1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru am 1:40 pm ar 8 Hydref 2024.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, rwy'n siŵr eich bod chi wedi cael eich dychryn a'ch pryderu gan raglen y BBC sy'n mynd i gael ei darlledu nos yfory, sydd ar yr iPlayer i bobl ei gwylio heddiw, am Neil Foden, y pennaeth o'r gogledd sydd wedi dwyn gwarth ar ei hun a gyflawnodd weithredoedd erchyll o gam-drin yn erbyn unigolion agored i niwed a oedd yn ei ofal a'i ymddiriedaeth. Mae'n ffaith, o edrych ar y dystiolaeth sy'n cael ei chyflwyno, y cyflawnwyd y lefel honno o gam-drin dros lawer mwy o ddegawdau yn hytrach na'r blynyddoedd yr oedd yr achos llys a gafodd ef yn euog yn ymdrin â nhw ym mis Gorffennaf. Pa asesiad, ers ei euogfarn ym mis Gorffennaf, y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud, oherwydd defnyddiwyd Neil Foden fel tyst arbenigol yn aml iawn mewn materion addysgol, fel cynghorydd i Lywodraeth Cymru, a hefyd fel tyst yma i bwyllgorau yn y Senedd, ynghylch effaith ei weithredoedd? Ac, yn bwysig, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wneud yn siŵr bod lleisiau'r dioddefwyr yn cael eu clywed yn yr achos ofnadwy hwn?
Diolch yn fawr. A gaf i, yn gyntaf oll, roi ar y cofnod fy nghefnogaeth a fy nghydymdeimlad tuag at y dioddefwyr sydd wedi bod mor ddewr yn dod ymlaen? A dydw i ddim yn credu y dylai unrhyw un ohonom ni danbrisio pa mor anodd yw hi pan fydd y cam-drin hwnnw yn digwydd, pan fydd pobl mewn oedran agored i niwed ac mewn cyfnod anodd, gyda phobl mewn sefyllfaoedd o rym. Mae'n gwbl annerbyniol, a hoffwn dalu teyrnged iddyn nhw. Nawr, y peth allweddol yw ein bod ni'n dysgu gwersi a'n bod ni'n ceisio osgoi'r math hwn o sefyllfa rhag digwydd eto. Rwy'n credu ei bod hi'n wir dweud bod Neil Foden, mewn gwirionedd, wedi dod i mewn i bwyllgor i roi tystiolaeth—pwyllgor yr wyf i'n credu yr oeddech chi'n aelod ohono—yn ystod y Senedd ddiwethaf, felly mae'n amlwg yn rhywbeth y gallai'r Senedd fod eisiau ei ystyried. Ond, dim ond o ran gwersi a ddysgwyd, rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig nawr yw ein bod ni'n edrych ar yr adolygiad, ein bod ni'n dysgu o'r adolygiad. Rwy'n gwybod bod arbenigwyr yno bellach yn rhoi hyfforddiant i bobl ar yr awdurdod lleol, er enghraifft, i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gwybod beth i edrych arno o dan y mathau hyn o amgylchiadau.
Un o'r sylwadau sydd wedi cael ei wneud yw'r sylw eithaf eglur ar ddechrau'r rhaglen, sy'n sôn am sut y llwyddodd i guddio am gyhyd. Nawr, mae hwnnw'n gwestiwn dilys y byddai llawer o'r dioddefwyr ac, yn wir, unrhyw un sy'n edrych arno gyda safbwynt gwrthrychol yn ei fabwysiadu. Sut oedd unigolyn y gwnaed cyhuddiadau o fwlio a hefyd ymddygiad amhriodol yn ei erbyn, a gadarnhawyd gan weithdrefn a chanlyniadau disgyblu, yn dal i allu cael dyrchafiad i ddod yn bennaeth gweithredol yn ardal cyngor Gwynedd ar ddwy ysgol sylweddol heb i leisiau'r dioddefwyr gael eu clywed? Nawr, fe wnes i ofyn pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ei wneud dros yr haf ynghylch yr achos penodol hwn oherwydd, dro ar ôl tro, pan fyddwn ni'n dod i lawr y Senedd ac yn canolbwyntio ar yr achosion trasig hyn, gwelir yn aml iawn bod rhybuddion eglur drwy'r broses y gellid bod wedi rhoi sylw iddyn nhw. Ac yna, pan fydd adroddiad yn cael ei lunio, mae'n ymddangos mai ychydig neu ddim gweithredu sy'n dilyn o ran y bobl na wnaeth weithredu ar y rhybuddion eglur hynny. Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, gan weithio gyda'r awdurdod lleol, sef ei gyflogwr, i wneud yn siŵr, os na wnaeth pobl weithredu er budd pennaf disgyblion a phobl yn ei ofal—ni wnaethon nhw weithredu er y budd pennaf hwnnw—y byddan nhw'n cael eu dwyn i gyfrif ac y bydd camau disgyblu yn cael eu cymryd yn eu herbyn?
