– Senedd Cymru am 2:58 pm ar 8 Hydref 2024.
Eitem 3 heddiw yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd Meddwl a Llesiant, a galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad—Sarah Murphy.
Diolch. Ddydd Iau, rydyn ni'n dathlu Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd, a hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am ein rhaglen waith i wella, diogelu a chefnogi iechyd meddwl a llesiant pobl ledled Cymru.
Yn unol â blaenoriaethau'r Prif Weinidog, rwy'n canolbwyntio ar leihau amseroedd aros ar gyfer cymorth a thriniaeth iechyd meddwl. Mae hyn yn rhan fawr o'n gweledigaeth hirdymor i drawsnewid gwasanaethau ac i gryfhau ein dull o wella iechyd meddwl a llesiant. Mae hyn yn cydnabod y meysydd ehangach o fywyd a chymdeithas a all gael effaith ar ein hiechyd meddwl, o dai a chyflogaeth i arian a dyled ac addysg. Caiff hyn ei adlewyrchu yn y strategaethau iechyd meddwl a llesiant ac atal hunanladdiad a hunan-niweidio drafft, sydd wedi'u cynhyrchu ar y cyd a'u llywio gan gyfnod estynedig o ymgysylltu cyn ymgynghori. Daeth yr ymgyngoriadau i ben ar 11 Mehefin ac rydyn ni heddiw yn cyhoeddi'r adroddiadau ymgynghori, sy'n rhoi crynodeb o'r ymatebion a ddaeth i law. Cafwyd dros 370 o ymatebion i'r ymgyngoriadau ar-lein. Yn gyffredinol, mae'r ymatebion yn dangos ein bod ni'n canolbwyntio ar y meysydd cywir yn y strategaethau, ond maen nhw wedi rhoi llawer o wybodaeth ddefnyddiol a gwerthfawr i ni a fydd yn helpu i gryfhau ein dull.
O ran y strategaeth iechyd meddwl a llesiant, mae cefnogaeth gref i barhau i ddatblygu ein dull trawslywodraethol o ymdrin â phenderfynyddion ehangach iechyd meddwl. Byddaf yn parhau i weithio gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet i wneud hyn, ond mae angen i ni gryfhau ein dull gweithredu er mwyn sicrhau bod cefnogaeth gydgysylltiedig gan iechyd a gofal cymdeithasol, yn ogystal â'r trydydd sector, i roi cymorth sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn ac sy'n cael ei arwain gan anghenion.
Mae'r heriau allweddol i wasanaethau ein GIG ni'n cynnwys rhai o ran gweithlu, gwasanaethau digidol, data, a'r ystad, ac er fy mod i'n disgwyl gweld canolbwyntio ar y rhain yn y strategaeth derfynol, rwyf i wedi gofyn i swyddogion fwrw ymlaen â'r gwaith yn y meysydd hyn nawr. Mae cyfrifoldebau gweinidogol fy mhortffolio i'n cynnwys gwasanaethau digidol a thechnoleg, ac os ydym ni'n dymuno gwella gwasanaethau, mae'n rhaid i ni wella'r ffordd yr ydym ni'n defnyddio technoleg ddigidol a data. Rwy'n benderfynol o sbarduno'r newid hwn.
Mae ein strategaeth ddrafft ar gyfer atal hunanladdiad a hunan-niweidio yn nodi ein huchelgais i ostwng cyfraddau hunanladdiadau, ac mae honno'n flaenoriaeth allweddol i mi hefyd. Mae'r ymatebion i'r ymgynghoriad wedi tynnu sylw at y ffaith fod angen i ni wneud mwy i nodi a mynd i'r afael â ffactorau ac amgylchiadau sy'n cynyddu'r risg o hunanladdiad, i sicrhau y bydd cyfleoedd mwyaf eang posibl ar gael ar gyfer atal. Trwy barhau i ddatblygu ein gwyliadwriaethau amser real pryd yr amheuir bydd ymgais o hunanladdiad, a buddsoddiad yn y tîm atal hunanladdiad a hunan-niweidio cenedlaethol yng ngweithrediaeth y GIG, gosodwyd y sylfeini ar gyfer ysgogi'r newidiadau hyn mewn gwirionedd. Roedd yr adborth yn eglur hefyd o ran yr angen am fwy o amlygrwydd i hunan-niweidio yn y strategaeth derfynol.
Yn ogystal â chynyddu argaeledd y gefnogaeth, mae hi'n hanfodol ein bod ni'n cynyddu ymwybyddiaeth, dealltwriaeth a chydymdeimlad hefyd yn y gwasanaethau a'r gymdeithas, fel bydd pobl yn teimlo yn ddigon hyderus i chwilio am gymorth heb ofni cywilydd na beirniadaeth. Ar draws y ddwy strategaeth, mae hi'n amlwg fod angen i ni wneud mwy o ran atal, lleihau defnydd a chynnig gwell cefnogaeth a thriniaeth i'r rhai sy'n defnyddio sylweddau, gan gynnwys dileu'r rhwystrau i'r rhai sydd â chyflyrau iechyd meddwl sy'n digwydd yn gyfamserol. Mae yna gysylltiad amlwg ag iechyd meddwl ac atal hunanladdiad, ac fe fydd hwn yn faes allweddol i mi ganolbwyntio arno wrth symud ymlaen. Roedd yna gefnogaeth gref hefyd i fabwysiadu dull sy'n seiliedig ar drawma, ac fe fyddwn ni'n parhau i ymgysylltu â rhanddeiliaid, gyda gwasanaethau a defnyddwyr, wrth i ni gwblhau'r ddwy strategaeth, gan ganolbwyntio ar gyd-gynhyrchu a gwrando ar leisiau defnyddwyr gwasanaethau. Rwy'n awyddus i gyhoeddi'r ddwy strategaeth fawr a'r cynllun cyflawni hwn yn gynnar yn y flwyddyn nesaf, a'r rhain a fydd yn arwain cyfeiriad y gwaith i'r degawd nesaf.
Dirprwy Lywydd, fe hoffwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau hefyd am wasanaeth '111, Pwyso 2'. Mae hyn yn crynhoi'r dull gweithredu 'dim drws anghywir' wrth ymdrin â gofal iechyd meddwl yng Nghymru ac yn estyn cefnogaeth 24/7 i bobl ag anghenion brys gyda'u hiechyd meddwl. Rwyf i wedi bod yn ymweld â nifer o wasanaethau ers i mi gael fy mhenodi i'r gwaith gweinidogol hwn, gan gynnwys '111, Pwyso 2', ac rwyf i wedi gweld drosof fy hun y dull teimladwy sydd gan ein staff iechyd meddwl ymroddedig. Mae Coleg Brenhinol y Seiciatryddion newydd gwblhau adolygiad o'r flwyddyn gyntaf o'i weithrediad. Fe dderbyniwyd mwy na 100,000 o alwadau—ac rwy'n credu ein bod ni wedi derbyn cymaint â 120,000 heddiw—yn y 12 mis cyntaf, ac fe arweiniodd 99 y cant o'r galwadau hynny yn ystod cyfnod yr adolygiad at ostyngiad mewn pryder, gydag unigolion yn cael ymateb teimladwy ac amserol.
Mae'r adolygiad yn gwneud argymhellion i gynnal a datblygu '111, Pwyso 2' ymhellach a'n bwriad ni yw cysylltu gwasanaethau drws ffrynt fel ein noddfeydd argyfwng a'n gwasanaethau iechyd meddwl gofal sylfaenol i ddarparu cymorth di-dor. Yn allweddol, mae'r adolygiad hwn yn rhoi sicrwydd ein bod ni ar y trywydd iawn, ond mae hwnnw'n cydnabod nad yw'r galw na'r angen am wasanaethau yn aros yn llonydd chwaith; mae'r Coleg Brenhinol wedi awgrymu adolygiadau ailadroddol pellach wrth i'r gwasanaeth barhau i ddatblygu, ac mae '111, Pwyso 2' yn enghraifft dda o drawsnewid ac arloesi gwasanaethau, sy'n creu effaith wirioneddol ac ystyrlon ar gyfer pobl Cymru.
Thema Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd ar gyfer eleni yw pwysigrwydd cefnogi iechyd meddwl yn y gweithle, sydd â manteision amlwg i unigolion, sefydliadau a chymunedau. Mae gwaith da ac ystyrlon yn llesol i'n hiechyd meddwl a'n llesiant ni, ac felly mae hi'n bwysig ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i helpu pobl i barhau yn eu gwaith neu ddychwelyd iddo. Mae ein gwasanaeth cymorth yn y gwaith yn darparu cymorth i helpu pobl sydd â chyflyrau iechyd meddwl neu gorfforol i aros yn eu gwaith, ac mae'n helpu'r rhai sy'n absennol oherwydd salwch i ddychwelyd i'w gweithle yn gynt. Rhwng misoedd Ebrill 2023 a Mehefin 2024, roedd y gwasanaeth yn cefnogi mwy na 3,500 o bobl, y rhan fwyaf ohonyn nhw mewn perygl o fod yn absennol o'r gwaith oherwydd cyflwr eu hiechyd. Mae'r gwasanaeth yn cefnogi busnesau i helpu i greu gweithleoedd iachach hefyd drwy gyflawni gwelliannau o ran arferion a pholisïau iechyd a llesiant. Fe ategir hyn gan ein rhaglen ni, Cymru Iach ar Waith, sy'n cael ei chyflawni gan Iechyd Cyhoeddus Cymru.
