4. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio: Twf Economaidd

– Senedd Cymru am 3:45 pm ar 8 Hydref 2024.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of David Rees David Rees Llafur 3:45, 8 Hydref 2024

Eitem 4 heddiw yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio ar dwf economaidd. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Rebecca Evans. 

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch. Rwy'n falch o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am y cynnydd sy'n cael ei wneud i sicrhau twf economaidd. Rwy'n falch iawn o ymgymryd â phortffolio'r economi, sydd, ynghyd â chynllunio ac ynni, yn rhoi cyfle unigryw i gyflawni maes blaenoriaeth Prif Weinidog Cymru o dwf a swyddi gwyrdd. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf mae'r economi yng Nghymru wedi wynebu heriau sylweddol yn amrywio o Brexit i COVID, wedi'i gwaethygu gan ddegawd o gyni, a arweiniodd at fuddsoddiad isel a gwasgu ar wariant cyhoeddus. Mae hyn wedi effeithio ar dwf ac wedi cael canlyniadau pellgyrhaeddol ar incwm cartrefi. Ond er gwaethaf yr heriau hyn, mae'r amgylchedd economaidd cyffredinol yn parhau i wella'n raddol, ac rydym yn gweld arwyddion o dwf, y mae'n rhaid i ni ei hwyluso a gwneud y mwyaf ohono.

Mae Cymru yn arwain mewn meysydd fel gweithgynhyrchu uwch ym maes awyrofod a bwyd, i ddylunio, datblygu a masnacheiddio lled-ddargludyddion a'u defnydd, sy'n rhan annatod o'r economi sero net. Mae gennym gyfleoedd sylweddol mewn meysydd gan gynnwys cynhyrchu ynni adnewyddadwy i ymwthio buddsoddi pellach, gan fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur ar yr un pryd. Dim ond mewn partneriaeth â busnes, academia, rhanbarthau, undebau, awdurdodau lleol, buddsoddwyr sector preifat a Llywodraeth y DU y gellir cyflawni hyn. A gyda'i gilydd, mae Cymru yn agored i fusnes.

Mae ein cenhadaeth economaidd a'r pedwar maes blaenoriaeth cenedlaethol yn ategu'r cyfeiriad sy'n cael ei ddatblygu gan Lywodraeth y DU. Rydym yn rhannu ymrwymiad Llywodraeth y DU i ganolbwyntio ar dwf sydd wedi'i adeiladu ar sefydlogrwydd, buddsoddiad a diwygio. Mae cywair y lleisiau yn Llywodraeth y DU a'i pharodrwydd i weithio mewn partneriaeth yn fyd i ffwrdd o'r weinyddiaeth flaenorol. Yn sydyn rydym yn cael trafodaethau cynnar, credadwy a chydweithredol, a fydd yn llunio sut rydym yn cyflawni yn erbyn ein blaenoriaethau economaidd. Mae hyn yn cynnwys perthynas gryfach ac agored gyda Swyddfa Cymru a'r Adran Busnes a Masnach.

Yn y trafodaethau hyn rydym wedi gallu ystyried ar y cyd sut i gefnogi Tata a defnyddio ysgogiadau ar draws y ddwy Lywodraeth, er enghraifft. Rydym wedi bod o amgylch y bwrdd ar feysydd fel y gronfa gyfoeth a datblygu grwpiau rhyng-weinidogol i ganolbwyntio ar dwf economaidd. Rydym wedi dechrau rhannu syniadau a gwybodaeth am strategaeth ddiwydiannol newydd, strategaeth fasnach newydd ac am y Bil hawliau cyflogaeth, a fydd yn cael effaith drawsnewidiol wrth wneud gwaith yn decach, yn fwy diogel ac yn fwy sicr i bob gweithiwr. Byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd wrth i'r gwaith hwn fynd rhagddo a chynyddu dros y misoedd nesaf.

Byddwn yn sicrhau amgylchedd sydd o blaid busnes ac o blaid y gweithiwr, gyda fframwaith cystadleuaeth, cynllunio a rheoleiddio sy'n cefnogi arloesedd, ymchwil, buddsoddiad a swyddi o ansawdd uchel. Bydd polisi caffael a masnach yn cyd-fynd â'n blaenoriaethau, gan weithio ochr yn ochr â Llywodraeth y DU i gyflymu cyfleoedd ac i gynyddu enw da rhyngwladol Cymru.

Mae entrepreneuriaeth, arloesi a chynhyrchiant yn genadaethau canolog y mae angen i ni eu cyflawni ar draws y Llywodraeth a meithrin yn yr economi ehangach. Mae ein Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru yn cefnogi twf busnes ym mhob rhan o Gymru. Mae Cymru wedi gweld cynnydd uwch nag erioed mewn gweithgarwch entrepreneuraidd, gyda ffigurau newydd yn dangos y lefelau uchaf o ardrethi busnes cyfnod cynnar a gofnodwyd yn ôl adroddiad Global Entrepreneurship Monitor 2023. Mae hon yn agwedd optimistaidd yr ydym eisiau ei datblygu. 

Byddaf yn manteisio ar gryfder ein rhanbarthau a'n darpariaeth mewn meysydd fel bargeinion dinesig a phorthladdoedd rhydd. Byddwn yn gweithio ar draws sectorau. Roeddwn yn falch iawn o siarad â Chonsortiwm Manwerthu Cymru yr wythnos diwethaf, gan gyflawni ein cynllun gweithredu manwerthu. Byddwn yn parhau i gryfhau ein cynghreiriau ar draws ffiniau, er enghraifft, trwy bartneriaeth Porth y Gorllewin, partneriaeth y Gororau a Chynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy.

Mae galluoedd a sgiliau unigolion yng Nghymru yn sbardun allweddol i ffyniant economaidd a chynhyrchiant. Mae Cymru'n Gweithio, ein porth gyrfaoedd cenedlaethol, yn rhoi mynediad i unigolion at filoedd o swyddi a chyfleoedd ac yn cael ei gefnogi gan gynnig cryf drwy ein rhaglenni cenedlaethol, megis prentisiaethau, Twf Swyddi Cymru+, ReAct+, Cymunedau am Waith +, y rhaglen Sgiliau Hyblyg a Chronfa Ddysgu Undebau Cymru. Rwy'n credu bod amgylcheddau gwaith teg, diogel a sicr, lle mae gan weithwyr lais, yn fuddiol i fusnesau a gweithwyr. Pan fydd gweithwyr yn teimlo eu bod yn cael eu clywed a'u gwerthfawrogi, maent yn cyfrannu syniadau ac arloesiadau sy'n gwella cynhyrchiant. Dyna pam rydym yn annog busnesau i gydweithio ag undebau llafur, er budd busnesau, gweithwyr a'r economi ehangach. Yn ogystal, mae ein hymrwymiad parhaus i gefnogi cyflogadwyedd a datblygu sgiliau yn hanfodol, gan ei fod yn rhoi'r offer angenrheidiol i weithwyr addasu a ffynnu mewn marchnad lafur sy'n newid.

Mae polisi cynllunio yn helpu i greu'r amodau lle gall busnesau fuddsoddi, ymestyn ac addasu. Mae 'Cymru'r Dyfodol: y cynllun cenedlaethol 2040' a 'Polisi Cynllunio Cymru' eisoes yn rhoi pwys sylweddol ar yr angen i gefnogi twf economaidd, swyddi gwyrdd a chynhyrchiant. Fodd bynnag, mae cyni wedi effeithio ar y sector cynllunio, gan ymestyn yr amser a gymerir i wneud penderfyniadau, gan gynyddu ansicrwydd a chostau busnes. Rwy'n benderfynol o fynd i'r afael â hyn drwy sicrhau bod adnoddau ar waith. Byddaf yn ymgynghori ar gynyddu ffioedd ceisiadau cynllunio yr hydref hwn, a byddaf yn nodi cynigion i gynyddu'r llif o gynllunwyr.

