Diogelu'r Celfyddydau a Diwylliant yn Islwyn

2. Cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol, y Trefnydd a'r Prif Chwip – Senedd Cymru am ar 18 Medi 2024.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Rhianon Passmore Rhianon Passmore Llafur

5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddiogelu'r celfyddydau a diwylliant yn Islwyn? OQ61525

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 2:59, 18 Medi 2024

(Cyfieithwyd)

Diolch, Rhianon Passmore. Caiff holl gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer y celfyddydau ei sianelu drwy Gyngor Celfyddydau Cymru, o dan egwyddor cyllido hyd braich. Hyd yma, yn 2024-25, mae Cyngor Celfyddydau Cymru wedi dyrannu £148,568 o gyllid i unigolion a sefydliadau sydd wedi'u lleoli yn Islwyn.

Photo of Rhianon Passmore Rhianon Passmore Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch. Mae Sefydliad y Glowyr, Coed-duon, yn lleoliad cymunedol poblogaidd iawn yn Islwyn. Mae treftadaeth mwyngloddio a diwydiannol balch Islwyn yn cael ei chynrychioli gan Sefydliad y Glowyr, Coed-duon, sy'n stori lwyddiant gelfyddydol, un o leoliadau celfyddydol bach mwyaf bywiog Cymru, yn ôl llawer o sefydliadau celfyddydol, gyda chynnydd o 33 y cant yng ngwerthiant y swyddfa docynnau eleni. Gellir gweld treftadaeth cyfleuster o'r fath hefyd mewn sefydliadau tebyg sydd wedi'u hachub i'r genedl—fy swyddfa yng nghanolfan adferedig Memo Trecelyn; yn Amgueddfa Werin Cymru, Sain Ffagan, yn Sefydliad y Gweithwyr, Oakdale—a'u cadw i'r genedl ddathlu pwysigrwydd 'stiwts', fel y caent eu galw ledled de Cymru. Ond mae'r 'stiwt' hwn hefyd yn ganolog i hygyrchedd y celfyddydau i bawb nid yn unig yng Nghoed-duon, ond ymhell y tu hwnt i hynny ar draws y Cymoedd a chymunedau de Cymru.

Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, gallwch ddeall y pryder yn Islwyn pan ddechreuodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili ymgynghori ar roi'r gorau i ariannu Sefydliad y Glowyr, Coed-duon, ddiwedd mis Rhagfyr. Rydym i gyd yn gwybod bod 14 mlynedd o doriadau cyni Torïaidd yng Nghymru wedi gadael ein gwasanaethau cyhoeddus a'n cymunedau ar ben eu tennyn ac mae cyllid ein hawdurdodau lleol wedi'i ymestyn yn fawr, ac felly'n peryglu asedau diwylliannol Cymru. Ond mae yna ganlyniad cenedlaethol a lleol i golli lleoliadau celfyddydol o bwys arwyddocaol nid yn unig yn y Cymoedd, ond ledled Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau rhagweithiol y gwnaiff adran ddiwylliannol Llywodraeth Cymru eu hystyried ar gyfer archwilio cyfleusterau diwylliannol mor arwyddocaol a chychwyn sgyrsiau gydag awdurdodau lleol ledled Cymru am yr asedau diwylliannol hynny a diogelu diwylliant Cymru ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol?

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 3:01, 18 Medi 2024

(Cyfieithwyd)

Wel, diolch yn fawr, Rhianon Passmore, am godi hyn y tu hwnt i’r pryderon penodol sydd gennych, a fynegir ar draws y Siambr hon, ynglŷn â Sefydliad y Glowyr Coed-duon, i’r cwestiwn mwy strategol ynglŷn â dyfodol ein celfyddydau a’n diwylliant yng Nghymru. Oherwydd mae’n rhaid inni sicrhau ei fod nid yn unig yn gynaliadwy, ond yn wydn er budd cenedlaethau’r dyfodol a chenedlaethau’r presennol.

Felly, hoffwn dynnu sylw’r Aelodau unwaith eto at ein blaenoriaethau drafft ar gyfer diwylliant. Cafwyd ymgynghoriad llawn ar y blaenoriaethau. Daeth i ben ar 4 Medi, ac yn bwysig, roedd yn cynnwys awdurdodau lleol ac fe wnaethant ymateb iddo hefyd. Mae ganddo ffocws clir iawn ar fynediad at ddiwylliant, ei rôl mewn creu lleoedd, llesiant cymunedol a gofalu am asedau hanesyddol—dyna’r egwyddorion allweddol. Felly, rwy'n gobeithio—a gwn fod yr awdurdodau lleol wedi ymateb—y byddant hefyd yn gweld hyn yng nghyd-destun eu hasedau diwylliannol eu hunain, fel Sefydliad y Glowyr Coed-duon, ac yn blaenoriaethu cymorth yn unol â hynny.