Rydym ni'n helpu pobl sy'n gwella o afiechyd meddwl a/neu ddefnyddio sylweddau nad ydyn nhw'n gweithio, drwy gyfrwng ein gwasanaeth mentora cymheiriaid di-waith. Mae'r gwasanaeth wedi helpu pobl i chwilio am waith ac ennill cymwysterau, gyda 430 o bobl wedi cael eu helpu i gael gwaith. Rydym ni'n ariannu dau brosiect lleoli a chefnogi unigol ar y cyd â Llywodraeth y DU hefyd, sy'n cael eu cynnig gan fyrddau iechyd prifysgol Hywel Dda a Chaerdydd a'r Fro. Fe fydd y rhain yn estyn cymorth iechyd a chyflogaeth integredig i fwy na 1,300 o bobl ag anableddau corfforol neu feddyliol i'w helpu nhw i mewn i waith neu tuag ato erbyn mis Mawrth 2026.
Dirprwy Lywydd, rwyf i am gloi gydag anogaeth i bob un ohonom ni gofio bod gennym ni gyfrifoldeb i gefnogi gwell iechyd meddwl a llesiant yng Nghymru. Fe allai hynny ddigwydd drwy gymryd camau i wella ein hiechyd meddwl ein hunain neu drwy wella ein dealltwriaeth ni o'r modd y gallwn ni gefnogi pobl eraill sydd mewn trafferthion. Mae rhan yn y gwaith hwn i bob un ohonom ni. Diolch.
Diolch yn fawr iawn i chi am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Yn gyntaf, fe hoffwn i ddweud fy mod i'n falch o ymateb i'r datganiad hwn heddiw, ac mae hi'n bleser cael siarad fel llysgennad newydd i Bipolar UK. Mae hi wedi bod yn anrhydedd i mi ymgymryd â'r gwaith hwnnw'r wythnos hon a hithau'n wythnos Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd. Fel rydych chi'n gywir i'w ddweud, Gweinidog, thema eleni ar gyfer Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd yw iechyd meddwl yn y gweithle. Fe amcangyfrifir bod gan 15% o weithwyr y DU eisoes gyflwr iechyd meddwl, nid oes digon o drafodaeth ynglŷn â'r mater hwn, ac iechyd meddwl oedd y pumed rheswm mwyaf cyffredin dros absenoldeb oherwydd salwch yn 2022. Mae hyn yn cynyddu, gyda llawer yn y sector preifat yn dweud bod nifer o blith aelodau iau'r staff yn cymryd diwrnodau i ffwrdd oherwydd eu hiechyd meddwl yn aml.
Rwy'n croesawu datganiad y Gweinidog heddiw, y bu cryn ddisgwyl amdano. Rwy'n croesawu strategaeth a'r cynllun cyflawni iechyd meddwl a llesiant newydd, a ddylai fod wedi cael ei gwblhau dro yn ôl. Mae hi'n siomedig, yn y lle cyntaf, mai dyma'r datganiad cyntaf i ymdrin ag iechyd meddwl i ni ei gael ers yma ers pan oedd Mark Drakeford yn Brif Weinidog. Ond rwy'n falch er hynny ei fod gerbron y Senedd heddiw. Gyda'r strategaeth newydd hon, mae angen mwy o sicrwydd arnom ni y bydd y strategaeth hon yn cael ei gweithredu, ac mae angen sicrwydd arnom ni y bydd yna ganolbwyntio ar gyflawni.
Gyda strategaethau iechyd meddwl y gorffennol, ni welsom ni'r canlyniadau angenrheidiol, a bu methiannau dro ar ôl tro o ran cyflawni. Hefyd, a hynny'n briodol, fe fu mwy o ganolbwyntio ar lesiant yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond fe geir pryderon y bydd hynny'n dod ar draul ansawdd y gofal i'r rhai sydd â salwch meddwl difrifol. Fe ddylid canolbwyntio ar hunanladdiad hefyd, y mae'r cyfraddau yn uwch yng Nghymru nag mewn rhannau eraill o'r DU, a gwrywod sy'n cyfrif am tua thri chwarter y marwolaethau oherwydd hunanladdiad, yn enwedig y rhai rhwng 25 a 44 oed. Mae hunanladdiad yn fwy cyffredin yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig hefyd, gyda hunanladdiad yn digwydd ar ddwywaith y gyfradd mewn ardaloedd difreintiedig o'i chymharu â'r ardaloedd lleiaf difreintiedig.
Mae iechyd meddwl gwael yn effeithio ar ffermwyr ar gyfradd anghymesur hefyd, ac fe godwyd hynny sawl tro gan fy nghyd-Aelod, James Evans, gyda 95 y cant o ffermwyr y DU o dan 40 oed yn nodi iechyd meddwl gwael fel un o'r problemau cuddiedig mwyaf sy'n wynebu ffermwyr heddiw, fel yr amlygwyd hynny gan y Farm Safety Foundation. Yn ôl data'r Swyddfa Ystadegau Gwladol, yn anffodus, fe gafodd 36 o hunanladdiadau eu cofrestru yng Nghymru a Lloegr yn achosion unigolion a oedd yn gweithio yn y diwydiant ffermio ac amaethyddol yn 2021. Mae hi'n bwysig i'r strategaeth, felly, gynnwys dull gweithredu a anelir tuag at atal hunanladdiad ar gyfer nodi pa garfannau o'r boblogaeth sydd mewn mwy o berygl a sicrhau bod adnoddau yn cael eu cyfuno yn y meysydd hynny.
Rydym ni'n clywed llawer iawn am feddygaeth ataliol, ac mae angen dull ataliol arnom ni i ymdrin ag iechyd meddwl hefyd. Mae hyn yn golygu arfogi athrawon yn ogystal â rhai sy'n gweithio gyda phobl ifanc, yn arbennig felly, i adnabod arwyddion hunan-niweidio a chanfod y cymorth priodol. Mae teuluoedd sydd wedi colli anwyliaid oherwydd hunanladdiad yn dweud yn aml fod y cymorth yn dod pan fo hi'n rhy hwyr, a'u bod nhw'n cael trafferth cael gafael ar y cymorth angenrheidiol yn yr amser priodol. Felly, mae hi'n rhaid i honno fod yn flaenoriaeth i'r strategaeth. Rwy'n eiddgar iawn i ddeall sut y bydd Llywodraeth Cymru yn hwyluso'r berthynas rhwng y gwahanol gyrff i sicrhau y bydd hyn yn gweithio.
Yn gyffredinol, mae Cydffederasiwn y GIG yn cytuno bod y strategaeth yn cymryd camau cadarnhaol hefyd tuag at ddull ar sail y boblogaeth o wella canlyniadau iechyd meddwl a llesiant yn ogystal â lleihau anghydraddoldebau gyda phrofiadau a chanlyniadau. Maen nhw wedi tynnu sylw, fel roeddwn i'n sôn, at y rheidrwydd i ystyried amddifadedd yn y strategaeth gyda rhagor o fanylder ac mae'n rhaid sefydlu dull cyfannol sy'n cydnabod yr effaith y mae amddifadedd yn ei chael ar iechyd meddwl.
Rwy'n falch o glywed y Gweinidog yn siarad am bwysigrwydd amseroedd aros hefyd a godwyd, wrth gwrs, sawl gwaith yn y Siambr hon. Ond, yn gyffredinol, fe hoffwn i glywed sut mae'r Gweinidog yn bwriadu sicrhau y bydd y strategaeth yn llwyddo lle methodd eraill a sut mae Llywodraeth Cymru am sicrhau y bydd y strategaeth yn cael ei chyflawni gyda chanlyniadau gwirioneddol. Fe hoffwn i gael gwybod sut mae gwasanaethau ataliol ac addysg iechyd meddwl yn cael eu grymuso a sut mae Llywodraeth Cymru am sicrhau y bydd y strategaeth yn cynnwys teilwra'r gwasanaethau i rannau yn y gymdeithas yng Nghymru sy'n teimlo'r effeithiau fwyaf. Diolch yn fawr iawn i chi.
Diolch yn fawr iawn i chi, Gareth. Rwy'n credu, yn ddiffuant, bod eich cyfraniad chi'n dangos pa mor eang yw'r pwnc hwn. Mae gen i, fel gwelwch chi, bethau o'm cwmpas i baratoi ar gyfer cwmpasu'r holl bethau yr ydych chi wedi bod yn sôn amdanyn nhw. Ond mae hynny oherwydd bod cymaint wedi cael ei gynnwys ynddo.
