Eitem 4 heddiw yw datganiad gan y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar adfer natur yng Nghymru. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Huw Irranca-Davies.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Bron i 75 mlynedd yn ôl i'r diwrnod, cafodd mynediad pobl at natur ei chwyldroi pan sefydlwyd Deddf Parciau Cenedlaethol a Mynediad i Gefn Gwlad 1949. Am y tro cyntaf, rhoddodd hyn hawliau tramwy cyhoeddus i bobl, llwybrau cenedlaethol ac ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol. Roedd y Ddeddf yn troi rheolau canrifoedd oed ynghylch mynediad i dir ar eu pen gan roi hawl i bawb—pawb—i fwynhau natur, ni waeth faint o arian oedd ganddyn nhw yn eu pocedi.

Nid yw'n gyd-ddigwyddiad, wrth gwrs, mai hon oedd yr un Llywodraeth Lafur drawsnewidiol a greodd y GIG. Yr un egwyddorion sosialaidd ar waith. Mae'n ymwneud â thegwch ac am bobl yn cael y rhyddid i gael gafael ar yr hanfodion sydd eu hangen arnom i gyd i fyw bywyd iach a hapus. A'r un egwyddorion hynny yw'r hyn sy'n sail i hanes amgylcheddol balch Llywodraethau Llafur olynol Cymru yma yn y Senedd dros y 25 mlynedd diwethaf, o greu llwybr arfordir Cymru, i sefydlu coedwig genedlaethol Cymru. Ac mae'r un egwyddorion hynny yn dal i'n hysgogi ni heddiw. A chan fod un o bob chwe rhywogaeth bellach mewn perygl o ddiflannu yng Nghymru, ni fu erioed yn bwysicach adfer a chryfhau cysylltiad pobl â natur. Mae adfer natur yn golygu adfer y lleoedd rydyn ni'n byw ynddyn nhw ac yn eu mwynhau. Mae'n darparu swyddi gwyrdd. Mae'n cefnogi economïau lleol a gwledig, ac mae'n sail i'r economi mewn ystod eang o sectorau, gan gynnwys, wrth gwrs, cynhyrchu bwyd a thwristiaeth.

Dirprwy Lywydd, siaradodd pobl Cymru yn glir iawn yn ystod ymarfer gwrando'r Prif Weinidog, a heddiw rydw i yma i ddangos sut rydyn ni'n troi eu geiriau'n weithredoedd. Yn nhymor y Senedd hon yn unig, rydyn ni wedi buddsoddi dros £150 miliwn i adfer natur ac i wella mynediad at natur ar stepen drws pobl. Rydyn ni wedi darparu mwy na 4,000 o fannau gwyrdd, 790 o safleoedd tyfu bwyd cymunedol, 670 o berllannau cymunedol ac 80 o erddi synhwyraidd therapiwtig trwy ein Lleoedd Lleol ar gyfer Natur. A gyda llaw, mae hyn yn cynnwys darparu mwy o fannau gwyrdd mewn cymunedau llai cefnog yn ein trefi a'n dinasoedd ledled Cymru, lle gall fod yn anoddach dod o hyd i fannau gwyrdd weithiau. Ac rydyn ni wedi trawsnewid ein glaswelltiroedd trefol yn gartrefi i beillwyr a bywyd gwyllt, gan weithio gyda'r partneriaethau natur lleol. Drwy newid y ffordd yr ydym yn torri gwair mewn lleoedd fel Parc Singleton yn Abertawe, ac ymylon ffyrdd sir Ddinbych, rydyn ni wedi helpu i'w gwneud yn fwy cyfeillgar i beillwyr.

Rydyn ni wedi buddsoddi £54 miliwn yn ein rhaglen Rhwydweithiau Natur i wella ein safleoedd gwarchodedig a chysylltu pobl â natur. Ac, yn ymarferol, mae hyn yn golygu ariannu lleoedd fel y fferm trychfilod yn Nhyddewi yr ymwelais â hi yn ddiweddar. Roedd yn wych clywed yn uniongyrchol am y gwaith y maen nhw'n ei wneud i gysylltu 200 hectar o gynefin bywyd gwyllt ac agor eu canolfan adfer natur, gan ddarparu adnodd gwych i blant lleol, ac i dwristiaid hefyd, ei fwynhau. A bydd llawer o Aelodau yma wedi cael y pleser o gwrdd â Jinx, y ci bioddiogelwch, sydd wedi helpu i ddiogelu poblogaeth adar môr sy'n bwysig yn fyd-eang ond sydd mewn perygl yng Nghymru ar ynysoedd fel Ynys Dewi yn sir Benfro. Ac rwyf eisoes wedi sôn am y goedwig genedlaethol, sydd bellach â dros 100 o safleoedd, gan greu rhwydwaith o goetiroedd a reolir yn dda ar hyd a lled Cymru. Mae'r safleoedd hyn yn darparu lleoedd i fyd natur ffynnu, ac i gymunedau eu mwynhau.

Mae ein grant buddsoddi mewn coetiroedd a chynlluniau Coetiroedd Bach wedi creu a gwella coetiroedd ledled Cymru, gyda dros £8 miliwn wedi'i ddyfarnu i 56 o brosiectau. Felly, er enghraifft, ym Mharc Dyfrdwy yn sir y Fflint, helpodd ein cefnogaeth i gyflogi dau barcmon rhan-amser i reoli'r safle ac i arwain dosbarthiadau a digwyddiadau cymunedol. Mae cyllid ar gyfer Llandegfedd yn y de wedi cefnogi gwelliannau sylweddol i lwybrau i greu man gwyrdd mwy hygyrch i'r cyhoedd ei fwynhau.

Ac, wrth gwrs, rwy'n cydnabod pa mor gryf mae pobl yn teimlo am bwysigrwydd gwella ansawdd dŵr ac adfer ein hafonydd, ac yn briodol felly. A dyna pam rydyn ni wedi darparu £40 miliwn ychwanegol o gyllid i Cyfoeth Naturiol Cymru i wneud hynny. Yn ddiweddar, ymwelais â phrosiect rhyfeddol ar Nant Dowlais, lle mae rhan o'r afon wedi ei hail-igam-ogamu, gobeithiwn y bydd y nant newydd honno yn ffurfio pyllau ac yn creu cynefin naturiol. Mae'n enghraifft wych o sut y gallwn weithredu i ddod ag ystod eang o fuddion gwahanol i ansawdd dŵr a bioamrywiaeth.

Ac oherwydd ein hymdrechion, mae ardal sy'n cyfateb i gannoedd o filoedd o gaeau rygbi o gynefin bellach yn cael ei hadfer, rhywbeth nad oedd yn digwydd o'r blaen. Mae cynllun Cynefin Cymru yn cefnogi ffermwyr i gynnal a gwella'r cynefin ar eu tir. Yn 2024 yn unig, dyrannwyd £16 miliwn, gyda 341,794 hectar dan gytundeb. Ac rydyn ni hefyd wedi cynnig contractau i ffermwyr i gefnogi'r gwaith o greu ac adfer dros 300 km o wrychoedd.

Mae'r rhaglen weithredu mawndir genedlaethol wedi adfer dros 3,000 o gaeau rygbi o fawn a adferwyd, gan gyrraedd ein targed flwyddyn o flaen amser—mae 1.6 miliwn tunnell o garbon wedi'i ddiogelu drwy hyn; mae allyriadau carbon yn gostwng 8,000 tunnell y flwyddyn. Mae'n cyfateb i 5,700 o allyriadau car. Ac mae adfer mawndir hefyd yn cefnogi rheoli llifogydd naturiol, yn ogystal â gwella ansawdd dŵr.

