Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar a gwelliant 2 yn enw Jane Hutt.

Eitem 9 sydd nesaf, dadl Plaid Cymru: Cymru a Llywodraeth nesaf y Deyrnas Unedig. Galwaf ar Heledd Fychan i wneud y cynnig.

Cynnig NDM8624 Heledd Fychan

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi:

a) y gefnogaeth drawsbleidiol yn y Senedd i Gymru gael ei chyfran deg o gyllid canlyniadol HS2; a

b) ymrwymiad blaenorol Llywodraeth Cymru i ddatganoli cyfiawnder ac asedau Ystâd y Goron yng Nghymru yn llawn.

2. Yn gresynu at fethiant maniffestos Plaid Lafur y DU a'r Ceidwadwyr i ymrwymo i gyflawni ar ewyllys bendant y Senedd a Llywodraeth Cymru ar y materion hyn.

3. Yn credu bod hyn yn dangos ymhellach fod swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi dyddio ac nad yw'n gwasanaethu buddiannau pobl Cymru mewn modd effeithiol. 

4. Yn galw ar Lywodraeth nesaf y DU i ddiddymu rôl Ysgrifennydd Gwladol Cymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ac eleni’n nodi 25 mlynedd ers datganoli, mae’n gyfle i edrych nôl ar y chwarter canrif diwethaf ond hefyd edrych ymlaen. Wrth edrych yn ôl, amhosib ydy peidio â meddwl am effaith polisïau llymder y Ceidwadwyr dros y 14 mlynedd diwethaf ar ein cenedl, heb sôn, wrth gwrs, am Brexit. Amhosib hefyd ydy anghofio sawl gwaith rydym ni wedi clywed, ers hynny, 'Wel, mi fuasai pethau’n wahanol petasai'r Blaid Lafur yn dal mewn grym yn San Steffan', neu, fel yn fwy diweddar, 'Pan fyddan nhw mewn grym.'

Fodd bynnag, fel y daeth yn amlwg mewn cyfweliad diweddar ar S4C gyda'r un y disgwylir yn eang iddi fod yn Ysgrifennydd Gwladol nesaf Cymru, nid yw hyn wedi'i warantu mewn unrhyw ffordd. Ac fel y dangosodd ei geiriau’n glir, mae anghydbwysedd pŵer amlwg a dwfn yn parhau i ddiffinio’r berthynas rhwng Cymru a San Steffan.

Cymerwch, er enghraifft, ddatganoli cyfiawnder a phlismona, safbwynt polisi sefydledig Llywodraeth Cymru, y mae ei fanteision clir yn cael eu cadarnhau gan gorpws sylweddol o ymchwil academaidd ddibynadwy, gan gynnwys y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru, a wfftiwyd yn ddi-hid gan Jo Stevens fel ffidlan gyda strwythurau; gwrthod adfer yn llawn ein pwerau i wneud penderfyniadau ynghylch cyllid ôl-UE—a ddisgrifiwyd, yn gywir ddigon, gan y Prif Weinidog ei hun ychydig dros ddeufis yn ôl fel ‘gwrthdroi lladrad Llywodraeth y DU’—gyda chynrychiolwyr Cymru, yn hytrach na Llywodraeth Cymru yn benodol, yn rheoli sut y caiff ei wario; gwadu datganoli Ystad y Goron i Gymru a'i hamddifadu o werth £4 biliwn o gyllid HS2, a diystyru'r anghyfiawnder fel pe bai'n ddibwys; ac unwaith eto, mynegiant democrataidd y Senedd, penderfyniad nad oes unrhyw un yn ei wneud yn ysgafn wrth bleidleisio o blaid pleidlais o ddiffyg hyder mewn Prif Weinidog, yn cael ei fychanu fel dim mwy na 'stỳnt wleidyddol'. Pe na byddech yn gwybod ei bod hi'n Aelod Llafur, fe gaech faddeuant am gymryd mai darpar Ysgrifennydd Gwladol Torïaidd oedd hi, yn anrhydeddu traddodiad ei phlaid o geisio tanseilio llwybr datganoli, rhywbeth y maent wedi'i wneud yn arbennig o frwd dros y blynyddoedd diweddar.