Roeddwn i'n gobeithio y byddwn i'n cael y cyfle, hefyd, i ddiolch i chi yn y Siambr ar ddod yn llysgennad i Bipolar UK. Roeddwn i'n teimlo'n gyffrous iawn ac yn falch iawn hefyd, ac yn falch o'ch gweld chi'n siarad mor agored wrth rannu eich profiad byw. Rwy'n credu bod hynny'n ysbrydoli; rwy'n credu bod hynny'n gwneud gwahaniaeth. Ac rwy'n cytuno â chi'n llwyr fod yr amseroedd aros ar gyfer diagnosis o anhwylder deubegynol yn rhy faith yma ac yn Lloegr hefyd, ac mae'n rhaid gwneud rhywbeth ynghylch hynny, ac fe fydd hynny'n rhan o'r strategaeth iechyd meddwl. Fe fyddwn i'n falch iawn o gyfarfod â chi i drafod hyn gyda mwy—a bod yn onest, fe fyddai hynny o gymorth mawr, yn fy marn i.
Roeddwn i'n awyddus i ddweud, serch hynny, fod fy nghyd-Aelod Cabinet Jayne Bryant yn y Siambr ac fe wnaeth hi ddatganiad yma ym mis Mai, felly rwy'n eich sicrhau chi nad ydym ni wedi gadael pethau mor hir â hynny. Felly, a bod yn deg â'r Ysgrifennydd Cabinet, fe gafwyd datganiad ym mis Mai yn bendant; rwy'n cofio hynny'n dda.
Ond roeddwn i'n awyddus hefyd i gyffwrdd â'r hyn yr oeddech chi'n ei ddweud am iechyd meddwl a llesiant. Fe ddywedaf i, gan fy mod i yn y swydd weinidogol hon, fod iaith yn bwysig iawn. Mae iaith yn bwysig bob amser, ond rwy'n teimlo hynny i raddau mwy gyda'r portffolio hwn oherwydd bod iaith yn gallu golygu gwahanol bethau a bod â gwahanol effeithiau ar wahanol bobl fel codi cywilydd a dwyn atgofion annifyr. Nid wyf i'n dymuno i bobl gredu, trwy ymgorffori llesiant yn hyn, fod hynny'n golygu nad yw hwn yn rhywbeth mor ddifrifol rywsut—iechyd meddwl a llesiant yw hyn. Ac mewn gwirionedd, fe gefais gymaint o adborth yn mynegi nad oedd pobl yn dymuno i hyn ddod o dan iechyd meddwl yn unig, roedden nhw'n dymuno i hyn fod â'r agwedd honno o ymwneud â llesiant hefyd. Felly, rwy'n ystyried yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, ond fe geir awgrymiadau ieithyddol yn hyn o beth yr wyf i bob amser yn awyddus i fynd i'r afael â nhw.
Rwyf i am ddweud gair yn benodol am yr hyn y gwnaethoch chi ei godi am y gymuned ffermio, oherwydd fe godwyd hynny gan lawer o gyd-Aelodau. Rwy'n ymwybodol iawn fod gweithwyr amaethyddol a ffermio yn wynebu pwysau unigryw, gan gynnwys oriau gwaith hir, bygythiadau cynyddol o anafiadau corfforol a phryderon ariannol hefyd, ac mae hi'n bwysig iawn eu bod nhw'n cael y gwasanaeth arbennig hwnnw sy'n cael ei deilwra ac yn cael ei gyflwyno drwy gyfrwng eu cymunedau nhw eu hunain. Fe fues i'n ymweld â'r Sioe Frenhinol eleni, ac roedd honno'n wych, ac roeddwn i yno pan lansiodd y Samariaid eu prosiect nhw Ein Ffermio, Ein Dyfodol, ac roedd llawer o bobl ifanc yno, hefyd, a oedd yn rhywbeth gwirioneddol gadarnhaol yn fy marn i—ffermwyr ifanc yn dod drwodd ac yn siarad. Fe ddysgais i lawer, hefyd, am anghenion amrywiol y gymuned honno, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig dros ben eu bod nhw'n cael cyfle i fynegi'r hyn sydd ei angen arnyn nhw. Mae Llywodraeth Cymru wedi dyfarnu mwy na £65,000 i Sefydliad DPJ i wella'r ddarpariaeth o gymorth profedigaeth i'r gymuned amaeth eisoes—eto, am lawer o'r rhesymau y gwnaethoch chi eu crybwyll nhw.
O ran y gwaith ataliol, mae llawer o hyn yn cyfeirio yn ôl at y datganiad a roddais i heddiw am Gymru Iach ar Waith, Cymru sy'n iachach i bawb. Rwy'n credu bod yr hyn yr ydych chi'n ei wneud i leihau'r gwarthnod a chodi'r ymwybyddiaeth yn rhan enfawr o hynny. Rwy'n credu mai'r hyn yr wyf i'n ei glywed gan lawer o bobl yw ei fod yn ymwneud â dilyniant, ac mae hynny'n wir am bob agwedd ar iechyd meddwl; pryd bynnag y byddwch yn dod i gysylltiad â chymorth iechyd meddwl, os ydych chi'n ffonio '111, Pwyso 2' neu sut bynnag y gwnewch chi hynny, mae angen i bobl gael rhywun i holi sut mae hi arnyn nhw wedyn hefyd. Mae angen iddyn nhw allu dod yn ôl i gael cymorth pe byddai angen hwnnw arnyn nhw. Felly, dim ond i'ch sicrhau chi bod hwnnw'n rhywbeth yr wyf i'n ymwybodol iawn ohono ac rwy'n gobeithio symud ymlaen gyda'r mater yn y dyfodol hefyd. Rwy'n gobeithio fy mod i wedi ymdrin â phopeth, ond os na wnes i, gadewch i ni gael cyfarfod ac fe wnaf i ateb eich cwestiynau eraill i gyd, Gareth. Diolch.
Diolch yn fawr iawn i'r Gweinidog am y datganiad yma. Croeso i'r swydd a phob lwc efo'r swydd yma. Dwi am ddechrau fy nghyfraniad, os caf, drwy ddiolch i'r holl elusennau a chyrff trydydd sector sydd yn gwneud gwaith mor werthfawr yn y maes yma. Gaf i hefyd ddiolch i Gareth Davies fan hyn am ei ddewrder yn siarad allan am ei brofiadau personol ei hun? Roedd o'n gam dewr iawn ar ei ran, a dwi am estyn ein diolch iddo fo a hefyd i’w wraig a’i blant a'i anwyliaid, sydd wedi dangos eu bod yn gefn iddo. Mae rôl teulu a chyfeillion mor bwysig, wrth gwrs, wrth fynd i’r afael â chyflyrau iechyd meddwl.
O’r diwedd, mi rydym ni yn dechrau gweld y stigmas niweidiol yn cael eu herio, a mwy o barodrwydd i drafod materion iechyd meddwl mewn awyrgylch agored. Ond mae yna lawer iawn mwy i’w wneud er mwyn sicrhau bod darpariaeth gwasanaethau iechyd meddwl yn gymesur ag anghenion ein poblogaeth. A pha gyhuddiad mwy damniol o hyn na'r ffaith bod Wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl eleni yn digwydd yn syth ar ôl y penderfyniad i gau uned mân anafiadau Ysbyty'r Tywysog Philip yn Llanelli yn ystod oriau'r hwyr? Bydd gan hyn, fel y mae prif swyddog gweithredol Mind yn Llanelli wedi'i nodi'n gwbl gywir, oblygiadau andros o niweidiol o ran mynediad y cyhoedd at dimau argyfwng a chymorth iechyd meddwl ar adeg o'r dydd pan all materion iechyd meddwl fod yn arbennig o heriol.
Mae hyn, wrth gwrs, yn adlewyrchiad o ddiffygion ehangach yn y system. Mae nifer y gwelyau iechyd meddwl wedi disgyn o dros 2,000 yn 2010 i 1,271 eleni, sef y lefel isaf erioed o gapasiti; yn yr un modd y gweithlu, gyda dim ond 7.2 o nyrsys ymgynghorol iechyd meddwl yng Nghymru ar hyn o bryd—y lleiaf erioed. Fel y dywed yr RCN, yn syml, mae maint y gweithlu iechyd meddwl yn annigonol i’r gofynion sydd yna.
Rhan o’r broblem, a dwi’n syrffedu ar orfod ailadrodd hyn, ydy’r diffyg data penodol ar lefelau staffio yn y sector iechyd meddwl. Mae’r wybodaeth yma yn gwbl allweddol er mwyn sicrhau gwasanaeth da yn y llefydd iawn ar yr amser iawn, ac roeddwn i'n hynod falch o glywed y Gweinidog yn pwysleisio pwysigrwydd yr angen am ddata cywir yn ei datganiad. Felly, hoffwn ddiweddariad oddi wrth y Gweinidog, os gwelwch yn dda, yn ei hymateb am sut mae’r Llywodraeth am fynd i’r afael â’r hen broblem yma.
Mae yna fylchau deddfwriaethol i’w hystyried yn y cyd-destun yma hefyd. Tra bod y Ddeddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016 wedi bod yn llwyddiant ar y cyfan o ran cynyddu’r gweithlu, nid yw section 25B, fel y mae'n cael ei adnabod, wedi’i ymestyn eto i gynnwys nyrsys iechyd meddwl. Felly, gaf i ofyn am ddiweddariad gan y Gweinidog am amserlen? Erbyn pryd fydd y newid yma yn cael ei weithredu?
