Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. 

Diolch, Lywydd. Fe af â chi'n ôl at lygredd dŵr. A gaf i ddiolch i bawb sydd wedi cyfeirio at y problemau presennol sydd gennym yma yng Nghymru mewn perthynas â llygredd dŵr? Fel llawer o rai eraill yn y Siambr hon, rwy'n gobeithio, rwyf wedi croesawu Araith y Brenin ac ymrwymiadau Llywodraeth Lafur newydd y DU yn y dyfodol. Dywedodd ein Brenin:

'Mae fy Llywodraeth yn cydnabod yr angen i wella ansawdd dŵr a bydd Bil yn cael ei gyflwyno i gryfhau pwerau'r rheoleiddiwr dŵr.'  

Rwy'n credu y byddwn i gyd yn croesawu hynny. Rwy'n gobeithio eich bod yn croesawu'r sylw sydd bellach yn cael ei roi i hyn gan Lywodraeth y DU.

Yma yng Nghymru, mae gennym lawer o nofwyr gwyllt, ac yn aml iawn, nid ydynt yn gallu cymryd rhan yn y gamp y maent yn ei charu am fod ein hafonydd a'n moroedd wedi'u llygru. Mae gan Gymru bedair gwaith cymaint o ollyngiadau carthion yn gyfrannol o gymharu â Lloegr, a'r wythnos hon fe wnaethom nodi bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi colli ei ffordd. Pa gamau rydych chi'n eu cymryd i adolygu Cyfoeth Naturiol Cymru a'i ddull o orfodi pan fydd digwyddiadau'n codi, ac yn gyffredinol, i fynd i'r afael â'r llygredd dŵr sydd mor gyffredin ledled Cymru?

Diolch am y cwestiwn. Fel yr eglurais yn gynharach, rwy'n gobeithio, un agwedd ar hyn yw mynd i'r afael â phob ffynhonnell llygredd. Ond yn enwedig o ran rôl CNC, rwyf wedi ei gwneud yn glir heddiw, ac rwyf am ailadrodd, fod ganddynt ddyletswyddau statudol a rheoleiddiol clir i'w cyflawni fel corff diogelu'r amgylchedd, ac rydym yn disgwyl iddynt gyflawni'r rheini. Heb os, maent o dan bwysau, a dywedais yn glir mewn ymateb i raglen Y Byd ar Bedwar mai'r realiti caled yw bod y 10 mlynedd a mwy diwethaf wedi rhoi pwysau mawr arnynt, fel ar bob asiantaeth gyhoeddus, awdurdod lleol a phawb arall.

Ond byddwn yn parhau i'w cefnogi. Rydym wedi rhoi £18.5 miliwn iddynt yn dilyn yr adolygiad sylfaenol. Yn yr adolygiad sylfaenol hwnnw, maent wedi edrych ar y cylch gwaith, sut maent yn canolbwyntio ar y blaenoriaethau cywir, gan gynnwys eu gorfodaeth statudol a rheoleiddiol. Ac mae ganddynt bwerau i orfodi hefyd, ac rydym yn disgwyl iddynt ddefnyddio'r pwerau gorfodi hynny. Dull CNC ar y cyfan, yw ceisio gweithio gyda'r rhai yn y sector i gael pawb i godi eu safonau, gan gynnwys ar ollyngiadau carthion, ond byddant hefyd yn dirwyo, a byddant yn erlyn hefyd.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'n debyg y gallai rhywun ddadlau, dros y 26 mlynedd diwethaf yn y lle hwn, a datganoli Cymru, ei bod yn deg dweud bod 12 mlynedd wedi bod o dan Lywodraeth Lafur yn y DU, ac wrth gwrs, y 14 mlynedd diwethaf o dan Lywodraeth Geidwadol, ac am fy 13 mlynedd yma, roedd llawer o feirniadaeth ynglŷn â diffyg adnoddau gan Lywodraeth y DU i'r fan hon, er bod £1.20 am bob £1 a werir yn Lloegr yn cael ei roi i Gymru a'i ddarparu i Lywodraeth Cymru. A yw'n wir, felly, y bydd mwy o gyllid yn dod nawr gan Lywodraeth Lafur y DU i'n helpu gyda'n llygredd dŵr? A fyddwch chi'n cymryd y camau y mae Llywodraeth Lafur y DU yn eu cymryd nawr drwy gyflwyno Bil, neu'n gweithio gyda nhw ar sut y gallwn efelychu'r camau y maent yn eu cymryd yma?

