Eitem 5 heddiw yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol, 'Hawliau darlledu Pencampwriaeth Rygbi’r Chwe Gwlad'. A galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Delyth Jewell. 

Cynnig NDM8635 Delyth Jewell

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol ‘Hawliau darlledu Pencampwriaeth Rygbi’r Chwe Gwlad’, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Ebrill 2024.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’r pwyllgor wedi bod wrthi ers peth amser, bellach, yn ymchwilio i ddarlledu cyhoeddus yng Nghymru. Rhan allweddol o’r gwaith yma oedd ein hymchwiliad ar hawliau darlledu pencampwriaeth y chwe gwlad. Mae'r ddadl o ran a ddylai gemau’r chwe gwlad gael eu rhestru ar gyfer darlledu llawn ar sianeli darlledu cyhoeddus wedi bod yn mynd rhagddi ers tro. Yn 2009, fe wnaeth adolygiad gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig awgrymu y dylid darlledu gemau Cymru yn y bencampwriaeth ar sianeli darlledu cyhoeddus, gan gydnabod pwysigrwydd y gêm yng Nghymru. Ond, gwaetha’r modd, ar sawl achlysur, mae’r Llywodraeth yn San Steffan wedi bod yn gyndyn i newid hyn. Fodd bynnag, agorwyd cil y drws, yr hydref diwethaf, pan wnaeth Gweinidog y Llywodraeth Syr John Whittingdale ddweud wrth y pwyllgor:

'Rydym bob amser wedi dweud, pe bai Senedd Cymru yn dadlau'n gryf iawn fod angen inni edrych eto ar y digwyddiadau rhestredig er lles chwaraeon yng Nghymru, y byddem yn edrych arnynt, yn sicr. Felly, nid yw'r drws wedi'i gau.'

O’r herwydd, fe wnaethon ni, fel pwyllgor, benderfynu archwilio’r cwestiwn a ddylai’r chwe gwlad ddod yn ddigwyddiad rhestredig grŵp A, drwy siarad ag Undeb Rygbi Cymru ac arbenigwyr rygbi a darlledu ym mis Chwefror 2024. Yn ystod ein gwaith o gasglu tystiolaeth, fe wnaethon ni ddod ar draws nifer o heriau gwahanol, y byddaf yn sôn amdanynt yn gryno. Dirprwy Lywydd, mae storm berffaith o ddeinameg y farchnad ym maes darlledu chwaraeon byw wedi codi wal dalu o flaen mwy a mwy o ddigwyddiadau. Mae darlledwyr gwasanaeth cyhoeddus yn wynebu cyfyngiadau cyllidebol sylweddol, boed hyn o doriadau hirdymor i ffi’r drwydded, neu ddirywiad yn y farchnad hysbysebu ar deledu darlledu. Mae'r costau cynhyrchu cynyddol yn faen tramgwydd pellach ar y naill a’r llall.

Mae dyfodiad gwasanaethau ffrydio byd-eang hefyd yn golygu bod gwerth hawliau darlledu chwaraeon wedi'i gynyddu. Er enghraifft, yn 2021, collodd y BBC ac S4C yr hawliau darlledu byw i gemau rhyngwladol yr hydref. Yn fwy diweddar, wedyn, dywedodd prif weithredwr Rygbi’r Byd y gallai gemau cwpan y byd yn y dyfodol hefyd fynd y tu cefn i wal dalu.

Eto i gyd, mae’r galw’n glir i rygbi rhyngwladol barhau i fod ar sianeli rhad ac am ddim. Cymru yw’r unig wlad yn y DU lle mae gemau rygbi rhyngwladol yn ymddangos ymhlith y 10 rhaglen fwyaf poblogaidd, fel ag yr oeddent yn 2022 a 2021. Er gwaethaf y galw hwn, mae yna broblem ariannol, wrth gwrs, ac fel hyn mae'r pwyllgor wedi bod yn pwyso a mesur y pethau gwahanol. Mae’r heriau ariannu sy’n wynebu rygbi Cymru yn hysbys iawn. Dywedodd Undeb Rygbi Cymru wrthym

'gallai goblygiadau ariannol negyddol symud gemau rygbi rhyngwladol ym Mhencampwriaeth Rygbi'r Chwe Gwlad i'r rhestr warchodedig gael effaith ddinistriol ar y gêm gyfan yng Nghymru yn y tymor canolig ac yn hirdymor.'

Mae hawliau'r cyfryngau yn unig yn cyfrif am £20 miliwn o gyfanswm refeniw'r undeb, sef £90 miliwn. Roedd Undeb Rygbi Cymru o’r farn y byddai cadw tensiwn yn y farchnad—hynny yw, y gystadleuaeth rhwng darlledwyr cyhoeddus a darlledwyr ar-alw—y byddai’r tensiwn hwnnw yn caniatáu ar gyfer cynhyrchu incwm digonol ar gyfer y gêm yng Nghymru.

Nawr, ochr yn ochr â’r heriau ariannu, fe wnaethon ni hefyd ystyried yr effaith y gallai unrhyw newidiadau mewn darlledu ei chael ar gyfranogiad. Fe gawson ni wybod gan Undeb Rygbi Cymru yn flaenorol fod tuedd ar i lawr yn nifer y bobl sy’n chwarae rygbi, yn enwedig yng ngêm y dynion. Dywedodd y darlledwr Huw Llywelyn Davies wrthym, a dwi'n dyfynnu ei eiriau,

'dwi'n credu, fod llai o bobl yn gwylio rygbi ar y teledu a bod hynny yn andwyol, mewn ffordd, i'r gêm yng Nghymru, oherwydd mae yna gysylltiad rhwng y nifer sy'n gwylio'r teledu a'r nifer sy'n chwarae.'

Fodd bynnag, mynegodd yr Athro Richard Haynes hyn yn berffaith pan ddywedodd wrthym:

'Allwch chi ddim bod yr hyn na allwch chi ei weld.'

Fe gawson ni wybod, hefyd, fod darpariaeth darlledu Cymraeg yn hanfodol. Roedd pob tyst yn cefnogi hynny, ac, ar y mater hwn, dywedodd Seimon Williams, yr awdur a’r colofnydd rygbi, wrthym, ac eto dwi'n dyfynnu ei eiriau,

'mae'n rhaid iddo fe fod ar gael ac yn hawdd i'w gyrraedd, ac o safon hefyd.'

Felly, y cwestiwn syml sydd yn ein hwynebu oedd yn ein hwynebu fel pwyllgor oedd: a ddylid gwneud pencampwriaeth rygbi’r chwe gwlad yn ddigwyddiad grŵp A ai peidio? Nid oedd hwn yn gwestiwn syml i ni ei ystyried, Dirprwy Lywydd, a buom yn pwyso a mesur, fel dwi wedi ei ddweud, nifer o ffactorau yn ein hystyriaethau. Rwyf wedi cyffwrdd â’r rhain yn barod. Mae yna her sylweddol wrth geisio cadw’r ddysgl yn wastad rhwng anghenion cystadleuol cynhyrchu incwm digonol i alluogi rygbi i ffynnu ac, ar yr un pryd, cyrraedd y nifer uchaf o bobl a sicrhau bod yna niferoedd digonol yn ymgymryd â’r gamp. Mae hynny yn densiwn. Serch hynny, rôl unigryw rygbi yn ein bywyd cenedlaethol oedd y ffactor allweddol i ni. Tra bo Cymru wedi perfformio’n gryf mewn sawl camp yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae rygbi’n ddiamheuol yn rhan arbennig o’n bywyd diwylliannol. Mae’r pwyllgor o’r farn bod yn rhaid amddiffyn yr elfen arbennig hon er mwyn sicrhau bod cenedlaethau’r dyfodol yn gallu cysylltu â rygbi heb orfod talu am y fraint. Mae rygbi yn gêm sydd wedi cael ei chofleidio gan ddosbarthiadau gweithiol Cymru ers y bedwaredd ganrif ar bymtheg, ac sydd wedi helpu i adrodd stori Cymru ar lwyfan y byd. Byddai'n anod mesur cymaint byddai ein diwylliant ar ei golled pe byddem ni'n colli'r cysylltiad cryf hwnnw â'r gêm.

