Eitem 5 yw’r eitem nesaf, Cyfnod 4 y Bil Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) yw hwn. Y Cwnsler Cyffredinol i wneud y cynnig. Mick Antoniw.

Cynnig NDM8636 Mick Antoniw

Cynnig bod y Senedd yn unol â Rheol Sefydlog 26.47:

Yn cymeradwyo Bil Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru).

Cynigiwyd y cynnig.

Rwy'n cynnig y cynnig.

Diolch, Llywydd. Pleser i mi yw gwneud y cynnig Cyfnod 4 ar y Bil Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru). Yn ystod oes y Senedd hon, rŷn ni wedi cyflwyno deddfwriaeth radical ac arloesol. Mae'r Bil yma yn un o'r rhai mwyaf radical, am ei fod yn mynd at wraidd ein democratiaeth, ein system etholiadol. Mae'n cyflwyno nid yn unig system reoli newydd ar gyfer etholiadau Cymru, ond hefyd system i gofrestru etholwyr yn awtomatig. Trwy wneud y gofrestr etholiadol yn ddigidol, mae'n agor y drws i gyfle technolegol i wneud ein system etholiadol yn fwy hygyrch nag erioed yn ein hanes ni.

Mae'n Fil a fydd yn dechrau moderneiddio ein system etholiadol yng Nghymru, i greu system sydd â'n hiechyd democrataidd wrth ei chalon, sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Gyda'r Bil hwn, rydym yn ceisio gwella ein democratiaeth trwy wella sut y caiff etholiadau eu cynnal a sut y gall pobl ymgysylltu â nhw. Caniatáu cofrestru awtomatig; sicrhau bod gwybodaeth glir ar gael i egluro etholiadau a'r dewis gerbron y pleidleisiwr; rhoi gwasanaethau ar waith i annog pobl o'r grwpiau sydd wedi'u tangynrychioli fwyaf i gymryd rhan yn y broses o wneud penderfyniadau sy'n effeithio ar ein bywydau ni i gyd drwy'r fraint o wasanaethu ein cymunedau a'n cyrff etholedig; sefydlu'r bwrdd rheoli etholiadol, gan roi sylfaen gadarnach i waith gwirfoddol rhagorol y gymuned etholiadol. Er y bydd y Bil yn arwain at ddiddymu Panel Annibynnol Cymru ar Gydnabyddiaeth Ariannol, bydd yr egwyddorion a'r dull sy'n seiliedig ar dystiolaeth y mae'r panel wedi'u mabwysiadu yn cael eu hadeiladu a'u cryfhau wrth i'r swyddogaeth o ran taliad cydnabyddiaeth ddod yn rhan o Gomisiwn Democratiaeth a Ffiniau Cymru.

Mae'r diwygiadau hyn yn ategu diwygiadau i'r Senedd a wnaed drwy Ddeddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) 2024 a byddant hefyd yn agor y drws i ddeddfwriaeth ychwanegol, yr ymrwymais iddi yng Nghyfnod 3 yr wythnos diwethaf, i gyflwyno Bil pellach ar gyfer 2026 i gyflwyno system adalw neu symud ymaith Aelodau'r Senedd pan fo camymddwyn difrifol wedi digwydd, ac i ddeddfu i ymgeiswyr ac Aelodau gael eu dwyn i gyfrif am ddatganiadau o ddichell fwriadol. Rwy'n falch o nodi'r gefnogaeth drawsbleidiol i'r amcan hwn. Edrychaf ymlaen at dderbyn argymhellion y pwyllgor safonau maes o law.