Ond nid ar dir yn unig yr ydyn ni'n gweithredu. Drwy gefnogi datblygiad y cynllun gweithredu morwellt cenedlaethol, byddwn yn galluogi adfer 266 hectar o forwellt erbyn 2030, o sir Benfro i Draeth Penial yng Nghaergybi. Ac mae Cymru yn arwain y ffordd ar y cynllun offer pysgota diwedd oes, sydd wedi casglu 12 tunnell o offer, lleihau llygredd plastig yn ein moroedd ac atal bywyd gwyllt rhag cael ei ddal a mynd ynghlwm yn yr offer.

Rydyn ni wedi cyflawni hyn i gyd, Dirprwy Lywydd, drwy weithio gyda phartneriaid a gwirfoddolwyr ledled Cymru. Ac rydyn ni wedi cyflawni hyn i gyd yn wyneb blynyddoedd a blynyddoedd a blynyddoedd o gyllidebau sydd dan bwysau oherwydd anhrefn economaidd Torïaidd yn San Steffan. Rydyn ni wedi cyflawni hyn i gyd, a byddwn yn parhau i gyflawni mwy, oherwydd bod amddiffyn ac adfer natur, a helpu mwy o bobl i'w fwynhau, wrth wraidd y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru.

Nawr, wrth gwrs, mae mwy y mae'n rhaid i ni ei wneud. Rydyn ni'n wynebu argyfwng hinsawdd a natur y mae angen i bob un ohonom fynd i'r afael ag ef yn uniongyrchol. Dyna pam rwy'n falch iawn o gyhoeddi heddiw y bydd 11 prosiect ychwanegol yn derbyn bron i £2.7 miliwn o gyllid Rhwydweithiau Natur, gyda chyhoeddiadau pellach i fod ym mis Mawrth. Rwyf hefyd yn bwriadu cynnal rownd arall o'r gronfa yn 2025-26. Ac nid dyna'r cyfan. Bydd ein gwaith buddsoddi cynaliadwy yn ein galluogi i gynyddu maint a chyflymder adfer natur ledled Cymru, i'n helpu i gyflawni ein huchelgeisiau mawr. Byddaf yn cyflwyno deddfwriaeth nodedig ar gyfer targedau adfer natur a chorff llywodraethu amgylcheddol. A bydd y cynllun ffermio cynaliadwy yn gofyn i ffermwyr, ac yn eu cefnogi, i reoli o leiaf 10 y cant o'u ffermydd fel cynefin, a chefnogi ystod eang o gamau gweithredu eraill ar gyfer natur.

Mae ein buddsoddiad, Dirprwy Lywydd, mewn adfer natur yn sicrhau gwelliannau y mae pobl ledled Cymru eisiau eu gweld nawr: diogelu rhywogaethau eiconig, gwella mynediad i bob cymuned, hybu ansawdd dŵr, cefnogi economïau lleol, swyddi gwyrdd, twf cynaliadwy. Bydd adfer a chysylltu pobl â natur hefyd yn sicrhau manteision yn y dyfodol, gan wella ein cydnerthedd yn wyneb newid hinsawdd a chryfhau ein gallu i reoli'r môr a'r tir yn gynaliadwy. Yr etifeddiaeth orau y gallwn ei gadael ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol yw amgylchedd naturiol sy'n gwella a all eu cefnogi nhw fel y mae wedi ein cefnogi ni. Edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau'r Aelodau, Dirprwy Lywydd.

A gaf fi ddiolch i chi, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad, a diolch i chi am rannu eich brwdfrydedd? Rwy'n croesawu rhai o'r cyhoeddiadau, yn amlwg, yn eich datganiad, gan gynnwys yr 11 prosiect newydd hynny. Yn wir, wrth wrando ar y datganiad, byddem yn teimlo bod popeth yn iawn. Ond dydyn ni ddim mewn lle da, nac ydyn ni? Mae un o bob chwe rhywogaeth mewn perygl o ddiflannu, ac mae bywyd gwyllt yng Nghymru wedi gostwng 20 y cant ers 1994. Mae Llywodraeth Cymru yn methu â chymryd y mater hwn yn ddigon o ddifrif. Nawr, a gaf i ganmol y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith am eu gwaith ar eu hadroddiad, a gyhoeddwyd ddoe, sy'n taflu goleuni ar y duedd bryderus o ddirywiad ym mywyd gwyllt ein gwlad? Yn 2021, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru argyfwng natur, sef un o'r Seneddau cyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng o'r fath. Fodd bynnag, mae'n amlwg o'r dystiolaeth sydd gennym nad yw hyn wedi arwain at unrhyw gamau cynaliadwy i wella ein sefyllfa gan Lywodraeth Cymru.

Mae blaenoriaethu'r amgylchedd yn golygu llawer mwy na datganiadau a chynlluniau. Mae'n gofyn am weithredu, ac mae'n gofyn am adnoddau priodol ac ymrwymiad llwyr, a byddai'n ymddangos nad ydym wedi gweld digon o hynny hyd yn hyn. Mae'n rhaid ymgysylltu'n ystyrlon â rhanddeiliaid i ddeall y problemau a'r camau atal, ac yna mae'n rhaid rhoi amcanion gyda thargedau mesuradwy y gellir eu cyflawni ar waith. Dim ond wedyn y gallwn ni obeithio ymdrin â maint yr argyfwng rydyn ni'n ei wynebu nawr. Mae'r ychydig dargedau yr oedd Llywodraeth Cymru wedi'u nodi, darllenom, wedi cael eu symud o 2025 i 2029. Rwy'n credu bod angen i ni wybod pam, Ysgrifennydd Cabinet. Mae hyn yn adlewyrchu diffyg brys, neu ymddengys ei fod yn adlewyrchu diffyg brys. Mae'n ymddangos mai ychydig iawn sydd wedi'i gyflawni o ran y targedau y bu gweithio arnynt ers 2022, ac ni ddylem fod mewn sefyllfa o oedi y tu ôl i Loegr a'r Alban unwaith eto. Mae'n sefyllfa drist yr ydym yn clywed amdani yn rhy aml. Mae adroddiad y pwyllgor yn datgelu maint methiant llywodraethau olynol Cymru. Mae methiannau ar lefel ddeddfwriaethol a strategol wedi ein gadael â chyfraith a pholisi hen ffasiwn, gan arwain at ychydig iawn o effaith. Nawr, mae CNC, y corff sydd i fod yn diogelu'r amgylchedd, yn parhau i fod heb ddigon o adnoddau, a chlywais yr hyn a ddywedwyd yn y datganiad am yr arian ychwanegol, ac eto rydyn ni'n parhau i ofyn iddo wneud mwy a mwy. Yn bersonol, rwy'n credu bod angen ailfeddwl yn sylfaenol am beth y dylai CNC fod yn gyfrifol. Yna mae angen adnoddau priodol arno er mwyn iddo wneud ei waith os ydym o ddifrif ynglŷn â gwneud cynnydd ar ein hafonydd. Nid wyf yn siŵr a fydd y £40 miliwn ychwanegol yn cyflawni hynny mewn gwirionedd.

Ar ddiwedd y dydd, Dirprwy Lywydd, ni all y Llywodraeth barhau i ofyn i fwy o bobl fel ffermwyr a chymunedau gwledig gyfrannu mwy a mwy i fynd i'r afael â materion amgylcheddol pan nad yw'r Llywodraeth ei hun yn tynnu ei phwysau ei hun. Ysgrifennydd Cabinet, mae gennym gyfle i wyrdroi'r duedd drychinebus hon a gwneud diwygiadau ystyrlon, cyflawni targedau a gyrru ymlaen gyda strategaeth a fydd yn gwneud gwahaniaeth mewn gwirionedd. Ysgrifennydd Cabinet, pryd y byddwn yn gweld strategaeth fesuradwy a fydd yn cael adnoddau priodol? Nid yw'n rhy hwyr, ond os na fyddwn yn gweithredu'n fuan fe fydd yn sicr.