Ond mae’r ffaith mai Jo Stevens oedd yn siarad, sef prif lais Cymru o fewn Llywodraeth Lafur y DU yn ôl pob golwg o'r wythnos nesaf ymlaen, yn tanlinellu, ni waeth pwy sydd yn Rhif 10 Stryd Downing, fod dirmyg a hunanfodlonrwydd San Steffan mewn perthynas â Chymru yn nodwedd gyson. Am y rheswm hwn, nid oes gennym unrhyw hyder yn rôl Ysgrifennydd Gwladol Cymru, ac rydym yn galw am ddileu’r swydd a throsglwyddo ei swyddogaethau i Lywodraeth Cymru. Mewn gwirionedd, mae'n hen bryd gwneud hyn, gan fod esblygiad datganoli yng Nghymru wedi amlygu natur gynhenid hynafol y swydd. I ddyfynnu John Morris, deiliad y swydd yn ystod gweinyddiaethau Wilson a Callaghan:

'Y bumed olwyn ar y goets seneddol yw bodolaeth yr Ysgrifennydd Gwladol yn yr Alban a Chymru... Ychydig o ddyletswyddau sydd ganddynt yn dilyn dyfodiad datganoli, a llai fyth ar ôl trosglwyddo pwerau deddfwriaethol i'r Cynulliad. Yn fy mhrofiad i fel deiliad y swydd am dros bum mlynedd, mae'n amhosibl cyfiawnhau'r swyddi hyn heddiw.'

Wel, dyfyniad o araith a wnaeth yn ôl yn 2013 oedd hwnnw, ac ers hynny, wrth gwrs, mae soffistigeiddrwydd cymwyseddau datganoledig y Senedd wedi parhau i aeddfedu yn unol ag ewyllys ddemocrataidd pobl Cymru, ac eto, nid yw'n ymddangos bod y ddwy brif blaid yn gallu diosg eu hen agwedd mai San Steffan sy'n gwybod orau, ac maent yn mynnu sbecian dros ysgwydd deddfwrfeydd Cymru ar bob cyfle. Ymhellach, mae geiriau John Morris hefyd yn awgrymu paradocs sylfaenol ynghylch cwmpas y rôl, sef bod gan y swydd fraint weithredol bwerus ac anghymesur dros faterion Cymreig er bod ei chyfrifoldebau dydd i ddydd wedi crebachu’n sylweddol dros y 25 mlynedd diwethaf.

Mewn termau deddfwriaethol, ymgorfforir hyn gan ddarpariaeth adran 114 yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006, sy’n galluogi’r Ysgrifennydd Gwladol i roi feto ar ddeddfwriaeth y Senedd, yr ‘opsiwn niwclear’ fel y'i gelwir, a ddefnyddiwyd gan Ysgrifennydd yr Alban i rwystro Bil cydnabod rhywedd Llywodraeth yr Alban. Ond yn fwy na hyn, mae swyddfa sydd i fod i hyrwyddo buddiannau Cymru yn Llywodraeth y DU wedi cael ei defnyddio fwyfwy yn lle hynny fel llwyfan i bardduo llais unigryw’r Senedd, yn ogystal â megino'r syniad nawddoglyd fod angen i San Steffan afael yn llaw Cymru bob amser. Nid yw hynny'n wir.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

A wnewch chi dderbyn ymyriad? Diolch am dderbyn yr ymyriad. Mae gennyf ddiddordeb mawr yn eich cynnig heddiw, gan fy mod wedi gweld dicter gan Blaid Cymru wrth iddynt ddweud bod colli wyth AS o Gymru yn sgil adolygu'r ffiniau yn golygu rywsut fod llai o lais gan Gymru ar lefel Llywodraeth y DU, ond yn yr un modd, yr hyn y mae eich cynnig yn galw amdano heddiw yw dileu llais Cymru o amgylch bwrdd Cabinet Llywodraeth y DU. Onid dicter ffug llawn o anghysondeb cyn etholiad cyffredinol yw hyn gan Blaid Cymru?

Dim o gwbl. Os edrychwch ar fanylion y cynnig, rydym yn sôn am drosglwyddo’r grym i Lywodraeth Cymru, fel y byddai mwy nag un unigolyn yn gwneud y penderfyniad hwnnw, a byddai gennym ni yma yn y Senedd, gan eich cynnwys chi, lais yn y penderfyniad hwnnw. A yw’n iawn fod un unigolyn yn dweud eu bod yn siarad ar ran Cymru? Ni chredaf fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi dangos ei fod yn llais i’r Senedd hon, ac ni chredaf fod Jo Stevens ychwaith, yn ôl pob golwg, yn llais i’r Senedd hon. Bydd Llywodraeth Cymru mewn gwell sefyllfa i wneud y penderfyniadau hynny. A hefyd, dylai pob un o Weinidogion Cabinet y DU ddangos diddordeb yng Nghymru ac edrych ar y Deyrnas Unedig gyfan. Nid ydynt yn gwneud hynny. Pam cyfyngu hynny i un rôl nad yw'n rheoli na'n mynegi ein barn mewn gwirionedd? Felly, na, nid wyf yn derbyn bod hyn yn gysylltiedig â'r etholiad mewn unrhyw ffordd.