Diolch yn fawr iawn. Edrychwch, nid dyma'r tro cyntaf i ni weld rhywun yn cyflawni'r mathau hyn o weithredoedd ofnadwy yng ngolwg lawn yr hyn a oedd yn digwydd, ac mae'n dangos natur ystrywgar rhai pobl sy'n ymddwyn fel hyn. Ond mae cyfleoedd, ac rwy'n siŵr bod cyfleoedd a gollwyd, a dyna pam mae angen i'r adolygiad diogelu sy'n cael ei gynnal fod yn adolygiad trylwyr, mae angen iddo fod yn adolygiad sensitif, mae angen i chi wrando'n ofalus iawn, yn ofalus iawn ac yn sensitif ar y dioddefwyr, mae angen i chi wrando'n ofalus ar y cynghorwyr a oedd yn gysylltiedig â'i ddyrchafu a'i benodi i'r swyddi hynny. Ble oedd y rhybuddion eglur? Mae'r holl waith hwnnw yn cael ei wneud, wrth i ni siarad.
Rwy'n mawr obeithio y bydd yr ymchwiliad yn darganfod gwir ffeithiau hyn ac, mewn gwirionedd, yn rhoi rhyw fath o derfyn a chysur, os mai dyna'r gair cywir, i'r dioddefwyr, oherwydd bydd ganddyn nhw'r atgofion o'r erchyllterau a berwyd iddynt am byth, ond trwy weld rhyw fath o fesurau gwella a diogelu yn cael eu cymryd a phobl yn cael eu dwyn i gyfrif, gobeithio y bydd hynny'n dod â lefel o derfyn fel y bydd pobl yn gallu bwrw ymlaen â'u bywydau.
A gaf i ofyn i chi am bwnc ar wahân, Prif Weinidog? Bythefnos yn ôl, fe wnes i eich holi am y cyhoeddiad yng nghynhadledd y Blaid Lafur ynghylch cleifion o Gymru yn gallu cael mynediad at gapasiti dros ben i leihau amseroedd aros yma yng Nghymru—rhywbeth y gwnes i ganmol y Llywodraeth am ei ystyried a'i gyflwyno. Yr wythnos diwethaf, dywedodd yr Ysgrifennydd iechyd, mewn cyfweliad ar WalesOnline, nad oedd hynny'n wir ac na fyddai cleifion yn gallu cael mynediad at yr opsiwn ail gynnig hwnnw. Mae'n eithaf eglur, mae yno i bawb ei ddarllen. Felly, mae gennym ni farn gan y Prif Weinidog bod y capasiti hwnnw yn mynd i gael ei brynu gan Lywodraeth Cymru i alluogi cleifion i deithio, rhywbeth sy'n swnio'n dda, ac yna mae gennym ni'r Ysgrifennydd iechyd yn dweud nad yw hynny'n wir. Pa un yw safbwynt polisi Llywodraeth Cymru? A fydd mwy o gapasiti yn cael ei brynu ac a fydd cleifion yn gweld eu hunain yn symud i fyny'r rhestr aros ac yn cael y triniaethau y maen nhw eu heisiau?
Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw eich bod chi'n darllen yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud mewn gwirionedd, yn hytrach na'i ddehongli. Mewn gwirionedd, nid yw'r un ohonom ni wedi dweud y byddwn ni'n prynu capasiti gan y GIG yn Lloegr. Efallai y byddwn ni'n gwneud hynny ar ryw adeg, ond nid ydym ni erioed wedi ei ddweud ar lafar; pobl sy'n dehongli hynny i ni. Felly, gallwch chi edrych yn ôl ar yr hyn yr ydym ni wedi ei ddweud. Rydym ni wedi bod yn ofalus iawn i wirio hyn, oherwydd fe wnaethom ni ddweud droeon, 'O le mae hyn yn dod?' Ac nid oedd yn dod oddi wrthym ni. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gywir, eich bod chi'n gywir a bod y cyfryngau yn gywir, a'u bod nhw'n gwrando mewn gwirionedd ar yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud yn hytrach na'i ddehongli.
Yr hyn ddigwyddodd oedd, yr wythnos diwethaf, byddwch chi wedi gweld y cyhoeddiad a wnaed gan Jeremy Miles, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, am y penodiad hwnnw o arbenigwyr, gan gynnwys rhywun a oedd yn brif swyddog gweithredol i'r GIG yn Lloegr. Mae gennym ni'r Athro Tim Briggs, sef arloesydd a chadeirydd y rhaglen Gwneud Pethau'n Iawn y Tro Cyntaf; mae gennym ni'r Athro Sally Lewis, sy'n arbenigwr mewn gwerth ym maes gofal iechyd; Marcus Longley, y bydd llawer yn ei adnabod fel arbenigwr mewn gofal iechyd yng Nghymru; Adam Roberts, sydd wedi meddu ar swyddi uwch ar draws y GIG yn Lloegr, lle mae'n gyfarwyddwr ar gyfer mewnwelediad gweithredol gofal brys ac argyfwng ar hyn o bryd—[Torri ar draws.] Maen nhw'n curricula vitae mawr. Rwyf i eisiau i chi wrando ar y curricula vitae yma, gan eu bod nhw'n dod i mewn i'n cynghori ni—[Torri ar draws.]
Gadewch i'r Prif Weinidog ymateb ac egluro'r sefyllfa i bob un ohonom ni. Dyna beth wnaethoch chi ofyn amdano, Andrew R.T. Davies. Mae'n cael ei ddarparu gan y Prif Weinidog nawr.
Maen nhw'n dod i mewn i'n cynghori ni ar y ffordd orau o weithio'r system fel y gallwn ni leihau'r rhestrau aros hynny gyflymaf. Felly, rwy'n credu y dylech chi aros i weld beth y byddwn ni'n ei gomisiynu, sut y byddwn ni'n ei gomisiynu a ble y byddwn ni'n ei gomisiynu, a byddwn ni'n defnyddio'r cynghorwyr arbenigol hyn i'n cynorthwyo ar y daith honno.
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Pa drafodaeth gafodd y Prif Weinidog efo Keir Starmer cyn penodiad Sue Gray fel cennad arbennig, neu special envoy, i'r cenhedloedd a'r rhanbarthau?
Rwy'n credu ei bod hi'n wirioneddol wych y byddwn ni'n cael ein cyfarfod cyntaf o gyngor y gwledydd a'r rhanbarthau ddydd Gwener, lle byddwn ni, wrth gwrs, yn cael arweinwyr gwledydd y Deyrnas Unedig yn dod at ei gilydd, gan gynnwys arweinydd yr Alban, Aelod o'r SNP, sydd, rwy'n siŵr, mor falch ag yr wyf i y byddwn ni'n cael cyfle i drafod sut y gallwn ni gydweithio er budd ein gwledydd, lle mae hynny'n gwneud synnwyr.