Mae cael ffynhonnell ynni ddibynadwy, fforddiadwy a gwyrdd yn dod yn fwyfwy pwysig i'n heconomi fodern, gyda'n diwydiannau yn ceisio datgarboneiddio eu gweithrediadau, wrth i ni ddenu diwydiannau newydd ac wrth i gartrefi newid i gerbydau trydan a phympiau gwres.

Gyda gwynt arnofiol ar y môr, mae gennym gyfle i drawsnewid ein cymunedau arfordirol, gan ddechrau gyda'n porthladdoedd ac ehangu ledled y gadwyn gyflenwi. Mae Cymru yn arwain y ffordd o ran darparu'r sector cyhoeddus, drwy Trydan Gwyrdd Cymru, Ynni Cymru a Cwmni Egino, gan ddatblygu buddsoddiad ynni adnewyddadwy newydd. Fel y dywedodd y Prif Weinidog, mae Cymru wrth wraidd y genhadaeth i atgyfnerthu ymdrechion i wneud Prydain yn archbŵer ynni glân. Byddwn yn gweithio gyda Great British Energy i wireddu hyd yn oed mwy o gyfleoedd.

Mae'r economi gylchol yn hanfodol i ddatgarboneiddio a thwf economaidd. Rwyf eisiau defnyddio ailgylchu o'r radd flaenaf ac enw da byd-eang Cymru am gynaliadwyedd i sbarduno creu swyddi. Gyda Chymru bellach yn ail yn y byd am ailgylchu, mae hynny'n golygu ein bod o'r radd flaenaf o ran dal deunydd o ansawdd uchel a'i roi yn ôl yn ein heconomi. Gallwn ddarparu'r cyflenwad cydnerth, o ansawdd uchel o ddeunyddiau wedi'u hailgylchu sydd eu hangen ar gwmnïau i ddatgarboneiddio. Mae'r buddsoddiad o £45 miliwn a wnaed gan Jayplas yn Abertawe a'r datblygiad gwerth £1 biliwn ym Melin Shotton yn enghraifft o'r hyder yng Nghymru yn y maes hwn.

Byddaf yn gwrando ac yn gweithredu ar feysydd cyflawni dros y 18 mis nesaf. Byddaf yn bwrw ymlaen ag ymrwymiad blaenorol i sefydlu ystod o adolygiadau tymor byr a chynnal cyfres o seminarau ymgysylltu rhanbarthol. Bydd y rhain yn gwella cyflawniad ac yn llunio rhestr benodol o flaenoriaethau. Byddaf hefyd yn ystyried ein strwythurau cynghori, er mwyn sicrhau y gellir optimeiddio'r rhain dros y misoedd nesaf.

Rwy'n edrych ymlaen at weithio gydag Aelodau'r Senedd i ddatblygu twf economaidd. Rwyf eisiau i ni fod yn effro i'r rhwystrau a'r heriau, a chydweithio i ddatblygu atebion i gyflawni'r canlyniadau gorau i bobl Cymru.

Photo of Samuel Kurtz Samuel Kurtz Ceidwadwyr 3:53, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd Cabinet, am y datganiad. Mae economi Cymru yn dapestri cyfoethog o sectorau, sy'n cynnwys busnesau ym maes amaethyddiaeth, twristiaeth, gweithgynhyrchu, technoleg, adeiladu, ynni, a llawer mwy, ac mae gan bob un ohonynt, rwy'n credu, ddyfodol cyffrous, ond i economi Cymru o dan y Llywodraeth Lafur hon, mae wedi bod yn gyfnod anodd.

Gadewch i ni edrych yn gyntaf ar y Deyrnas Unedig. Ar lefel y DU, mae'r Llywodraeth Lafur newydd wedi etifeddu'r economi sy'n tyfu gyflymaf yn y G7, chwyddiant ar 2 y cant ac economi a welodd 800 o swyddi newydd yn cael eu creu bob dydd ers 2010. Ar y llaw arall, beth fyddai Llywodraeth Geidwadol Cymru pe bai'n dod i mewn yn etifeddu oddi wrth Lafur yma yng Nghymru? Cyfradd cyflogaeth Cymru: yr isaf yn y DU. Anweithgarwch economaidd Cymru: yr uchaf yn y DU. Ac, ar gyflog clir, mae gan enillwyr Cymru lai yn eu pocedi bob mis na'u cymheiriaid yn Lloegr, yr Alban neu Ogledd Iwerddon. Etifeddiaeth wirioneddol ysgytwol Llafur a'u polisïau.

Gadewch i ni edrych ar un o'r ystadegau hynny yn fwy manwl. O dan 14 mlynedd o Lywodraeth Geidwadol y DU, crëwyd 800 o swyddi newydd bob dydd, ac eto yng Nghymru, nid oes gennym unrhyw dargedau swyddi, heb fawr mwy na dull gweithredu gwasgarog o ddatblygu economaidd. Felly, a all yr Ysgrifennydd Cabinet ymrwymo i darged creu swyddi, fel y gallwn gael y nifer syfrdanol hwn o bobl economaidd anweithgar yn ôl i waith, darparu ar gyfer eu teuluoedd, ac yn y pen draw, gefnogi eu heconomi a'u cymuned leol?

Cawsom addewid o wlad o laeth a mêl yn dychwelyd gyda Llafur yn ôl yn Llywodraethu yn Llundain, ond mae'r realiti yn wahanol iawn. Ym mis Medi yn unig, fe wnaeth cronfeydd sy'n canolbwyntio ar y DU weld tynnu'n ôl net o £666 miliwn. Mae hynny'n llai o fuddsoddiad, nid mwy; llai o swyddi, nid mwy; ac economi sy'n arafu, nid un sy'n tyfu. Ac yn ôl Calastone, mae'r gwacáu cyfoeth a'r buddsoddiad hwn o'r DU yn ganlyniad i feirniadaeth lom ar Starmer a'i Lywodraeth.

Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i agor y drysau ar gyfer mwy o fuddsoddiad i Gymru? Sut mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn creu'r dŵr coch clir hwnnw rhwng pesimistiaeth ei chydweithwyr Llafur y DU, i geisio croesawu buddsoddwyr i Gymru a gwella hyder busnesau, oherwydd bod yr ystadegau yma yn glir? Roedd chweched adroddiad blynyddol Dirnad Economi Cymru yn glir: mae hyder busnesau yn isel, gyda phryderon am yr economi ddomestig yn parhau i fod yn bryder rhif 1. Ar ben hynny, mae'r adroddiad yn dangos bod nifer y marwolaethau busnes yng Nghymru yn parhau i fod yn fwy na genedigaethau busnes, fel y bu ers 2021. Yn chwarter 1 2024, dechreuwyd 2,795 o fusnesau, ond yn yr un cyfnod caewyd dros 3,000. Ysgrifennydd Cabinet, y dirywiad hwn a reolir, am faint mwy o amser ydym ni'n barod i hyn barhau?

Nid geiriau budr yw twf economaidd a chyfoeth; mae eu hangen i ariannu ein hysgolion, ein hysbytai a'n gwasanaethau cyhoeddus eraill yr ydym yn meddwl y byd ohonyn nhw. Os ydym am gael twf, mae angen i fusnesau ffynnu. Felly, beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru i wella'r amgylchedd i fusnesau yng Nghymru, fel bod y busnesau hynny sy'n dechrau neu'n bodoli eisoes yn cael y cyfle gorau i oroesi?

Rwy'n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi sôn am ynni yn ei datganiad. Yn wir, rwy'n credu ei fod yn beth da bod y gair ynni yn enw ei phortffolio Cabinet, oherwydd bod gan Gymru gymaint o gyfle yn y maes hwn. Mae 'cyfle' yn air a ddefnyddiodd yr Ysgrifennydd Cabinet wrth gyfeirio at wynt arnofiol ar y môr, diwydiant yr wyf wedi'i hyrwyddo ers tro, ers i mi gael fy ethol, ynghyd â'r porthladdoedd rhydd yng Nghymru. Fodd bynnag, mae angen i ni droi cyfle yn realiti, ac mae cynllunio a chydsynio yn gymaint o rwystr i'r datblygiadau mawr eu hangen hyn, felly nid yw sôn am gynyddu ffioedd pan fydd angen edrych ar y system gyfan yn ddim mwy na ffidlan o amgylch yr ymylon.