Peter, edrychwch, yn gyntaf oll, diolch yn fawr iawn, oherwydd rwy'n credu, yn fras, eich bod wedi cefnogi'r cyhoeddiad ychwanegol sydd gennym heddiw ar gyfer cyllid Rhwydweithiau Natur o £2.7 miliwn ychwanegol ar gyfer 11 prosiect. Rwy'n credu eich bod wedi cefnogi hefyd y £40 miliwn ychwanegol yr ydym wedi'i roi i CNC i fynd i'r afael ag ansawdd dŵr. Yna rydych chi'n ein herio ni i wneud mwy. Byddwn i'n dweud, gan fyfyrio ar y pwyntiau a wnes i yn fy nghyfraniad agoriadol, fod yr holl bethau rydyn ni wedi'u gwneud dros y degawd diwethaf a mwy wedi'u gwneud yn wyneb cyni, yn wyneb toriadau nid yn unig i CNC ond i Asiantaeth yr Amgylchedd yn Lloegr hefyd. Drwyddi draw, mae pob Llywodraeth yn y DU wedi gorfod ymestyn. Nawr, rydyn ni mewn sefyllfa lle mae gennym gyfle i ddenu cyllid ychwanegol i Gymru, £1.5 biliwn ychwanegol. Allan o hynny gallwn fuddsoddi o fewn natur ac o fewn CNC ac o fewn eraill, a gallwn fynd ymhellach, ac rwy'n croesawu'r gefnogaeth i hynny.

Ond a gaf i ofyn hefyd i'r Aelodau, pan fyddant yn siarad dros natur, i sefyll gyda ni hefyd pan fyddwn yn cyflwyno'r polisïau sy'n cyflawni dros natur—y polisïau hynny, gan gynnwys ar ansawdd dŵr, y polisïau hynny, gan gynnwys ar ansawdd pridd, y polisïau hynny drwyddi draw? Ni allwn ddweud un peth yma ac yna pleidleisio yn ei erbyn oherwydd ein bod o dan bwysau gan rhanddeiliaid y tu allan. Mae'n rhaid i ni fod yn gyson. Mae hynny'n golygu, mewn gwirionedd, gweithio gyda datblygwyr, gyda ffermwyr, gyda diwydianwyr, gyda phawb, ond mae'n golygu ein bod yn gyson.

Rydyn ni'n rhoi ein harian ar ein gair ar hyn. Mae'r cyllid morwellt o £100,000 yn enghraifft dda iawn o ble mae cyfraniad o'n harian ni wedyn yn galluogi'r gwaith o ysgogi gwirfoddolwyr ychwanegol a chyllid i fynd â hynny hyd yn oed ymhellach, oherwydd ein bod ni'n gwybod—. Y darn adfer mawn, lle, unwaith eto, rydyn ni'n gweithio gyda phartneriaid i fynd ymhellach.

Felly, ni ddylai'r cyfan ddisgyn ar ysgwyddau trethdalwyr Cymru, Dirprwy Lywydd. Mae gennym ni ran i'w chwarae, ac mae Llywodraeth Cymru yn gwneud hynny, felly hefyd y sector cyhoeddus, felly hefyd partneriaid preifat a llawer o rai eraill, ond felly, byddwn i'n dweud, Peter—ac yn wir, Peter, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weithio gyda chi yn eich rôl newydd chi hefyd—mae'n rhaid i ni lynu'n gadarn wrth y polisïau a fydd hefyd yn cyflawni hyn, hyd yn oed pan fyddwn weithiau'n cael adborth negyddol yn dweud, 'O, mae hynny ychydig yn rhy anodd i'r grŵp hwn o randdeiliaid, neu hwnna.' Rydyn ni i gyd yn hwn gyda'n gilydd. Rydyn ni'n adfer natur trwy sicrhau bod pawb yn barod i godi'r cwch gyda'n gilydd.

Rwy’n croesawu’r cyfle hwn. Diolch i’r Dirprwy Brif Weinidog am y datganiad hwn. Mae yna lot o bethau da ar y gweill, yn sicr. Rwy’n croesawu nifer o’r pethau roedd y Dirprwy Brif Weinidog yn sôn amdanyn nhw yn y datganiad. Mae’n rhaid i ni wrth gwrs ystyried cyd-destun yr adroddiad beirniadol a gafodd ei gyhoeddi ddoe gan y pwyllgor newid hinsawdd. Mae hwnnw’n mynd i grisialu'r ffordd rŷn ni’n gweld nifer o’r pethau hyn. Mae’r pwyntiau hyn yn cael eu codi er mwyn i ni sicrhau bod y gwaith rili da, rili pwysig sydd ar y gweill yn cael ei adeiladu arno fe. Mae yna gymaint o bobl sydd eisiau gweld mwy yn digwydd. Mae’r adroddiad yn rhybuddio am gwymp aruthrol ym mywyd gwyllt Cymru. Rydych chi wedi sôn yn barod am y ffaith bod un o bob chwe rhywogaeth mewn perygl ar hyn o bryd. Mae poblogaethau bywyd gwyllt wedi lleihau 20 y cant dros y 30 mlynedd diwethaf. A phan dŷn ni’n sôn am fioamrywiaeth, wrth gwrs, mae hwnna’n sylfaen i’n bywydau ni. Dyna pam mae e mor bwysig.

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at fel dŷn ni flynyddoedd ar ei hôl hi pan fo’n dod at ddogfennau polisi allweddol Llywodraeth Cymru ar adfer natur. Nid yw’r cynllun adfer natur, fel dŷn ni wedi clywed, wedi ei adolygu, fel un enghraifft. Felly, sut bydd Llywodraeth Cymru yn gallu edrych ar hyn? A beth fydd y cyfiawnhad fyddwch chi'n ei roi i'r sector ac i bobl sydd yn poeni am hyn wrth ddiweddaru cynlluniau sylfaenol? Ydych chi'n poeni fod hyn efallai yn tanseilio hygrededd y Llywodraeth ar y llwyfan rhyngwladol, achos dŷn ni wedi gwneud ymrwymiadau i wrthdroi colled natur, sydd mor bwysig? Ydy hwnna efallai yn tanseilio hynny?

Dŷn ni wedi clywed yn barod am y diffyg adnoddau a staff sydd wedi’u neilltuo ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru. Rwy'n croesawu'r hyn rydych chi wedi ei ddweud am arian i Gyfoeth Naturiol Cymru. Beth fyddwch chi'n ei wneud i wella cyfathrebu'r gwaith yna mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei wneud i'r cyhoedd ac i sicrhau bod pobl yn fwy ymwybodol o le i fynd a pha bethau maen nhw'n mynd i allu blaenoriaethu? Achos o hyd, rwy'n poeni bod pobl yn feirniadol iawn o'r gwaith maen nhw'n ei wneud. Efallai fod hynny wedi ychwanegu at ymdeimlad o iselder ysbryd ymysg nifer o'r gweithlu yna. Maen nhw'n gwneud gwaith mor bwysig. Beth sy'n gallu cael ei wneud i gyfathrebu'r heriau, ond hefyd i sicrhau bod y cyfathrebu yna'n gwella oddi wrthyn nhw, plis?

Mae yna nifer fawr iawn o bartneriaid eraill, tu hwnt i beth mae'r Llywodraeth yn gallu ei wneud, sydd yn gwneud gwaith eithriadol o bwysig ar adfer natur. Pa waith ydych chi yn ei ragweld, plis, neu sy'n cael ei wneud—sydd ar y gweill yn barod—i ddenu arian o du hwnt i beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud ac i gydlynu'r gwaith eithriadol o bwysig mae nifer o'r partneriaid yna—? Roeddech chi wedi sôn am y sector preifat hefyd yn hyn. Sut gallwn ni gydlynu hynny, achos, eto, mae nifer o brosiectau cyffrous iawn ar y gweill gyda hynny?