Mae gennym Lywodraeth newydd yn San Steffan, ac rwy'n falch eu bod hefyd wedi ymrwymo i ddeddfu ar gyfer cofrestru awtomatig ac ymestyn y fasnachfraint etholiadol i 16 ar gyfer etholiadau'r DU. Yng Nghymru, rydym wedi arwain y ffordd drwy ymestyn yr etholfraint etholiadol i bobl ifanc 16 oed yn barod. Trwy gofrestru awtomatig, byddwn yn ymateb i'r her a berir gan y Comisiwn Etholiadol i fynd i'r afael â diffyg cofrestru. Mae cael cofrestr etholiadol gynhwysfawr yn hanfodol i'n democratiaeth. Bydd gan gofrestru awtomatig y potensial i ychwanegu'r 400,000 o etholwyr Cymreig coll at y gofrestr. Ar gyfer etholiadau'r DU, mae ganddo'r potensial i ychwanegu tua 7 miliwn at y gofrestr. Os nad yw dinasyddion ar y gofrestr, ni allant bleidleisio. Os ydynt ar y gofrestr, gallant wneud hynny.

Mae sefydlogrwydd ein democratiaeth a'n hiechyd democrataidd yn dibynnu ar gyfranogiad pleidleiswyr a'u mandad. Gallwn weld ledled y byd, ac yn wir gartref, yr heriau cynyddol i ddemocratiaeth, rhyddid a rheolaeth y gyfraith. Rwy'n cofio'r doethineb gwleidyddol sy'n cael ei arddangos ar faner Undeb Cenedlaethol y Glowyr glofa'r Tower, 'Pris rhyddid yw gwyliadwriaeth dragwyddol', ac yn wir mae'n rhaid i ni fod yn wyliadwrus wrth wrthwynebu'r rhai a fyddai'n tanseilio sylfeini ein rhyddid a'n democratiaeth a'n hawliau sifil, y bu ein rhagflaenwyr yn ymladd mor galed drostynt gyda chymaint o aberth.

Gallwn fod yn falch bod Cymru, drwy'r Senedd hon, wedi arwain ar draws y DU wrth ddechrau'r broses o adeiladu system etholiadol yr unfed ganrif ar hugain, gan gynnal egwyddorion uchaf atebolrwydd etholiadol, hygyrchedd, cynhwysiant ac amrywiaeth. Felly, nid dyma ddiwedd y ffordd, ac mae mwy i'w wneud.

Mae gan y Bil hwn gonsensws eang. Rydym wedi gweld hyn o fewn y Senedd, a gyda'r gymuned ehangach o sefydliadau â diddordeb a groesawodd gynnwys y Bil, yn ein hymgynghoriad Papur Gwyn ym mis Hydref 2022, ac yn wir yn ystod craffu. A hoffwn fynegi fy niolch i'r holl Aelodau a'r pwyllgorau am eu hystyriaeth a'u craffu ar y Bil hwn. Rwy'n arbennig o ddiolchgar i Joel James am weithio gyda ni ar ei welliant, a fydd yn helpu i sicrhau perthynas briodol rhwng cynghorau tref a chymuned a'u clercod. Hoffwn ddiolch i Adam Price am ei ymgysylltiad sylweddol â'r Bil hwn. Gwnaethom gytuno ar rai o'i welliannau yn y pwyllgor ac roeddem yn cefnogi egwyddor llawer o rai eraill, ond yn anghytuno, weithiau, ar y modd. Mae eich cyfraniadau wedi sicrhau bod y Bil hwn yn y sefyllfa orau y gall fod, ac rwy'n ddiolchgar iawn i chi. Rwy'n ddiolchgar i'r holl randdeiliaid ac arbenigwyr sydd wedi cyfrannu eu barn a'u harbenigedd yn ystod gwaith craffu deddfwriaethol y Bil. Hefyd i swyddogion Llywodraeth Cymru a Chomisiwn y Senedd am eu cefnogaeth i mi ac Aelodau drwy gydol taith y Bil hwn. Rwy'n gobeithio y bydd y Senedd yn cefnogi'r darpariaethau sydd wedi'u hystyried a'u llunio'n dda sydd yn y Bil hwn.