Drwy gyfnod yr Ysgrifennydd Gwladol sydd ar fin gadael yn ei swydd, boed o ran y ffordd y maddeuodd anwireddau ynghylch terfynau cyflymder diofyn, ei fethiant llwyr i ddadlau y dylai Cymru gael ei chyfran deg o gyllid HS2, a'r ffordd y gwnaeth fwrw amheuaeth ar ddidueddrwydd awduron adroddiad y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru, fe welsom nad yw’r sedd honno o amgylch y bwrdd yn golygu unrhyw beth os na all llais unigryw Cymru a llais y Senedd hon ddylanwadu ar y penderfyniadau a wneir. Ac ar sail ar y cyfweliad y soniwyd amdano eisoes, nid yw'n ymddangos bod gan ei olynydd, Jo Stevens, unrhyw fwriad o gwbl i newid trywydd ac ymddiried yng Nghymru i reoli meysydd polisi lle ceir achos cadarn dros ddatganoli pellach.

Nid oes angen amau democratiaeth Gymreig. Mae'n haeddu'r parch a'r urddas y mae ganddi hawl iddynt ar ôl y mandad a sicrhawyd gan ddau refferendwm a chwe etholiad cenedlaethol yn olynol, sydd bob amser wedi dychwelyd mwyafrif clir o blaid datganoli. Am y rheswm hwn, rwy'n annog yr Aelodau yma i gefnogi ein cynnig a sicrhau bod y penderfyniadau a wneir gennym yma yn y Siambr hon yn cael eu parchu a’u cynnal.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Dwi'n galw nawr ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1. 

Gwelliant 1—Darren Millar

Dileu popeth ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:

Yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth y DU i drydaneiddio rheilffordd gogledd Cymru a'r ffaith mai Cymru yw'r unig genedl bargeinion twf yn y DU.

Yn credu bod hyn yn dangos bod swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn gwasanaethu buddiannau pobl Cymru yn effeithiol.

Yn galw ar Lywodraeth nesaf y DU i sicrhau bod llais Cymru yn parhau i gael amlygrwydd yn y Cabinet drwy benodiad Ysgrifennydd Gwladol Cymru.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch, Lywydd. Rwy'n cynnig gwelliant 1 a chyfeiriaf hefyd at dystiolaeth ddogfennol yn fy areithiau blaenorol sy'n dangos mai Blair, Brown a Balls oedd penseiri cyni.

Fel pob plaid yma, mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi darparu cyllid canlyniadol i Gymru yn sgil HS2. Byddai’r amcangyfrif o £4 biliwn yn hwb i’r economi, a gellid ei ddefnyddio i uwchraddio seilwaith yng Nghymru. Mae fy nghyd-Aelodau a minnau wedi dadlau dros hyn yn gyson gyda Llywodraeth y DU. Fodd bynnag, rydym hefyd yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth y DU i fuddsoddi £1 biliwn ar gyfer trydaneiddio rheilffordd gogledd Cymru. Fodd bynnag, ar ôl chwarter canrif o Lafur Cymru yn methu defnyddio’r pwerau sydd ganddynt eisoes yn effeithiol, mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn sefyll yn gadarn yn erbyn rhagor o ddatganoli cynyddol nawr. Nid yw datganoli cyfrifoldeb yn fecanwaith sy'n siŵr o wella pethau, ddim o bell ffordd. Edrychwch ar y GIG yng Nghymru, gyda mwy na 21,000 yn aros dros ddwy flynedd am driniaeth, o gymharu ag oddeutu 200 yn Lloegr, gyda phoblogaeth ugain gwaith yn fwy o faint. Ac yn anffodus, mae ein sector addysg wedi dod yn adnabyddus am dangyflawni'n gyson ac yn ddifrifol o gymharu â gweddill y DU, er gwaethaf ymroddiad y staff.

Nid yw Plaid Lafur y DU eu hunain wedi ymrwymo i ddatganoli’r heddlu a chyfiawnder oedolion, gydag Ysgrifennydd yr wrthblaid dros Gymru, Jo Stevens, yn datgan bod y problemau presennol gyda throseddu yn rhy bwysig i ddechrau ffidlan gyda chyfrifoldebau’r heddlu, llysoedd a charchardai yng Nghymru, gyda maniffesto Llafur y DU ond yn datgan, 'Byddwn yn gweithio gyda Llywodraeth Lafur Cymru i ystyried datganoli cyfiawnder ieuenctid.' Yn y cyd-destun hwn, dylid nodi, pan adawodd Llywodraeth Lafur ddiwethaf y DU, fod troseddu’n rhemp, ond fod cyfraddau troseddu wedi mwy na haneru o dan Lywodraethau Ceidwadol y DU ers 2010.