Rŷn ni'n croesawu cefnogaeth Llywodraeth Cymru i'n hargymhellion. Rŷn ni hefyd yn cefnogi'r camau maent wedi eu cymryd hyd yn hyn i godi'r mater gyda Llywodraeth San Steffan. Mae'n anffodus ond yn ddealladwy nad ydym wedi cael ymateb gan Lywodraeth San Steffan ar y mater hwn yn sgil yr etholiad wythnos diwethaf. Er gwaethaf hyn, mae Llywodraeth San Steffan wedi dweud wrth Lywodraeth Cymru ei bod yn nodi natur ddatganoledig polisi chwaraeon. Nododd hefydd y byddai'n agored i Lywodraeth Cymru gynnal gwerthusiad cynhwysfawr o ran a oes y cydbwysedd cywir ar hyn o bryd rhwng y pethau gwahanol. Yn hyn o beth, dyma ofyn nawr i Ysgrifennydd y Cabinet, yn ei hymateb, i amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cynnal gwerthusiad o'r fath. Hoffwn hefyd ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet, o ystyried ein bod bellach yn gwybod bod Llywodraeth newydd yn San Steffan, sut y bydd hi'n codi'r mater hwn gyda'r Ysgrifennydd Gwladol newydd. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod bod ganddi gefnogaeth lawn y Siambr ar y mater hwn, felly dyma annog ymagweddau cryf, rhagweithiol ar y mater hwn ar unwaith, cyn cytuno ar yr hawliau ar gyfer y twrnamaint nesaf. Diolch.

Diolch i’r Cadeirydd a chlercod y pwyllgor am gyflwyno’r ddadl hon heddiw. Yn ôl Llywodraeth y DU, digwyddiad rhestredig yw un y teimlir at ei gilydd fod iddo bwysigrwydd cenedlaethol arbennig ac yn cynnwys elfen sy’n uno’r genedl. I Gymru, rygbi’r undeb yw’r gamp honno. Drwy’r adegau da a drwg, mae rygbi’n dod â phobl o bob rhan o Gymru ynghyd, ac mae wedi gwneud hynny ers cenedlaethau. Pan ddaeth y gêm yn boblogaidd yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, fe'i cofleidiwyd gan Gymru fel ein gêm ein hunain. Yn wahanol i’r gwledydd cyfagos, mae’r gêm yng Nghymru yn gamp dosbarth gweithiol bendant sy'n dod â chymunedau lleol ynghyd. O 1900, enillodd Cymru y Goron Driphlyg chwe gwaith mewn 11 mlynedd, gan ddenu degau o filoedd i'w gwylio. Helpodd rygbi i hyrwyddo Cymru ar y llwyfan rhyngwladol hefyd, wrth inni herio goreuon y byd a'u curo. Bydd gan lawer ohonom atgofion diweddar o ennill y Gamp Lawn; mae'r blynyddoedd 2005, 2008, 2012 a 2019 yn rhai pwysig yn y llyfrau hanes. Mae gennym yr atgofion hynny diolch i wasanaethau teledu rhad ac am ddim. Drwy gydol y cyfnod hwnnw, cawsom lawer o chwaraewyr anhygoel, sydd wedi’u hanfarwoli nid yn unig oherwydd eu hymroddiad i’r gamp ond hefyd i Gymru. Yng ngeiriau Ken Owens:

'Mae hanes y crys yn ymestyn yn ôl bron i 140 mlynedd. Nid eich crys chi yw e: crys y genedl yw e... mae gennych gyfrifoldeb i wneud eich gorau dros y genedl’.

Mae chwaraewyr yn fodelau rôl i gynifer o athletwyr ifanc, ac mae mor bwysig fod pobl ifanc yn cael cyfle i wylio eu harwyr yn chwarae ar y teledu. Mae rygbi'n rhan annatod o'n diwylliant, ac nid oes unrhyw beth yn cymharu'n llwyr â chlywed 70,000 o gefnogwyr yn canu'r anthem genedlaethol, 'Hen Wlad fy Nhadau' gyda'i gilydd yn Stadiwm Principality. Mae cefnogwyr yn mynd â'n hiaith a'n caneuon gyda nhw wrth deithio, ac rwy'n cofio gwenu ar fideos o gefnogwyr yn canu 'Sosban Fach' a 'Calon Lân' yn Ffrainc yn ystod cwpan y byd y llynedd. Mae pobl yn dymuno dysgu’r caneuon a’r iaith, ac mae gwylwyr ledled Cymru yn gysylltiedig â’r gêm ac yn rhannu balchder unedig, yn sgil ei gwylio ar y teledu. Gêm rygbi chwe gwlad Cymru yn erbyn Ffrainc, a ddarlledwyd ar BBC1 ar 11 Mawrth 2022, oedd y rhaglen â'r nifer fwyaf o wylwyr yng Nghymru mewn blwyddyn, gyda chynulleidfa gyfartalog o 652,000, a byddwn yn sicr yn dadlau bod niferoedd gwylio mor uchel yn adlewyrchu pwysigrwydd cenedlaethol arbennig. Mae gemau chwe gwlad hefyd yn rhoi hwb enfawr i'r sector lletygarwch sy'n ei chael hi'n anodd ac sy'n dal i geisio adfer ar ôl y pandemig. Byddai caniatáu rhoi rygbi rhyngwladol y tu ôl i wal dalu yn ormod o faich iddynt hwy a phawb arall ei ysgwyddo.

Rwy'n cydnabod y sefyllfa ariannol anodd y mae URC ynddi, ac yn nodi eu pryderon ynghylch colli cystadleuaeth yn y farchnad ar gyfer hawliau darlledu pencampwriaethau. Ond mae perygl gwirioneddol yma y byddem yn gollwng y bêl drwy osgoi gweithredu. Mae'n rhaid inni sicrhau y gall cenedlaethau'r dyfodol ymgysylltu â'r gêm heb orfod talu am y fraint. Nhw yw’r genhedlaeth nesaf o chwaraewyr, ac ni fyddem am weld gostyngiad yn nifer y bobl sy’n cymryd rhan yn y gamp oherwydd wal dalu, yn union fel rydym wedi’i weld gyda chriced—fel y mae Alun yn ei grybwyll yn aml iawn. Ond nhw hefyd yw'r genhedlaeth nesaf o gefnogwyr, wedi'u huno gan y cariad a rannant at y gêm a balchder yn ein cenedl.