Dwi’n edrych ymlaen nawr at glywed barn fy nghyd-Aelodau ar y Bil. Diolch yn fawr.

Yn gyntaf oll, hoffwn ddiolch unwaith eto, i holl dîm y Bil am eu holl waith—maen nhw wedi rhoi llawer iawn o waith i mewn i hwn. Hefyd, a gaf i ddiolch i Adam Price a'r Cwnsler Cyffredinol am eich ymgysylltiad hael drwy'r broses? Er nad oeddem bob amser yn cytuno â phethau, roedd yn gyfle iach i ddod at ein gilydd.

Er ein bod wedi ein tristáu, neu rwyf i'n drist, na dderbyniwyd mwy o'n gwelliannau, megis ein gwelliant hygyrchedd, a fyddai wedi gwneud pleidleisio'n bersonol yn fwy hygyrch i bawb, rydym yn ddiolchgar bod ein gwelliannau sy'n cynnwys cynnydd yn y cyfnod rhybudd o 45 diwrnod i 60 diwrnod y bydd person ar ôl hynny yn cael ei gofrestru i bleidleisio heb gais. Fel yr wyf wedi crybwyll ym mhob cyfnod y Bil, mae angen i ni fod yn ofalus gyda gwybodaeth pobl, ac mae pobl yn aml yn dymuno aros yn ddienw am reswm da, felly rydym yn falch bod y cyfnod rhybudd hwn wedi'i ymestyn. Hefyd, derbyniwyd ein gwelliant sy'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gynnal ymgynghoriad cyn gwneud unrhyw reoliadau treialu mewn perthynas â chofrestru etholiadol heb gais hefyd gan y Senedd, ac rwy'n ddiolchgar amdano.

Hoffwn ddiolch hefyd i Joel James am yr holl waith y mae wedi'i wneud ar welliannau 23 a 24, sy'n sicrhau nad yw clercod yn gallu dod yn gynghorwyr cymuned, sir a bwrdeistref sirol, a fydd yn sicrhau bod eu rolau fel swyddogion—swyddogion priodol—yn annibynnol ac nad ydynt wedi'u cymell yn wleidyddol. Rydym yn ddiolchgar fod y newidiadau hyn hefyd yn cael eu derbyn.

Llywydd, er fy mod yn cydnabod faint o waith a wnaed yn y Bil o bob ochr i'r Siambr hon, rwy'n ofni na allwn ei gefnogi'n llawn, hyd yn oed wedi'i ddiwygio, oherwydd yn bennaf ein gwrthwynebiad i'r cofrestriad i bleidleisio heb gais.

Un canlyniad, fodd bynnag, o'r Bil, a gafodd ei yrru drwy'r broses hyd yma, oedd, yn amlwg, y drosedd newydd o ddichell a gyflwynwyd gan Adam Price. Nawr, gwn fod hynny wedi diflannu, ond roedd eich ymrwymiad yn y Siambr yr wythnos diwethaf i'w groesawu'n fawr, a chafodd ei nodi yn y rhaglen ddeddfwriaethol yn gynharach heddiw. Mae hynny'n rhoi hyder i mi y gallwn fwrw ymlaen â hynny a dechrau ailadeiladu'r ymddiriedaeth y mae gwir angen i ni ei wneud.

Hoffwn ddiolch unwaith eto i bawb am eu gwaith ar y Bil hwn, ond am y rheswm a rannais nawr, bydd y grŵp Ceidwadol yn pleidleisio yn erbyn yng Nghyfnod 4.