Rwyf wedi nodi o'r blaen ei bod yn wendid na all CNC dderbyn ymgymeriadau amgylcheddol am dorri rheolau o dan Reoliadau Trwyddedu Amgylcheddol (Cymru a Lloegr) 2016, yn wahanol i Asiantaeth yr Amgylchedd yn Lloegr, er mwyn atal refeniw dirwyon amgylcheddol rhag gadael Cymru a mynd i Drysorlys y DU. Pan fyddaf yn beirniadu CNC, maent yn dweud wrthyf, 'Ond, Janet, mae'r cyllid hwnnw'n mynd i Drysorlys y DU.' Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau rydych chi'n eu cymryd i weithio gyda Llywodraeth y DU nawr i gadw'r arian hwnnw yma yng Nghymru? Enghraifft glasurol yw Jeff Lane. Achosodd golled ddinistriol i'r amgylchedd drwy gwympo 2,000 o goed yn anghyfreithlon yn 2019. Cafodd ddirwy o bron i £13,000 i gyd, a chafodd orchymyn atafaelu. Pe gallem fod wedi cadw'r ddirwy o £13,000 yma, gallai'r arian hwnnw fod wedi mynd yn ôl i mewn i'r amgylchedd pan fu tramgwydd. Gallent fod wedi defnyddio'r arian i blannu coed. 

Rwyf wedi caniatáu mwy na 2 funud i chi ar gyfer eich ail gwestiwn. Rwy'n credu bod digon i'w ateb yno, Ysgrifennydd y Cabinet. 

A fyddech chi'n cytuno ei bod hi'n well pe bai'r arian hwnnw'n cael ei gadw yng Nghymru, ac a wnewch chi weithio tuag at y nod hwnnw?

Fel y dywedais yn fy ateb i'r cwestiwn cynharach, byddaf yn sicr yn awyddus iawn i weithio gyda Llywodraeth y DU ar hyn. Rwy'n falch o weld bod deddfwriaeth wedi ei chynnig y bydd Llywodraeth y DU yn ei chyflwyno. Rwy'n credu eu bod wedi nodi'n glir o'i mewn mai peth o hynny fydd anfon yr arwyddion cywir at gwmnïau dŵr ac eraill y byddant yn cael eu dwyn i gyfrif yn bendant iawn gyda'r mesurau newydd sy'n cael eu cyflwyno. Felly, rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda'r ddeddfwriaeth honno wrth i'r manylion ddod yn glir mewn dull partneriaeth pendant iawn.

Ar y cwestiwn a ofynnoch chi am fwy o gyllid, 'Nid wyf yn gwybod eto' yw'r ateb. Mae Rachel Reeves wedi dweud yn glir iawn, fel Canghellor newydd, nad yw'n hoffi'r hyn y mae wedi ei weld nawr. Mae'n rhaid inni weld manylion yr hyn sy'n dod yn y gyllideb, ond rwy'n credu nad oes disgwyl mawr y bydd tapiau'n sydyn yn cael eu hagor—nid yn y dyfodol agos yn sicr. Os felly, bydd angen i ni, Cyfoeth Naturiol Cymru, pawb yma yng Nghymru, weithio o fewn y cyfyngiadau ariannol presennol sydd gennym, ond ei wneud yn y ffordd y'i gwnawn yng Nghymru, sef gweithio mewn partneriaeth a dweud wrth bawb, 'Mae gennych chi i gyd ran i'w chwarae; o fewn eich cyfyngiadau, gwnewch yn siŵr eich bod yn glir ynghylch eich cyfrifoldebau statudol ac mae hon yn ymdrech ar y cyd i lanhau ein hafonydd.' Rwy'n falch iawn, gyda llaw, fod ffocws y cyhoedd mor gadarn ar hyn, oherwydd mae hynny'n helpu i ysgogi pob un ohonom fel gwleidyddion i wneud y peth iawn.

O ran Rachel Reeves, mae'n deg dweud o leiaf na adawodd y Canghellor sy'n gadael nodyn yn dweud nad oes arian ar ôl.