Ac rwy’n falch o argymhellion y pwyllgor a chefnogaeth Llywodraeth Cymru iddynt. Gyda Llywodraeth Lafur newydd yn y DU, rwy'n gobeithio y byddwn mewn pâr diogel o ddwylo, ac y gallwn gael darllediadau rhad ac am ddim gwarchodedig o bencampwriaeth y chwe gwlad dros y llinell gais.

Gaf i ddiolch i Gadeirydd y pwyllgor a'r clercod am eu gwaith ar yr adroddiad hwn? Er fy mod i bellach nôl ar y pwyllgor diwylliant, doeddwn i ddim yn aelod pan ymgymerwyd â’r gwaith hwn, ac felly dwi'n falch iawn o weld y gwaith trylwyr rydych chi wedi ei wneud. Oherwydd, wedi'r cyfan, mae hwn yn bwnc sy’n tanio’r dychymyg, ac mae barn gref iawn, iawn ymysg nifer o’n hetholwyr. Ac yn ddiwahân, o fy mhrofiad i beth bynnag, mae pawb sy’n dilyn ein timau rygbi cenedlaethol yn credu y dylai pawb fedru dilyn hynt a helynt Cymru ym mhencampwriaeth y chwe gwlad am ddim ac yn eu dewis iaith yma yng Nghymru.

Wrth gwrs, dwi’n deall ac yn cydnabod, fel y gwnaeth y Cadeirydd a'r pwyllgor, yr angen i Undeb Rygbi Cymru i wneud arian. Ond dwi’n gobeithio hefyd fod Undeb Rygbi Cymru yn deall pwysigrwydd y cefnogwyr o ran eu model busnes a hefyd pwysigrwydd darlledu’r gemau hyn yn y Gymraeg, a pham nad ydy cael opsiwn gwylio yn y Gymraeg ar blatfform megis Amazon Prime yn cyfateb â darlledu ar S4C. Dwi’n gwybod am nifer fawr o bobl sy’n ddihyder yn y Gymraeg neu sy’n dysgu neu sydd â dim Cymraeg o gwbl sydd wastad yn gwylio'r rygbi ar S4C. A dwi hefyd yn gwybod am nifer o glybiau rygbi a thafarndai ledled y wlad sydd yn dangos y gemau yn fyw ar S4C, gan felly normaleiddio’r defnydd o’r Gymraeg yn y gymuned a chlywed y Gymraeg fel iaith berthnasol—llefydd fel Clwb y Bont ym Mhontypridd, lle nad oes gan neb broblem gwylio’r gêm yn y Gymraeg. Dyma’r math o bethau sy’n cadw’r iaith yn fyw ac yn berthnasol. Ac rydyn ni wedi gweld o'r blaen Cymdeithas Pêl-droed Cymru yn cydnabod pwysigrwydd hynny wrth gyhoeddi partneriaethau gydag S4C. Felly, mae'n rhaid inni weld Undeb Rygbi Cymru yn ymateb yn gryfach o ran hynny hefyd.

Roeddech chi'n sôn yn eich agoriad, Gadeirydd, ynglŷn â'r ffaith bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi ysgrifennu at Weinidogion yn San Steffan. Ac yn amlwg, mae yna obaith rŵan, ac os nad ydy hi eisoes wedi ysgrifennu, dwi'n gobeithio y bydd hi'n ysgrifennu'n fuan iawn at y Gweinidogion newydd ar y mater hwn. Gydag un o Weinidogion y DCMS yn cynrychioli sedd yng Nghymru lle mae rygbi heb os yn ganolog i’r gymuned, efallai fod cyfle i ofyn i’r Llywodraeth ailystyried. A dwi’n falch bod y pwyllgor wedi nodi pwysigrwydd y gemau hyn o ran y diwydiant lletygarwch hefyd. Fel rydyn ni'n gwybod, mae COVID wedi bod yn gyfnod eithriadol o heriol i nifer o'n clybiau a thafarndai lleol ni, sydd yn aml yn galon i'r gymuned. Felly, dwi'n falch eich bod chi wedi rhoi'r pwyslais hwnnw.

Felly, beth am gymryd heddiw fel cyfle i ailddatgan barn y Senedd ar y mater hwn, ailddatgan bwriad i gael datrysiad ac ymrwymo i weithio gyda'r Llywodraeth newydd yn San Steffan i wireddu hyn? Mae'n bwnc y bydd nifer o bobl eisiau inni gael barn arno fo, ond eisiau gweld gweithredu arno fo hefyd. Fe soniwyd eisoes gan Carolyn o ran beth ddigwyddodd gyda chriced, er enghraifft. Does neb eisiau gweld hynny'n digwydd. Bore yma, roeddem ni'n trafod efo'r Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â phwysigrwydd chwaraeon, y celfyddydau a diwylliant o ran yr ochr ataliol, ac mae nifer o bobl yn cael eu hysgogi gan weld chwaraeon ar y teledu i fod yn ymgymryd â'r chwaraeon eu hunain. Er enghraifft, gyda'r chwe gwlad, rydyn ni'n canolbwyntio ar y dynion yn aml, ond mae gweld y chwe gwlad efo'r merched yn cystadlu yn eithriadol o bwysig hefyd, i bobl gael y role models hynny, i fod eisiau ymgymryd â gweithgareddau o'r fath. Felly, dwi'n gobeithio'n fawr y byddwn ni'n unedig fel Senedd ar hyn, ond rŵan rydyn ni angen gweithredu gan Lywodraeth San Steffan. 

Diolch ichi fel Cadeirydd y pwyllgor, Delyth, am ddod â hyn i'r Senedd heddiw.

A diolch yn arbennig i'r Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol—y teitl pwyllgor hiraf, rwy'n credu, mewn 25 mlynedd o ddatganoli—am yr hyn sydd, o edrych arno, yn gysyniad syml, yn ymchwiliad syml: a ddylai gemau rygbi'r chwe gwlad Cymru fynd y tu ôl i wal dalu? Ond yn y cwestiwn syml hwnnw mae cymhlethdod o atebion, pethau nad ydynt yn wybyddus ac na ellir eu deall, yn enwedig mewn perthynas â'r elfen ariannol i Undeb Rygbi Cymru.

Ac mae'n gyfarwydd iawn i'r rhai ohonom sy'n dilyn rygbi a rygbi rhanbarthol yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y bydd siaradwyr a ddaw ar fy ôl yn siarad yn fanwl am hyn hefyd, am yr effaith ariannol y mae rygbi proffesiynol yng Nghymru yn ei wynebu ar hyn o bryd, ac rwy'n cydymdeimlo â hynny. Mae gennyf gydymdeimlad â'r elfen ariannol, a sut yr aeth rygbi proffesiynol yng Nghymru ar drywydd contractau a oedd yn talu'n dda pan drodd y gêm yn broffesiynol yng nghanol y 1990au, yn hytrach na deall natur syml y gêm o ran proffesiynoli, ac fe wnaethom ddilyn hemisffer y de, Seland Newydd, a oedd yn broffesiynol de facto am o leiaf 20 mlynedd cyn i'r gêm droi'n broffesiynol ei hun. Rwy'n deall bod hynny wedi dod yn ôl ar ei ben o ran agweddau ariannol y peth.