Fel y nodais dro ar ôl tro wrth y Cwnsler Cyffredinol, mae nifer o ffactorau sy’n cael eu hanwybyddu’n rhy aml mewn trafodaethau ar ddatganoli cyfiawnder, yn enwedig mater real iawn troseddau trawsffiniol. Yn wahanol i’r Alban a Gogledd Iwerddon, mae gan Gymru ardal boblog iawn sy'n ffinio â Lloegr, a dyna pam fod oddeutu 95 y cant o’r troseddu yn y gogledd, er enghraifft, yn gweithredu'n drawsffiniol, gyda'r nesaf peth i ddim ar sail Cymru yn unig. Beirniadais gomisiwn Thomas eto ddoe am wneud un cyfeiriad yn unig at droseddau trawsffiniol, gydag uned droseddu cyfundrefnol rhanbarthol gogledd-orllewin Lloegr yn dweud wrthyf fod eu tystiolaeth i’r comisiwn ar hyn wedi’i hanwybyddu i raddau helaeth.

Fel y dywedodd cyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Simon Hart, nid oes unrhyw awydd cyhoeddus i ddatganoli Ystad y Goron yng Nghymru, a byddai gwneud hynny’n darnio’r farchnad ac yn gohirio datblygiad pellach prosiectau allweddol yn y sector ffermydd gwynt arnofiol ar y môr. Fel yr ychwanegodd,

'daw'r pwyslais a'r ysgogiad gan fuddsoddwyr, aelodau'r cyhoedd ac awdurdodau porthladdoedd, nid gan genedlaetholwyr sy'n dymuno edrych ar bopeth drwy brism eu sylfaen bŵer eu hunain.'

Mae Ystad y Goron yn gweithio’n agos gyda Llywodraeth Cymru a Cyfoeth Naturiol Cymru i reoli cynaliadwyedd hirdymor y tir a gwely’r môr, yn ogystal â manteision economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol ehangach i Gymru. Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod, Janet Finch-Saunders, flwyddyn yn ôl wrth y rheini sy’n dal i fynnu cipio mwy o rym, peidiwch â gwastraffu amser y Senedd yn parablu am fwy o ddatganoli pan allem fod yn gwneud y defnydd gorau yn lle hynny o’r pwerau sydd gennym eisoes a gwneud Cymru'n llwyddiant.

O ran swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru, mae’n ddiflas fod yr un testun siarad cenedlaetholgar wedi codi ei ben unwaith eto, wedi’i ysgogi gan ddyhead ac awydd Plaid Cymru i hollti ac ansefydlogi. Swyddfa Cymru yw eiriolwr gorau Cymru yn San Steffan. Ni all Plaid Cymru ddadlau nad yw Llywodraeth y DU yn gwrando digon ar Gymru gydag un anadl, a dadlau wedyn dros dawelu ei llais yng Nghabinet y DU gyda'r anadl nesaf. Nid oes ond angen inni edrych ar drafnidiaeth, gyda mwy na £2.3 biliwn o fuddsoddiad gan y DU yn rheilffyrdd Cymru ers 2019, y mwy na £2.5 biliwn o gyllid ffyniant bro sydd wedi’i wasgaru ledled Cymru, a’r parodrwydd i weithio gyda chymunedau lleol i helpu i’w grymuso i wrthwynebu agendâu digroeso fel y mandadau 20 mya gan Lywodraeth Cymru, i weld manteision diweddaraf cael eiriolwr cryf o blaid Cymru yn eistedd wrth fwrdd y Cabinet yn San Steffan.

Fe fyddwn ni felly—ni fyddwch yn synnu fy nghlywed yn dweud—yn pleidleisio yn erbyn cynnig Plaid Cymru yn ogystal â gwelliant Llywodraeth Cymru. Dim ond Llywodraeth Geidwadol yn y DU fydd yn torri trethi pobl ymhellach, yn darparu £1 biliwn i drydaneiddio prif reilffordd gogledd Cymru, yn dod ag ynni niwclear yn ôl i ogledd Cymru, yn cadw pont Hafren yn rhydd o dollau, yn rhoi caniatâd i gymunedau wneud penderfyniadau ynghylch terfynau cyflymder 20 mya, ac yn darparu £1 biliwn mewn cyllid ffyniant bro parhaus ar gyfer cymunedau Cymru.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, y Cyfansoddiad a Swyddfa'r Cabinet i gynnig yn ffurfiol welliant 2.

Mae'n ddrwg gennyf, roedd fy enw i lawr i siarad ar hyn.

Gwelliant 2—Jane Hutt

Dileu'r cyfan ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:

Yn nodi llwyddiant datganoli dros y 25 mlynedd diwethaf o ran cyflawni newid radical i bobl Cymru.

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda pha Lywodraeth bynnag a etholir nesaf yn y DU i helpu i gyflawni argymhellion y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru.