Yn olaf, mewn pythefnos, mae ffermwyr ledled Cymru yn mynd i deimlo grym llawn Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021. Bydd yr effaith yn ddifrifol ar lawer o'n ffermydd—ar lawer o'n ffermwyr diniwed sydd erioed yn eu bywydau wedi llygru. Hyd yn oed lle nad oes gan fferm hanes o lygredd amaethyddol, yn dechnegol fe gânt ddirwy ariannol. Er enghraifft, mae'n ofynnol i fferm laeth yng ngogledd Cymru wneud buddsoddiad cyfalaf o £50,000 i ymestyn merllyn er mwyn cynyddu'r gallu i ymdopi â'r cyfnodau gwaharddedig. A wnewch chi edrych ar hyn nawr a cheisio gweithio gyda'n ffermwyr, a chydnabod unwaith ac am byth mai prin iawn yw'r achosion o lygredd sy'n fai ar ffermwyr?

Yn fy etholaeth i, rydym wedi cael sawl achos, ac maent i gyd wedi bod yn gysylltiedig â chwmni dŵr. Ac nid wyf yn beio Dŵr Cymru am bob un o'r rheini. Yn rhy aml rydym—. Wel, nid wyf i, mewn gwirionedd, ond mae unigolion yn fflysio weips gwlyb a phethau i lawr y toiled a gall hynny achosi rhwystr mawr wedyn. Mewn un achos, bu farw cannoedd o bysgod mewn afon yn Aberconwy a hynny am fod popeth wedi arafu i stop oherwydd bod pobl—. Pryd ydych chi'n mynd i ddechrau rhoi arweiniad go iawn, addysg go iawn, nad yw'n dderbyniol i bobl fflysio'r eitemau hynny? Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n falch fod hyn wedi ei godi eto ar y llawr heddiw. O ddifrif, rwy'n falch ei fod wedi cael ei godi. Mae sawl ffynhonnell o lygredd, wrth gwrs, ond lle mae'r broblem yn deillio o lygredd amaethyddol yn sgil rheoli slyri, mae angen inni fynd i'r afael â hi. Ond rwyf am ailadrodd yr hyn a wneuthum yn glir ar lawr y Siambr eisoes heddiw, sef y byddem yn gobeithio ac yn rhagweld, o fewn y strwythur rheoleiddiol, y byddai'r rhai ar y rheng flaen yn gweithio gyda ffermwyr fesul achos i edrych ar bob enghraifft. Os oes problemau lle mae ffermwyr o dan bwysau a chyfyngiadau gwirioneddol sy'n golygu na allant gael y storfeydd i'w lle, a'r rheolaeth ar waith ac yn y blaen, byddem yn disgwyl i hynny gael ei ystyried fesul achos. Ond mae'n rhaid inni gydymffurfio â'r strwythur rheoleiddiol, sydd wedi'i gynllunio i sicrhau ein bod yn osgoi digwyddiadau y gellir eu hatal o slyri ac elifiant yn golchi i mewn i'n hafonydd a'n cyrsiau dŵr, oherwydd y cwestiynau cynharach—yn union yr hyn yr oeddem yn ei ddweud. Dull pragmataidd fesul achos ond o fewn y cyfyngiadau rheoleiddio a weithredwn yw'r hyn y byddwn yn gobeithio ac yn disgwyl ei weld yn digwydd.

Llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn ofyn i chi ynglŷn â datganoli Ystad y Goron, os gwelwch yn dda, a fyddai'n grymuso Cymru i reoli'n uniongyrchol ac elwa o'n hadnoddau naturiol a chynhyrchu biliynau o bunnoedd posibl mewn refeniw a thwf economaidd lleol. Er gwaethaf honiadau dro ar ôl tro o gefnogaeth gan Lywodraeth Cymru i'w datganoli, ymddengys nad yw'n parhau i fod yn flaenoriaeth i'r Prif Weinidog na hyd yn oed yn ôl-ystyriaeth i Lywodraeth Lafur y DU. Mae'r diffyg diddordeb hwn yn tanseilio ein gallu i gynllunio ar gyfer ein dyfodol. Felly, a wnewch chi amlinellu, os gwelwch yn dda, sut rydych chi wedi bod yn gweithio gyda chyn Ysgrifennydd y Cabinet dros ynni i bwyso ar Lywodraeth y DU i ddatganoli Ystad y Goron?