Byddwn ni ym Mhlaid Cymru yn cefnogi'r Bil pwysig yma oherwydd y cynnydd y mae'n cynrychioli o ran diwygio democrataidd yng Nghymru, a phrif ganolbwynt, wrth gwrs, y Bil, o ran cofrestru awtomatig, fel oedd y Cwnsler Cyffredinol yn sôn, fydd yn sicrhau bod ein democratiaeth ni yn gallu cynrychioli barn ein dinasyddion yn fwy effeithiol. Rŷn ni hefyd yn croesawu rhai agweddau eraill ar y Bil yr oedd y Cwnsler Cyffredinol wedi cyfeirio atyn nhw, sef ymgais i sicrhau gwell amrywiaeth o fewn ein strwythurau democrataidd ni, ar lefel Senedd Cymru ac ar lefel llywodraeth leol, a hynny unwaith eto er mwyn sicrhau bod ein democratiaeth ni yn gallu adlewyrchu'r gymdeithas yn gyfan oll, felly, a hefyd creu a theilwra cynlluniau unigol i fynd i'r afael â diffyg cynrychiolaeth o ran rhai adrannau pwysig o'r gymdeithas. Felly, rŷn ni'n croesawu'r elfennau positif hynny.

Rŷn ni yn siomedig, fel y crybwyllwyd gan Peter Fox, fod yna rai gwelliannau ddim wedi cael eu derbyn gan y Llywodraeth, er enghraifft, y gwelliannau oedd yn ymwneud â hygyrchedd—gallu pobl ddall, er enghraifft, i gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd mewn ffordd gydradd. Hefyd, rŷn ni yn siomedig iawn o hyd â gwrthodiad y Llywodraeth o ran gosod y system etholiadol ar sail ieithyddol gydradd, a gosod y system etholiadol o dan safonau'r Gymraeg, a dŷn ni dal yn gobeithio y bydd y Llywodraeth yn newid ei barn ynglŷn â hynny. 

Roedd nifer o bethau eraill oedd wedi cael eu hawgrymu yn ystod y broses o drafod, er enghraifft, ymgais i ddefnyddio'r gallu sydd gennym ni i reoleiddio effaith negyddol posibl deallusrwydd artiffisial, fideos ffug, deepfake, ac yn y blaen. Mae Lee Waters wedi cynnig rhai sylwadau ynglŷn â hyn ar sail y seminar roedd e'n rhan ohono fe yn Singapôr yn ddiweddar. Rwy'n gobeithio y bydd hwn yn bwnc y gallwn ni ddychwelyd ato fe maes o law, ac os nad os yna weithredu ar lefel y Deyrnas Gyfunol, fe ddylem ni yn sicr ddefnyddio'r pŵer sydd gyda ni i reoleiddio ein democratiaeth ni ein hunain yng Nghymru.

Rwy'n croesawu'r gwelliannau mi oedd y Llywodraeth wedi'u derbyn. Byddwn i wedi hoffi gweld mwy o ymgysylltu a mwy o barodrwydd i gydweithio, i adlewyrchu'r ffaith nad oes gan y Llywodraeth fwyafrif yn y lle yma. Mi fyddwn ni yn cefnogi y Cyfnod 4, ond heb fod yna rai o'r gwrthbleidiau yn cefnogi'r Llywodraeth ar y pwynt yma, mi fyddai'r Bil yma yn cael ei golli. Felly, mae'n rhaid, dwi'n credu, gwella y ffyrdd rŷn ni'n cydweithio'n drawsbleidiol ar draws y Senedd, i adlewyrchu rhifyddeg ein democratiaeth ni, a bod yna ddim monopoli gan unrhyw blaid, gan gynnwys y blaid lywodraethol, ar wirionedd neu syniadau da.

Mi ddylwn i gyfeirio, fel oedd y Cwnsler Cyffredinol a Peter Fox wedi cyfeirio, at un o bynciau trafod mawr y Bil yma, sef y cwestiwn yma o ddichell, sydd yn bwnc hanfodol o bwysig ar gyfer nid yn unig ein democratiaeth ni yng Nghymru, ond ar draws y byd ar hyn o bryd. Dŷn ni'n edrych ymlaen nawr i gydweithio ar y sail drawsbleidiol honno wrth inni gymryd y syniad yma a'i roi ar waith yng nghyfrwng y Bil oedd wedi cael ei grybwyll yn y rhaglen ddeddfwriaethol yn gynharach heddiw.