Ond rwy'n dal i ddod yn ôl at elfen ddiwylliannol bur y chwe gwlad a rygbi fel gêm i ni yma yng Nghymru, ac rwy'n cofio pan wnaethom drafod hyn nôl ym mis Ionawr, fe wneuthum ailadrodd fy hoff linell, 'Shave away, Gavin, shave away,' gan y diweddar Eddie Butler, wrth i Gavin Henson gicio'r gic honno. Hyd yn oed cyn hynny yn ôl ym 1999, a Chwpan Rygbi'r Byd, ac rwy'n cofio'r teledu yn yr ysgol yn cael ei wthio i mewn ym 1999 i wylio'r seremoni agoriadol yn Ysgol Wdig. Roeddwn yn yr ysgol; roeddwn yn—faint oedd fy oed i ym 1999? Yn iau na'r rhan fwyaf a fyddai wedi bod yn y Siambr hon. Ond rwy'n cofio'r elfen ddiwylliannol gyda Tom Jones a Shirley Bassey yn agoriad cwpan y byd yn Stadiwm y Mileniwm, Stadiwm Principality erbyn hyn—dyna ddangos sut mae nawdd yn newid elfen ariannol y gêm, gyda Stadiwm y Mileniwm bellach â hawl nawdd. Ond mae'r elfennau diwylliannol hynny yn aros gyda ni; maent yn aros gyda ni fel unigolion, yn enwedig yma yng Nghymru, ac rwy'n credu bod yr argymhellion yn yr adroddiad hwn yn eithaf clir.

Mae argymhelliad 2 yn arwain at yr argymhelliad cyntaf yn eithaf amlwg, yn yr ystyr y dylai Llywodraeth Cymru gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU i geisio sicrhau bod hyn yn cael ei symud i'r haen uchaf. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, yn eich ymateb, hoffwn wybod a ydych chi wedi gwneud y cais hwnnw i Lywodraeth newydd y DU, neu a ydych chi'n bwriadu gwneud y cais hwnnw, a sut rydych chi'n bwriadu mynd ati i wneud hynny.

Ond hoffwn ofyn cwestiwn hefyd, gan ein bod yn sôn am gyllid, ynghylch y cynllun benthyciad tarfu ar fusnes yn sgil y coronafeirws—a bydd y Gweinidog yn gwybod fy mod wedi codi hyn mewn cwestiynau ysgrifenedig i'r Gweinidog o'r blaen—ynghylch y gyfradd llog o 8 y cant y mae Undeb Rygbi Cymru yn ei thalu ar fenthyciad y cynllun benthyciad ar hyn o bryd, neu y mae rhanbarthau 'n talu ar fenthyciad y cynllun i Lywodraeth Cymru, pan wnaeth Llywodraeth y DU, Llywodraeth flaenorol y DU, ei gosod ar 2 y cant yn unig ar gyfer timau uwch gynghrair Lloegr. Rwy'n credu bod hwnnw'n gyfyngiad ariannol sy'n brifo ein clybiau proffesiynol yma yng Nghymru. Gwelwn gyda'r Gweilch nawr yn ystyried adleoli yn ôl i Sain Helen fod y gêm yng Nghymru yn newid; mae'n newid am nad ydym yn gweld cymaint o bobl yn cefnogi ein clybiau.

Un ffordd y credaf y gallwn ni sicrhau hynny yw drwy wneud yn siŵr fod ein gêm genedlaethol ar deledu rhad ac am ddim. Rwy'n credu bod honno'n ffordd bwysig iawn o ddod â phobl i allu gweld y gêm, gan wybod bod yna glybiau yn eu cymunedau, a gallu mynd i gefnogi'r clybiau hynny yn eu cymunedau—nid yn unig y clybiau proffesiynol, ond Clwb Rygbi Dinbych-y-pysgod, y gweithiais gyda nhw i geisio cael eu hail 15 i mewn i'r gynghrair i geisio eu cael i chwarae. Mae hwnnw'n glwb sy'n tyfu oherwydd eu bod yn gallu gwylio rygbi ar deledu daearol. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn ac mae'n wych fod gennym lu o dimau ail 15 o glybiau yng ngorllewin Cymru, yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro, bellach yn mynd i mewn i strwythur y gynghrair genedlaethol, ond rwy'n cofio o fy 10 mlynedd o chwarae rygbi fel oedolyn, fod nifer y timau wedi gostwng, ac mae nifer y chwaraewyr wedi gostwng, ond rydym wedi gweld cynnydd bach yn ddiweddar, sy'n addawol iawn.

Felly, rwy'n credu'n wirioneddol fod cyfle yma gydag elfen ddiwylliannol y chwe gwlad a gemau Cymru i ddiogelu hynny a deall ei bwysigrwydd i ni fel cenedl, ac yna deall a chydnabod a bod yn bragmatig gyda'r sefyllfa ariannol y mae URC yn gweld eu hunain ynddi, ac edrych ar fesurau eraill—benthyciad y cynllun benthyciad tarfu ar fusnes yn sgil y coronafeirws—wrth geisio codi rhywfaint o'r baich oddi ar y gêm broffesiynol yma yng Nghymru, ac fel eu bod yn gallu bod heb eu cyfyngu: gallwn gael teledu rhad ac am ddim heb straen yr elfen ariannol hefyd.

Felly, rwy'n cymeradwyo'r Cadeirydd ac aelodau'r pwyllgor am ymchwiliad da iawn i hyn, ac edrychaf ymlaen at ymateb Ysgrifennydd y Cabinet ar hyn, ac rwy'n gobeithio'n fawr y gallwn ni fel Senedd, gydag un llais, fod yn unedig wrth obeithio gofyn am i gemau chwe gwlad Cymru allu parhau ar deledu rhad ac am ddim. Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Atgof yr Aelod o'r gêm broffesiynol oedd mynd i mewn i gwpan y byd ym 1999, a fy atgof i o fynd yn broffesiynol oedd mynd i rygbi'r gynghrair yn y dyddiau hynny. Hefin David.

Sylw golygyddol gan y Dirprwy Lywydd yno. [Chwerthin.] Rwy'n cofio mai 1998 oedd hi, roedd gemau Lloegr ar Sky, felly pan chwaraeodd Cymru yn erbyn Lloegr yn Twickenham, roedd honno ar Sky mewn gwirionedd, ac mae gennyf lawer yn gyffredin â Rishi Sunak, gan nad oedd fy nhad yn gadael i ni gael Sky ychwaith, ac roedd yn rhaid i ni wrando arni ar y radio. [Chwerthin.]  Nawr, rwy'n eithaf argyhoeddedig—. Dyna'r cyfan sydd gennyf yn gyffredin â Rishi Sunak. Rwy'n eithaf argyhoeddedig pe bai'r gweddill ohono heb fod ar y teledu, mae'n debyg na fyddai fy niddordeb ym myd rygbi'r undeb a oedd yn datblygu wedi bod mor frwd, felly yn sicr mae'r agwedd honno wedi'i nodi eisoes. Harddwch y chwe gwlad hefyd, fel roedd Carolyn a minnau'n sôn nawr, yw ei bod yn eich tynnu o aeaf llwm i wanwyn ffres, mae'r bencampwriaeth gyfan yn eich cario chi drwodd, a Chaerdydd yn byrlymu, er fy mod yn ei gwylio yn nghlwb y gweithwyr Gilfach y dyddiau hyn—

—yng nghanol fy nghymuned, gyferbyn â'm swyddfa.