Mae cyn-Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi ac ynni a minnau, mewn trafodaethau a gawsom—ac y mae cyd-Aelodau eraill yn y Cabinet wedi'u cael—gydag Ystad y Goron, wedi dweud yn glir ein bod am wneud yn siŵr fod y cyfleoedd enfawr y gellir manteisio arnynt ar hyd arfordir Cymru yn cael eu hoptimeiddio drwy sicrhau ein bod yn cael y gwerth cymdeithasol a'r cadwyni cyflenwi lleol yn ystod y broses geisiadau yn enwedig fel y gall y cyfleoedd hynny fod yn wirioneddol drawsnewidiol. Os yw Ystad y Goron unwaith eto yn gwrando ar y trafodion yma heddiw, fel y gwn eu bod yn ei wneud, rwy'n gobeithio y byddant yn cael y neges honno'n glir iawn. Mae yna ffordd o ddatblygu'r broses geisiadau a cheisio sicrhau'r cyfleoedd hynny'n gynaliadwy, yn enwedig gyda phethau fel ffermydd gwynt arnofiol ar y môr, fel y gallant fod o fudd i'r cymunedau yng Nghymru, a'r gadwyn gyflenwi a'r gweithgynhyrchu ac yn y blaen.  

Os caf ddweud, mae'n ymddangos bod y newidiadau sydd wedi'u cynnig heddiw, rwy'n deall, a'r hyn y clywsom amdano yn y cynigion gan Lywodraeth y DU, yn gam i'r cyfeiriad cywir. Ac rydym o ddifrif yn croesawu'r cyfle i gydweithio gyda Llywodraeth y DU nawr ar y cynigion a chamu ymlaen tuag at ddatganoli Ystad y Goron yng Nghymru, sef ein huchelgais o hyd. Mae manylion y mae'n rhaid gweithio drwyddynt ar hynny hefyd, ond credaf fod yr ymgysylltiad cadarnhaol a welsom hyd yma gan Lywodraeth y DU ar wneud y mwyaf o fanteision y ffordd y mae Ystad y Goron yn gweithredu yng Nghymru ar hyn o bryd yn argoeli'n dda ar gyfer y dyfodol hefyd.

Diolch am hynna. Byddai datganoli Ystâd y Goron, wrth gwrs, yn rhoi'r gallu i ni osod termau prosiectau ynni yn y dyfodol. Byddai e'n ein galluogi ni i sicrhau bod y prosiectau yn cyd-fynd â'n targedau amgylcheddol ac anghenion ein cymunedau. Mae gosod rhain, efallai, mewn termau cymdeithasol—. Rwy'n poeni ychydig byddai hwnna'n amhosibl heb ddatganoli'r pwerau hyn—rhai o'r newidiadau cymdeithasol dŷch chi eisiau gwneud.

Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod chi'n dweud bod Llywodraeth Cymru yn dal â hyn fel aspiration. Buaswn i eisiau clywed gennych chi fod hyn nid dim ond yn aspriation, ond fod hyn yn rhywbeth dŷch chi'n mynd i fynnu gan San Steffan. A allwch chi osod mas i ni sut ŷch chi'n meddwl bydd datganoli Ystâd y Goron yn galluogi Cymru i ddatblygu'r prosiectau hyn ar gyfer ein hanghenion ni yn y dyfodol? Ydych chi'n cytuno â fi fod datganoli Ystâd y Goron nid dim ond yn bwysig, ond yn hanfodol i ni gyrraedd ein nodau newid hinsawdd ac amgylcheddol ni? 