Yn ogystal â hyn, mae angen ystyried cryfhau’r fframwaith deddfwriaethol o amgylch y defnydd o'r hyn sy'n cael ei alw'n ‘restrictive practice’ mewn wardiau iechyd meddwl, arfer y mae arbenigwyr yn y maes wedi pwysleisio y dylid ei ddefnyddio dim ond fel y defnydd olaf un. Unwaith eto, mae’r data ar hyn o bersbectif Cymru yn hynod anfoddhaol, ond gan fod y Llywodraeth eisoes wedi datblygu canllawiau er mwyn gostwng y defnydd o restrictive practice cyn belled â phosib, tybed a all y Gweinidog gadarnhau a oes unrhyw fwriad i roi'r canllawiau yma ar sylfaen statudol.
Mae’r sefyllfa o ran darpariaeth gwasanaethau yn arbennig o fregus i blant a phobl ifanc, sydd yn dioddef amseroedd aros am driniaeth sydd ar gyfartaledd yn llawer hirach nag oedolion. Mae’r ystadegau diweddar yn dangos taw ychydig dros hanner yr ymyriadau therapiwtig ar gyfer pobl dan 18 a ddechreuwyd o fewn 28 diwrnod yn dilyn asesiad iechyd meddwl lleol, o gymharu â dros dri chwarter i bobl dros 18 mlwydd oed. Yn ogystal â hyn, mae 61 y cant o staff yn y sector iechyd yng Nghymru heb unrhyw hyfforddiant mewn iechyd meddwl ar gyfer babanod. Tybed a all y Gweinidog esbonio sut mae'r Llywodraeth am wella'r sefyllfa yma.
Rŵan, dŷn ni wedi son sawl gwaith am yr angen i integreiddio'r gwasanaeth iechyd a gofal. Ond mae’n ymddangos fel ein bod ni’n gweld y sectorau yn pellhau ym maes iechyd meddwl. Yn wir, mae pedwar o awdurdodau lleol gogledd Cymru wedi tynnu eu gweithlu iechyd meddwl allan o’r timoedd iechyd meddwl cymunedol. Ydy’r Gweinidog yn ymwybodol o hyn ac yn edrych i mewn iddo, ac a wnaiff hi wneud hynny er mwyn canfod datrysiad i'r broblem hon?
Ac un pwynt olaf: rwy’n ofni bod yr adnoddau yn aml yn cael eu cyfeirio at bobl mewn argyfwng. Clywson ni sawl gwaith yn y cyhoeddiad am bobl mewn argyfwng, ac, wrth gwrs, mae mawr angen hyn. Ond dydy’r strwythur ddim mewn lle er mwyn sicrhau nad ydy pobl yn cyrraedd pwynt o argyfwng i gychwyn. Er enghraifft, mewn achosion o hunanladdiad, mae teuluoedd yn aml iawn yn dweud bod y cymorth ar eu cyfer nhw yn wych ar adeg o alar, ond dylid fod wedi darparu'r cymorth yna yn gynt. Felly, pa gamau y mae'r Gweinidog am eu cymryd er mwyn sicrhau bod pobl sydd mewn relapse, neu angen y cymorth yna'n gynt, yn derbyn y cymorth, os gwelwch yn dda? Ac un pwynt olaf, os caf i—[Torri ar draws.] Wel, dwi am orffen yn fanna, felly. Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr iawn, iawn i chi ac mae'r rhain i gyd yn gwestiynau difrifol a pherthnasol iawn, a dweud y gwir, felly rwy'n gwerthfawrogi hynny. Roeddech chi'n dechrau trwy sôn am y trydydd sector, ac fe hoffwn innau hefyd fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch yn fawr iawn i'r trydydd sector, gan na fyddem ni'n gallu darparu'r gwasanaeth na'r gefnogaeth a wnawn ni hebddyn nhw. Dim ond i'ch sicrhau chi hefyd y bydd y strategaeth iechyd meddwl hon yn cael ei chyflawni mewn cydweithrediad â nhw i raddau helaeth iawn. Rwy'n dweud bob amser pan fyddaf i'n cwrdd â'r elusennau a'r sefydliadau hyn mai nhw yw'r rhai sy'n gallu gweld yr hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad, ac sy'n ein helpu ni i fod yn llais yn ogystal â theilwra'r gefnogaeth a'r gwasanaeth hwnnw.
O ran yr hyn a drafodwyd gan Mind Cymru a chau'r gwasanaeth hwnnw, unwaith eto, rwy'n ymddiheuro am wneud hyn, ond ni fyddai hynny o fewn fy nghylch gwaith ac ni fyddai hi'n briodol i mi wneud unrhyw sylwadau ar hyn o bryd. Serch hynny, o ran sicrhau y bydd pawb yn cael y gefnogaeth honno a'r gefnogaeth honno mewn argyfwng, mae hyn yn rhywbeth y byddaf i'n rhoi llawer iawn o sylw iddo.
O ran gwybodaeth bellach ar y gwaith ynghylch iechyd meddwl a'r data, a sefyllfa ein gweithlu iechyd meddwl, unwaith eto mae hyn yn rhywbeth y byddaf i'n sicr o roi gwybodaeth bellach i chi amdano. Serch hynny, rydym ni'n ymwybodol, wrth gwrs, ein bod ni'n cael problemau o ran recriwtio a chadw staff ar hyn o bryd, a'r hyn y byddwn i'n ei ddweud yw bod y gweithlu wedi mynegi lawer tro i mi nad yw'r cydnerthedd hwnnw ganddyn nhw yn hanfod y system, ac maen nhw'n disgrifio hynny fel blinder gofalu, sy'n rhywbeth yr wyf i'n ei ddeall yn llwyr. Rwy'n credu bod ymdeimlad weithiau o gywilydd ymysg gweithwyr gofal iechyd pan fyddant yn teimlo felly, ond mae hi'n bwysig iawn eu bod nhw'n cael y cymorth hwnnw hefyd o ran eu hiechyd meddwl eu hunain. Felly, roeddwn i'n awyddus i dynnu sylw, oherwydd rwyf i o'r farn ei bod hi'n rhaglen ragorol, at raglen Canopi, sydd ar waith nawr i ddarparu'r cymorth iechyd meddwl hwnnw'n uniongyrchol i weithwyr gofal iechyd a gweithwyr gofal cymdeithasol, a chymaint o wahaniaeth y mae honno'n ei wneud. Mae'r data ynglŷn â honno gennyf i, sef data ar gyfer 2023 a 2024 sy'n dangos bod 60 y cant o gleientiaid wedi dal ati i weithio trwy gydol eu sesiynau therapi nhw. Felly, mae'r cwnsela personol unigol hwnnw'n gwneud gwahaniaeth enfawr.
O ran y bwlch deddfwriaethol, rwy'n cofio cyfarfod â'r Coleg Nyrsio Brenhinol cyn i mi ddod i mewn i'r swydd hon hefyd ar gyfer trafod y gofyniad sylfaenol hwnnw. Yn amlwg, mae hynny wedi bod drwy'r broses drafod erbyn hyn. Nid fy lle i o reidrwydd fyddai dweud a fydd hynny'n cael ei godi unwaith eto, ond rwy'n cofio'r dadleuon o blaid hynny, ac rwy'n credu ei bod hi'n rhaid i'r ymgysylltiad hwnnw barhau. Nid wyf i'n credu y dylid gorffen y drafodaeth honno. [Torri ar draws.] Byddwn wrth gwrs; yn siŵr i chi. Fe fyddwn i'n fwy na hapus i gael cyfarfod ynglŷn â hynny a pharhau i'w drafod.
Fe hoffwn i grybwyll hefyd, serch hynny, rai o'r pethau y gwnaethoch chi sôn amdanyn nhw. Mae James Evans gyda ni yn y Siambr heddiw, ac mae hi'n amlwg fod James yn parhau i weithio ar ei Fil Aelod, ac fe fyddai rhai o'r pethau yr ydych chi wedi sôn amdanyn nhw nawr, yn enwedig o ran pobl sy'n ailwaelu, yn debyg iawn o ddod o dan y gwaith y mae James wedi bod yn ei wneud, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld y drafft nesaf o'r hyn y bydd ef yn ei gyflwyno.
Hefyd, o ran ymarfer cyfyngol, mae hynny'n rhywbeth yr wyf i'n gofidio llawer iawn amdano. Pryd bynnag y byddaf i'n mynd i ymweld ag unedau, ac unedau cleifion mewnol, dyma'r peth cyntaf un yr wyf i'n godi ac fe fyddaf i'n holi yn ei gylch bob amser, ac rwyf i wedi darllen trwy adroddiadau Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ynglŷn â hyn hefyd. Rwy'n dra hyderus nawr, wedi trafod hynny—yn arbennig, fe es at fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr a thrafod hynny yno—mae rhaglen dda iawn â chyllid wedi ei chyflwyno yno erbyn hyn. Mae Betsi yn arwain y ffordd yn hyn o beth mewn gwirionedd, ac fe gaiff ei chyflwyno mewn byrddau iechyd eraill hefyd, dim ond i—nage, nid wyf i am ddweud hynny—dim ond i wneud yn siŵr y bydd pobl yn deall pryd a phan fo hynny'n briodol. Unwaith eto, ni fyddwn i'n ystyried y ddeddfwriaeth i orfodi hynny ar hyn o bryd, oherwydd rwyf i o'r farn fod gwelliannau yn digwydd. Serch hynny, unwaith eto, fe fyddwn i'n agored iawn i gynnal sgwrs ynglŷn â'r peth. Mae hwn yn fater pwysig yn fy marn i.