Yn olaf, ar sgiliau, mae angen gweithlu medrus ar fusnesau, un sy'n ateb y galw ar gyfer pethau fel prosiectau adeiladu a seilwaith. Y gwir amdani yw bod colegau a darparwyr hyfforddiant ledled Cymru yn wynebu toriad o tua 24 y cant i'w cyllidebau prentisiaeth 2024-25. Sut ydym yn mynd i gael y gweithlu a ddymunir ar gyfer y dyfodol os na allwn hyfforddi ein pobl ifanc? Sut ydym am adeiladu cartrefi a seilwaith i gwrdd â heriau'r argyfwng tai a'r newid hinsawdd? A wnewch chi siarad â'ch cyd-Ysgrifenyddion yn y Cabinet i drafod ariannu colegau a darparwyr hyfforddiant yn iawn, fel y gallant addysgu mwy o bobl ifanc yn y sgiliau sydd eu hangen arnynt yma ac y mae ein gwlad eu hangen, fel y gallant aros yng Nghymru?

Ysgrifennydd Cabinet, ar ôl 25 mlynedd, mae gan y darlun economaidd o Gymru olion bysedd methiannau Llafur drosto i gyd. Ni all y Llywodraeth hon guddio yn y cysgodion mwyach a phwyntio bys a beio eraill. Gydag ychydig dros 18 mis i fynd tan etholiadau'r Senedd—

Photo of David Rees David Rees Llafur 3:58, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Mae angen i chi ddod i ben nawr, os gwelwch yn dda.

Photo of Samuel Kurtz Samuel Kurtz Ceidwadwyr

(Cyfieithwyd)

—bydd y rheini'n rhoi cyfle i bobl Cymru fynegi eu barn ynghylch a yw'r Llywodraeth hon wir yn gweithio er eu budd gorau, oherwydd ein bod ni, y Ceidwadwyr Cymreig, yn barod i gymryd yr awenau i ddeffro a rhyddhau'r ddraig sy'n cysgu sef economi Cymru. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 3:59, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ddiolchgar iawn i Sam Kurtz am ei sylwadau y prynhawn yma, ac rwyf am ddechrau, fel y gwnaeth ef, trwy gydnabod y tapestri cwbl gyfoethog o sectorau sydd gennym yma yng Nghymru. Mae rhai ohonyn nhw, rwy'n credu, yn ein rhoi ni ar lwyfan y byd. Cefais gyfle i gwrdd â'n tîm marchnata Cymru yn gynharach heddiw, i drafod y gwaith pwysig y maent yn ei wneud yn gwerthu Cymru ledled y byd. Ac rwy'n credu ein bod ni'n adnabyddus iawn am rai o'n sectorau, gan gynnwys twristiaeth—y croeso Cymreig cynnes iawn, iawn mae pobl yn ei gael pan ddônt yma—ond hefyd rhai o'r meysydd sgiliau uchel iawn, gan gynnwys gweithgynhyrchu uwch, modurol ac ati, felly mae Cymru yn bendant ar y map. Felly, rwy'n credu bod gennym lawer iawn i fod yn gadarnhaol yn ei gylch.

Fe wnaeth Sam Kurtz siarad am etifeddiaeth, wrth gwrs, a'r hyn y mae Llywodraeth newydd y DU wedi'i etifeddu yw, wrth gwrs, twll du'r gyllideb o £22 biliwn, sy'n gwneud y dyfodol yn anodd iawn. Ond mae Llywodraeth newydd y DU yn canolbwyntio'n llwyr ar dwf, ac, wrth wneud hynny, bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth newydd y DU yn y maes o ddatblygu ei strategaeth ddiwydiannol. Mae hynny'n mynd i fod yn bwysig iawn i ni yma yng Nghymru yn enwedig o ystyried ein sylfaen ddiwydiannol. Ond yna hefyd mae'r strategaeth fasnach y mae Llywodraeth y DU yn ei datblygu ar hyn o bryd—bydd honno'n rhywbeth yr ydym ni, unwaith eto, yn gweithio'n agos iawn gyda Llywodraeth y DU arni. 

Byddwn yn gwrthod yr awgrym bod gennym ddull gweithredu gwasgaredig yma yng Nghymru. Rwy'n credu 'does ond rhaid i chi edrych ar y ffordd yr ydym yn targedu ein rhaglenni prentisiaeth i weld ein bod yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n ceisio diwallu anghenion sgiliau strategol. Rydym yn dylunio'r rhaglenni hynny i wella cynhyrchiant, ac rydym yn blaenoriaethu buddsoddiad i fynd i'r afael â'r prinder sgiliau y gwyddom eu bod yn bodoli, a datblygu prentisiaethau yn y sectorau twf penodol, y soniais amdanyn nhw yn fy araith y prynhawn yma. Rydym hefyd yn gweithio'n agos gyda'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol, wrth gwrs, ond hefyd yn ystyried gwybodaeth am y farchnad lafur ac adolygiadau sector a gynhelir gan Cymwysterau Cymru, er mwyn sicrhau ein bod yn targedu ac yn strategol yn y mathau o brentisiaethau rydym yn eu darparu.

Rwy'n credu hefyd, fodd bynnag, fod y pwynt am iaith yn bwysig iawn. Rydym yn croesawu buddsoddiad yma yng Nghymru, ac mewn gwirionedd, mae gan Gymru un o'r ecosystemau gorau posibl ar gyfer cymorth busnes, twf a mewnfuddsoddiad sy'n bodoli. Mae gennym Busnes Cymru, sy'n cynnig gwasanaeth hollol wych i fusnesau yma yng Nghymru. Ac yna, wrth gwrs, mae Banc Datblygu Cymru hefyd, sy'n darparu cefnogaeth ardderchog. Mae wedi cefnogi 430 o fusnesau gwahanol, gan elwa ar 491 buddsoddiad, cyfanswm o £125.2 miliwn yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf. Cynhyrchodd y buddsoddiad hwnnw £50 miliwn o gyd-fuddsoddiad yn y sector preifat, gyda 4,406 o swyddi wedi'u creu neu eu diogelu, gan ragori mewn gwirionedd ar y targed a osodwyd, sef 3,779. Felly, rwy'n credu bod hynny'n gadarnhaol iawn.

Cefais y cyfle yn gynharach heddiw i ddiolch yn bersonol i Gareth Bullock, sy'n gadael ei swydd fel cadeirydd y banc datblygu, am ei holl waith rhagorol a diysgog dros gymaint o flynyddoedd. A buom yn siarad am y ffaith bod gan Banc Datblygu Cymru gymaint i'w gynnig mewn gwirionedd. Mae ganddynt arbenigwyr mewn cyllid eiddo, mae ganddynt arbenigwyr mewn cynhyrchion gwyrdd a chael y rheini i'r farchnad. Felly, rwy'n credu ein bod yn sicr yn gam ar y blaen mewn sawl ffordd, ac mae gennym y cyfleoedd hynny i gefnogi busnesau. Rydym wedi gweld rhai enghreifftiau gwych o fewnfuddsoddi, yn enwedig yn ystod yr ychydig wythnosau diwethaf, o ran y buddsoddiad o £1 biliwn ar safle Melin Shotton, ac roeddwn yn falch o ymweld ag ef ochr yn ochr ag Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth yn ddiweddar. Felly, mae cymaint o bethau y dylem fod yn gadarnhaol yn eu cylch, ac mae'r pwynt hwnnw am iaith yn bwysig iawn.

A dim ond sôn am wynt arnofiol ar y môr hefyd. Mae hwnnw'n faes penodol lle credaf fod iaith yn bwysig iawn. Mae angen i ni ddangos bod gan Lywodraeth Cymru ddiddordeb yn yr agenda hon a'n bod yma i gefnogi. Felly, rwy'n falch iawn y byddaf i—mae wedi'i recordio ymlaen llaw—yn rhoi araith mewn cynhadledd ar wynt arnofiol ar y môr sy'n digwydd yr wythnos hon yn Aberdeen, i fuddsoddwyr yn y sector penodol hwnnw, ac yna cawn ddigwyddiad pellach yma yng Nghymru. Felly, rydym yn rhoi ein hunain mewn safle blaenllaw ym meddyliau'r buddsoddwyr hynny, gan ddangos ein cefnogaeth i'n porthladdoedd yng Nghymru, ein cefnogaeth i'n hagenda sgiliau ac ati. Felly, mae'r iaith yn bwysig iawn, ac rwy'n cytuno'n llwyr â hynny.