Felly, mae'n bwysig i mi fod cymunedau'n parhau i gael mynediad at ddarllediadau'r chwe gwlad. Nawr, gofynnais am i argymhelliad 3 gael ei gynnwys oherwydd roeddwn i'n aelod o'r pwyllgor pan gafodd hwn ei baratoi, felly mae fy argymhelliad 3 i bob pwrpas yn gynllun B. Fe ddarllenaf yr argymhelliad i chi:

'Os bydd Pencampwriaeth y Chwe Gwlad yn cael ei darlledu ar blatfformau talu i wylio, dylai Llywodraeth y DU gyflwyno mesurau i ddiogelu’r diwydiant lletygarwch, gan gynnwys cymal contractiol gorfodol sy'n caniatáu tanysgrifiadau talu i wylio rhatach ar gyfer tafarndai a chlybiau â gwerth ardrethol islaw swm penodol. Dylid gwneud hyn yn dilyn ymgynghoriad â'r diwydiant lletygarwch i bennu'r dull mwyaf priodol.'

Nawr, y rheswm rwy'n codi hyn yw oherwydd fy mod wedi cyfarfod â Mark, Jan ac Eric, sy'n rhedeg clwb y gweithwyr Gilfach, ac roeddent yn dweud wrthyf eu bod yn talu £514 y mis am y tanysgrifiad lletygarwch i Sky TV, ac un o'r atyniadau mwyaf yn y clwb yw pêl-droed yr uwch gynghrair. Felly, mae hwnnw'n atyniad mawr ar nosweithiau pan allant ddangos y pêl-droed. Mae pris premiwm, yn amlwg, am ei ddarlledu mewn clwb, ac maent yn cael gostyngiad bach, ond mae'n ostyngiad gwirfoddol. Nid oes deddf sy'n dweud bod yn rhaid iddynt gael gostyngiad yn seiliedig ar faint y clwb. Felly, pe baent yn ychwanegu'r chwe gwlad i blatfform talu i wylio gwahanol, ni fyddai'n dod gan Sky, felly byddai'n rhaid iddynt gael ffi ychwanegol bob mis i'w gael, dyweder, gan Amazon, ac yna os byddai snwcer, dyweder, yn mynd yr un ffordd, pencampwriaeth y byd snwcer neu'r dartiau, sydd hefyd yn boblogaidd iawn, efallai y byddai'n rhaid iddynt brynu tanysgrifiad arall. Wel, ni all clwb y gweithwyr Gilfach fforddio hynny.

Felly, rwy'n credu bod angen mesur statudol arnom os yw'n mynd i ddigwyddiadau grŵp B yn y pen draw a'i fod yn dod yn wasanaeth talu i wylio; mae'n rhaid inni gael mesur statudol i ganiatáu i dafarndai a chlybiau mewn cymunedau fel fy un i gael ffi is o lawer, yn enwedig os byddent eisoes yn tanysgrifio i blatfformau eraill ar y pryd, fel na allent fforddio ei gadw i fynd. Ie.

Diolch yn fawr, Hefin, am dderbyn yr ymyriad, ac rwy'n gwerthfawrogi eich argymhelliad 3. Rwy'n credu ei fod yn un gwerthfawr iawn, ac mae'n gais i Lywodraeth y DU. A wnaethoch chi edrych yn eich trafodaethau yn y pwyllgor, a maddeuwch i mi nad wyf yn gwybod, ar fesurau eraill o fewn rheolaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer lliniaru'r gost bosibl? Rwy'n meddwl am ardrethi busnes.

Wel, mae ardrethi busnes yn fater sy'n parhau, ac yn rhywbeth rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog cyllid sydd yn yr ystafell nawr yn gwrando arno, ond na, ni wnaethom fanylu ar fesurau Llywodraeth Cymru, roeddem yn edrych ar y chwe gwlad o safbwynt y rhestrau A a B, felly roedd yn ymwneud yn benodol â hynny. Ond os ydych chi'n mynd i gael lleoliadau amgen o fewn cymunedau yn dangos y gemau hyn, ac yn y Gymraeg hefyd, rhaid i'r clybiau mewn cymunedau incwm is allu eu darparu, ac mae hon yn her enfawr i lefydd fel clwb y gweithwyr Gilfach. Felly, gallai newid i dalu wrth wylio amddifadu cymunedau cyfan o'r cyfle i wylio'r rhain ac amddifadu cymunedau hefyd o'r cyfle cymunedol i wylio'r rhain. Felly, hoffwn i Ysgrifennydd y Cabinet fynd i'r afael â hynny'n benodol a mynd i'r afael â hynny gyda Llywodraeth y DU, ac efallai y bydd dulliau y gallai Llywodraeth Cymru eu defnyddio yn hynny o beth. Mae Sam Kurtz wedi awgrymu hynny hefyd.

Ond i grynhoi, roedd hi'n ddadl gytbwys, onid oedd? Rydym yn meddwl am y fargen y mae URC yn ceisio'i chael. Os ydynt yn dewis y BBC, a bod y BBC ac ITV yn gwybod mai nhw yw'r unig ddewis sy'n bodoli, mae'n effeithio ar y gyfradd y gallant ei chael gan y darlledwyr hynny, felly mae'r canlyniad hwnnw'n bodoli hefyd. Cefais yr argraff gan y prif weithredwr a chadeirydd URC ar y pryd eu bod am iddo fod yn rhad ac am ddim pe bai modd iddynt wneud hynny, ond roeddent am gadw'r opsiwn ar y bwrdd i fynd ar drywydd talu i wylio er mwyn cael y fargen orau bosibl, a phwy all eu beio am hynny mewn gwirionedd yn yr hinsawdd ariannol bresennol i rygbi Cymru?

Rwy'n ddiolchgar i'r Cadeirydd ac i staff y pwyllgor hefyd am ein helpu a'n cefnogi gyda'r ymchwiliad hwn. Wrth gwrs, John Whittingdale a awgrymodd ein bod yn dechrau'r ymchwiliad hwn. Hyd y gwn i, dyma'r tro cyntaf i unrhyw bwyllgor yma ddechrau ymchwiliad ar gais Gweinidog Llywodraeth y DU. Rwy'n falch o weld bod John Whittingdale wedi goroesi'r cliriad mawr yr wythnos diwethaf. Efallai y caiff gyfle hefyd i ddarllen yr adroddiad hwn.

Mewn sawl ffordd, mae'r sgwrs a gawsom wedi bod yn sgwrs rhyngom ni fel cenedl yn hytrach na phleidiau gwleidyddol a gwleidyddion, oherwydd rwy'n credu ein bod i gyd wedi mwynhau gwahanol achlysuron yn gysylltiedig â'r chwe gwlad. Mae Carolyn yn ein hatgoffa o gamp lawn 2005; rwy'n cofio ei bod hi wedi cymryd pedwar diwrnod i fi ddod nôl o Gaeredin ar ôl i ni ennill yn Murrayfield a bron i mi fethu gêm Iwerddon, ond mae honno'n stori ar gyfer achlysur arall. Ond yr holl achlysuron hyn—[Torri ar draws.] Ddim nawr. Mae'r holl hanesion hyn yn ymwneud â'n hanesion personol hefyd, am bwy ydym ni fel pobl a phwy ydym ni fel unigolion a chymunedau. Rwy'n siŵr fod gan bob un ohonom yn y Siambr hanesion tebyg am y ffordd y mae pencampwriaeth y chwe gwlad wedi newid a siapio ein hatgofion.