Yn cytuno bod un llywodraeth Geidwadol ar ôl y llall yn y DU wedi tanseilio setliad datganoli Cymru ac yn nodi gyda phryder bod maniffesto'r blaid Geidwadol yn cynnwys mesurau a fyddai'n tanseilio datganoli ymhellach, gan gynnwys diddymu Deddf yr Undebau Llafur (Cymru) sy'n helpu i amddiffyn gweithwyr y sector cyhoeddus ac ehangu'r Bil Cefnogi Gyrwyr i gynnwys Cymru.

Yn nodi pwysigrwydd cael perthynas adeiladol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU.

Yn cydnabod yr angen am Lywodraeth yn y DU sy'n parchu ac yn hyrwyddo datganoli gan greu Cyngor y Cenhedloedd a’r Rhanbarthau a ategir gan waith rhynglywodraethol cryf ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru penodedig ar gyfer materion Cymreig yng nghabinet y DU.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Yn ffurfiol.

Peidiwch â phoeni, Jenny Rathbone. Dim ond cynnig y gwelliant mae hi.

Mae'n ddrwg gennyf.

Mae'n iawn. Nid wyf wedi anghofio. Galwaf ar Adam Price nawr ac yna byddaf yn galw arnoch chi, Jenny. Sut y gallwn eich anghofio?

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd Gwladol Cymru—mae'n fy atgoffa o un o'r swyddi gweddilliol hynny o'r gorffennol pell y rhythwn arnynt yn ystod seremonïau'r wladwriaeth. Mae mor ddiangen, waeth iddynt wisgo hetiau plu neu ysgwyddarnau ddim. Mae'n debyg i Arglwydd Uchel Lyngesydd y Deyrnas Unedig. Yn hanesyddol, dyna oedd teitl swyddog uchaf y Llynges Frenhinol, ond ers 1964, mae fel arfer yn swydd a lenwir gan aelod o'r teulu brenhinol. Y Brenin ydyw ar hyn o bryd. Fe'i disgrifir fel teitl heb reolaeth weithredol uniongyrchol, a chredaf mai dyna'r diffiniad o Ysgrifennydd Gwladol Cymru i bob pwrpas, teitl a grëwyd, wrth gwrs ym 1964, 60 mlynedd yn ôl. Mae bron mor ddefnyddiol i Gymru â swydd Canghellor Dugiaeth Caerhirfryn i drigolion Caerhirfryn. Nid cynrychiolydd Cymru yn y Cabinet mo'r swydd hon, ond cynrychiolydd y Cabinet yng Nghymru. Dyna'r gwirionedd. Cafodd ei chreu a’i chynnal er mwyn creu naratif amgen o ran lle mae’r mandad democrataidd, felly mae yno i gystadlu â dilysrwydd democrataidd y sefydliad hwn a’r Llywodraeth y mae'n dibynnu ar ei hyder wrth gwrs.

Pe bai unrhyw un o ddifrif yn credu ei bod yn swydd effeithiol, a fyddem wedi cael sgandal HS2 a’r arian a gafodd ei ddwyn oddi ar Gymru? A fyddai’r diwydiant dur ym Mhort Talbot yn gwegian ar ymyl y dibyn fel y mae pe bai’n ddull effeithiol, yn darian go iawn i bobl Cymru? Nid dyna ydyw. Edrychwch ar yr hanes ers 1964. Cafwyd 22 o Ysgrifenyddion Gwladol Cymru. Dim ond pump ohonynt, gallech ddweud, oedd yn ddatganolwyr o argyhoeddiad. Pe baech yn bod yn arbennig o hael, efallai y gallech ychwanegu Alun Michael fel chweched. Roedd y gweddill i gyd yn amheus o ddatganoli, yn Llafurwyr a Cheidwadwyr, ac wrth gwrs, yr hyn sydd gennym yn Ysgrifennydd Gwladol yr wrthblaid dros Gymru ar hyn o bryd yw rhywun o'r traddodiad hwnnw sy'n amheus o ddatganoli. Nid oes unrhyw amheuaeth ynglŷn â hynny. Sut arall y gallech fynd o gomisiwn Thomas yn argymell yn glir y dylid datganoli cyfiawnder troseddol yn gyfan gwbl i Gymru—am resymau blaengar, da iawn—i gomisiwn Brown, a oedd yn dipyn o fatsien wleb, a dweud, 'Gallwch gael y gwasanaeth prawf a chyfiawnder ieuenctid', i faniffesto Llafur Cymru, sy'n dweud:

'Bydd Llywodraeth Lafur y DU yn gweithio gyda Llywodraeth Lafur Cymru i ystyried datganoli cyfiawnder ieuenctid'?

Nid yw'r math hwnnw o iaith amwys yn golygu unrhyw beth o gwbl, mewn gwirionedd. A

'bydd Llywodraeth Lafur nesaf y DU yn edrych ar ddatganoli gwasanaethau'.