Photo of Luke Fletcher Luke Fletcher Plaid Cymru 4:03, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad. Rwy'n mynd i ddechrau fy ymateb i'r datganiad mewn ffordd eithaf rhyfedd mae'n debyg trwy gytuno mewn gwirionedd â rhywbeth a ddywedodd llefarydd y Ceidwadwyr mewn cyfeiriad at yr economi a dull gweithredu Llywodraeth Cymru o ran datblygu economaidd fel rhywbeth gwasgaredig. Roeddech yn defnyddio'r enghraifft o brentisiaethau; wel, os ydych chi'n siarad â cholegau addysg bellach, dyna'n union maen nhw'n ei ddweud wrthon ni—mae yna deimlad bod dull gweithredu Llywodraeth Cymru yn wasgaredig. Dyna pam na allaf or-bwysleisio pwysigrwydd bod â strategaeth ddiwydiannol, pwysigrwydd bod â strategaeth fasnach. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld beth sy'n dod i'r bwrdd o ran y strategaeth ddiwydiannol a'r strategaeth fasnach honno a'r Bil hawliau gweithwyr.

Rydyn ni i gyd yn gwybod beth yw'r ffigurau erbyn y pwynt hwn—erbyn hyn rwy'n eu hadrodd yn fy nghwsg. Yr hyn yr wyf yn awyddus i'w ddeall yw'r hyn yr ydym yn edrych arno. O ran gwella twf economaidd, beth yw nodau'r Llywodraeth? Yn y datganiad, mae nifer o egwyddorion ac uchelgeisiau, ond beth yw'r amcanion? Beth yw'r marcwyr y tu hwnt i ddweud yn syml ein bod ni'n mynd i wella twf economaidd? Mae risg yma y gallwn ffeilio'r datganiad hwn gyda datganiadau blaenorol gan nad oes targedau amlwg ar y ffordd i wella twf. Dyfynnaf o'r datganiad:

'Byddwn yn sicrhau amgylchedd sydd o blaid busnes ac o blaid y gweithiwr, gyda fframwaith cystadleuaeth, cynllunio a rheoleiddio sy'n cefnogi arloesedd, ymchwil, buddsoddiad a swyddi o ansawdd uchel.'

Gwych. Rydym yn cytuno mewn egwyddor. Ond yr hyn yr ydym eisiau ei weld yw sut mae hynny'n edrych mewn gwirionedd—rhywbeth y gallwn gnoi cil arno i ddeall safbwynt y Llywodraeth a chael, wedyn, y ddadl onest honno ar y cyfeiriad ymlaen. Gyda pharch, nid yw'r datganiad hwn yn caniatáu ar gyfer hynny.

Rwyf am ymdrin â dau beth. Yn gyntaf, twf economaidd. Sut fydd y Llywodraeth yn mesur y twf hwnnw? Rwy'n credu y gallwn gytuno, pe baem ni dim ond yn mesur o ran cynnyrch domestig gros, na fyddai hynny o reidrwydd yn rhoi gwir adlewyrchiad i ni ynghylch a yw'r economi'n cyflawni ar gyfer ein hetholwyr ai peidio. Fe wnaethon ni grybwyll hyn yn nadl fer Hannah ychydig wythnosau yn ôl. Mae'r safleoedd byd-eang ar yr economi yn wahanol iawn pan fyddwn yn dechrau mesur llwyddiant economaidd yn wahanol. Felly, sut y bydd y Llywodraeth yn mynd ati i fesur y twf hwnnw?

Yn ail, rwy'n croesawu gweld o fewn y datganiad hwn y gydnabyddiaeth bod partneriaeth yn allweddol wrth gyflawni twf economaidd, ond eto, sut olwg sydd ar hyn? Os ydym yn sôn am ddarpariaeth gan gyflenwyr allanol yn unig i'r farchnad, yna ni fyddwn yn gweld y ddarpariaeth i'r graddau yr ydym yn dymuno. Nid yw cael darpariaeth gan gyflenwyr allanol ond yn lleihau capasiti'r Llywodraeth ymhellach.

I gloi ar y pwynt penodol hwn, mae partneriaeth yn iawn, ond os nad yw'r system bresennol o gymorth a chyllid busnes yn gweithio fel y dylai, unwaith eto, byddwn yn ei chael hi'n anodd gweld llwyddiant. Felly, pa ystyriaeth y mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi'i roi i edrych ar rôl Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru a sut maen nhw'n gweithredu ac yn cael eu cynnwys? Nid yw'r darlun mor wych ag y gwnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet awgrymu yn ei hymateb i lefarydd y Ceidwadwyr. Cyhoeddwyd adroddiad gan Bwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig a oedd yn fy marn i ag argymhellion synhwyrol iawn gan gynnig ffordd ymlaen ar gyfer Banc Datblygu Cymru, felly byddem yn croesawu rhai syniadau cychwynnol ar sut rydym yn symud ymlaen a sut rydym yn sicrhau bod Banc Datblygu Cymru yn cyflawni ei botensial yn llawn mewn gwirionedd.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:07, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau a'r sylwadau yna heddiw. Efallai fy mod ar fai yn anghofio cyfeirio at rywfaint o'r cynnydd a wnaed ers datganoli yn fy ymateb i'r sylwadau cyntaf y prynhawn yma, oherwydd mae'r duedd hir-dymor ar gyfer y gyfradd gyflogaeth wedi bod yn gadarnhaol iawn, gan leihau'r bwlch hwnnw, ac rwy'n credu bod hynny'n un o lwyddiannau mawr datganoli. Mae'r data arolwg poblogaeth blynyddol diweddaraf ar gyfer y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2024 yn dangos bod cyfradd cyflogaeth Cymru bellach yn agos at fod yr uchaf erioed ers i gofnodion ddechrau, a dros y 10 mlynedd diwethaf mae'r gyfradd gyflogaeth yng Nghymru wedi cynyddu dros 4 y cant, gan ragori ar y cynnydd a welwyd yn y DU gyfan. Felly, dyna'r math o bethau y byddem yn awyddus i barhau i wneud cynnydd arnynt. Ond wedyn, hefyd, mae anweithgarwch economaidd, rwy'n gwybod, yn rhywbeth sy'n arbennig o bryderus i'r Aelod, fel y mae i Lywodraeth Cymru, ond mae hynny wedi gweld gostyngiad cyffredinol ers datganoli hefyd, gyda Chymru a'r DU yn dilyn tueddiadau tebyg yn y maes hwnnw. Felly, rwy'n credu bod y rheini'n ddau fetrig pwysig iawn, ac mae'r ffaith bod y rheini wedi gwella ers datganoli, oherwydd gweithredoedd Llywodraeth Cymru yn aml yn cael ei hanwybyddu

Rwy'n credu y bydd yr adolygiadau tymor byr yn bwysig wrth ganolbwyntio'n benodol ar rai o'r meysydd. Heriodd Luke Fletcher ni ynghylch dull gweithredu gwasgaredig, ond mewn gwirionedd bydd yr adolygiadau tymor byr hynny, gan edrych yn benodol, er enghraifft, at AI, yn ein helpu yn fawr iawn o ran canolbwyntio ar y pethau penodol hynny. Rwy'n gwybod bod llawer o iaith sych yn yr adroddiad, yn siarad am y cyd-destun rheoleiddio ac ati, ond rwy'n credu y bydd rhywfaint o rheini yn anochel yn bethau eithaf sych, oherwydd mae gennym y ddeddfwriaeth gaffael newydd, a gyflawnwyd gan Lywodraeth y DU a byddwn yn dweud mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, oherwydd roedd honno'n enghraifft wirioneddol o weithio mewn partneriaeth, i fod yn deg â Llywodraeth flaenorol y DU o ran hynny. Ond mae gennym ein deddfwriaeth ein hunain yma yng Nghymru hefyd. Felly, rwy'n credu y bydd y rheini'n bwysig iawn o ran gallu cefnogi busnesau Cymru, yn enwedig busnesau bach a chanolig, wrth ganiatáu iddynt gael cyfran well o'r arian sydd ar gael drwy gaffael cyhoeddus yma yng Nghymru.