Nawr, i droi at y Bil natur sydd i ddod. Eto, mae hyn wedi cael ei godi yn barod, a'r ffaith bod y pwyllgor newid hinsawdd wedi sôn bod y targedau bioamrywiaeth ddim yn debygol o fod yn eu lle tan 2029. A wnewch chi ymrwymo i wneud popeth dŷch chi'n gallu i gyflymu'r gwaith o ddatblygu'r targedau hyn, fel eu bod yn cyd-fynd â’r amserlen cytundebau rhyngwladol? Mae yna bryder mawr os na fydd y fframweithiau angenrheidiol yn eu lle tan y flwyddyn cyn 2030, byddai hwnna'n gallu arwain at ddirywiad mawr. Wrth gwrs, gadewch i ni beidio ag anghofio bod Llywodraeth Cymru wedi pleidleisio o blaid cynnig Plaid Cymru yn y Senedd gan ymrwymo i atal colled bioamrywiaeth erbyn 2030, ac wedi datgan argyfwng natur. Dŷn ni gyd wedi cytuno ar hynny, ond mae'n rhaid i'r gweithredu sicrhau ein bod ni'n cyflawni hynny. Felly, faint o gynnydd ydych chi yn—? Beth ydych chi yn meddwl ydy'r her fwyaf o ran cyflawni hynny? A beth sydd angen digwydd er mwyn sicrhau, o ran y targedau yna, ein bod ni ddim yn gorfod aros cyhyd? Achos mae'n rhaid i ni ofyn i'n hunain pa fath o Gymru fyddwn ni'n ei gadael i genedlaethau'r dyfodol, i'n plant ni—tir dŷn ni eisiau ei adael iddyn nhw sy'n llawn bioamrywiaeth, lle gall plant glywed natur ac edmygu rhyfeddod ecosystemau bywiog. Mae hynny'n rhywbeth gall dal ddigwydd, ond mae ond yn mynd i ddigwydd os dŷn ni yn gwneud penderfyniadau anodd ond angenrheidiol.

Felly, i grynhoi, achos rwy'n gweld ein bod ni mas o amser nawr, er mwyn sicrhau targedau yn gyflymach, sicrhau bod gwaith Cyfoeth Naturiol Cymru'n cael ei gyfathrebu'n well a rhoi cefnogaeth iddyn nhw, ac er mwyn gwarantu bod yr ymrwymiadau sydd wedi cael eu gwneud yn COP15 yn y Senedd hon yn cael eu cyflawni. Mae'n flin gen i ein bod ni wedi mynd 20 eiliad dros amser. 

Delyth, diolch yn fawr iawn. Roedd llawer o bwyntiau pwysig yna.  

O ran yr adroddiad, byddwn yn amlwg yn ymateb yn llawn maes o law i'r adroddiad, ond rydyn ni'n croesawu'r adroddiad a'r her sydd ynddo, oherwydd ein bod yn cytuno â'r her. Byddwn i'n dweud, wrth edrych i'r chwith ohonoch chi, fel yr ydych chi'n eistedd yna, at y Cadeirydd, y bûm i'n arfer gwasanaethu fel aelod ar ei bwyllgor, bod yr her yn iawn, ond rwy'n credu ei bod yn her i bob un ohonom, nid yn Llywodraeth Cymru, ond rydych chi'n gywir yn crybwyll sut rydyn ni'n ysgogi cyllid ychwanegol mewn gwirionedd. Wel, mae hynny'n her i'r holl gymunedau buddsoddwyr mawr posibl hynny sydd eisiau buddsoddi mewn buddsoddiad llawn uniondeb ag egwyddorion moesol cryf iawn mewn adfer natur, ond i'w wneud ar ein telerau ni, fel ei fod yn bodloni'r hyn yr ydym eisiau ei wneud yng Nghymru, yn ein cymunedau lleol, ac fel ei fod yn cyd-fynd â'n hamcanion o fewn Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, egwyddorion rheoli tir cynaliadwy a hynny i gyd.

Rwy'n credu y gallwn ddyfeisio cynlluniau a all wneud hynny. Mae rhai datblygiadau arloesol da allan yna eisoes sy'n gwneud hynny, gan gynnwys y gwaith y gwnaethom ei grybwyll sef y prosiect adfer mawn, lle ysgogwyd Dŵr Cymru i roi arian tuag ato. Mae rhywfaint o'r gwaith rydyn ni'n ei wneud ym mhrosiect Teifi eisoes yn gwneud hynny, ac mae hynny'n ddarn diddorol o waith adfer natur yn ogystal ag ansawdd afonydd, gwneud y darn cyfan, gan weithio ar sail dalgylch. Ond rwy'n credu bod mwy y gallwn ni ei wneud, ac mae gen i ddiddordeb yn yr agwedd hon ar gyllid cyfunol, sut mae'n gweithio gyda ni yma yng Nghymru. Rwy'n credu nad yw hon yn drafodaeth yr oeddem yn ei chael mor hawdd, efallai, bum neu 10 mlynedd yn ôl oherwydd llosgwyd bysedd gyda rhai o'r gwersi a ddysgwyd gyda gwrthbwyso carbon ac ati. Ond rwy'n credu, os gallwn ei fframio gyda'n telerau ni ac yna ysgogi arian i mewn, yna gallem ychwanegu at y cwantwm o fuddsoddiad. Ac mae buddsoddi yn bwysig. Nid dyna'r unig beth; mae arnom angen cael strwythur y polisi yn iawn hefyd.

Diolch i chi, gyda llaw, am roi clod i waith da CNC yn y maes hwn. Weithiau maen nhw'n cael eu cystwyo. Mae llawer o bobl yn eu rhoi nhw dan y lach, ond mewn gwirionedd mae'r arbenigedd sydd o fewn CNC a'r gwaith ar lawr gwlad maen nhw'n ei wneud—mae'r prosiect ail-igam-ogamu hwnnw y soniais i amdano gyda'r afon yn hollol gyfareddol. Rydyn ni wedi mynd trwy ganrif neu fwy o sythu a throi afonydd yn gamlesi ac yn y bôn gadael i'r afon redeg yn syth drwodd, gan achosi llifogydd i rywun arall ymhellach i lawr yr afon, rhwygo'r fioamrywiaeth yn gyfan gwbl. Nawr, rydyn ni wedi dysgu mynd yn ôl, gyda dull peirianyddol modern, i'r hen ffyrdd o wneud i'r afon honno weithio'n naturiol ac mae nifer o fanteision. Ond dyna CNC, yn gweithio gyda, a gyda llaw—wrth sôn am swyddi gwyrdd—peirianwyr â chyflog uchel mewn cwmnïau lleol yn mynd i mewn yno i wneud y gwaith ail-igam-ogamu, ond gyda CNC yn cymryd rhan. Ac maen nhw'n gwneud cymaint mwy o ran rhywogaethau a chynefinoedd ledled Cymru ac o ran ansawdd dŵr. Rydyn ni'n falch ein bod yn rhoi mwy o arian tuag at ansawdd dŵr, ond rydyn ni hefyd yn rhoi mwy o arian ym maes gorfodi hefyd, oherwydd gwyddom fod gan y cyhoedd ddiddordeb mawr yn hynny.

Yn olaf, ar yr agwedd—ac ymddiheuriadau i, Peter, oherwydd i chi godi hyn hefyd a doeddwn i ddim yn bwriadu ei anwybyddu. Pan ymddangosais i o flaen y pwyllgor, roeddwn i'n gallu gweld wynebau aelodau'r pwyllgor pan soniais i am yr amserlen ar gyfer cyflwyno'r targedau. Rwy'n effro iawn i hynny. Rydyn ni'n gweithio, fy swyddogion, ond hefyd gyda rhanddeiliaid allweddol, i weld sut y gallwn hwyluso hynny'n bragmataidd, ei gyflwyno gan gael y targedau'n iawn hefyd. Ac mae yna fater hollbwysig yma, oherwydd os caiff y Bil ei gyflwyno a'n bod yn ei yrru drwy'r lle hwn, yna bydd bwrw ymlaen â'r targedau manwl hynny a fydd yn deillio o'r Bil, os dyna'r pwynt yr ydym yn ei gyrraedd, yn gofyn am lefel sylweddol o weithio allan. Bydd yn wir. Ac rwy'n credu, wrth i ni fynd drwy'r pwyllgor, os oes unrhyw beth y gallaf ei wneud o ran briffio technegol ac ati, esbonio'r heriau o wneud hynny ac egluro pam na ellir ei wneud dros nos, yna fe wnawn ni hynny.