Credaf ein bod yn gweld y cyfeiriad teithio'n glir, ac unwaith eto, o dan Ysgrifennydd Gwladol yr wrthblaid sy'n amheus o ddatganoli.

Nid wyf yn nihilydd. Efallai fy mod yn genedlaetholwr, ond nid wyf yn nihilydd. Tra byddwn yn y Deyrnas Unedig hon, rwyf am i sefydliadau'r Llywodraeth ar bob lefel weithio ar ran pobl Cymru. Felly, y rheswm pam fy mod yn erbyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru yw am nad yw'n gweithio i Gymru. Nid oes pwysau na grym i'w llais. Llestr gwag, ym mhob ystyr, yn llythrennol ac yn drosiadol, yw Tŷ Gwydyr. Yn hytrach na chael Ysgrifennydd Gwladol Cymru, pe byddech chi'n creu rhywbeth tebyg i Ganada er enghraifft, sefydliadau ffederal neu led-ffederal a chanddynt lefelau gwahanol o lywodraeth, yn creu Ysgrifennydd Gwladol dros gysylltiadau rhynglywodraethol ac yn creu strwythurau a chytundebau statudol, yn hytrach na chonfensiwn fformiwla Barnett, fod gennych rywbeth wedi’i ysgrifennu mewn rheolau y gellid ei orfodi, ac ochr yn ochr â hynny wedyn fod gennych strwythurau cysylltiadau rhynglywodraethol y gellid eu cynnal gan adran bwerus ar gyfer cysylltiadau rhynglywodraethol, byddai hwnnw'n strwythur gwleidyddol a fyddai’n parchu natur amlwladol y Deyrnas Unedig hon. Onid yw hynny, hyd yn oed o safbwynt unoliaethol, yn well na’r hyn sydd gennym ar hyn o bryd, sef deilen ffigys, ffasâd? Nid yw'n real ac nid yw'n cyflawni, a dyna pam fod angen inni gael gwared arno.

Jenny Rathbone.

Rwy'n ymddiheuro, Lywydd.

Roeddech yn rhy awyddus, ac nid yw hynny'n broblem.

Wel, rhywbeth felly. Beth bynnag, rwy'n ymddiheuro am dorri ar eich traws.

Er ei bod yn gyfleus i Blaid Cymru bersonoli’r gwrthwynebiad i ddatganoli ar sail sylwadau a wnaed gan un unigolyn, sef Ysgrifennydd Gwladol yr wrthblaid dros Gymru, rwy'n credu bod angen inni symud y tu hwnt i hynny, gan fod angen inni ddechrau creu cynghreiriau. Mae pob un ohonom yn y Siambr hon yn cytuno bod dynodi HS2 yn brosiect Cymru a Lloegr yn afluniad a chamddefnydd gwarthus o’r Saesneg ac yn sarhad ar y strwythurau y mae angen inni eu creu i gael set fwy cydlynol a chytûn o reolau, nid yn unig i Gymru ond i Brydain gyfan. Mae rhanbarthau Lloegr yn cael eu gwasanaethu lawn cyn waethed â Chymru gan y trefniadau presennol.

Yn gynharach eleni, galwodd Andy Burnham am gyfansoddiad newydd wedi’i godio ar gyfer y DU i fynd â grym oddi ar San Steffan, wrth iddo feirniadu'r giwed fach sy'n rhedeg gwleidyddiaeth Prydain. Ac mae llyfr newydd gan yr Athro Paul Collier o Brifysgol Rhydychen yn rhoi’r bai am yr anghydraddoldeb cynyddol ledled y DU ar hen uniongrededd economaidd sy’n blaenoriaethu grymoedd y farchnad i adfywio rhanbarthau a adwyd ar ôl yn ein gwlad a thu hwnt. Yn anad dim, mae’n condemnio dull gweithredu anymyraethol a thrahaus un maint i bawb biwrocratiaeth ganolog fel Trysorlys y DU, lle gellir dod o hyd i'r rhan fwyaf o’r 50 o bobl fwyaf pwerus yn y DU. Ni allwn barhau fel hynny. Nid dyna'r ffordd ymlaen, ac nid yw'n adlewyrchu difrifoldeb yr argyfwng gwleidyddol yn ein gwlad.

Rwy'n siŵr fod pob un ohonom wedi taro ar lefelau o ddifaterwch a dihidrwydd ar garreg y drws ymhlith pobl sy'n teimlo nad oes unrhyw un byth yn gwrando arnynt, felly pam trafferthu pleidleisio pan nad ydynt yn rhagweld unrhyw newid yn eu bywydau a'u brwydr i oroesi. Mae angen i bob un ohonom fod o ddifrif ynghylch y niferoedd o bobl na fyddant yn trafferthu pleidleisio neu sydd wedi wynebu rhwystrau bwriadol rhag pleidleisio, sy'n gwahaniaethu yn erbyn pobl nad ydynt yn gyrru, nad ydynt byth yn teithio dramor ac nad ydynt yn gymwys eto i gael pàs bws. Mae hyn, ynddo'i hun, yn warthus ac yn sarhad ar ddemocratiaeth.