Rwy'n gwybod ein bod ni wedi siarad o'r blaen, Luke Fletcher, am sut rydyn ni'n mesur cynnydd. Nid yw'n ymwneud â'r llinell waelod yn unig. Mae hefyd yn ymwneud â'r gwerth cymdeithasol hwnnw. Mae'r gwaith y mae Cwmpas yn ei wneud, rwy'n credu, yn bwysig iawn yn y maes penodol hwnnw. Cefais y cyfle i gadeirio fforwm adeiladu Cymru ddoe, ac mewn gwirionedd cawsom drafodaeth dda iawn ar yr union bwynt hwn, am gael dealltwriaeth gyson ynghylch beth yw gwerth cymdeithasol, am beth yw buddion cymunedol. Nid wyf yn credu ein bod wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto, oherwydd gwn fod gwahanol rannau o'r sector cyhoeddus yn gweithio i wahanol ddiffiniadau ac yn cyflawni gwahanol bethau. Felly, yn sicr mae yna waith i'w wneud yna.

O ran sut rydym yn dangos gweithio mewn partneriaeth, credaf mai enghraifft dda iawn fyddai'r ffordd yr ydym yn ymgymryd â'r gwaith trawsffiniol. Mae'r Gynghrair Ynni ar y Môr, er enghraifft, yn gorff aelodaeth clwstwr trawsffiniol. Mae hwnnw'n parhau i hyrwyddo cyfleoedd rhanbarthol a chefnogi datblygiad cadwyn gyflenwi drwy ystod o weithgareddau, ac mae hynny ar draws gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr. Soniais yn gynharach am Gynghrair Mersi a'r Ddyfrdwy; rydym yn un o sylfaenwyr honno, ac rydym yn gwerthfawrogi'r bartneriaeth o sefydliadau sy'n gweithio yno i gefnogi'r economi drawsffiniol honno.

Bydd cyd-Aelodau wedi gweld y cyhoeddiad pwysig iawn ynglŷn â'r economi hydrogen a dal a storio carbon trawsffiniol yng ngogledd Cymru drwy gyhoeddiad HyNet a wnaed yn ddiweddar iawn. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio ochr yn ochr â phartneriaid ar hynny ers nifer o flynyddoedd bellach ac rydym eisiau gwireddu'r buddion i bobl yma yng Nghymru. Dyma rai enghreifftiau yn unig o ffyrdd y gallwn weithio mewn partneriaeth ar draws ffiniau, ond wrth gwrs rydym yn gwneud hynny mewn partneriaeth ledled y sector cyhoeddus a phreifat yma yng Nghymru hefyd.

Photo of Hannah Blythyn Hannah Blythyn Llafur 4:11, 8 Hydref 2024

Diolch am y datganiad ar dwf economaidd heddiw.

Photo of Hannah Blythyn Hannah Blythyn Llafur

(Cyfieithwyd)

Pan fyddwn yn siarad am dwf, a chredaf fy mod wedi dweud hyn yn y lle hwn o'r blaen, twf i bwy? Rwy'n credu bod angen i dwf fod yn deg yn y ffordd y caiff ei gynhyrchu a'i lywodraethu, ac fel rhan o ddull sy'n grymuso pobl yn hytrach na'u hecsbloetio. Rwy'n credu ei bod hi'n ddealladwy iawn ein bod ni eisiau denu mewnfuddsoddiad i Gymru, ond mae angen i hwnnw fod wedi'i angori yn ein cymunedau. Rwy'n credu i mi ac i eraill, yn rhy aml, rydym wedi gweld enwau mawr yn dod yma ac yna'n aml yn codi'u pac a diflannu, weithiau o fewn yr un degawd. Er ein bod yn naturiol eisiau creu cymaint o swyddi da â phosibl, rwy'n credu bod angen i hyn ymwneud ag ansawdd y swyddi hynny, nid dim ond y nifer.

I mi, ni ddylai arian cyhoeddus fynd at gwmnïau nad ydynt yn alinio eu hegwyddorion eu hunain ag ymrwymiad Llywodraeth Cymru i waith teg. Gwn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, fod y cyswllt economaidd wedi esblygu ac wedi ei wella. Rwy'n credu i mi, pan ddechreuodd, mae'n debyg ei fod yn ymwneud fwy ag arddull yn hytrach na sylwedd, ond mae wedi'i ddefnyddio fel offeryn bellach yn fwy effeithiol. Ond fy marn i yw y gallai ac y dylai fynd ymhellach, a dylai unrhyw sefydliad sy'n derbyn arian cyhoeddus fod wedi ymrwymo o leiaf i dalu'r cyflog byw go iawn, cynnig oriau contract i'w holl weithwyr os ydyn nhw'n dymuno hynny, a chaniatáu mynediad i undebau llafur a hyrwyddo aelodaeth undebau llafur. Ysgrifennydd Cabinet, a gaf i ofyn a fydd Llywodraeth Cymru yn ystyried y newidiadau hyn, newidiadau rwy'n credu y byddai'n gwneud i'r economi weithio'n llawer gwell i weithwyr ac i Gymru?

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:12, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiynau yna. Byddwn i'n dweud bod Llywodraeth Cymru yn gefnogol iawn i'r agenda sydd wedi'i nodi yng nghynllun Llywodraeth y DU i wneud i waith dalu, a hefyd wrth gwrs y Bil hawliau cyflogaeth arfaethedig. Rydym wedi cael rhai trafodaethau adeiladol iawn ar lefel swyddogol am y dull o weithredu, gyda rhythm rheolaidd o gyfarfodydd bob pythefnos gyda Llywodraeth y DU yn y maes hwnnw. Rwy'n credu bod hynny'n gadarnhaol iawn.

Roedd yr amlinelliad rwy'n credu y gwnaeth Hannah Blythyn ei ddisgrifio nawr yn rhan fawr iawn o'r drafodaeth a gawsom yn y cyngor partneriaeth gymdeithasol yr wythnos diwethaf yn unig. Rydym wedi cytuno y bydd is-grŵp yn cael ei sefydlu i edrych yn fanylach ar y math o faterion rydych chi wedi'u disgrifio o ran sut rydyn ni'n sicrhau'r budd mwyaf i weithwyr o'r gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi—y math yna o ddull rhywbeth-am-rywbeth, sydd mor bwysig.

Rwyf hefyd yn bwriadu rhoi rhywfaint o ystyriaeth i'r contract economaidd hefyd, er mwyn sicrhau ein bod yn gwneud y mwyaf o werth hwnnw ac i sicrhau ei fod yn gyfredol ac yn addas i'r diben wrth i ni symud ymlaen hefyd. Ond hoffwn roi'r sicrwydd hwnnw bod y mater hwnnw'n rhywbeth sy'n cael ei archwilio drwy'r cyngor partneriaeth gymdeithasol ar hyn o bryd.

Photo of Russell George Russell George Ceidwadwyr 4:14, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Roedd newyddion siomedig gan Nidec Drives yn Y Drenewydd y bore 'ma, gyda'r posibilrwydd o 65 o ddiswyddiadau. Bydd hwn yn gyfnod pryderus, wrth gwrs, i lawer o staff y gallai hwn effeithio arnyn nhw. Rydych chi wedi dweud yn eich datganiad heddiw, Gweinidog, mai Cymru'n Gweithio yw porth gyrfaoedd Llywodraeth Cymru. Felly, a allwch chi siarad am sut y bydd hynny'n digwydd, yn ymarferol, sut y bydd pobl yn cael eu cefnogi yn y Drenewydd a allai golli eu swyddi oherwydd nad oes modd eu hadleoli i rannau eraill o'r busnes? Sut fydd hynny'n gweithio'n ymarferol o ran paru pobl sydd â sgiliau penodol gyda busnesau eraill yn yr ardal?