Felly, nid gêm yn unig ydyw, ond etifeddiaeth ddiwylliannol mewn pob math o ffyrdd gwahanol. Rwy'n cofio Graham Henry yn siarad am ei syndod pan gyrhaeddodd Gaeredin ar gyfer gêm Murrayfield, y tro cyntaf iddo reoli Cymru i fyny yno, a dywedodd na allai ddeall pam fod yr holl Gymry hyn yn cerdded i lawr Princes Street. Wrth gwrs, erbyn inni gyrraedd Murrayfield, nid oeddem ni'n gallu deall pam ein bod yno ychwaith. Ond roedd yn fynegiant diwylliannol go ryfeddol hefyd, ac wrth gwrs, ar ôl colli i Iwerddon ac i'r Alban y flwyddyn honno, aethom yn ein blaenau i ennill yn y Parc des Princes ac wrth gwrs, curo Lloegr yn Wembley hefyd.

Mae'r pethau hyn yn rhan o bwy ydym ni. Rwyf am i fy mab ei fwynhau, ac rwyf am i wyrion yr Aelodau yma ei fwynhau hefyd. Rwy'n credu bod y dadleuon a wnaeth Abi Tierney yn ei gohebiaeth i ni, ac a wnaed gan URC wedyn mewn tystiolaeth lafar, yn ddadleuon pwerus. Nid wyf yn credu y dylai ein cariad tuag at y gêm a'n cariad at y profiad a'n hanes a'n hanesion a'n straeon ein dallu i'r problemau economaidd go iawn sy'n wynebu URC a dyfodol y gêm. Ac felly, mae'n ddadl y mae'n rhaid inni ei chael; mae'n rhywbeth y mae'n rhaid inni ei gymryd o ddifrif. Ac rwy'n credu bod y dadleuon a wnaeth Abi Tierney yn ddadleuon pwerus iawn; roeddent yn ddadleuon hynod bwerus. Ond mae'n rhaid imi ddweud hefyd wrth Undeb Rygbi Cymru fod Heol y Porth yn wahanol iawn i faes parcio'r gorllewin, a phrofiad cefnogwyr rygbi Cymru yw ei fod yn rhywbeth a rannwn gyda'n gilydd fel cenedl. Rwy'n ofni bod dweud y bydd hyn yn ein helpu i gael digon o arian yn ymateb annigonol i rai o'r heriau sy'n wynebu rygbi'r undeb heddiw ac yn y dyfodol.

Rydym ar adeg anodd yn ein hanes. Rydym yn edrych ar y gêm leol, y gêm ar lawr gwlad, rydym yn edrych ar y gêm ranbarthol, ac yn ystod yr wythnos ddiwethaf, ar y gêm genedlaethol, ac nid ydym yn gweld llwyddiant. Ond rwy'n credu mai'r her fwyaf sydd gennym yw perswadio bechgyn a merched ifanc i chwarae'r gêm yn y lle cyntaf. Faint o gemau o rygbi llawr gwlad sy'n cael eu canslo am nad oes modd i dimau godi digon o chwaraewyr? Sawl gwaith y gwelsom, yn ein hetholaethau a'r ardaloedd a gynrychiolwn, gemau wedi'u canslo am nad oes digon o bobl i chwarae? A sawl gwaith y gwelsom gaeau rygbi gwag a gêm yn cael ei chwarae heb neb yn ei gwylio? Mae angen inni fynd i'r afael â'r argyfwng go iawn yn rygbi Cymru a sicrhau bod y gêm yn bodoli ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ac rwy'n credu bod cysylltiad â phencampwriaeth y chwe gwlad yn hanfodol i hynny. Defnyddiais esiampl criced Morgannwg, a'i orddefnyddio o bosibl, ond mae'n codi ofn arnaf, po fwyaf y tynnwn y gêm oddi ar y sgriniau, po fwyaf y gwnawn ei thynnu oddi wrth ein cymunedau a'r bobl sy'n mwynhau gwylio'r gêm, y lleiaf y bydd yn gamp genedlaethol i ni.

Felly, er bod y ddadl a wnaeth URC yn un bwerus, rwy'n credu y dylem fynd i'r afael â'r her a osodwyd i ni gan John Whittingdale a dadlau'r achos pwerus i sicrhau bod pencampwriaeth y chwe gwlad yn parhau i fod yn rhad ac am ddim i bawb ledled Cymru ac ar draws y byd.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ddiwylliant a Chyfiawnder Cymdeithasol, Lesley Griffiths.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a diolch i'r pwyllgor, o dan gadeiryddiaeth Delyth Jewell, am gyflwyno'r ddadl hon. Mae'n amlwg iawn o gyfraniad pob Aelod ein bod ni i gyd yn cytuno bod rygbi yng Nghymru yn chwarae rhan bwysig iawn yn ein hunaniaeth chwaraeon, ein hunaniaeth ddiwylliannol a'n hunaniaeth genedlaethol. Mae pencampwriaeth y chwe gwlad yn enwedig yn taro tant gyda llawer o gymunedau, teuluoedd ac unigolion ar draws y wlad. Nid wyf yn credu bod unrhyw ddigwyddiad chwaraeon arall yn debyg iddi.

Yn gyntaf oll, mae pencampwriaeth y chwe gwlad yn fwy na chyfres o gemau rygbi yn unig; mae'n uno Cymru mewn dathliad o chwaraeon, traddodiad a balchder cenedlaethol, ac i lawer, mae gwylio'r gemau hyn yn foment o lawenydd a chyffro cyfunol, wedi'i rannu â theulu a ffrindiau. Mae gwneud y chwe gwlad yn rhad ac am ddim yn sicrhau bod pawb, ni waeth beth fo'u sefyllfa ariannol, yn gallu teimlo'n rhan o'r profiad cyffredin hwn. Mae'r cynhwysiant yn cryfhau clymau cymunedol ac yn meithrin ymdeimlad o berthyn. 

O safbwynt hygyrchedd, mae cadw'r bencampwriaeth yn rhad ac am ddim yn hanfodol. Gall modelau talu i wylio neu rai sy'n seiliedig ar danysgrifiad gau pobl allan, gan eithrio'r rheini—y rhai tlotaf yn ein cymunedau fel arfer—nad ydynt yn gallu fforddio'r gost ychwanegol. Ar lawer o aelwydydd, yn enwedig mewn cyfnod sy'n heriol yn economaidd, yn aml gwariant dewisol ar adloniant yw'r peth cyntaf i gael ei dorri. 

Mae'r ddarpariaeth yn Gymraeg a Saesneg yn galluogi cynulleidfaoedd i fwynhau'r bencampwriaeth yn eu dewis iaith. Mae'r ddarpariaeth Gymraeg yn gyfrwng i dynnu sylw at y Gymraeg, gan atgyfnerthu ei pherthnasedd ac ysbrydoli siaradwyr rhugl a newydd i'w defnyddio'n fwy gweithredol.