O ran amseroedd aros, mae tîm gweithredol perfformiad a sicrwydd cyflawni'r GIG yn derbyn llwybrau perfformiad oddi wrth bob bwrdd iechyd, ac mae cynnydd yn cael ei fonitro trwy gyfarfodydd perfformiad misol gyda Gweithrediaeth y GIG. Ac rydym ni wedi sicrhau bod gwelliannau sy'n gysylltiedig ag iechyd meddwl yn cael eu cynnwys yn y llythyrau atebolrwydd at fyrddau iechyd hefyd fel rhan o'u cynlluniau tymor canolig integredig a'u cynlluniau blynyddol. Fe fydd swyddogion yn monitro ac yn herio cynnydd yn rheolaidd drwy'r byrddau iechyd unigol. Ac o ran pobl ifanc yn benodol, fe fydd y rhan fwyaf o bobl ifanc sy'n cael eu cyfeirio at wasanaethau iechyd meddwl yn cael eu gweld o fewn pedair wythnos, ac mae gan bob bwrdd iechyd gynlluniau ar waith i fyrhau'r amseroedd aros hynny eto, hyd yn oed. Rydym ni'n parhau i fuddsoddi mewn amrywiaeth o ddulliau a fydd o gymorth wrth leihau'r angen am wasanaethau mwy arbenigol, fel mynediad ar-lein a chymorth iechyd meddwl, a'r cymorth yr ydym ni'n ei gynnig mewn ysgolion.
O ran iechyd meddwl o'r—. Fe wnaethoch chi sôn am iechyd meddwl yn y timau cymunedol, y pedwar tîm cymunedol. Mae hynny'n rhywbeth y byddaf i'n ei godi gyda fy nghyd-Aelod Cabinet hefyd, gan ei fod yn croesi dros bortffolios y ddau ohonom ni. Unwaith eto, rwy'n hapus iawn i ysgrifennu atoch chi ynglŷn â hynny gyda diweddariad. Ac fe wnaethoch chi grybwyll gwasanaethau galar hefyd. Roeddwn i'n falch iawn—tua mis yn ôl nawr fe fues i'n ymweld â Sefydliad Jac Lewis a leolir yn Abertawe, a sefydlwyd yn Rhydaman. Rydym ni wedi buddsoddi cannoedd o filoedd o bunnau yn y gwasanaeth hwnnw erbyn hyn, ac mae hynny'n golygu, pe byddech chi'n cael profedigaeth oherwydd hunanladdiad, y gallwch eu ffonio nhw ar unrhyw amser, ac fe gewch chi siarad â rhywun, ac fe fyddan nhw'n llunio cynllun cymorth ar eich cyfer chi. Maen nhw'n rhoi cymorth i blant mor ifanc â phedair oed drwy gynnig therapi chwarae, therapi cerddoriaeth iddyn nhw. Ac fe gewch chi ddal ati i fynd atyn nhw cyhyd ag y bydd angen hynny arnoch chi. Fe siaradais i â llawer o rieni yno a oedd wedi colli eu plant, ac roedden nhw'n dweud wrthyf i pa mor fawr yw'r gwahaniaeth a wnaeth hyn i'w bywydau nhw. Ac mae'r cyfan yn digwydd ledled Cymru, ar gyfer unrhyw un o bob cwr o Gymru, ac fe fyddan nhw'n sicrhau eu bod nhw'n gallu eich gweld chi mewn lleoliad sy'n agos at eich cartref chi.
Unwaith eto, rwy'n gobeithio fy mod i wedi ateb eich cwestiynau chi i gyd, ond fe fyddwn i'n yn gwerthfawrogi cael sgwrs ddilynol gyda chi ar unrhyw adeg beth bynnag, ac rwyf i am ysgrifennu atoch chi i ymdrin ag unrhyw bwnc arall na lwyddais i ymateb i chi ynglŷn ag ef. Diolch.
Diolch am y diweddariadau—
—cyn Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd, gyda phwyslais arbennig ar iechyd meddwl yn y gweithle. Rwy'n credu bod angen i ni i gyd fod yn fwy meddylgar, boed hynny yn ein gweithleoedd ein hunain neu yn y lle hwn hefyd. Yn ddiweddar, fe gynhaliais gyda'm cyd-Aelod sydd wrth eich ymyl chi nawr fy 'niwrnod democratiaeth ar waith' blynyddol yn fy etholaeth i, sy'n dod â phobl ifanc o ysgolion uwchradd ledled sir y Fflint at ei gilydd. Yn rhan o hynny, fe gawson nhw gyfle i holi Jack Sargeant a minnau, ond hefyd i ystyried yr hyn a fyddai yn eu maniffestos eu hunain ynglŷn â'r problemau y maen nhw'n ystyried eu bod yn eu hwynebu ond, mewn gwirionedd, yn bwysicach na hynny, y datrysiadau y bydden nhw'n hoffi eu gweld.
Roedd cefnogaeth i iechyd meddwl yn rhywbeth a godwyd gan nifer o'r grwpiau yno. Roedd Ysgol Maes Garmon yn mynegi bod angen mwy o gefnogaeth ac adnoddau ar iechyd meddwl mewn ysgolion, yn enwedig ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol, disgyblion niwroamrywiol, yn arbennig felly wrth iddyn nhw ddisgwyl am asesiad. Roedden nhw'n dweud hefyd fod angen mwy o ymwybyddiaeth o ran sut i ganfod y gefnogaeth honno a'r hyn sydd ar gael ar gyfer iechyd meddwl. Roedd Ysgol Uwchradd y Fflint yn dweud bod ysgolion ag angen am fwy o gwnselwyr hyfforddedig, neu i athrawon fod yn cael cymorth gyda'r swyddogaeth honno gyda nhw, i helpu pobl ifanc, a allai helpu i fynd i'r afael hefyd â rhai o'r rhestrau aros heriol hynny o ran yr aros am wasanaethau iechyd meddwl plant a phobl ifanc.
Felly, sut fyddech chi'n ymateb i'r bobl ifanc hyn, a pha sicrwydd allwch chi ei roi iddyn nhw y bydd camau yn cael eu cymryd, ond y bydd camau eraill yn dod hefyd ymhen amser?
Yn sicr, a diolch i chi, Hannah Blythyn, am y cwestiwn yna, ac rwy'n gobeithio bod y myfyrwyr yn gwylio heddiw, oherwydd rwy'n credu ei bod hi mor bwysig iddynt weld bod yr union beth y gwnaethon nhw ei ddweud wrthych chi'n cael ei gyflwyno yn y Siambr erbyn hyn a'u bod nhw'n cael yr ateb uniongyrchol hwnnw oddi wrth y Llywodraeth. Roeddwn i'n awyddus i ddweud hefyd, ers dod i mewn i'r swydd hon, fy mod i wedi mynd yn ôl a chael golwg arall ar adroddiad 'Meddyliau Iau o Bwys' Senedd Ieuenctid Cymru, oherwydd, unwaith eto, maen nhw wedi codi iechyd meddwl fel mater pwysig sawl gwaith erbyn hyn mewn gwirionedd, oherwydd, unwaith eto, maen nhw'n cynrychioli pobl ifanc Cymru a dyna sy'n dod yn amlwg. Roedden nhw'n dweud bod 65 y cant o bobl ifanc yn ei chael hi'n anodd ar un achlysur bob pythefnos, ond mai dim ond 23 y cant oedd wedi mynd allan i geisio'r gefnogaeth honno. Ac roedden nhw'n dweud mai'r tri pheth mwyaf yn eu barn nhw a oedd yn effeithio arnyn nhw oedd y gwaith ysgol a'r arholiadau, eu perthynas gyda ffrindiau a theulu, ac wedyn cael eu targedu a'u bwlio ar y cyfryngau cymdeithasol. Felly, rwy'n credu bod llawer o bethau cyffredin ynglŷn â hyn ledled Cymru sy'n dod i'r amlwg.
Fe hoffwn i sicrhau'r myfyrwyr a'r bobl ifanc ar lawr gwlad ein bod ni wedi darparu dros £13.6 miliwn yn y flwyddyn bresennol i gefnogi'r gwaith o weithredu'r fframwaith ysgol gyfan hwnnw, a bod y cyllid yn cynnwys parhad o ran cefnogaeth i gydlynwyr sy'n gweithredu fframwaith wrth weithio gydag ysgolion a phartneriaid, gan eu cefnogi nhw i asesu a mynd i'r afael â'u hanghenion o ran llesiant. Rydym ni wedi datblygu pecyn dysgu proffesiynol llesiant ar gyfer ysgolion hefyd, fel gall pob ysgol fod yn sicr ei bod yn ymdrin â materion gyda chydymdeimlad ac yn hyddysg yn y materion o ran trawma, a'u bod nhw'n cynnal ymchwil perthnasol wrth greu adnoddau penodol ynglŷn â'r materion hynny.