Rwyf hefyd wedi siarad â llywydd dros dro Nidec Drives y prynhawn yma ac mae'n dweud y gwnaed y cyhoeddiad oherwydd dirywiad ym marchnad y byd; nid oherwydd eu bod yn ystyried symud cynhyrchu o'r Drenewydd i rannau eraill o'r wlad neu'r byd. Mae potensial i ddod â swyddi yn ôl wrth i amodau marchnad y byd newid. Rydych chi wedi dweud yn eich datganiad heddiw eich bod chi eisiau sicrhau amgylchedd sydd o blaid busnes sy'n cefnogi arloesedd, buddsoddiad a swyddi o ansawdd uchel. Felly, pa gamau ymarferol y bydd y Llywodraeth a swyddogion Llywodraeth Cymru yn eu cymryd nawr i weithio gyda Nidec i helpu i dyfu'r busnes hwnnw? 

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:15, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ddiolchgar iawn i Russell George am godi hynna yn y Siambr a hefyd yn ddiolchgar am y cyfle a gawsom i drafod hyn y tu allan i'r Siambr heddiw hefyd, o ystyried pwysigrwydd a brys hyn. Mae'n newyddion siomedig ac yn gyfnod ansicr iawn nawr i'r holl staff dan sylw. Rwy'n deall, ar hyn o bryd, nad yw'n glir faint o swyddi a allai fynd, ond rwyf eisiau eich sicrhau bod swyddogion wedi bod mewn cysylltiad â'r cwmni i gynnig cymorth a byddwn yn gweithio gyda nhw ar y mater hwn. Mae swyddogion hefyd mewn cysylltiad â Cymru'n Gweithio yn barod i ymateb i unrhyw ddiswyddiadau pe baent yn cael eu cadarnhau, ac felly gallai'r gefnogaeth drwy Cymru'n Gweithio gynnwys cefnogaeth ReAct, er enghraifft, ystyried ailsgilio pobl os yw hynny'n briodol, neu eu paru â swyddi tebyg, fel y dywedwch chi, gyda swyddi gwag eraill yn yr ardal. Felly, mae'n debyg, byddai'r gefnogaeth honno'n bwrpasol i'r unigolyn dan sylw. Ond diolch am ei godi, ac rwyf eisiau eich sicrhau bod swyddogion mewn cysylltiad agos â'r cwmni.

Photo of Mabon ap Gwynfor Mabon ap Gwynfor Plaid Cymru 4:16, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Hoffwn godi dau bwynt os gwelwch yn dda. Yn gyntaf, mae twf economaidd yn cael ei bennu, yn anorfod, gan iechyd y boblogaeth, ac mae gennym ni bob amser y cyfraddau o anweithgarwch economaidd sydd ymhlith yr uchaf yn y DU, sy'n cael ei ysgogi gan salwch hirdymor yn y gweithlu yn bennaf. Felly, a yw'r Ysgrifennydd Cabinet yn derbyn, hyd nes y bydd y Llywodraeth wir yn mynd i'r afael â gwella canlyniadau iechyd ein cenedl, y bydd yr uchelgeisiau ar gyfer twf economaidd yn cael eu cyfyngu yn eu hanfod?

Yn ail, yn y datganiad, mae'n nodi ac yn dweud eich bod yn sôn am ffynhonnell ynni fforddiadwy a gwyrdd cyn mynd ymlaen i gyfeirio at Cwmni Egino yn datblygu ynni adnewyddadwy newydd. Nawr, mae cylch gwaith Cwmni Egino yn niwclear. A all yr Ysgrifennydd Cabinet esbonio sut mae pŵer niwclear yn cael ei ystyried yn rhad pan fydd yn Hinkley C, er enghraifft, yn mynd i fod yn £92.50 MWh ac mae'n costio mwy na £46 biliwn ar hyn o bryd? Sut mae hi'n ystyried bod pŵer niwclear yn wyrdd pan fydd yn cynhyrchu allyriadau fel hecsafflẅorid sylffwr a sut mae niwclear yn cael ei ystyried yn adnewyddadwy pan fo'n amlwg nad ydyw?

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:17, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Felly, mewn perthynas â'r pwynt cyntaf am ganlyniadau iechyd a'r economi, nid wyf yn credu y byddai unrhyw un yn anghytuno bod poblogaeth iach yn bwysig o ran yr economi, oherwydd bydd pob un ohonom, rwy'n credu, yn rhy gyfarwydd â'r ystadegau o ran nifer y bobl sydd i ffwrdd o'u gwaith yn sâl, lle bynnag y bo hynny, ac rydym yn gwybod bod iechyd meddwl yn bryder penodol. Cawsom y datganiad gan fy nghyd-Aelod Cabinet yn gynharach y prynhawn yma am iechyd meddwl a'r math o gefnogaeth y gallem ei darparu i bobl. Rwy'n gwybod mai materion cyhyrysgerbydol yw'r mater mwyaf pryderus o ran pobl sydd angen cymryd amser i ffwrdd o'r gwaith, ac, unwaith eto, mae'r rhain yn bethau sydd y tu hwnt i'm portffolio, ond y mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol ohonynt ac yn ceisio mynd i'r afael â nhw.

Mae Llywodraeth Cymru yn credu y dylid ystyried pŵer niwclear fel rhan o gyflawni uchelgeisiau sero net i fynd i'r afael â'r argyfwng newid hinsawdd ac y dylai rhanbarthau a chymunedau lleol sy'n cynnal safleoedd o'r fath elwa ar seilwaith carbon isel a dylent sicrhau buddion priodol o ganlyniad i hynny. Felly, rydym yn cefnogi'r defnydd o safleoedd trwyddedig cyfredol i helpu i gyflawni uchelgeisiau o'r fath. Fel y dywedom o'r blaen, mae ein pwyslais fel Llywodraeth yn fawr iawn ar y pontio teg hwnnw i economi carbon isel, gan sicrhau bod yr holl bŵer newydd a gynhyrchir yng Nghymru yn ddi-allyriadau. Bydd ynni adnewyddadwy ar flaen y gad yn y newid hwnnw, gan adlewyrchu argymhellion y Pwyllgor Newid Hinsawdd annibynnol i gynyddu'r gwaith o gynhyrchu carbon isel, ond bydd niwclear yn chwarae rhan ar y daith honno i Gymru ddi-allyriadau. Felly, rwy'n gwerthfawrogi bod safbwyntiau gwahanol ar hynny. Wrth gwrs, mae penderfyniadau polisi cyffredinol yn cael eu gwneud gan Lywodraeth y DU o ran rôl y dyfodol, ond rwy'n credu fy mod i wedi nodi dull gweithredu penodol Llywodraeth Cymru ar gyfer symud ymlaen.

Photo of Mike Hedges Mike Hedges Llafur 4:19, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Mae economi Cymru wedi perfformio'n wael o'i chymharu â chyfartaledd y DU, yn enwedig o'i chymharu â Llundain a de-ddwyrain Lloegr dros y cyfnod cyfan ar ôl y rhyfel. Mae gennym gyfran lai o'n poblogaeth yn gweithio mewn sectorau cyflog uwch fel gwyddorau bywyd, TGCh, gwasanaethau gwyddonol a thechnegol proffesiynol, y celfyddydau ac adloniant. Hyd nes yr eir i'r afael â strwythur economi Cymru, yna bydd twf yn parhau i fod y tu ôl i gyfartaledd y DU. O edrych ar ranbarthau Ewropeaidd llwyddiannus, fel Hamburg, Salzburg a de Iwerddon, rydym yn gweld mewnfuddsoddiad mwy sylweddol ac, yn hollbwysig, cwmnïau cychwynnol yn y sectorau TGCh, fferyllol a gwyddorau bywyd. Mae'r sectorau newydd yn elwa ar Lywodraeth ac, unwaith eto, yn hollbwysig, cymorth prifysgol. A yw'r Gweinidog yn cytuno â mi bod angen strategaeth arnom i gynyddu cyflogaeth TGCh a gwyddorau bywyd drwy fewnfuddsoddi a thyfu cwmnïau o Gymru? Sut mae'r Gweinidog yn mynd i gael y sector prifysgolion i gymryd rhan? Ac yn olaf, mae angen mwy o swyddi Llywodraeth San Steffan. Mae pwysigrwydd y DVLA i Fae Abertawe mor adnabyddus i'r Gweinidog ag y mae i mi, ac mae'n cael effaith enfawr. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael ar adleoli swyddogaethau Llywodraeth ganolog i Gymru?