Mae darlledu digwyddiadau chwaraeon fel pencampwriaeth rygbi'r chwe gwlad mewn tafarndai a chlybiau hefyd yn dod â refeniw mawr ei angen i'r sefydliadau hyn, gan ddarparu achubiaeth ariannol i lawer o glybiau chwaraeon yng Nghymru, sefydliadau sy'n profi amseroedd anhygoel o anodd ar hyn o bryd. Drwy gadw'r gemau'n rhad ac am ddim, rydym hefyd yn sicrhau bod rygbi'n parhau i fod yn hygyrch i bob cefnogwr, hen a newydd, gan feithrin cariad at y gamp ar draws cenedlaethau. 

Drwy ein rhaglen lywodraethu, rydym wedi ymrwymo i hyrwyddo mynediad cyfartal at chwaraeon, cefnogi athletwyr ifanc a thalentog a chlybiau llawr gwlad a buddsoddi mewn cyfleusterau chwaraeon. Fe wyddom gan Chwaraeon Cymru sut mae ein buddsoddiad mewn chwaraeon yn sicrhau elw cymdeithasol enfawr ac yn cael effaith gadarnhaol ar iechyd a lles ein cenedl. Mae'r chwe gwlad yn ysbrydoli plant a phobl ifanc i ymgymryd â'r gamp am y tro cyntaf, a bydd yn annog eraill i barhau i ddatblygu eu sgiliau i efelychu'r chwaraewyr y byddant yn eu gweld ar eu sgriniau. Bydd hyn yn helpu Undeb Rygbi Cymru i gyflawni ei strategaeth uchelgeisiol newydd gyda'r nod, ymhlith targedau eraill, o ddatblygu clybiau cystadleuol a thimau cenedlaethol ysbrydoledig, meithrin gêm gymunedol ffyniannus a chynaliadwy a chyflymu datblygiad yr ecosystem rygbi menywod a merched y cyfeiriodd Heledd Fychan ati.

Ar ben hynny, gall darlledu rhad ac am ddim roi hwb sylweddol i boblogrwydd y gamp. Mae mwy o wylwyr yn golygu mwy o gefnogwyr, mwy o gyfranogiad ar lawr gwlad a dyfodol cryfach i rygbi yn y pen draw. Pan fydd plant a phobl ifanc yn gweld eu harwyr yn chwarae ar y teledu, cânt eu hysbrydoli i godi pêl rygbi eu hunain. Mae'r ysbrydoliaeth hon yn hanfodol ar gyfer datblygu'r gamp ar lefel gymunedol, gan fwydo i mewn i lif iachach a mwy cadarn o dalent ar gyfer timau cenedlaethol y dyfodol. 

Os caf fynd ar drywydd ambell gwestiwn penodol, roedd Delyth Jewell yn holi ynglŷn â gwerthuso darlledu chwaraeon. Yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth y gallem ei wneud. Nid wyf wedi ei ystyried hyd yma, ond yn sgil y cwestiwn hwnnw, byddaf yn sicr yn gofyn i swyddogion roi cyngor pellach i mi ar hynny. Soniodd Sam Kurtz am ohebiaeth a gawsom ynghylch y benthyciad a gafodd URC. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol nad oedd y cyllid a roddodd Llywodraeth Cymru yn ystod COVID yn ad-daladwy—cyllid grant ydoedd—er y bu'n rhaid ad-dalu cyllid Llywodraeth Geidwadol y DU gan mai benthyciad COVID uniongyrchol ydoedd. Fel y gwyddoch, rydym ar hyn o bryd yn cynorthwyo i ddarparu cyllid iddynt ei dalu'n ôl. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw ohebiaeth arall, ond os oes, rhowch wybod i mi.

Rwy'n credu bod Sam Kurtz ac Alun Davies wedi cyfeirio at hwn fel mater eithaf cymhleth, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn parchu safbwynt URC, na all wneud unrhyw benderfyniadau yn unochrog. Ond i mi, mae budd darlledu i gymaint â phosibl o bobl a manteision ariannol contractau darlledu cyfyngol yn gydbwysedd bregus iawn, ac mae'n bwysig fod y Senedd yn trafod hyn. Rwy'n credu bod Alun Davies wedi dweud yn glir iawn nad mater i ni fel gwleidyddion yn unig mohono, mae'n fater i Gymru gyfan, ac rwy'n awyddus iawn i gynnal trafodaethau rhyngof i ac URC, a Llywodraeth y DU hefyd wrth gwrs. Gofynnodd Delyth a oeddwn i wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU eto. Nid wyf wedi gwneud hynny; rwy'n dal i chwilio drwy'r holl Weinidogion sy'n berthnasol i fy mhortffolio i weld pa un yw'r Gweinidog cywir i ysgrifennu atynt. Ond erbyn diwedd yr wythnos, byddaf wedi ysgrifennu at yr holl Weinidogion sy'n berthnasol i fy mhortffolio. Mae'n bwysig iawn—

A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad? Felly, i gadarnhau, fe fyddwch yn ysgrifennu at y Gweinidog cyfatebol newydd yn yr Adran dros Dechnoleg Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon i ofyn am i gemau chwe gwlad Cymru barhau i fod ar deledu rhad ac am ddim.

Y peth cyntaf y byddaf yn gofyn amdano yw cyfarfod—rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cyfarfod wyneb yn wyneb—ac yna byddaf yn llunio'r agenda. Os nad yw'n bosibl cyfarfod yn y dyfodol agos iawn, byddaf yn sicr yn ysgrifennu'n benodol ar rai pynciau, a byddai hwn yn un o'r rheini, oherwydd, fel y dywedwch, bydd yn fis Chwefror cyn bo hir iawn, ac mae angen inni wybod ble rydym arni ar hyn o bryd.

Rwy'n derbyn y gallai fod pryderon o safbwynt URC ynghylch refeniw posibl a gollir o beidio â gwerthu hawliau darlledu i'r sawl sy'n gwneud y cynnig uchaf, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod pawb yn ystyried y darlun ehangach yma, ac mae hynny'n cynnwys URC. Gall mwy o wylwyr ysgogi lefelau uwch o nawdd, refeniw hysbysebu, a brandiau i geisio manteisio ar y gynulleidfa fawr frwd. Yn ogystal, mae yna lawer o ewyllys da y gellir ei gynhyrchu o fod yn hygyrch i bawb. Rwy'n credu y gall hynny wella gwerth brand a chynaliadwyedd hirdymor camp yn y byd chwaraeon.

Ar ben hynny, mae darlledu rhad ac am ddim yn cefnogi hunaniaeth a balchder cenedlaethol, ac mae rygbi, yn enwedig y chwe gwlad, yn fwy na gêm yn unig; mae'n naratif am hanes, am gystadlu ac am undod. Mae caniatáu mynediad digyfyngiad i'r gemau hyn yn helpu i gynnal a meithrin y gwead diwylliannol sy'n clymu ein cymunedau ledled Cymru gyda'i gilydd. Rwy'n credu ei fod yn ddathliad o dreftadaeth hefyd, lle mae'r gorffennol a'r presennol yn cydgyfarfod ar y cae chwarae, ac mae pawb, rwy'n credu, yn haeddu sedd yn y rhes flaen. Felly, gadewch inni geisio gwarchod ysbryd rygbi a sicrhau bod pawb yn gallu trysori ei eiliadau gwefreiddiol. Diolch. 