Ond y peth arall fyddwn i'n ei ddweud yw, ydym, edrychwch, rydyn ni'n glynu'n dynn wrth yr ymrwymiadau sydd gennym ni ar fioamrywiaeth—atal colli, ond hefyd adfer—ond mae'n heriol. Rydyn ni wedi bod yn sôn am hyn ers sawl blwyddyn. Os cawn ni hyn yn iawn, yna gallwn ei gynyddu a mynd amdani, yna hwn fydd y gwasanaeth mwyaf y gallwn ei wneud i genedlaethau'r dyfodol. Gadewch i ni roi'r fframwaith iddynt gyda'r Bil newydd hwn, gadewch i ni gael y targedau ar waith cyn gynted ag y gallwn ac yna symud ymlaen.

A dyna'r agwedd arall y sonioch chi amdani, am y cynllun hefyd, y cynllun adfer natur. Edrychwch, rydyn ni'n gwybod bod hynny'n orfodol. I ni, ar hyn o bryd, mae'n bwysig iawn bwrw ymlaen â'r camau sydd wedi deillio o'r cynllun yn ei iteriadau blaenorol a mwy, ond bydd yn rhaid i ni gyflwyno hynny mewn gwirionedd. Ond nid yw absenoldeb cynllun yn golygu diffyg gweithredu. Rydyn ni'n symud ymlaen. Disgrifiais yn fy natganiad agoriadol lawer o'r pethau yr ydym yn eu gwneud. 

A gaf i ddatgan fy mod i wedi bod yn gweithio ar brosiect gyda Llywodraeth Cymru o'r enw 'Iddyn Nhw', o ran rheoli ymylon ffyrdd a glaswelltiroedd amwynder ar gyfer natur, oherwydd ein bod wedi colli 97 y cant o'n dolydd blodau gwyllt dros y 50 mlynedd diwethaf?

Hoffwn ddechrau drwy ddweud bod cysylltu pobl â natur nid yn unig yn helpu iechyd a llesiant corfforol a meddyliol, mae hefyd yn helpu pobl i ddeall pwysigrwydd natur a bioamrywiaeth hefyd, gan eu cysylltu, felly, a gobeithio eu harwain i swyddi hefyd. Rwy'n gwybod, gyda'r cyllid Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, yr ydym wedi'i ddatblygu, 4,000 o safleoedd, yn rhyfeddol, gyda pherllannau, safleoedd peillwyr, rhandiroedd, gerddi therapiwtig, a gyda 20,000 o wirfoddolwyr, sy'n anhygoel, yn cysylltu â natur ac yn dysgu am natur. Mae'r cyllid Lleoedd Lleol ar gyfer Natur hefyd wedi helpu i gynnal swyddogion bioamrywiaeth mewn awdurdodau lleol, a fyddai wedi cael eu torri fel arall, ac maen nhw wedi helpu gyda'r gwirfoddolwyr hyn. Felly, hoffwn ofyn i chi, Ysgrifennydd Cabinet: mae angen sawl sector o'r economi, gan gynnwys swyddi gwyrdd, felly pa asesiad sydd gennych o'r potensial ar gyfer swyddi gwyrdd, nid yn unig wrth gefnogi natur, ond ar gyfer tyfu'r economi hefyd drwy natur?

Rwy'n credu bod y potensial yn enfawr ac mae'n tyfu, nid yn unig yn yr agweddau hynny fel Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, y gronfa rhwydweithiau natur leol a'r holl waith sy'n llifo o hynny, oherwydd mae hyn i gyd—yn ogystal â'r cyfraniad anhygoel gan wirfoddolwyr—yn cael ei ysgogi gan fyddin fach o bobl ar lawr gwlad sydd â gwybodaeth go iawn, naill ai ar ecoleg neu ar reoli gwirfoddolwyr, rheoli prosiectau ac ati—maen nhw'n bobl anhygoel. Ond hefyd, wrth i ni gyflwyno'r cynllun ffermio cynaliadwy, wrth i ni gyflwyno'r strategaeth ar gyfer pren ac wrth i ni fwrw ymlaen â'r goedwig genedlaethol, mae hynny i gyd yn creu cyfleoedd i lawer o bobl ifanc sy'n dod allan o'n colegau addysg bellach a'n colegau addysg uwch, ond hefyd ar gyfer dysgu a gwella parhaus yn y gwaith. Felly, mae'r potensial yma'n enfawr. 

Rydyn ni'n aml yn teimlo'n gyffrous iawn, iawn, yn ddealladwy, ac rwy'n gwybod y bydd y Dirprwy Lywydd yn teimlo felly ynghylch, er enghraifft, y potensial gyda'r moroedd Celtaidd a'r swyddi hynny yn y technolegau newydd hynny o wynt arnofiol, er enghraifft, y gallwch eu creu yn yr harbyrau wrth wasanaethu'r llwyfannau hynny ac ati. Maen nhw'n gyffrous iawn, ond yr un mor gyffrous yw'r potensial o fewn y maes gwyrdd hwnnw o adfer natur. Pwy fydd y rhai sy'n cynghori ar greu gwrychoedd? Pwy fydd y rhai sy'n cynghori ar y pyllau a'r pyllau dŵr tymhorol? Pwy fydd y rhai a fydd yn siarad am y ffordd rydych chi'n rheoli ffosydd, nid yn unig ar gyfer llif dŵr, ond i adfer natur ynddynt ac ati? Mae'r rhain i gyd yn gyffrous iawn, ac rydyn ni'n gwybod y bydd llawer—. Nid yw pob un o'n disgyblion yn mynd i fynd ymlaen i fod yn wleidyddion, diolch byth, oherwydd mae'n ddigon cystadleuol yn barod, neu, o reidrwydd, i fod yn nyrsys neu'n llawfeddygon cardiaidd, neu hwn a'r llall. Bydd rhai ohonyn nhw, ond bydd rhai ohonyn nhw eisiau gweithio yn yr awyr agored yn y maes amgylcheddol, ac mae angen i ni gyflwyno'r sgiliau a'r cyfleoedd hyfforddi hynny iddyn nhw hefyd, ochr yn ochr â'r miloedd ar filoedd o wirfoddolwyr sy'n sbarduno hyn i ni hefyd.

Er gwaethaf polisïau amrywiol, sylwadau bachog a datganiadau o'r fan hon, mae'n deg dweud bod y strategaethau a'r oedi yn y ddeddfwriaeth wedi achosi camau gweithredu annigonol, ac mae'r rhain bellach yn rhwystro ymrwymiadau adfer bioamrywiaeth Cymru. Mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a oedd unwaith yn cael ei galw'n arloesol, wedi methu â sbarduno newid ystyrlon. Mae drafftio gwan a gweithredu gwael iawn wedi golygu nad yw'r amcan rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy wedi'i alinio â nodau bioamrywiaeth. Yn yr un modd, mae'r polisi adnoddau naturiol hen ffasiwn wedi gweld methiant o ran adolygu a chasglu data pwysig, ac mae hyn yn gwneud y cyfan yn aneffeithiol.

Mae un o bob chwe rhywogaeth mewn perygl erbyn hyn. Amlygodd yr Athro Steve Ormerod o Brifysgol Caerdydd yn ein Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith fod y ddeddfwriaeth bresennol sydd gennym wedi methu â gwneud gwahaniaeth wrth leihau colli bioamrywiaeth. Cyd-Aelodau, mae gennym argyfwng natur, ac er gwaethaf galwad gan y Llywodraeth hon—

Mae angen i chi ofyn cwestiwn nawr, Janet.