Mae angen i ni dalu sylw hefyd i'r niferoedd sy'n llyncu addewidion y prosiect poblyddiaeth o dan arweiniad Nigel Farage. Mae Farage yn wych am fanteisio ar drallod ac anobaith cymunedau a adawyd ar ôl. Dyna pam ei fod yn sefyll yn Clacton; dyna pam y lansiodd ei—credaf iddo gael ei alw'n 'brosiect'; yn sicr, nid oedd yn faniffesto—ym Merthyr Tudful, er na weithiodd hynny'n rhy dda, am fod pobl Merthyr Tudful yr un mor ddig gydag ef ag yw ef gyda ni. Ac mae Clacton ei hun yn enghraifft dda o gymuned a adwyd ar ôl, er ei bod yn ne-ddwyrain Lloegr, sy’n gyfoethog ar y cyfan. Mae’n rhannu llawer o nodweddion cyffredin â chymunedau glan môr sy’n crebachu ledled Prydain.

Nid yw dim newid yn opsiwn, a newidiadau cyfansoddiadol yw’r hyn sydd ei angen arnom i estyn allan at bobl eraill ledled Prydain i geisio cael rhywfaint o gonsensws. Roeddwn yn arbennig o hoff o adroddiad y comisiwn ar ddyfodol y DU o dan arweiniad Gordon Brown, a chredaf ei fod yn gynghreiriad yn ei ymgais i ddatrys setliad cyfansoddiadol a fydd yn rhoi’r pwerau sydd eu hangen ar Gymru i gael dull mwy cydlynol o ddelio â'r materion sy’n ein hwynebu. Fel y dywed Andy Burnham, byddai cyfansoddiad ysgrifenedig yn codeiddio'r berthynas rhwng llywodraethau cenedlaethol, lleol a rhanbarthol fel bod democratiaeth yn gweithio'n iawn. Nid yw'n gweithio'n iawn ar hyn o bryd, ac mae'n rhaid gwneud penderfyniadau gan roi ystyriaeth briodol i wahanol safbwyntiau o ble bynnag rydych chi'n digwydd bod yn byw ac yn ei gynrychioli. Felly, mae'n rhaid inni ymgynghreirio â maer Manceinion Fwyaf a holl arweinwyr rhanbarthol eraill Lloegr, boed yn feiri neu’n benaethiaid awdurdodau lleol.

Mae'n rhaid inni gefnogi'r syniad o ailwampio'r ail Siambr anetholedig lawn sgandal. Hoffem weld cynrychiolaeth gyfrannol ar gyfer Tŷ’r Cyffredin. Gallem gael canlyniad gofidus iawn yn sgil y trefniadau cyntaf i’r felin ar 4 Gorffennaf, lle bydd gennym fwyafrif afiach o fawr i'r blaid rwy'n falch o’i chynrychioli, ond byddai cael mwyafrif mor fawr yn wael iawn i ddemocratiaeth. Felly, bydd gennym waith meddwl o ddifrif, ac mae angen inni estyn allan at gymunedau eraill a ffurfio achos cyffredin dros y newidiadau cyfansoddiadol sydd eu hangen arnom.

Roeddwn yn cytuno â llawer o'r hyn a ddywedodd Jenny a'r ysbryd y gwnaethoch chi ei ddweud ynddo, a gwn eich bod wedi gofyn inni beidio â gwneud y ddadl hon yn un bersonol, ond i mi, roedd y ffordd drahaus y gwnaeth Jo Stevens ddiystyru'r achos dros ddatganoli pwerau cyfiawnder a phlismona yn llawn fel 'ffidlan' yn arwyddocaol iawn, oherwydd rwy'n credu bod pawb ohonom wedi cael gweld y ddeilen ffigys a ddisgrifiwyd gan Adam Price. Roedd yn bradychu'r anwybodaeth, neu'r haerllugrwydd efallai, a arddangosir yn aml gan wleidyddion—yn y ddwy blaid unoliaethol—nad yw datganoli o ddiddordeb nac o bwys i neb ond anoracs cyfansoddiadol. Byddai unrhyw un sy'n malio'n wirioneddol am les cymdeithas Cymru yn gwybod na allai unrhyw beth fod ymhellach o'r gwir, fel yr amlinelloch chi, Jenny, ac yn achos pwerau cyfiawnder a phlismona yn benodol, mae cymaint o dystiolaeth ymarferol, y tu hwnt i'r drafodaeth gyfansoddiadol, sy'n dangos bod y status quo yn anfantais fawr i Gymru.