Efallai y dylwn i fod wedi gofyn yn syml beth yw cennad arbennig, oherwydd yn sicr does gen i ddim syniad. Rwy'n gobeithio y gall y Prif Weinidog weld pa mor ofnadwy y mae hyn yn edrych, ac mae'n codi rhai cwestiynau eithaf difrifol os nad yw'n ei weld. Yr hyn sydd wir yn peri gofid yw bod y penodiad hwn yn tanseilio gallu Prif Weinidog Cymru i gael perthynas uniongyrchol gyda Keir Starmer. Rwy'n gwybod bod ei amhoblogrwydd yn golygu nad yw eisiau i mi sôn amdano, ond nid fy mai i yw bod yr anhrefn a'r brwydro mewnol yr ydym ni wedi ei weld yn rhengoedd Llafur Cymru yn ystod y misoedd diwethaf wedi lledaenu i dîm Keir Starmer hefyd.
Mae hyn hefyd, wrth gwrs, yn tanseilio Ysgrifennydd Cymru. Nid y Prif Weinidog nac Ysgrifennydd Cymru Llafur yw'r pwynt cyswllt cyntaf i Keir Starmer bellach o ran ymdrin â Chymru. Meddyliwch am hynny am eiliad. Pan gyhoeddodd Llafur newid, prin yr oeddem ni'n meddwl mai'r hyn yr oedd yn ei olygu mewn gwirionedd oedd y byddai'n rhaid i'r Prif Weinidog fod yn cymryd ei gorchmynion gan rywun nad yw Prif Weinidog y DU ei heisiau bellach fel ei bennaeth staff ac nad yw wedi ei hethol gan y cyhoedd. Sut wnaeth y Prif Weinidog ganiatáu iddi hi ei hun gael ei hisraddio i drydydd yn nhrefn flaenoriaeth Llafur, y tu ôl i Sue Gray a Jo Stevens?
Nid wyf i'n gwybod ym mha fyd tylwyth teg y mae'n byw ynddo, ond rwy'n credu fy mod i newydd esbonio fy mod i'n cyfarfod â'r Prif Weinidog ddydd Gwener. Rwy'n mynd i fod yn cael cyfarfod un i un gyda Phrif Weinidog y DU, Keir Starmer. Dyna, rwy'n credu, y tro cyntaf i mi ddweud hyn heddiw; dyna'r seithfed tro ar hugain iddo grybwyll ei enw yn y tair wythnos yr ydym ni wedi bod yn cyfarfod ers yr haf. A'r hyn y byddwn ni'n ei wneud yw cael cyfarfod—[Torri ar draws.]
Gadewch i'r Prif Weinidog ateb y cwestiynau, os gwelwch yn dda.
Wel, fe wnaf i ateb, byddwn i wrth fy modd yn ateb, oherwydd mae'n hollol deg dweud eich bod chi'n ffugio'r nonsens hwn. Mae gen i berthynas uniongyrchol. Mae'n cyfarfod â mi ddydd Gwener. Rydym ni'n cael cyfarfod un i un ddydd Gwener. Yna, byddaf yn cael cyfarfod gyda fy nghymheiriaid sy'n arweinwyr y gwledydd eraill, gan gynnwys arweinydd yr SNP. Felly, os oes gennych broblem gyda hyn, efallai y dylech siarad â'ch cymar yn yr Alban. Ond rwy'n credu ei fod yn beth da. Rwy'n credu ei bod yn beth da bod y gwledydd a'r rhanbarthau yn cael eu cymryd o ddifrif, yn wahanol i fel yr oedd o dan y Llywodraeth Dorïaidd ddiwethaf. Ni wnaeth yr un diwethaf erioed gyfarfod. Felly, gadewch i ni siarad am bwysigrwydd hyn. A'r peth hanfodol yw bod hyn yn ymwneud â materion ymarferol hefyd. Rydym ni'n cyfarfod i drafod cyfleoedd buddsoddi, a bydd hynny'n symud yn syth i'r uwchgynhadledd fuddsoddi enfawr a fydd yn digwydd ddydd Llun, lle, unwaith eto, mae arweinwyr y gwledydd wedi cael eu gwahodd ac y byddan nhw'n cymryd rhan mewn ffordd na chawsant erioed eu gwahodd a'u cynnwys o dan y Torïaid.