Galwaf ar Delyth Jewell i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i'r Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon, a dylwn i wedi dweud ar ddechrau'r ddadl, wrth gwrs, diolch i aelodau'r pwyllgor ac i dîm y pwyllgor am eu gwaith gyda hyn.

Yn y ddadl hon, amlinellodd Carolyn yn gyntaf arwyddocâd diwylliannol unigryw rygbi i'n seice ni. Pan oedd Carolyn yn ail-fyw rhai o'r buddugoliaethau enwog, cafwyd bonllefau o'r Siambr—mae hynny'n dweud y cyfan, onid yw? Roeddwn wrth fy modd â'r mwyseirio, Carolyn—rhaid inni beidio â gollwng y bêl; gadewch inni ei chael dros y llinell gais. Ai mwyseirio yw hynny? Ie, dyna ydyw. [Torri ar draws.] 'Oni bai ei bod hi'n ei chicio dros yr ystlys,' meddai Llyr. Ba-bwm!

Diolch am hwnna, Carolyn. [Torri ar draws.]

Na, nid wyf am ddyfynnu'r rhain i gyd. 

Fel y dywedodd Heledd, mae rygbi'n gêm sy'n tanio'r dychymyg. Mae'r cefnogwyr, wrth gwrs, yn bwysig i fusnes Undeb Rygbi Cymru, dwi'n cytuno, a diolch, Heledd, am amlygu pa mor bwysig ydy darlledu rygbi byw i'r Gymraeg, i glywed y Gymraeg fel iaith normal sydd yn berthnasol i fywydau pob dydd. Mae hwnna'n rhywbeth gallwch chi ddim rhoi pris arno fe. A gobeithio'n wir, fel roedd Heledd yn ei ddweud, y bydd Llywodraeth San Steffan yn ailystyried y sefyllfa fel oedd hi o'r blaen.

Fel y nododd Sam, pan edrychwch arno gyntaf, mae'n ymddangos fel cwestiwn syml, ond fel y nododd Sam, efallai ei fod yn cuddio cymhlethdodau, ac roedd gennym ni fel pwyllgor hefyd gydymdeimlad â safbwynt URC yn sicr. Nid oedd ein hymateb yn rhy rwydd mewn unrhyw ffordd i'r pryderon a godwyd. A diolch am ddyfynnu'r diweddar Eddie Butler; mae ei eiriau bob amser yn hyfryd i'w clywed. Mae angen edrych yn bragmataidd ar sut i leddfu'r beichiau ar URC, ac rydym yn effro iawn i hynny, ond fel y dywedodd Sam, ni ddylai hynny dynnu oddi wrth arwyddocâd diwylliannol y gêm a bod modd iddi fod ar gael i bawb, ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol hefyd.

Hefin, pwy wyddai fod gennych gymaint yn gyffredin â Rishi Sunak? I unrhyw un a gollodd ddechrau'r ddadl, nid wyf yn mynd i roi cyd-destun.

Peidiwch â rhoi hynny ar daflen. [Chwerthin.]

Rwyf am ei adael fel y mae. Nid wyf yn mynd i roi cyd-destun. Roedd yn ymwneud â Sky. Nid wyf yn mynd i wneud hynny i Hefin. Roedd yn ymwneud â Sky. Jôc oedd hi. Ond yn wir fe wnaeth Hefin bwyso am argymhelliad 3 yn yr adroddiad hwn, i sicrhau bod yr amddiffyniadau yno i'r diwydiant lletygarwch fel cynllun B, ac roeddem yn unedig fel pwyllgor yn ein cefnogaeth i hynny. Hir oes i glwb y gweithwyr Gilfach. Pe bawn i wedi chwarae triwant o'r ysgol yn fy awr ginio pan oeddwn yn y chweched dosbarth, dyna fyddai fy nhafarn lleol, ond roeddwn i bob amser yn llawer rhy gall i wneud hynny wrth gwrs, felly rwy'n hapus i gofnodi hynny. Ond na, hir oes i glwb y gweithwyr. Nawr, mae'n bosibl—.

Fel roedd Alun yn dweud—

—mae'n bosib mai dyma'r tro cyntaf i ymchwiliad pwyllgor Senedd gael ei sbarduno gan awgrym Gweinidog Llywodraeth y DU. O ran yr anecdotau y mae cymaint o Aelodau wedi eu rhannu neu, yn bryfoclyd yn achos Alun, yr anecdot na chafodd ei rannu, am y pedwar diwrnod coll yn yr Alban, a chredaf ein bod i gyd eisiau clywed hwnnw ar ryw bwynt—ond o ran yr anecdotau hynny, maent yn siapio ein hatgofion. Ac rwy'n cytuno ag Alun nad gêm yn unig yw rygbi, ond etifeddiaeth ddiwylliannol.

Nawr, roedd dadleuon Undeb Rygbi Cymru yn bwerus, fel y mae Alun ac eraill wedi nodi. Mae problemau economaidd gwirioneddol yn wynebu'r gêm. Mae'n rhaid inni fynd i'r afael â nhw, a'r ffordd o wneud hynny, fel y noda Alun, yw annog merched ifanc, bechgyn ifanc i gymryd rhan yn y gêm. Ac unwaith eto, rwy'n troi at eiriau un o'n tystion i'r ymchwiliad: ni allwch fod yn rhywbeth na allwch ei weld.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am eich ymateb i'r ddadl. Y profiadau hynny a rennir sydd mewn perygl o gael eu colli. Ac ydy, mae sylwebaeth Gymraeg yn ysbrydoli siaradwyr newydd.

Mae'n werth amhrisiadwy i'r Gymraeg.

Ac o ran gwerthuso darlledu chwaraeon, roeddwn yn falch o glywed y byddwch chi'n gofyn am gyngor pellach ar hynny, ac rwy'n credu ei bod yn galonogol hefyd y byddwch chi'n ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol newydd. Yn amlwg, hoffwn ofyn i chi wneud hynny ar frys.

Nawr, nid mater i wleidyddion yn unig yw hwn, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n fater i bobl Cymru mewn dathliad o'n treftadaeth.

Felly, Dirprwy Lywydd, dim ond ychydig fisoedd yn ôl oedd hi pan siaradodd y Siambr ag un llais yn galw am barhad i fod yn rhydd i wylio pencampwriaeth y chwe gwlad. Mae’n amlwg, yn sgil y cyfraniadau heddiw, fod y farn hon yn parhau. Fel soniais i yn gynharach, mae gan rygbi le sbesial iawn yng nghydwybod, neu seici, y Cymry. Rydyn ni i gyd wedi profi’r awyrgylch hwnnw ar benwythnos chwe gwlad yng Nghymru, boed ar Westgate Street neu le bynnag, y gobaith angerddol ar y dechrau taw eleni fydd ein blwyddyn ni, y gorfoledd sy’n dod law yn llaw â’r fuddugoliaeth honno, a’r tristwch ar y cyd wrth golli. Y cyfle i ddweud, 

'Roeddwn i yno'.

Mae rygbi yn fwy na gêm. Mae’n rhan o’n hunaniaeth, mae’n rhan o’n hetifeddiaeth fel cenedl. Mae dyletswydd arnon ni, felly, i sicrhau bod y genhedlaeth nesaf yn gallu profi’r un peth. Mae sicrhau bod pencampwriaeth y chwe gwlad yn parhau i gael ei darlledu yn gyhoeddus yn allweddol i hynny. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36. 

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.