Wrth gwrs, fe wyddom, mae'n rhaid imi ddweud, fod awdurdodau lleol o dan bwysau cyllidebol anhygoel o anodd, a phe bai Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol yma gyda mi nawr, byddai'n cytuno, rwy'n siŵr, ac yn dweud, 'Maent o dan bwysau aruthrol ac mae'n ymwneud â blaenoriaethau.' Mae'n bwysig fod yr ymgynghoriad hwnnw wedi'i gynnal, ac mae'n helpu i fynegi beth yw'r blaenoriaethau lleol.

Photo of Laura Anne Jones Laura Anne Jones Ceidwadwyr 3:03, 18 Medi 2024

(Cyfieithwyd)

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n amlwg heddiw fod Aelodau ar draws y rhanbarth wedi codi'r un mater ac rwy'n falch iawn fod pob un ohonom wedi defnyddio ein cwestiynau i dynnu sylw at yr hyn sy'n digwydd yn Sefydliad y Glowyr Coed-duon; mae’n sefydliad pwysig yn y Cymoedd. Bob blwyddyn, mae Sefydliad y Glowyr Coed-duon, fel y dywedwyd, yn cynnal cannoedd o ddigwyddiadau a dosbarthiadau, cyngherddau, dramâu, operâu, cerddoriaeth—caiff popeth y gallwch feddwl amdano ei gynnal yno—yn ogystal â’r Manics mewn dyddiau a fu, wrth gwrs, fel y nododd fy nghyd-Aelod.

Felly, pa gamau y byddwch yn eu cymryd fel Llywodraeth Cymru i weithio gyda rhanddeiliaid, gan gynnwys y cyngor sir Llafur, sy'n dymuno cau’r sefydliad er mwyn arbed arian? Mae'n rhaid achub yr ased cymunedol pwysig hwn. Mae deiseb wedi'i llunio ac mae dros 6,000 o lofnodion arni eisoes. A ydych chi'n cytuno â mi nad dyma’r lle, fel y nododd Alun Davies yn gynharach, yn gywir ddigon, i wneud toriadau? Mae'r rhain yn darparu gwasanaeth hanfodol ac achubiaeth i lawer.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 3:04, 18 Medi 2024

(Cyfieithwyd)

Wel, mae safbwyntiau wedi’u mynegi ar draws y Siambr bellach ar y sefyllfa gyda Sefydliad y Glowyr Coed-duon. Credaf mai’r unig beth yr hoffwn ei ychwanegu, Lywydd dros dro, yw bod swyddogion yng Nghyngor Celfyddydau Cymru yn monitro’r sefyllfa ac yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i Lywodraeth Cymru am ddatblygiadau.

Photo of Peredur Owen Griffiths Peredur Owen Griffiths Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Fel y clywsom gan ein cyd-Aelodau, mae’r celfyddydau a diwylliant yn wynebu perygl gwirioneddol yn Islwyn, ac fe’i galwyd yn ‘fandaliaeth ddiwylliannol’ gan rai, yr hyn sy'n cael ei gynnig gan yr awdurdod lleol Llafur. Mae'r cabinet Llafur wedi mynd ati gyda'r ymarfer torri costau hwn mewn ffordd mor drwsgl, mae'n anghredadwy. Mae'r cynrychiolwyr undebau llafur hynod brofiadol y siaradais â hwy yn ei chael hi'n anodd credu'r ffordd y cynhaliwyd yr ymarfer. Mae'n amlwg fod y cyhoedd yn anghytuno gyda chynlluniau'r cyngor. Cefais y fraint o gymryd rhan mewn gorymdaith o gannoedd lawer o bobl yng nghanol tref Coed-duon ychydig wythnosau yn ôl, a llwyddais i annerch yr ymgyrchwyr wedyn. Yn y dwylo iawn, nid yw Sefydliad y Glowyr Coed-duon a Llancaiach Fawr yn feichiau; maent yn asedau.

Pa ganllawiau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi i awdurdodau lleol ar sut i gynnal ymgynghoriadau cyhoeddus priodol a thrylwyr? A pha ganllawiau, arbenigedd a chymorth y gallwch chi eu rhoi i awdurdodau lleol i sicrhau nad yw’r sefydliadau diwylliannol hyn yn cael eu colli am byth?

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 3:05, 18 Medi 2024

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Peredur. Unwaith eto, safbwyntiau ychwanegol o bob rhan o’r Siambr ar y cofnod heddiw o ran y pryderon a godwyd. Credaf mai mater i Gyngor Celfyddydau Cymru, yn benodol, fel ein corff hyd braich, yw ymgysylltu ag awdurdodau lleol. Rwyf eisoes wedi sôn am ein blaenoriaethau ar gyfer y strategaeth ddiwylliant ddrafft, sy’n canolbwyntio ar y rôl y gall awdurdodau lleol ei chwarae. Rwy'n credu mai’r unig bwynt terfynol yr hoffwn ei wneud yw bod Cyngor Celfyddydau Cymru ei hun, sydd wedi buddsoddi cyllid sylweddol mewn gweithgarwch celfyddydol yng Nghaerffili, gan gynnwys Sefydliad y Glowyr Coed-duon, wedi darparu ymateb manwl i ymgynghoriad cyngor Caerffili.