Mae'r Prif Weinidog yn sôn am ffugio pethau; yr unig beth yr wyf i'n ei weld yn cael ei ffugio yma yw swyddi i bobl nad yw Keir Starmer eu heisiau yn ei brif dîm mwyach, fel y gall ddirprwyo'r cyfrifoldeb am orfod ymdrin â Chymru. Nid yw'r Prif Weinidog eisiau i mi siarad am Lafur y DU. Mae'n dweud fy mod i wedi sôn am Keir Starmer 27 o weithiau; rwyf i wedi sôn amdano gannoedd o weithiau, ac fe wnaf i sôn amdano eto, achos fe yw Prif Weinidog y DU sy'n trin Cymru yn annheg o ran cyllid teg ac ati. Os nad yw hi eisiau i mi sôn amdano, dylai ddweud wrth ei phennaeth i beidio â gwneud cyhoeddiad ar ôl cyhoeddiad sy'n effeithio ar Gymru—o doriadau i daliadau tanwydd gaeaf i gytundebau iechyd trawsffiniol amheus y mae'n amlwg nad yw ei Haelod Cabinet dros iechyd ei hun eisiau dim i'w wneud â nhw. Mae'r holl benderfyniadau hyn yn cael effaith wirioneddol ar fywydau pobl Cymru.
Mae cyllideb gyntaf Llywodraeth Lafur y DU dair wythnos yn unig i ffwrdd, felly bydd pobl Cymru yn disgwyl yn briodol bod y Prif Weinidog wedi bod yn brysur yn gwneud y ddadl dros gytundeb teg—symiau canlyniadol HS2 gwerth biliynau o bunnau, datganoli Ystad y Goron, treth ffawdelw ar gwmnïau ynni mawr, pethau a allai wneud gwahaniaeth gwirioneddol i Gymru. Felly, a all y Prif Weinidog gadarnhau pa sgyrsiau y mae hi wedi eu cael gyda Rachel Reeves a beth yn union y mae hi wedi pwyso iddo gael ei gynnwys yn y gyllideb? A fydd yn dod â fformiwla Barnett i ben, fel y gallwn ni gael ein hariannu'n deg, neu, pan ddaw 30 Hydref, a wnaiff y canghellor ddangos nad oes ganddi unrhyw awydd am newid i Gymru, ei bod hi'n barod i anwybyddu Llywodraeth Cymru ac i ostwng y Prif Weinidog i'r pedwerydd safle yn y drefn flaenoriaeth?
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod y bobl a allai fod yn gwylio cwestiynau i'r Prif Weinidog yn cydnabod, mewn gwirionedd, fy mod yma i gael fy nwyn i gyfrif am y penderfyniadau yr wyf i'n eu gwneud yma yng Nghymru. Ni ellir fy nwyn i gyfrif am y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud mewn gwahanol sefydliad. Ond os ydych chi eisiau parhau i wneud hynny—[Torri ar draws.] Os ydych chi eisiau parhau i wneud hynny, mae hynny'n iawn. Nid yw'n broblem i mi. Nid—[Torri ar draws.]
Mae'r Prif Weinidog yn ateb y cwestiwn.
Nid yw'n broblem i mi, ond rwy'n credu, yn gyffredinol, y gallai fod gan bobl Cymru ddiddordeb yn y pethau lle mae gen i rywfaint o reolaeth. Rwyf i wedi cael cyfarfod gyda Rachel Reeves mewn rhinwedd wleidyddol, a dweud y gwir, felly mae hynny'n rhywbeth lle—. Ac rydym ni wedi cael cyfarfod gyda'r Gweinidog cyllid blaenorol ar ddechrau fy nghyfnod fel Prif Weinidog, lle cawsom gyfle i nodi'r pethau hyn, a, do, codwyd mater HS2. Bydd yn rhywbeth y byddwn ni'n parhau i'w godi, oherwydd mae annhegwch sylfaenol yn y ffordd y cafodd HS2 ei ariannu.