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:20, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Hyd yn hyn, nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau gyda Llywodraeth y DU o ran adleoli swyddi i Gymru, ond, wrth gwrs, rydym yn barod i gael y trafodaethau hynny gyda Llywodraeth y DU. Mae'n debyg y byddent yn cael eu harwain, o bosibl, gan gyd-Aelodau Cabinet eraill, ond byddaf yn sicr yn archwilio hynny ymhellach, oherwydd gwn ei fod yn fater a gododd Mike Hedges yn y Siambr dim ond yr wythnos diwethaf hefyd. Felly, rwy'n awyddus, efallai, i siarad â Mike mewn ychydig mwy o fanylder am ei feddyliau, ond rwy'n cydnabod yn llwyr bwysigrwydd y DVLA i Abertawe; rydym yn rhannu llawer o etholwyr, rwy'n credu, sy'n gweithio yno.

O ran gwyddorau bywyd, mae hwnnw'n faes allweddol iawn, ac mewn gwirionedd, mae'n un o'r meysydd y mae gennyf i a'r Gweinidog iechyd gyfrifoldeb drosto. Rwy'n gyffrous iawn ein bod yn mynd â nifer o fusnesau i'r gynhadledd MedTech yn fuan iawn, yn yr Almaen, i arddangos rhai o'r busnesau gwyddorau bywyd anhygoel sydd gennym yma yng Nghymru yn barod. Mae'n sector hollol allweddol i ni. Mae dros 319 o gwmnïau, yn amrywio o BBaChau i gwmniau mawr o'r radd flaenaf, gyda throsiant o tua £2.85 biliwn, ac mae'n sector sy'n cyflogi dros 13,000 o bobl. Y cryfderau penodol sydd gennym yma yng Nghymru yw ym maes medtech, diagnosteg, gwella clwyfau, meddygaeth adfywiol a niwrowyddorau. Felly, mae'n sector allweddol i ni, ac mae'n ffynhonnell swyddi â chyflog da, sgiliau uchel ac mae'n denu cryn dipyn o fuddsoddiad uniongyrchol tramor hefyd.

Mae gennym, wrth gwrs, y cynllun gweithredu allforio ar gyfer Cymru, ac mae gan hynny lefel gynhwysfawr o gefnogaeth i fusnesau, yn enwedig yn y sector gwyddorau bywyd. A soniais am y grant ar gyfer ymweliadau tramor i ddatblygu busnesau, y mae nifer o fusnesau yn manteisio arno i fynd i Medica, yn hytrach na MediTech—Medica—yn yr Almaen, ond hefyd i Arab Health yn yr Emiradau Arabaidd Unedig a Bio yn UDA. Felly, mae'r rheini'n ddigwyddiadau llwyddiannus iawn yr ydym wedi'u cael o'r blaen, ac rwy'n gwybod eu bod wedi cael eu hymestyn i eleni hefyd.

Photo of Paul Davies Paul Davies Ceidwadwyr 4:23, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Ysgrifennydd Cabinet, cefais y pleser o fod yn bresennol yn agoriad swyddogol yr Hwb Sgiliau Trawsnewid i Ynni Adnewyddadwy yng Ngholeg Sir Benfro yn fy etholaeth i yn ddiweddar. Datblygwyd yr hwb newydd gan y coleg a Shell UK a'i nod yw rhoi'r sgiliau a'r wybodaeth i bobl ddod o hyd i waith mewn prosiectau ynni adnewyddadwy a charbon isel. Nawr, mae gan y ganolfan hefyd ystafell reoli newydd o'r radd flaenaf, a fydd yn galluogi hyfforddiant mewn systemau rheoli ar gyfer nifer o sectorau ynni pwysig. Felly, heb os, bydd yr hyfforddiant hwn yn rhoi sgiliau i unigolion sy'n eu paratoi ar gyfer y gweithle ac yn helpu i sicrhau bod sir Benfro yn parhau i fod yn gystadleuol yn fyd-eang yn y sectorau ynni adnewyddadwy a charbon isel yn y dyfodol. Dyma'r union fath o gydweithio y dylem fod yn ei hyrwyddo, ac felly, Ysgrifennydd Cabinet, a allwch chi ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddatblygu a chefnogi partneriaethau fel hyn ledled Cymru er mwyn helpu i ddatblygu a sicrhau bod gan Gymru y gweithlu medrus sydd ei angen arni yn y dyfodol?

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:24, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Rwy'n credu mai un o'r pwerau sydd gennym ni fel Llywodraeth Cymru yw'r pŵer hwnnw i ddod â phartneriaid at ei gilydd, felly dod â diwydiant a'n colegau a'n prifysgolion at ei gilydd a hefyd cael y trafodaethau cynnar hynny fel y gall busnesau nodi'r sgiliau y gallai fod eu hangen arnynt yn y dyfodol, a gallwn weithio, wedyn, i sicrhau bod gennym y llif hwnnw o weithwyr ar gael iddynt fanteisio ar y swyddi hynny. Roedd yn ddrwg iawn gennyf nad oeddwn yn gallu dod i'r lansiad yn sir Benfro. Rwy'n credu ei fod yn hollol gyffrous, ac rwyf wedi bod yn siarad amdano, mewn gwirionedd, gyda fy nghyd-Aelod Cabinet, Vikki Howells, y Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch, ac mae hi hefyd yn teimlo'n gyffrous iawn am y peth. Felly, rydym wedi dweud, os gallwn o bosibl drefnu ymweliad ar y cyd, y byddwn yn gwneud hynny, ond os na allwn, bydd yn mynd i ymweld ar ei phen ei hun yn fuan iawn fel rhan o'i thaith o golegau. Ond roedd hi'n awyddus iawn i weld y gwaith hwnnw'n arbennig. Ond, fel rwy'n dweud, rwy'n awyddus iawn, iawn i gael gwybod amdano hefyd, oherwydd mae pobl yn teimlo'n gyffrous iawn am y peth ac rwy'n awyddus iawn i ddarganfod mwy.

Photo of Carolyn Thomas Carolyn Thomas Llafur 4:25, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Yn dilyn y cyhoeddiad y bydd cynnig gwyrddgalchu trawsffiniol HyNet yn mynd rhagddo, yn cludo carbon deuocsid mewn pibellau o Stanlow ar draws sir y Fflint i'w storio ar y môr yn Nhalacre, sut y bydd yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch a Chyfoeth Naturiol Cymru yn sicrhau na fydd cludo carbon deuocsid yn agored i unrhyw ollyngiadau na thoriadau ar hyd y bibell neu pan gaiff ei storio ar y môr yn Nhalacre; y bydd cymunedau yr effeithir arnynt yn cael iawndal priodol ac nid yn unig yn cael £3,000 am adfer ardal chwarae; ac y bydd pontio priodol o danwydd ffosil a dal carbon deuocsid yn digwydd? Clywais fod Stanlow mewn gwirionedd yn adeiladu mewnforiwr carbon deuocsid ac maen nhw'n bwriadu mewnforio amonia gwyrdd hefyd, ac, o bosib, byddant yn mewnforio amonia gwyrdd o India fel rhan o'r prosiect hwn i greu hydrogen glas. Diolch.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:26, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cwestiwn. Rwyf am gydnabod fy mod yn gwybod bod gan Carolyn Thomas farn gref iawn ar y cynnig penodol hwn. Byddwn yn dweud, serch hynny, fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio ers nifer o flynyddoedd gyda HyNet ar y prosiect datgarboneiddio gwerth miliynau o bunnau. Cefais y cyfle, ochr yn ochr ag Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth, i ymweld â Heidelberg Materials yn Padeswood yn ddiweddar—mae hwnnw'n rhan o'r consortiwm y tu ôl i'r prosiect, sydd wedi cyrraedd y rhestr fer ar gyfer cyllid fel rhan o broses pennu dilyniant o glystyrau dal a storio carbon cam 2 Llywodraeth y DU

Byddai'r prosiect yn dal ac yn storio tua 800,000 tunnell o garbon deuocsid bob blwyddyn ac yn galluogi'r gwaith i gynhyrchu sment carbon sero net, sydd, rwy'n credu, yn gam sylweddol iawn ymlaen i'r diwydiant sment; dyma fyddai'r gwaith sment sero net cyntaf, rwy'n credu, yn y DU, os nad ymhell y tu hwnt i hynny hefyd. Felly, rydym yn gweithio'n agos iawn ar hynny. 