—i ddatgan argyfwng natur, rydyn ni'n parhau i weld dirywiad yn ein rhywogaethau. Pa gamau ydych chi wir yn eu cymryd, Ysgrifennydd Cabinet, i sicrhau—[Torri ar draws.]—o ran ystadegau ac o ran niferoedd, y cymerir y camau real hynny i atal dirywiad a lleihad ein rhywogaethau? Nid yw'n ddigon da ac mae angen newid arnom.

Diolch, Janet, ac rwy'n tybio yr oeddech yma ar gyfer fy natganiad agoriadol, pan wnes i restru'r cyllid, y prosiectau, y gwirfoddolwyr, yr arbenigedd, y buddsoddiad ychwanegol, neu efallai eich bod wedi colli hynny, ac os felly fe anfonaf gopi o'r araith atoch eto. Ond byddwn yn dweud wrthych, Janet: ymunwch â ni ar y genhadaeth hon a sefyll wrth ein hochr pan fyddwn yn cyflwyno'r polisïau sydd eu hangen i wneud i hyn ddigwydd. Peidiwch â throi eich cefn pan fydd hi'n anodd. Safwch gyda ni. Safwch wrth ein hochr ar y buddsoddiad, ar ôl 14 mlynedd o gyni gwasgedig, a darodd y sector amgylcheddol yn fwy nag unrhyw un arall. Gwelsom y peth yn Asiantaeth yr Amgylchedd yn Lloegr, a drwyddi draw, diolch i'r Llywodraeth Geidwadol flaenorol honno. O leiaf nawr mae gennym gyfle i gyflwyno £1.5 biliwn ychwanegol i gyllideb Cymru. Rwy'n gobeithio'n fawr y byddwch yn ei chefnogi, oherwydd mae llawer o'r cyllid ychwanegol yr wyf wedi'i gyhoeddi'n ddiweddar yn seiliedig ar yr hyn yr ydym newydd ei ddweud. Felly, rwy'n gobeithio na fyddwch yn pleidleisio yn erbyn natur. Pleidleisiwch drosti mewn cyllid, a phleidleisio dros y polisïau hefyd.

Mae tuedd yma gan feinciau'r Ceidwadwyr, Dirprwy Lywydd, i ddweud nad ydym wedi gwneud dim. Wel, ar y twyni i lawr ger Cwm Ogwr, lle roeddwn i'n cerdded y penwythnos diwethaf gyda grŵp o wirfoddolwyr, ac ymunodd y Prif Weinidog â ni hefyd, yn y niwl, yr oerni ofnadwy, roedd prosiect 20, 30 mlynedd o hyd i achub y glöyn byw y fritheg frown. Mae'n un o ddim ond tri safle yn y Deyrnas Unedig. Dyma'r unig un lle mae'r fritheg frown bellach yn cael ei hadfer, ac mae yno oherwydd gwaith y gwirfoddolwyr, wedi ymrwymo dros ddegawdau, ac mae hynny oherwydd buddsoddiad parhaus hefyd, ac arbenigedd gan CNC, a'r holl bobl hynny sydd eisiau gweld rhywogaeth yn cael ei hachub, a thrwy wneud hynny, roedd cynefin arbennig yr iseldir hwnnw hefyd yn cael ei warchod. Gallwn wneud hyn. Gallwn yn sicr wneud hyn. A dydw i ddim fel Jeremeia. Ni fyddaf yn rhywun sy'n dweud, 'Mae'r cyfan yn ddigalon, ac mae'r cyfan yn anobeithiol', oherwydd fel yna bydd pobl ifanc y wlad hon hefyd yn troi i ffwrdd ac yn dweud, 'Wel, ni allwn wneud unrhyw beth, beth bynnag.' Os gwrandewch ar feinciau'r Ceidwadwyr, mae hi ar ben arnom ni i gyd.

Nid bygythiad a her i Gymru yn unig yw'r un o bob chwe rhywogaeth. Mae'r un peth yn wir ar draws yr ynysoedd hyn i gyd; mae'r un peth yn wir yn fyd-eang hefyd. Mae angen i ni wneud pethau'n well, ac yn hytrach na beio rhywun arall, dywedwch, 'Beth yw rôl y Llywodraeth? Beth yw rôl pobl eraill yn y maes hwn? 'Beth yw ein rôl ni fel cynrychiolwyr etholedig, i sefyll yn unol â'n hegwyddorion, ac nid yn unig y bydd y cyllid, ond hefyd bydd y polisïau yn gwneud i hyn ddigwydd.' Bydd hyn yn digwydd, a bydd yn rhoi heriau, Janet, o ran datblygu, amaethyddiaeth, defnydd tir, cynllunio cymunedol, yr hyn a wnawn mewn mannau trefol hefyd. Pan fydd y rhain yn digwydd, yn seiliedig ar yr hyn yr ydych newydd ei ddweud, rwyf eisiau i chi sefyll wrth ein hochr a glynu wrth eich egwyddorion yr ydych newydd eu harddel a pheidio â phleidleisio yn erbyn natur.

Gofynnaf i'r Aelodau fod yn gryno a chadw at eu terfynau amser. A gaf i hefyd ofyn i'r Ysgrifenyddion Cabinet fod yn gryno yn eu hymatebion?

Rwy'n croesawu datganiad y Llywodraeth. Effeithir arnom gan ddau ffactor allanol. Mae newid hinsawdd, tymereddau cynhesach a phatrymau tywydd sy'n newid yn amharu ar gydbwysedd arferol natur, gan beri risgiau i bob math o fywyd. Mae'n gwneud rhai ardaloedd yn anaddas ar gyfer rhywogaethau brodorol trwy fod naill ai'n rhy wlyb neu'n rhy gynnes. Mae gennym lygredd ac ewtroffigedd, lle mae crynodiadau uchel o faethynnau, fel nitrogen, yn ysgogi gordyfiant algâu mewn afonydd, fel Afon Gwy, a all, yn ei dro, ladd pysgod ac achosi colli planhigion ac anifeiliaid. Mae'n hysbys iawn bod llygryddion gwenwynig yn yr awyr, neu ddyddodion ar bridd neu ddŵr wyneb, yn gallu effeithio ar fywyd gwyllt mewn sawl ffordd. Mae anifeiliaid yn profi problemau iechyd os ydynt yn agored i grynodiadau digonol o wenwynau aer dros amser. Mae astudiaethau'n dangos bod gwenwynau aer yn cyfrannu at ddiffygion, methiant atgenhedlu a chlefyd mewn llawer o anifeiliaid. Er mwyn adfer natur, mae'n rhaid i ni ymdrin â newid hinsawdd a llygredd. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau llygredd, gan gynnwys llygredd afonydd? Mae angen ysglyfaethwyr pen uchaf arnom hefyd, neu bydd anifeiliaid fel llygod mawr yn parhau i gynyddu mewn niferoedd. Pa gynigion sydd gan Lywodraeth Cymru i gynyddu nifer yr ysglyfaethwyr pen uchel, fel tylluanod?

Diolch yn fawr iawn, Mike. O ran llygredd—i'w gadw'n fyr iawn—mae yna amrywiaeth o bethau y gallwn ni eu gwneud ar hyn. Dyna'r plaladdwyr rydyn ni'n eu defnyddio, a'r gwaith rydyn ni'n ei wneud i leihau'r plaladdwyr, nid yn unig o ran amaethyddiaeth, ond hefyd o ran y ffordd rydyn ni'n eu defnyddio gyda'n hawdurdodau trefol hefyd. Mae gwaith da yn digwydd yn y maes yna. Mae angen i ni wneud yr arfer da yn arfer gyffredin ac yn safonol. Dyma'r hyn rydyn ni'n ei wneud o ran ansawdd dŵr—a soniais yn fy natganiad am y £40 miliwn ychwanegol rydyn ni'n ei roi i CNC—ond dyma'r gwaith rydyn ni'n ei wneud hefyd gyda phobl fel Afonydd Cymru ac eraill, gan weithio gyda phartneriaid, gydag ymddiriedolaeth afon Tywi ac eraill, i lanhau ein hafonydd, cael gwared ar rwystrau, eu gwneud yn fwy cyfeillgar i wahanol rywogaethau sy'n dychwelyd i'r ardaloedd hynny.