Roeddwn i'n awyddus i ddweud ein bod wedi ymestyn a gwella'r gwasanaeth cwnsela presennol mewn ysgolion, sy'n ymdrin â thua 12,500 o blant a phobl ifanc bob blwyddyn. Ac rydym ni'n datblygu ystod o adnoddau ar gyfer yr ysgolion hefyd, gan gynnwys adnoddau dysgu proffesiynol i fyfyrwyr mewn hyfforddiant addysgu cychwynnol. Felly, mae'r ymwybyddiaeth gyfan hon, mewn gwirionedd, yn ogystal â lliniaru'r gwarthnod hwnnw, a dim drws anghywir a 'Cymru iachach'—mae'r rhain i gyd, yn y bôn, yn dod at ei gilydd fel bydd pobl ifanc mewn ysgolion, sy'n wynebu mathau amrywiol iawn o straen, heriau a chyfnodau pontio y maen nhw'n eu profi yn y cyfnod hwnnw, yn cael eu deall a'u clywed yn wirioneddol.
Ond rwyf i am ddod yn ôl at yr hyn a ddywedais i: roedd 65 y cant yn dweud yn yr arolwg gan Senedd Ieuenctid Cymru eu bod nhw'n ei chael hi'n anodd, ond dim ond 23 y cant oedd wedi mynd i geisio cefnogaeth, a dyna'r hyn sy'n peri gofid i mi yn hyn o beth. Fe fyddwn i'n dweud wrth unrhyw unigolyn ifanc sy'n gwrando neu'n gwylio: ewch i chwilio am gymorth os ydych chi mewn trafferthion. Mae llawer ohonom ni yn yr ystafell hon a fyddai'n cadarnhau hynny. Os gwelwch chi'n dda, ewch i geisio cymorth, ac rwy'n gobeithio yn fawr mai dyna'r hyn sy'n dod drwodd i raddau helaeth iawn yn ystod yr wythnos hon sy'n cynnwys Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd. Diolch.
Fe hoffwn i ddiolch i chi, Gweinidog, am grybwyll fy Mil iechyd meddwl i; nid wyf i am siarad am hwnnw heddiw. Mater arall sy'n wirioneddol bwysig yn fy marn i, yw dysmorffia'r corff, a'r niferoedd o bobl ifanc ledled Cymru sy'n dioddef o dysmorffia'r corff a maint y delweddau ffug yr ydym ni'n eu gweld ar lwyfannau cyfryngau cymdeithasol, boed hynny'n Facebook, Instagram neu TikTok. Mae gennych chi ferched ifanc nawr yn gofyn am fwy a mwy o lawdriniaethau cosmetig er mwyn newid eu delwedd. Mae gennych chi ddynion ifanc yn mynd i gampfeydd sy'n niweidio eu datblygiad nhw, y cyfan oll oherwydd eu dyhead i edrych yn berffaith—beth bynnag allai perffaith fod yn ei olygu.
Mae angen i ni fynd i'r afael â hyn yn gyflym iawn, iawn. Roedd Bil yn mynd trwy San Steffan a oedd yn ymwneud â delweddau a newidwyd yn ddigidol—rwy'n gwybod nad yw hynny yn eich portffolio chi—ond yr hyn yr hoffwn i'n fawr gael gwybod amdano yw: beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, Gweinidog, i helpu pobl â dysmorffia'r corff i geisio rhoi strategaethau ar waith a rhoi cefnogaeth i'r trydydd sector hefyd, a phwy a all helpu ein pobl ifanc ni ledled Cymru? Oherwydd, os na fyddwn ni'n ymdopi a'r mater hwn, fe fydd gennym ni niferoedd cynyddol o bobl ifanc yn newid eu hedrychiad am resymau cosmetig ac yn mynd o dan y gyllell yn ifanc iawn, a fydd yn niweidio eu hiechyd meddwl am flynyddoedd lawer i ddod. Mae hwn yn fater enfawr, ac fe fyddwn ni'n falch iawn o gael gwybod beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem wirioneddol hon y mae ein pobl ifanc ni ledled Cymru yn ei hwynebu.
Yn hollol. Diolch i chi, James Evans. Rwy'n credu bod hynny'n cyfeirio at yr hyn a ddywedais i wrth Hannah Blythyn yn fy ymateb blaenorol, sef mai un o'r achosion mwyaf o straen ar bobl ifanc sy'n effeithio ar eu hiechyd meddwl a'u llesiant, yw'r math hwnnw o—. Y bwlio a'r targedu ar-lein yw hynny, ond hefyd cael eu targedu trwy'r amser gan gwmnïau nad ydyn nhw'n malio dim am iechyd meddwl na llesiant pobl ifanc. Fe wnaethoch chi grybwyll y Biliau a oedd yn mynd drwodd, neu'n paratoi i fynd trwodd yn San Steffan. Yn sicr, fe fyddaf i'n siarad â'm swyddogion cyfatebol yn San Steffan i gael gwybod ym mha le yr ydym ni arni gyda'r rhain, oherwydd rwy'n credu bod llawer o waith da yn cael ei wneud yno, ac mae llawer o glinigwyr a'r trydydd sector wedi bod yn cyfrannu atyn nhw.
Fe hoffwn i ddweud hefyd fy mod i'n credu ei bod hi'n bwysig iawn, ac rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wedi profi hyn, wrth i ni sôn am 'Pwysau Iach: Cymru Iach', ein bod ni'n ofalus iawn ynghylch yr hyn yr ydym ni'n ei gyhoeddi o ran ein cenadwri hefyd. Rwy'n credu ein bod ni wedi cynnal nifer o ddadleuon dros y blynyddoedd diwethaf yn ymwneud â sicrhau ein bod ni'n gwrando ar lais pawb ac nid y llais cryfaf yn unig, fel sy'n digwydd weithiau. Rwy'n credu hefyd, o ran dysmorffia'r corff, bod croes-drosiad rhwng y cyflwr hwnnw ac anhwylder derbyn bwyd, osgoi a chyfyngol, ARFID, sy'n rhywbeth yr wyf i'n gwybod eich bod chi'n ymwybodol iawn ohono, fel minnau. Fe hoffwn i ddweud bod rhaglen yn cael ei hystyried erbyn hyn ar gyfer bwrdd iechyd Aneurin Bevan, sy'n cynnal cynllun treialu, a fydd yn rhywbeth pwysig iawn yn fy marn i.
Felly, rydym ni'n ceisio bod yn fwy agored mewn gwirionedd o ran y pwysau amrywiol y mae pobl yn eu profi a'r gwahanol—. Oherwydd nid oedd hi fel yna bob amser—nid wyf i'n credu bod pobl yn deall. Felly, yn benodol o ran dysmorffia'r corff, rwy'n credu ei fod yn ymwneud â'r negeseuon sy'n cael eu cyfleu mewn ysgolion a'r rhaglenni sydd gennym. Rwy'n credu bod hyn yn ymwneud â sicrhau, pan fo'r cymorth yn cael ei estyn i mewn drwy CAMHS, fod y bobl sy'n darparu'r cymorth hwnnw'n ymwybodol iawn o hynny. Yn fy marn i, o ran y negeseuon ar-lein a digidol a'r targedu, bod hynny'n fonolithig, ac rwy'n credu y bydd angen deddfwriaeth yn ôl pob tebyg, ac rwy'n credu y bydd angen rhywbeth ar lefel y DU yn hynny o beth. Felly, fe fyddaf i'n sicrhau pob amser fod hynny'n flaenllaw yn fy meddwl.
Rwy'n dyfalu hefyd, wir—. Rwy'n treulio eithaf tipyn o amser ar y cyfryngau cymdeithasol, ac rwy'n gweld y rhain i gyd, ac rydych chi'n cael eich sugno i mewn i ddefnyddio'r rhain—. Rwy'n gwybod bod pobl yn defnyddio apiau Facetune, ac yna mae hi'n anodd iawn edrych ar eich wyneb eich hun eto, ar ôl i chi ei weld trwy'r hidlyddion trwy'r amser. Ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud hefyd yw fy mod i wir yn gwerthfawrogi pobl sy'n dweud eu barn yn glir ar ôl iddyn nhw fynd drwy o'r triniaethau hyn ac maen nhw wedi mynd o chwith. Rwy'n gweld llawer o hynny nawr hefyd, lle mae pobl yn mynd dramor ac maen nhw wir yn difaru gwneud hynny wedyn. Rwy'n credu bod hynny'n mynd yn beth mwy cyffredin, ac mae'n debyg bod angen anfon llawer mwy o negesau ynglŷn â hynny hefyd. Felly, diolch i chi.