O ran y pwynt ehangach hwnnw ynghylch dal a storio carbon, bwriad Llywodraeth Cymru yw darparu datganiad cliriach o'n barn a'n dull gweithredu o ran y defnydd o ddal a storio carbon, a fyddwn, o bosibl, yn ei gynnig ar gyfer ymgynghoriad, er enghraifft, ochr yn ochr â'n dull gweithredu o ran hydrogen hefyd, oherwydd mae'r ddau beth hyn yn newydd ac arloesol. Rydym yn gwybod bod gan bobl farn gref, ac rydym yn awyddus i glywed ganddynt.

Photo of Peter Fox Peter Fox Ceidwadwyr 4:27, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Ysgrifennydd Cabinet, diolch yn fawr iawn am eich datganiad. Mae llawer ynddo rwy'n ei groesawu, ond bydd yn rhaid aros, fel pob amser, i weld y canlyniadau go iawn. Rydych chi'n siarad am ddull gweithredu o blaid y gweithiwr ac o blaid busnes o ran twf economaidd, ond nid yw hyn yn wir. Yn sicr, ni fyddai llawer o fusnesau rydw i wedi siarad â nhw yn teimlo hynny—llawer o'r mentrau bach a chanolig hynny—yn sicr yn y sector lletygarwch, manwerthu a hamdden. Wyddoch chi, yn yr ardal honno, roedden nhw'n talu dwbl y cyfraddau ardrethi busnes o gymharu â'u cymheiriaid yn Lloegr, ac roedd hynny'n achosi pwysau enfawr, yn enwedig os ydyn nhw'n byw ger y ffiniau.

Nawr, BBaChau yn fwy cyffredinol yw anadl einioes economi Cymru, ond ymddengys eu bod yn aml yn cael eu hesgeuluso, fel yn y datganiad hwn; nid wyf yn credu eu bod yn cael eu crybwyll unwaith yn y datganiad. Nawr mae gan eich Llywodraeth y gallu i weithredu lluosydd haenog i sicrhau nad yw busnesau bach a chanolig yng Nghymru yn talu'r un gyfradd â busnesau mwy. Pa gynlluniau sydd gennych i ddefnyddio'r pŵer hwn i leddfu'r baich treth ar lawer o fusnesau bach teuluol yma yng Nghymru?

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur 4:28, 8 Hydref 2024

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ddiolchgar am y cwestiwn, a hoffwn atgoffa cyd-Aelodau bod ymestyn y rhyddhad ardrethi dros dro ar gyfer y sector lletygarwch ar 40 y cant yn dilyn cefnogaeth dros £2 biliwn dros y blynyddoedd diwethaf, a gwaddol COVID oedd yr hyn yr oeddem yn ceisio mynd i'r afael ag ef trwy barhau'r rhyddhad yn y maes penodol hwnnw.

Mae Peter Fox yn iawn fod Deddf Cyllid Llywodraeth Leol (Cymru) 2024, fel y mae nawr, yn rhoi'r gallu i Lywodraeth Cymru amrywio'r lluosydd yn y dyfodol. Byddai Llywodraeth Cymru eisiau ymgynghori ar hynny; rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn, a gwn fod cyd-Aelodau o bob rhan o'r Siambr eisoes wedi rhoi rhai syniadau ynghylch sut y gallem fynd ati i ddefnyddio'r lluosydd, o ran dull sectoraidd neu ddull daearyddol, felly mae amrywiaeth o opsiynau y gellid eu defnyddio. Fy nghyd-Ysgrifennydd, yr Ysgrifennydd dros gyllid, fyddai'n cyflwyno unrhyw gynigion maes o law, ond dim ond cadarnhau na fyddai bwriad defnyddio'r lluosydd hwnnw yn y flwyddyn ariannol nesaf, oherwydd byddai'n rhaid i ni gynnal ymgynghoriad, a byddai penderfyniadau y byddai'n rhaid eu gwneud nad ydynt yn cyd-fynd â llinellau amser y gyllideb. Felly, mae'n fwy o offeryn tymor hwy—neu'n sicr nid tymor uniongyrchol—i Lywodraeth Cymru.

Photo of James Evans James Evans Ceidwadwyr

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fe wnaethoch chi sôn am dwf gwyrdd yn eich datganiad, ond mae twf gwyrdd yn costio i gymunedau. Mae llawer o bobl ym Mrycheiniog a Maesyfed yn bryderus iawn am ddiwydiannu canolbarth Cymru gan dyrbinau gwynt ar raddfa fawr. Fe wnaeth ymweliad Prif Weinidog Cymru a Phrif Weinidog y DU â fferm wynt ar y tir beri arswyd i lawer yn fy etholaeth, a hefyd dydy rhethreg Ed Miliband ddim wir yn helpu hynny chwaith. Ysgrifennydd y Cabinet, a fydd Llywodraeth Cymru yn sefyll dros bobl y canolbarth ac yn atal diwydiannu cefn gwlad, neu a wnewch chi sefyll gyda chorfforaethau mawr a chaniatáu i ffermydd gwynt gael eu rhoi ar hyd a lled fy etholaeth ar y ffordd i sero net?

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Llafur

(Cyfieithwyd)

Rwy'n credu mai'r pwynt pwysig yma yw bod Llywodraeth Cymru ar daith tuag at sero net, a bydd ynni adnewyddadwy yn chwarae rhan bwysig o hynny'n sicr, ond mae amrywiaeth o ffynonellau ynni adnewyddadwy. Rydym ni wedi siarad gryn dipyn y prynhawn yma am ffermydd gwynt arnofiol ar y môr; mae yna ffermydd gwynt arnofiol mwy traddodiadol, a solar. Dydym ni ddim wir wedi siarad llawer y prynhawn yma—er bod gen i ddatganiad ar ynni wythnos nesaf, felly efallai y byddwn ni'n sôn am hynny ychydig mwy bryd hynny—am gynhyrchu cymunedol ac yn y blaen. Felly, mae yna ystod eang o ffyrdd y byddem yn mynd ati ar ein taith i sero net a chyflawni ein hymagwedd tuag at ynni adnewyddadwy.

Yr hyn sydd bwysicaf, mewn gwirionedd, yw bod cymunedau bob amser yn cymryd rhan ac yn teimlo'n rhan, a bod y broses ymgynghori yn bwysig iawn. Rwy'n gwybod y gall ymgynghori gymryd amser. Mae datblygwyr yn gweld yr amser, weithiau, yn rhwystredig, ond credaf fod hynny'n rhywbeth yn y system y mae'n rhaid i ni ei barchu'n llwyr, i roi cyfle i gymunedau ddweud eu dweud, ac yna hefyd i sicrhau bod y manteision cymunedol sy'n cyd-fynd â hynny yn ddigonol ac yn briodol. Ac rwy'n credu mai dyna un o'r pethau mae Trydan Gwyrdd Cymru yn rhoi cyfle go iawn i ni ei ystyried, sef buddion cymunedol. Felly, gyda Llywodraeth Cymru yn datblygu'r prosiectau hyn, fe gawn ni'r cyfle, rwy'n credu, i feddwl yn wahanol am fuddion cymunedol, ac rwy'n awyddus i glywed barn cyd-Aelodau ar hynny.