A dim ond yn fyr iawn, fe wnaethoch chi sôn am ysglyfaethwyr hefyd; rydyn ni'n cydnabod pwysigrwydd ysglyfaethwyr pen uchaf a'u rôl o fewn swyddogaethau bioamrywiaeth ac ecosystem, felly rydyn ni'n croesawu'r gwaith a'r ymchwil sy'n cael ei wneud ledled Cymru ar bethau fel ailgyflwyno rhywogaethau mewn ffordd a reolir, gan gydnabod pwysigrwydd dilyn y canllawiau rhyngwladol gorau, a hefyd wrth gwrs ymgysylltu â rhanddeiliaid, ymgysylltu'n lleol, a chynnal y gwaith o gasglu tystiolaeth leol hefyd. Mae rôl i'r ailgyflwyno hwn mewn ffordd a reolir, mewn ffordd sy'n cael ei harwain gan dystiolaeth, ond hefyd yn seiliedig ar ymgysylltiad da â'r cymunedau yr effeithir arnynt hefyd.

Diolch am yr holl waith gwych a ddisgrifiwyd gennych, sy'n digwydd lledled Cymru gyfan. Hoffwn ddiolch yn arbennig i chi am lynu wrth eich safbwynt o ran sicrhau y bydd yn rhaid i unrhyw un sy'n ymuno â'r cynllun ffermio cynaliadwy sicrhau bod 10 y cant o'u fferm ar gael ar gyfer adfer cynefinoedd. Mae hynny'n hynod o bwysig. Edrychaf ymlaen at y ddeddfwriaeth, a fydd yn ein galluogi i fod â thargedau cadarn ac ymestynnol, oherwydd mae hyn yn rhywbeth y mae'n rhaid i ni ei ddatblygu gyda'n gilydd, fel arall ni fydd gan genedlaethau'r dyfodol unrhyw natur.

Yr wythnos diwethaf, ymwelais â gwarchodfa natur Howardian, sydd wedi'i rhyngosod rhwng ystad dai, safle rhandir poblogaidd a phriffordd pedair lôn fawr. Roedd yn safle gwaredu sbwriel yn flaenorol, ac mae bellach yn gartref i dros 500 o rywogaethau o fflora a ffawna, sydd ond yn dangos yr hyn y gellir ei wneud gydag unrhyw le. O ystyried maint yr argyfwng natur a achoswyd gan y rhyfel ar chwyn a phryfed dros 60 mlynedd, sut allwn ni ddefnyddio pob darn bach o dir i feithrin natur, gan gymell pobl i ddefnyddio eu gerddi eu hunain neu fannau cyhoeddus i dyfu bwyd a phlanhigion eraill fydd yn meithrin natur?

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn yna. A gyda llaw, nid oedd gofyn i rywun gytuno ar gynefin o 10 y cant fel rhan o'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy yn dasg anodd. Roedd y ffermwyr wir eisiau dod gyda ni ar hyn, ac mae hyn yn wych, felly rwy'n teimlo'n gyffrous iawn ynghylch hynny a'r dull cydweithredol sy'n dweud bod angen i ni i gyd wneud hyn a chyfrannu ato.

Mae gan y cyllid Lleoedd Lleol ar gyfer Natur sy'n mynd i bethau fel gwarchodfa natur Howardian ac eraill—rwy'n gwybod eich bod yn hyrwyddo hyn ac rydych chi'n ymweld â llawer o'r safleoedd hyn—mewn gwirionedd yn cael y manteision lluosog hynny, oherwydd ei fod yn adfer mannau gwyrdd yn y pocedi hynny o amgylcheddau trefol a fyddech gynt wedi eu hanwybyddu neu eu gadael fel yr oedden nhw, mewn rhyw fath o gyflwr adfeiliog, sydd bellach yn cael eu cyfoethogi ar gyfer bioamrywiaeth, ond hefyd y buddion cymunedol ehangach hynny, gan gynnwys, yng nghanol problemau costau byw ac ati, gan alluogi pobl i fwydo eu hunain hefyd, naill ai trwy blannu perllannau neu drwy dyfu bwyd a chynnyrch neu fforio hefyd. Mae'n wirioneddol wych.

Byddwn yn parhau i weithio gyda chymunedau drwy roi'r cyllid ar waith fel y gallant gael mynediad at y rheini i wneud y pethau manwl hynny mewn rhannau bychain o'u cymuned leol eu hunain lle gallant weld gwelliannau yn cael eu gwneud. Byddech chi'n meddwl, 'Wel, pam ar y ddaear y byddai'r bobl hyn yn barod i wneud hyn? Pwy fyddai'n ceisio sicrhau mynediad at hyn er mwyn gwneud hynny?' Ond mewn gwirionedd, rwy'n credu bod pob Aelod o'r Senedd yma bellach yn gweld nid yn unig un neu ddau o'r rhain, ond ugeiniau o'r rhain o fewn eu hetholaethau eu hunain. Mae pobl eisiau gwneud y gwelliannau hyn. Maen nhw'n sylweddoli o'r galon pam mae hyn yn bwysig. Felly, byddwn, Jenny, byddwn yn parhau i ddarparu cefnogaeth i'r mentrau hyn ac annog cymunedau i fod yn rhan o'r genhadaeth wych hon yr ydym arni. Unwaith eto, rydyn ni i gyd yn rhan o hyn gyda'n gilydd.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad, am y cyhoeddiadau rydych chi wedi'u gwneud heddiw, ac am eich brwdfrydedd ynghylch y maes gwaith hanfodol hwn. Rwy'n arbennig o gefnogol i ymrwymiad Llywodraeth Cymru i blannu coed a chreu coedwig genedlaethol. Yng Nghaerdydd, bwriad prosiect Coed Caerdydd yw creu coedwig drefol. Dim ond ddoe, dechreuodd gwirfoddolwyr blannu'r 50 o rywogaeth brin o goeden afalau Gabalfa ym mharc Gabalfa a pharc Maitland yn fy etholaeth i. Mae'n 100 mlynedd ers i'r rhywogaeth hon o goeden afalau gael ei gweld yng Nghaerdydd, felly mae'n hollol wych ei bod yn cael ei hailgyflwyno. Hoffwn bwysleisio hefyd bwysigrwydd cael pobl allan i fyd natur, yn enwedig mewn ardaloedd adeiledig trefol fel y mae Jenny wedi cyfeirio atynt. Mae Gerddi Byd-eang yn brosiect tyfu cymunedol, eto yn ardal Gabalfa, ardal adeiledig yng Nghaerdydd, ac mae'r gwaith maen nhw'n ei wneud gyda gardd gegin organig wedi creu cymaint o argraff arnaf, gan ddathlu cnydau o bob cwr o'r byd, maen nhw'n rhedeg ysgol goedwig, sesiynau synhwyraidd therapiwtig, dysgu yn y gymuned a sesiynau arbenigol—

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn nawr. 

—gyda cheiswyr lloches a ffoaduriaid. A fyddai'r Ysgrifennydd Cabinet yn cytuno mai'r mathau hyn o fentrau sy'n gwbl hanfodol? Dylem fod yn eu dathlu yma yn y Senedd heddiw ac yn ceisio eu hailadrodd ledled Cymru. 

Yn hollol, Julie, a diolch am hyrwyddo hyn yn eich maes eich hun yn y nifer fawr o fentrau hyn rydym bellach yn eu gweld. Dyma'r rhan gyffrous o hyn, oherwydd nid yw'n ymwneud â rhywun yn dod i mewn o'r tu allan i ddweud, 'Dyma beth rydych chi'n ei wneud'. Y gymuned eu hunain sy'n cydio yn hyn ac yn dweud, 'Gallwn weld cyfle yma'. Rydw i'n edrych ymlaen yn fawr at flasu ffrwythau coeden afalau Gabalfa yn llythrennol, oherwydd mae hyn, unwaith eto, wrth fynd i'r llinellau treftadaeth hyn y byddem fel arall yn eu colli, yn hollol anhygoel.

