi oherwydd ble mae hi'n byw. Mae hyn yn wir am nifer fawr o gleifion. Nawr, mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi dweud yn flaenorol fod y Llywodraeth wedi mynd i'r afael â'r loteri cod post yma, ond mae'n amlwg nad ydy hynny'n wir a bod cleifion yn dal i ddioddef oherwydd hyn. Ydy'r Ysgrifennydd Cabinet yn credu bod sefyllfa fy etholwraig i yn dderbyniol, a pha gamau sy'n cael eu cymryd i atal hyn rhag digwydd?

Wel, dwi ddim yn y sefyllfa i roi sylwadau penodol ar sefyllfa'r etholwraig. Dydy'r sefyllfa ddim yn dderbyniol yn y ffordd mae'r Aelod wedi disgrifio honno i fi. Os hoffai yrru llythyr ataf i gyda'r manylion, fe fyddwn i'n hapus iawn i edrych i mewn iddo fe.