Mae'n bwysig ein bod ni'n mynd i'r afael â diffyg ymddiriedaeth yn ein gwleidyddiaeth ni, oherwydd dŷn ni'n wynebu her a chreisis mewn democratiaeth. Fe welon ni y canran isel oedd wedi cymryd rhan yn yr etholiad cyffredinol yng Nghymru—dim ond 56 y cant—felly mae yna heriau gyda ni o ran cryfhau ein democratiaeth ni. Buaswn i'n dweud mai dim ond drwy ysbryd trawsbleidiol, cydweithredol, pawb yn cynnig syniadau, pawb yn ceisio gweithio gyda'i gilydd i gyrraedd y nod mae'n siŵr ein bod ni i gyd yn ei rannu, sef cael y ddemocratiaeth fwyaf hyfyw posibl y gallwn ni ei chael yng Nghymru—. Yn yr ysbryd hwnnw, byddwn ni'n cefnogi'r Bil yng Nghyfnod 4. Rŷn ni'n croesawu'r cynnydd mae e'n ei gynrychioli, ond yn edrych ymlaen at gario ymlaen i'r bennod nesaf yn y Bil arall wnes i ei grybwyll gynnau.

Mae gen i ychydig o eiriau i'w dweud, mewn gwirionedd, oherwydd bod Peter Fox ac Adam Price wedi ymdrin â meysydd allweddol iawn yma. Ond hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r rhai sy'n ymwneud â'r Bil hwn hyd yma, gan gynnwys y Cwnsler Cyffredinol a'r swyddogion, Aelodau ar draws y Siambr a'r staff eraill hefyd.

Rwy'n croesawu'r sefyllfa yr ydym wedi ei chyrraedd. Cafwyd trafodaethau sylweddol a gwaith caled i gyrraedd man lle rwy'n credu ein bod yn symud ymlaen mewn perthynas â sut y gallwn wneud ein hunain yn dryloyw ac yn atebol mewn gwirionedd. Mae'n rhaid i ni gofio bod angen i ni weithredu ag uniondeb a gonestrwydd, ac mae'r Bil hwn yn sicrhau ein bod yn cymryd camau i gyrraedd hynny. Fel y dywedodd Adam, mae angen i ni wella iechyd ein democratiaeth yma yng Nghymru, a sicrhau bod mwy o bobl yn cymryd rhan. Rydym wedi mynd trwy etholiad cyffredinol lle cawsom y gyfradd isaf o bobl yn cymryd rhan—56 y cant eleni, sydd mewn gwirionedd i lawr o ffigur 2019 sef 67 y cant. Dylai hynny fod yn her wirioneddol ac yn rhybudd amserol i ni i gyd yma yn y Siambr, yn enwedig wrth i ni symud ymlaen at 2026 a sicrhau bod gennym Senedd wirioneddol gynrychioliadol yma yng Nghymru.

Felly, rwy'n edrych ymlaen, yn olaf, at y camau a gymerir, yn enwedig o ran cyflwyno Bil a deddfwriaeth i fynd i'r afael â'r materion sy'n ymwneud â dichell fwriadol. Mae'r Bil hwn yn gam pwysig ac angenrheidiol i sicrhau bod Cymru'n fwy democrataidd, yn fwy rhydd ac yn decach. Mae'n un cam ar ffordd nad yw, gobeithio, yn rhy hir i sicrhau ein bod yn cael y Gymru ddemocrataidd yr ydym yn ei haeddu a'i hangen. Diolch yn fawr iawn.