Mae fy nheimlad i fod cenhedlaeth goll gennym ni o ran iechyd meddwl yn rhywbeth yr wyf i wedi siarad amdano o'r blaen. Ac fe fyddwn i'n dweud mai fy nghenhedlaeth i yw'r genhedlaeth goll honno. Rydym ni wedi cael yr iaith i fynd i'r afael ag iechyd meddwl, ac fe ddywedwyd wrthym ni, 'Mae angen i chi siarad allan, mae angen i chi fynegi eich teimladau', ond nid wyf i'n credu ein bod wedi cael yr offer i wneud felly. Rydym ni wedi cael ein magu gan genhedlaeth, wrth gwrs, nad oedd yn deall iechyd meddwl, ac mae hynny wedi bod â sgil-effaith, rhyw gyfran o weddillion diwylliannol. Felly, fe fyddai gennyf i ddiddordeb mawr i ddeall sut mae'r Gweinidog yn rhoi ystyriaeth i'r pwnc penodol hwn a sut y gallai hi geisio mynd i'r afael ag ef. Mae hyn yn rhywbeth yr wyf i'n teimlo yn gryf iawn yn ei gylch, yn enwedig wedi'r niferoedd o hunanladdiadau a welsom ni ymysg gwŷr ifanc, nid yn unig yn ein rhanbarth ni, ond mewn gwirionedd yn yr ardal yr ydym ni ein dau yn ei chynrychioli. Mae clybiau rygbi yn gwneud llawer o waith da ynglŷn â hyn, ond, wrth gwrs, mae angen i ni wneud llawer mwy.
A dim ond gair byr iawn, yn yr amser sydd gennyf i, sut mae'r Llywodraeth am edrych ar effeithiau iechyd meddwl y rhai sy'n byw gyda chyflyrau iechyd hirdymor, eu teuluoedd a'u gofalwyr nhw? Fel Cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar ddementia, rydym ni wedi derbyn llawer o dystiolaeth yn ddiweddar ynghylch effeithiau dementia ar iechyd meddwl, yn enwedig yng ngoleuni'r gwaith arloesol iawn sy'n digwydd nawr i ddarparu brechlyn ar gyfer dementia o bosibl, ac mae llawer o deuluoedd yn teimlo bod eu hanwyliaid nhw ar eu colled o ran yr hyn a allasai fod yn frechlyn i drawsnewid bywyd.
Ie wir. Diolch yn fawr iawn i chi, Luke Fletcher. Rwy'n credu ein bod ni o'r un genhedlaeth i ryw raddau—a ydym ni'n gynwysedig ymhlith plant y 'mileniwm' o hyd? Rwy'n amau felly. [Torri ar draws.] [Chwerthin.] Ond fe fyddwn i'n dweud, pryd bynnag y byddaf i'n mynd i mewn i ysgolion nawr ac yn siarad â phobl ifanc, rwy'n dweud pob amser, mewn gwirionedd, fy mod i'n un o'r genhedlaeth iau a wnaeth, fe fyddwn i'n dadlau, ddyfeisio'r iaith. Nid oedd yr iaith honno'n bodoli hyd yn oed. Oherwydd ein cenedlaethau iau a wnaeth ddechrau siarad am bethau fel pryder, am deimlo yn isel, am bethau sy'n dwyn atgofion annifyr i gof, am deimlo yn anghyfforddus. Fe fyddwn i'n dweud bod gennym ni gymaint i ddiolch i'r genhedlaeth iau amdano, fel bod yn ddewr iawn ac yn ddyfal wrth wthio hynny ymlaen yn gryf. O ganlyniad i hynny, maen nhw wedi dweud, 'Wel, edrychwch chi, nid oedd yr hyn yr oeddem ni'n ei gynnig o'r blaen yn iawn, nid oedd yn ddigonol, ac nid oedd yn cynnig yr hyn yr oedd ei angen arnom ni.'
Pan fyddwn ni'n sôn am fod yn wybodus o ran trawma, fe fyddwn i'n dadlau, pe byddech chi'n siarad â llawer o bobl sy'n cynnig hyfforddiant gyda hynny ac yn siarad am y pwnc, y bydden nhw'n dweud ei fod, fel roeddech chi'n disgrifio, yn drawma cenhedlaeth mewn llawer o ffyrdd. Clywodd cenedlaethau blaenorol na ddylech chi siarad am unrhyw beth. Felly, pan fyddwn ni'n siarad am godi ymwybyddiaeth a lliniaru'r gwarthnod, nid wyf i'n credu y gallwn feddwl yn rhy fach am y gwahaniaeth enfawr y mae hynny'n ei olygu a'i wneud, ac mae pobl, fel dywedais i o'r blaen, wedi siarad yn y Siambr hon hyd yn oed, a'r nifer o bobl ifanc sy'n siarad allan.
Felly, yr hyn y byddwn i'n ei ddweud am y strategaeth iechyd meddwl a'r strategaethau atal hunanladdiad a hunan-niweidio yw bod hynny wedi'i ymgorffori'n llwyr ynddynt. Mae rhai pobl wedi dweud na ddylem ni fod â strategaeth i bob oed, ond fe wnaethom ni benderfynu ei gwneud hi'n strategaeth i bob oed, oherwydd fel arall fe fyddem ni'n mynd i'r afael â materion ynglŷn â therfynau ac fe fyddwn i'n casáu gorfod creu rhaglenni pontio ar gyfer datrys y terfynau y byddai pobl yn sôn amdanyn nhw wedyn. Felly, mae'r ddau bolisi hyn yn golygu bod plant ac oedolion i gyd yn cael eu hymgorffori ynddyn nhw, ac fe ymgynghorwyd â nhw ynglŷn â hyn hefyd, er mwyn iddyn nhw gael dweud, 'Dyma'r hyn sydd ei angen arnom ni a dyma'r hyn yr ydym ni'n ei ddymuno.'
O ran dementia, rwy'n credu bod llawer o bobl yn gweld y newyddion hyn y gallai rhyw fath o wellhad ddod efallai, os gallwn ni ei alw felly, rhywbeth sy'n dod drwodd, felly, a fyddai wir yn gwella bywydau pobl sy'n cael diagnosis o ddementia. Mae gennym ni gynllun gweithredu dementia newydd, mewn gwirionedd, ar y gweill. Nid wyf i'n hoff iawn o lunio cynlluniau a strategaethau er eu mwyn eu hunain, mae hyn yn ymwneud â chyflawni pethau a'u rhoi nhw ar waith, ond mewn gwirionedd y rheswm pam y byddwn ni'n ei ail-lunio, unwaith eto, a'i gyd-gynhyrchu, yw oherwydd bod y dirwedd dementia wedi newid mor sylweddol, hyd yn oed yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Rhan allweddol o hyn, fel roeddech chi'n dweud, yw'r gofalwyr. Rwy'n adnabod llawer o bobl sy'n gofalu am bobl â dementia a sut mae'n rhaid iddyn nhw gael yn gyfan gwbl—wyddoch chi, mae yna anghenion cymhleth iawn—y gefnogaeth honno sy'n hanfodol. Felly, mae hyn yn rhywbeth y byddwn ni'n ei wneud nawr cyn gynted ag y gallwn ni a fydd yn cael ei ymgorffori yn hynny. Diolch i chi.
Roeddwn i'n falch iawn o ymweld â chanolfan iechyd a llesiant 19 Hills yr wythnos diwethaf, sy'n cael ei hadeiladu yn Ringland yn Nwyrain Casnewydd, sy'n ardal sydd â llawer o anghydraddoldebau o ran iechyd, ac roeddwn i'n falch iawn o weld sut le fydd yr ystafell iechyd meddwl yno, a fydd yn cynnwys sesiynau cwnsela un i un, grŵpiau a theuluoedd, a bod yn rhan o'r ymagwedd honno sy'n dod ag iechyd corfforol a meddyliol ynghyd yn y gymuned, gydag ymagwedd gymdeithasol gref hefyd. Rwy'n gobeithio y bydd dull cylchol, cyfannol yn gwneud rhywbeth i wella'r driniaeth o faterion iechyd meddwl sy'n bodoli yn y cymunedau hynny. Tybed a ydych chi'n meddwl—mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu hyn; rwy'n siŵr bod Llywodraeth Cymru yn ystyried hwn yn batrwm da, ond—a allem ni fod â mwy o'r canolfannau iechyd hyn wrth inni symud ymlaen yn ein cymuned, gan dynnu gwasanaethau o'r ysbytai a'r sector acíwt i'r gymuned, lle gall y gymuned ddod at ei gilydd ar gyfer, rydym ni'n gobeithio, darparu'r cymorth cymdeithasol hwnnw sy'n cydweddu â'r elfennau corfforol a meddyliol.
Yn union. Diolch yn fawr iawn i chi, John Griffiths, am y cwestiwn yna. Ie, hwnnw yw'r patrwm y profwyd iddo fod yn gweithio, oherwydd, fel roeddech chi'n dweud, mae'n gweithio gyda'r teulu. Rwy'n credu i mi grybwyll yn fy natganiad fod cymaint o bwysau allanol ar deuluoedd nawr ac fe fyddai hynny'n effeithio ar lesiant meddyliol unrhyw un—tai a dyled a phryderon a gwaith a gofidiau ac, fel y dywedais, newidiadau i fywydau pobl. Felly, y teulu hwnnw a chyfannol a chofleidiol yw'r hyn sy'n ymddangos i weithio orau i'r rhan fwyaf o bobl.
Rwy'n credu eich bod chi'n iawn hefyd, bod hyn ar gael yn eich cymuned chi, mae hynny'n ymwneud â phopeth yr ydym ni wedi bod yn sôn amdano heddiw ynglŷn â lliniaru'r gwarthnod hwnnw a'r cywilydd hwnnw, fel gall pobl ofyn am y cymorth sydd ei angen arnyn nhw a'i gael pan fo'i angen a symud ymlaen i fyw bywydau sy'n fwy hapus, ac iach, yn y pen draw. Felly, rwy'n falch iawn o glywed am hynny.