Yr hyn sy'n gwbl hanfodol yw bod Ystad y Goron yn gweithio gyda ni, naill ai o dan ddatganoli yn y dyfodol neu yma nawr mewn gwirionedd, oherwydd mae'r gwaith sy'n digwydd gydag awdurdodau'r porthladd yn Aberdaugleddau a Phort Talbot a mannau eraill, y gwaith sy'n digwydd yn y gadwyn gyflenwi i wneud y mwyaf o'r cyfleoedd a gyrru'r cyfleoedd hynny yma yng Nghymru, a'r swyddi a'r twf gwyrdd a ddaw yn sgil hynny, yn ei gwneud yn ofynnol i Ystad y Goron fynd ati i weithio gyda ni nawr. Mae'n rhaid imi ddweud, roedd fy rhagflaenydd—fy rhagflaenydd yn y rôl newid hinsawdd, mae'n ddrwg gennyf—a chyn-Ysgrifennydd y Cabinet hefyd bob amser yn glir iawn mewn cyfarfodydd cynhyrchiol iawn gydag Ystad y Goron fod yna ddisgwyliad eu bod yn gweithio gyda ni yma, nawr. Ac maent wedi gwneud hynny ac maent yn awyddus i weithio. Maent yn deall y gwerth cymdeithasol a'r gwerth economaidd yr ydym am ei gyflawni yma yng Nghymru. Felly, ni waeth am ddatganoli Ystad y Goron, dylem fod yn gwneud hyn beth bynnag; dylai Ystad y Goron fod yn gweithio gyda ni. Ac rydym yn obeithiol y byddant yn parhau i wneud hynny ac y byddant yn gwrando ar y sylwadau a wneir, er mwyn iddynt deilwra'r ffordd y maent yn bwrw ymlaen â'r broses hon mewn ffordd sydd o fudd i Gymru, ac yn darparu'r swyddi gwyrdd hynny yma ac nad yw'n awtomatig yn tramori'r twf gwyrdd hwnnw i wledydd eraill. Er mor dda y byddai i'r gwledydd hynny, rydym ei eisiau yma yng Nghymru. Rwy'n gwenu wrth imi ddweud hynny oherwydd rwy'n gobeithio'n wirioneddol eu bod yn darllen y trawsgrifiad fan hyn, ac rwy'n meddwl eu bod.

Diolch. Wel, rwy'n gobeithio eu bod yn darllen y trawsgrifiad hefyd. Ac yn sicr, o ran yr hyn sy'n digwydd yma nawr wrth gwrs, rwy'n cytuno â chi. Ond hoffwn bwyso arnoch ar y pwynt hwnnw, oherwydd fe ddywedoch chi 'ni waeth am ei ddatganoli'. A ydych chi'n credu mai peth braf i'w gael yn unig ydyw ac mai helpu'n unig a wnâi, yn hytrach na'i bod yn hanfodol i ni gael y pwerau hynny yma yng Nghymru? Ac os ydych chi'n credu y bydd yn hanfodol i ni gyflawni'r lefel o uchelgais yr ydym ei heisiau i harneisio ein hadnoddau a bod o fudd i'n cymunedau, os ydych chi'n credu bod hynny'n hanfodol, sut y gwnewch chi argyhoeddi aelodau o Gabinet Keir Starmer ei fod yn hanfodol, ei fod yn fwy na phrosesau a ffidlan gyda phrosesau, yn fwy na mater o egwyddor yn unig, ond yn hytrach ei fod yn ymwneud â dyfodol hinsawdd Cymru, â sgiliau'r dyfodol, anghenion ein cymunedau heddiw ac yfory? Felly, a ydych chi'n credu ei fod yn hanfodol, a sut y gwnewch chi argyhoeddi Cabinet Keir Starmer? 

Ie, sut mae argyhoeddi? Mae'n benbleth clasurol mewn gwleidyddiaeth. Mae'n ymwneud ag ansawdd yr ymgysylltiad. Yr hyn a nodais yn ystod y dyddiau diwethaf, yr wythnos neu ddwy ddiwethaf—a oes cymaint â hynny'n barod ers yr etholiad cyffredinol—yw bod ymgysylltiad o ansawdd yno nawr, ac rydym yn rhagweld y bydd ymgysylltu rheolaidd bellach hefyd. Ac mae hynny'n ein galluogi i gael trafodaethau cynhyrchiol fel y gallwn symud ymlaen tuag at ddatganoli Ystad y Goron, ond gan weithio drwy'r manylion hefyd. Nid ydym eisiau canlyniadau anfwriadol. Rydym wedi gweld hyn yn rhy aml mewn meysydd datganoli o'r blaen. Felly, mae angen inni sicrhau bod gennym ymgysylltiad cynhyrchiol fel ei fod yn gweithio'n dda iawn i Gymru os cyrhaeddwn y pwynt lle caiff Ystad y Goron ei datganoli'n llawn. Ond yn y cyfamser, rydym yn canolbwyntio ar ddweud wrth Ystad y Goron, 'Daliwch ati i weithio gyda ni, oherwydd mae angen inni sicrhau'r buddion mwyaf posibl yma nawr', wrth inni geisio manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd o bethau fel gwynt ar y môr.