Y Cwnsler Cyffredinol nawr i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n croesawu'r holl sylwadau a gyflwynwyd. Gan gyfeirio at sylwadau Jane Dodds yn olaf oll, mae iechyd ein democratiaeth, rwy'n credu, yn fater mor bwysig. O ran y pwyntiau a godwyd gennych rydym i gyd yn ymwybodol ohonynt ac wedi cael sylwadau arnynt. Rydym yn cydnabod pa mor bwysig yw hi i'n sefydlogrwydd, ond hefyd i'n rhyddid sylfaenol. Wrth gwrs, mae'r gallu i wneud y newidiadau hyn heddiw—a'r rhain yn newidiadau radical iawn—yn dod o Ddeddf Cymru 2017. Roedd yn un o'r prif rannau pam roeddwn i mor gefnogol i'r Ddeddf honno, oherwydd os nad oes gennych reolaeth dros eich system etholiadol, rydych chi'n cael eich dadrymuso i bob pwrpas, ac mae ein gallu ni heddiw i wneud newid radical yn etholiadol ac i foderneiddio ein system yn bwysig iawn.

Os caf gyfeirio at sylwadau Peter Fox, rwy'n siomedig iawn nad yw'r wrthblaid Geidwadol yn cefnogi'r Bil hwn. Mae'n rhaid i mi ddweud reit ar y dechrau roeddwn bob amser yn meddwl na fyddech chi fel grŵp, oherwydd mae'r Blaid Geidwadol wedi cefnogi pob math o ddulliau o atal pleidleiswyr dros y blynyddoedd diwethaf. Mae mor siomedig eich bod mewn gwirionedd yn gwrthwynebu cyflwyno cofrestru awtomatig a'r posibilrwydd y bydd 400,000 o etholwyr eraill o Gymru ar y gofrestr etholiadol. Rydw i mor siomedig oherwydd rwy'n amau mai dyna'r prif reswm pam eich bod chi mewn gwirionedd yn gwrthwynebu'r Bil hwn—oherwydd ei fod yn agor democratiaeth mewn ffordd a fyddai'n llawer mwy cynhwysol yn fy marn i ac yn cynnwys llawer mwy o bobl. Rwy'n credu eich bod wedi cael trafferth dod o hyd i resymau dros wrthwynebu'r Bil hwn. Rwy'n gobeithio y byddwch chi'n ailystyried, ond rwy'n amau y bydd hynny'n digwydd mewn gwirionedd.

Adam, o ran y pwynt a godoch chi, rwyf yn cymryd sylw manwl o'r pwyntiau rydych chi'n eu gwneud ar amrywiaeth. Mae amrywiaeth a chynwysoldeb yn rhan bwysig iawn o'r Bil penodol hwn. Mewn gwirionedd, mae'r Bil hwn yn mynd â ni ymhellach yn y meysydd penodol hynny rwy'n credu nac mewn unrhyw ddeddfwriaeth flaenorol arall. Mae'r materion sy'n ymwneud â digideiddio'r gofrestr etholiadol yn agor y drws i newid radical, dramatig iawn a sylfaenol iawn. Rwy'n credu bod y ddeddfwriaeth hon yn gam arwyddocaol iawn ymlaen.

Diolch am y gefnogaeth. Rwy'n annog pob Aelod nawr i gefnogi Cyfnod 4 fel y gall y ddeddfwriaeth radical hon—sy'n torri tir newydd ar gyfer y DU—fynd ymlaen i gael Cydsyniad Brenhinol. Diolch.

Fe fydd yna bleidlais nawr yn unol â Rheol Sefydlog 26.50C. Mae'n rhaid cynnal pleidlais wedi'i chofnodi ar gynigion Cyfnod 4. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, byddwn ni'n symud yn syth i'r cyfnod pleidleisio. 

Dydw i ddim yn gwybod beth sydd o'i le ar fy sgrin, ond ni allaf ymuno â'r pleidleisio. A gaf i bleidleisio ar lafar?

Cewch, rwy'n caniatáu i'r bleidlais gael ei bwrw ar lafar os oes problem.