Ystyr hyn i raddau helaeth iawn—. Fel clywsom ni heddiw, mae llawer mwy i'w wneud eto, ac rydym ni wedi ymrwymo i gyflawni hyn yn Llywodraeth Cymru, ond mae yna lawer iawn o ymarfer da ar gael nawr hefyd. Mae yn lawer iawn o bobl anhygoel yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd a'r gwasanaeth iechyd meddwl sy'n dweud, 'Dyma'r hyn sy'n gweithio yn ein barn ni, a wnewch chi gefnogi ac ariannu hyn, os gwelwch chi'n dda', ac rydym ninnau'n gwrando, rydym ni'n sicr iawn yn gwrando ac yn cyflawni hynny. Felly, ydw, rwy'n credu bod yr hyn rydych chi'n ei ddisgrifio yn swnio yn gadarnhaol iawn, ac fe fyddwn i'n dychmygu ac yn gobeithio eu bod nhw'n cynnig y mannau cyffwrdd eraill hynny gyda gwasanaethau cymorth eraill o fewn y gwasanaeth hwnnw, lle gallwn ni ddechrau gweld hynny'n trawsweithio, fel rydym ni'n bwriadu ei gyflawni ar draws ein Llywodraeth gyfan ni yng Nghymru.
Ac, yn olaf, Jenny Rathbone.
Diolch i chi. Ddydd Iau, fe fyddaf i'n noddi'r digwyddiad Adferiad yn y Senedd, pryd y byddwn ni'n siarad am eu hadroddiad nhw, 'Caffael ar y Corfforol', sy'n ystyried iechyd corfforol pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl parhaus.
Felly, diolch yn fawr iawn i chi am eich datganiad. Rwy'n cymeradwyo'r ffaith yn fawr eich bod chi'n hyrwyddo dull sy'n seiliedig ar drawma, yn ogystal â chyd-gynhyrchu gwasanaethau gyda defnyddwyr, oherwydd mae hi'n hanfodol nad ydym ni'n gwneud dim ond dweud wrth bobl; mae'n rhaid i ni ddarganfod pa bethau sy'n ddymunol ac yn angenrheidiol iddyn nhw. Mae gen i ddiddordeb yn eich gwasanaeth '111, Pwyso 2' a'r ffaith bod Coleg Brenhinol y Seiciatryddion wedi gwneud adolygiad o hwnnw. Rwyf i braidd yn bryderus pan fo etholwyr yn dweud wrthyf i, pan fyddan nhw mewn argyfwng, nad yw ffonio'r gwasanaeth '111, Pwyso 2' hwn yn ddefnyddiol iawn, oherwydd mae'n gofyn y cwestiynau iddyn nhw, 'Beth yw eich enw chi? Beth yw eich cyfeiriad chi?' a'r data sylfaenol fel arall i gyd, ac maen nhw mewn cyflwr o argyfwng, ac mae angen iddyn nhw gael gweld rhywun. Felly, rwy'n gefnogol iawn i'r gwasanaeth mynediad agored i bobl ifanc 11 i 18 oed yng nghanol dinas Caerdydd, sy'n cael ei redeg gan Platfform—mae'n wirioneddol bwysig er mwyn caniatáu i bobl ifanc fynd yno yn ddiarwybod i'w ffrindiau yn yr ysgol. Ond mae hi'n amlwg fod angen mwy o wasanaethau ar gyfer oedolion hefyd, ac fe fyddaf i'n ymweld ag un o'r canolfannau gofal sylfaenol—
Mae angen i chi ofyn y cwestiwn nawr, os gwelwch chi'n dda.
—argyfwng nawr. Ond fe hoffwn i'n fawr iawn gael gywbod sut y gallwn ni gael gwasanaethau ymyrryd mewn argyfwng gwell er mwyn atal pobl rhag gorfod mynd i ofal cleifion mewnol.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn yna. Fe fyddaf i'n mynd i'r digwyddiad hwnnw y byddwch chi'n ei noddi yn ddiweddarach yr wythnos hon ynghylch cysylltu iechyd a llesiant corfforol ag iechyd a llesiant meddyliol, sydd wedi cael ei brofi ac rydym ni'n ceisio rhoi cefnogaeth gref iddo.
Rwy'n credu bod yr '111, Pwyso 2'—. Mae hwnnw wedi bodoli ers oddeutu blwyddyn; ac mae'n wasanaeth ar gyfer Cymru gyfan. Fe gafodd ei gynnwys ar The One Show y BBC. Fe wnaethon nhw ddangos y tîm sydd i fyny yn Betsi Cadwaladr, i fyny yn uned Heddfan, y bues i'n ymweld â hi yn ddiweddar, ac mewn gwirionedd dim ond eu gweld i gyd yn eistedd yn yr ystafell honno yn ateb galwadau ffôn pobl. A, wyddoch chi, rydym ni'n dysgu wrth i ni fynd yn ein blaenau. Mae'n ddiddorol hefyd eich bod wedi dweud amdano—. Rwy'n deall pan fo pobl mewn argyfwng, ac rydych chi'n ffonio ac maen nhw'n gofyn rhai manylion, ond rwy'n sicr iawn eu bod nhw'n fanylion sylfaenol. A'r rheswm pam rwyf i'n dweud hynny yw oherwydd ein bod ni wedi siarad llawer am yr awydd am ddata er mwyn i ni fod â rhagor o wybodaeth, ac mewn gwirionedd, un o'r pethau sydd wedi dod yn ôl atom ni yw, pan fo pobl mewn argyfwng, nad ydyn nhw'n dymuno ateb rhestr hir o gwestiynau, felly fe ddylai honno fod yn rhestr fer iawn. Ac rwyf i wedi crybwyll hyn hefyd heddiw sef yr angen am y dilyniant hwnnw. Yr hyn yr ydym ni'n ei gael yn yr adborth nawr, er hynny, yw pan fydd pobl yn yr argyfwng hwnnw ac yn cael eu cyfeirio, a'u bod nhw'n cael y cymorth a chefnogaeth ar unwaith yn y dull hwnnw, mae'n ymwneud wedyn â chanfod ffordd iddyn nhw dderbyn galwad ddilynol efallai, ac yna fe allem ni gasglu ychydig mwy o wybodaeth amdanyn nhw. Fe fyddai hyn yn ein helpu ni i wella'r gwasanaeth. Felly, dyna'r cyfeiriad yr wyf i'n ein gweld ni'n mynd iddo gyda'r '111, Pwyso 2'.
Ac yna, dim ond gair, o ran ymweld â'r canolfannau argyfwng, rwyf innau'n gwneud hynny hefyd, ac yn mynd o gwmpas Cymru yn gwneud hynny, ac yn dysgu lllawer, yn gofyn llawer o'r cwestiynau yr ydych chi'n eu gofyn i mi yn y Siambr. Fe hoffwn i ddweud fy mod wedi cwrdd â Lads and Dads, sef grŵp cymunedol ar draws y de, yr wythnos hon, ac maen nhw'n angerddol iawn, iawn ynglŷn â gwasanaethau ataliol. Fe fyddwn i'n dweud bod gennym ni ffordd o atal pobl rhag dod i'r pwynt hwnnw o fod mewn argyfwng hyd yn oed a dyna'r hyn y mae angen i ni ei wneud. Felly, rydym ni—. Wrth gwrs, mae '111, Pwyso 2' yn helpu gydag ymdrin ag argyfyngau felly, ond rydym ni hefyd mewn gwirionedd, drwy'r strategaeth iechyd meddwl—ac, yn llythrennol, fe'i gelwir yn strategaeth atal hunanladdiad a hunan-niweidio—yn gobeithio y gallwn ni atal pobl rhag cyrraedd y pwynt hwnnw o fod mewn argyfwng hyd yn oed. Ac rwy'n credu y bydd y grwpiau trydydd sector hynny sydd ar lawr gwlad yn gyfan gwbl hanfodol yn hyn o beth.
Diolch i'r Gweinidog.
Cyn i ni symud ymlaen i'r eitem nesaf, mae Gareth Davies wedi gofyn am bwynt o drefn.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn y sylwadau a wnes i wrth ymateb i ddatganiad y Gweinidog, fe wnes i gamgymeriad syml wrth fynegi nad oeddem ni wedi cael datganiad ers i Mark Drakeford fod yn Brif Weinidog. Rwy'n falch eich bod chi wedi fy nghywiro yn eich ymateb gan ddweud ein bod ni wedi cael datganiad gan Jayne Bryant ym mis Mai. Dim ond esgeulustod oedd achos hynny, ac fe wn i fod Jayne wedi gwneud ei gwaith yn angerddol pan oedd hi yn y swydd, felly roeddwn i'n awyddus i roi hynny ar y cofnod, ac rwy'n gobeithio y bydd hynny i'w weld yn y cofnod cyhoeddus. Diolch yn fawr iawn i chi.
Dydw i ddim yn credu ei fod yn bwynt o drefn, ond rwy'n derbyn y ffaith bod yr Aelod wedi cydnabod ei gamgymeriad a'i fod wedi cywiro'r cofnod i'r diben hwnnw.