Mae'r dull gerddi cymunedol, fel rhan o'r prosiect Gerddi Byd-eang, yn anhygoel, oherwydd rydym yn bwriadu mynd i'r afael ag ardaloedd sydd wedi tyfu'n wyllt ac yn dioddef tipio anghyfreithlon a oedd gynt wedi mynd yn anialwch, creadigaethau gwrychoedd newydd, dolydd newydd, amddiffyn rhywogaethau - gludlys codrwth, suran y cŵn, troed yr iâr, sydd yn fy ngardd innau hefyd, gyda llaw, er diddordeb—coed afalau newydd, gwelyau mawr o blanhigion peillio brodorol yn cael eu plannu, ac mae hyn i gyd gyda chymuned wrth ei wraidd, pobl a natur gyda'i gilydd. 

Ond ar ben hyn, Dirprwy Lywydd, mae gennym ni bethau fel Coetiroedd Bach. Yn ddiweddar, ymwelais â phrosiect yn sir Fynwy ar hyn, a gwelais blant ifanc yn gwneud cynllun plannu bioamrywiol iawn, ymhell y tu hwnt i'r hyn y byddech chi'n ei weld yn digwydd yn naturiol, mewn darn bach o dir lle roedd tirfeddiannwr wedi rhoi mynediad iddo ac wedi creu'r llwybrau gyda'n cyllido ni hefyd. Ac roedd yn arbrawf mor wych mewn bioamrywiaeth. Felly, ym mhob un o'r pethau hyn, gall ein cyllido fynd yn bell. Yr hyn y mae'n ei ryddhau yw potensial pobl wedyn i gymryd rhan go iawn a dod â llawer mwy iddo. 

Ysgrifennydd Cabinet, roedd yn dda mynd gyda chi ar eich ymweliad diweddar â gwastadeddau Gwent, ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod hyn yn enghraifft dda iawn o sut mae tir wedi'i ddatblygu ar gyfer natur a phobl. Mae gennym ni'r gardwenynen feinlais, llygoden bengron y dŵr, y gylfinir gobeithio—llu o fioamrywiaeth yn dod yn ôl i'r ardal honno o dir. Mae gennym y bartneriaeth Lefelau Byw sy'n ysgogi cyfranogiad cymunedol, a'r penderfyniad i beidio â bwrw ymlaen â ffordd liniaru'r M4 gan ddarparu'r potensial o dir yn cael ei neilltuo ar gyfer y prosiect hwnnw sydd bellach yn cael ei ddefnyddio ar gyfer natur a mynediad i gymunedau. Ac, wrth gwrs, mae gwarchodfa gwlyptiroedd yr RSPB. Mae'n ardal unigryw a gwych ac mae cefnogaeth gymunedol wedi datblygu mor sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf. Rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi, Ysgrifennydd Cabinet, fod hon yn enghraifft bwysig iawn o sut y gallwn fwrw ymlaen â pholisi ar gyfer natur a phobl yma yng Nghymru.

John, rwy'n cytuno'n llwyr â chi. Roedd yn ymweliad hyfryd, a gallaf ddweud yn onest mai dyma'r tro cyntaf—. Ai heddiw neu yfory ydyw? Ai'r ail ar hugain yw hi heddiw? Yfory. Rwy'n 62 yfory, a dyna'r tro cyntaf i mi weld murmur y drudwy yn digwydd. Rydw i wedi ei weld ar y teledu; doeddwn i erioed wedi sefyll mewn cae yn y gwastadeddau a gweld hynny'n digwydd, ac roedd yn eithaf hudolus. Ond yn ogystal â hynny, cyfarfod yno gyda rhai o'r arbenigwyr ar lawr gwlad, ond hefyd gweld nifer y bobl leol oedd yn dod yno y noson honno hefyd, a oedd yn cynnal sesiwn yno i ddysgu amdano ac yna dod allan i wylio, ac yna byddai gwirfoddolwyr yn gwneud gwaith o amgylch hynny yno hefyd. 

Dyma'r gobaith a'r optimistiaeth y gallwn ei roi. Mae'n hollol gywir bod angen i ni wneud mwy, llawer mwy, gyda'n gilydd, ac mae gennym rôl i'w chwarae ynddo, ond yr hyn y gallwn ei ddweud mewn gwirionedd yw, gyda'r gwaith sydd wedi'i wneud yno, y gwaith sydd wedi'i wneud ar dwyni Ogwr gyda'r fritheg frown ac eraill, y gallwn achub rhywogaethau. Gallwn newid hyn er gwell a gallwn achub cynefinoedd hefyd. Maen nhw'n mynd gyda'i gilydd fel un darn a dyna'n union sy'n digwydd yng ngwastadeddau Gwent. Felly, diolch i chi a phawb a ddaeth allan gyda mi y diwrnod hwnnw. Roedd yn wirioneddol ysbrydoledig ac yn foment arbennig ar ôl 62 mlynedd cael gweld y murmur hwnnw'n digwydd hefyd, oherwydd y cynefin sy'n cael ei ddiogelu. 

Ac yn olaf, Joyce Watson. 

Diolch. Mae rhai pethau gwych yn digwydd, yn enwedig mewn rhai o'r ysgolion sy'n cael eu hariannu hefyd, ac os ydym yn mynd i wneud unrhyw beth cadarnhaol wrth symud ymlaen, byddwn yn dibynnu ar y genhedlaeth nesaf. Felly, Ysgol y Bedol, sydd yn fy ardal i yn sir Gaerfyrddin, oedd yr ysgol gymunedol gyntaf un yng Nghymru. Mae ganddyn nhw raglen wych o dyfu, gofalu a choginio'r cynnyrch. Mae'r plant mor frwdfrydig, mor frwdfrydig. Mae ganddyn nhw fferm trychfilod yno ac mae ganddyn nhw gwch gwenyn sy'n datblygu. Felly, mae hynny'n enghraifft wirioneddol o fuddsoddiad a brwdfrydedd gan yr holl staff yn yr ysgol honno, a'r garddwr sy'n eu dysgu, gan ymgysylltu'n wirioneddol â'r genhedlaeth nesaf i warchod natur, wrth symud ymlaen.

Joyce, diolch yn fawr iawn, a llongyfarchiadau mawr i'r rhai yn Ysgol y Bedol. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, wrth yr holl ysgolion hynny sydd bellach ledled Cymru, yr effaith enfawr y mae Eco-Ysgolion—dyma Gymru'n arwain eto—wedi ei chael yn y maes hwn. Mae plant yn dod allan o'r ysgolion nawr, Joyce—bydd yr holl Aelodau yn gwybod—maen nhw'n ysgrifennu llythyrau at bob un ohonom, i ddweud, 'Beth arall ydych chi'n mynd i'w wneud? Rydyn ni'n gwneud hyn, rydyn ni'n gwneud ein rhan fach; beth ydych chi'n mynd i'w wneud nawr?' Ac mae hynny'n wych, dyna'r ymdrech sydd ei hangen arnom. Ond, ie, trychfilod, gwenyn, tipyn o faw ar y llaw, baw o dan yr ewinedd—dyma'r hyn y mae teimlo a chyffwrdd â natur yn ysbrydoli ein pobl ifanc i'w wneud, ac yna beth rydyn ni eisiau wedyn, yw mynd â hynny drwodd i'w blynyddoedd hŷn, fel pobl yn eu harddegau hwyr, i mewn i'r ysgol uwchradd, ac fel oedolion, a pheidio byth â rhoi'r gorau, mewn gwirionedd i'n herio ni i wneud mwy. Ond dyna nodyn o optimistiaeth hefyd: mae'n ymwneud â'n pobl ifanc ni.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet. A phen-blwydd hapus am yfory.