Gadewch inni edrych ar y system cyfiawnder troseddol. Yr wythnos diwethaf clywsom rybuddion enbyd gan swyddogion Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF yn dweud y bydd carchardai ledled Cymru a Lloegr yn orlawn mewn mater o ddyddiau ar ôl yr etholiad cyffredinol, ac fel y nododd llywydd Cymdeithas y Llywodraethwyr Carchardai yn gywir ddigon, mae hon yn sefyllfa a ragwelwyd ers peth amser oherwydd camreoli Llywodraeth y DU, sydd ynddo'i hun yn adlewyrchiad o'r modd y mae dull San Steffan o ymdrin â chyfiawnder troseddol mor sylfaenol doredig. Fe wyddom wrth gwrs mai Cymru a Lloegr sydd â'r cyfraddau carcharu uchaf yn Ewrop gyfan, gyda nifer y carcharorion fesul 100,000 o'r boblogaeth ddwywaith y lefel a welwyd ganrif yn ôl, ac eto, mae dull mor llawdrwm o ymdrin â throseddu wedi profi'n rhyfeddol o aneffeithiol fel ffordd o atal troseddu. Mae cyfraddau aildroseddu yn parhau'n uchel; mae lefelau troseddu yng Nghymru—ac eithrio'r flwyddyn yr effeithiwyd arni gan COVID yn 2020—wedi codi flwyddyn ar ôl blwyddyn dros y degawd diwethaf, ac nid yw rhagfarnau ac anghydraddoldebau cymdeithasol byth yn bell o'r wyneb yn ein system cyfiawnder troseddol, megis y ffaith—y ffaith gywilyddus—fod pobl o gefndiroedd du, Asiaidd a lleiafrifol ethnig wedi eu gorgynrychioli ar bob lefel o'r system cyfiawnder troseddol yng Nghymru. O'r ystadegau diweddaraf sydd gennym, roedd 51 o bob 10,000 o Gymry du yn y carchar o'i gymharu â 14 o bobl wyn, a mwy o bobl ddu o dan ofal y gwasanaethau prawf hefyd. Mae hyd eu dedfrydau'n hirach hefyd, a'r ddedfryd gyfartalog rhwng 2010 a 2020 wyth mis a hanner yn hirach i bobl ddu na diffynyddion gwyn. Mae'r rhain yn arwyddion clir o anghydraddoldeb systemig yn seiliedig ar hil, sy'n tanseilio ein nodau polisi cyfiawnder cymdeithasol yn llwyr.

Yn y cyfamser wrth gwrs, mae'r digwyddiadau diweddar pryderus, ac ofnadwy yn wir, yng ngharchar y Parc ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn arwydd o fethiant llwyr y model preifateiddio a orfodwyd ar Gymru ac o dueddiadau ehangach o gynnydd mewn achosion o ymosodiadau gan garcharorion ar garcharorion a chan garcharorion ar staff. Ni ellir caniatáu i hyn barhau.

Felly, gadewch inni droi at gyflwr plismona. Mae effaith cyni'r Torïaid wedi'i gofnodi'n dda; mae'n gondemniad o'u cyfnod mewn grym mai dim ond newydd ddychwelyd i'r lefel yr oeddent arni yn 2010 y mae niferoedd yr heddlu yng Nghymru. Mae ein heddluoedd wedi cael eu gorfodi hefyd i weithredu deddfwriaeth anystyriol a didostur, megis Deddf Trefn Gyhoeddus 2023, sy'n cyflawni fawr o ddim heblaw gosod beichiau diangen ar eu hadnoddau.

Nawr, rwy'n siŵr y bydd Aelodau Llafur, o bosibl, yn ysu i ddweud wrthyf mai'r personél sydd mewn grym, yn hytrach na'r system ei hun sydd ar fai yma, ac mae'n deg dweud, wrth gwrs, mai anaml y bu gennym Lywodraeth yn y DU sydd wedi trin rheolaeth y gyfraith gyda'r fath ddibristod â'r Llywodraeth Dorïaidd hon. Ond bydd unrhyw un sy'n gobeithio gweld adfywio sefydliadau cyfraith a threfn o dan Starmer yn siomedig iawn. Mae twll du o hyd at £18 biliwn fan lleiaf yng nghynlluniau gwariant Llafur. A chan nad yw cyllideb y Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi'i chlustnodi, heb newid radical i'r strategaeth ariannol, golyga hyn y gallwn ddisgwyl toriadau pellach i gyfiawnder a phlismona o San Steffan a fydd yn effeithio'n uniongyrchol ar Gymru.

Wrth gwrs, mae'r adroddiad heddiw gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru yn dangos y bydd cyllideb Llywodraeth Cymru, sy'n cynnal llawer o'r bylchau hyn yn ymyl garw datganoli, yn wynebu toriadau dwfn, ac yn cynnal y gweithredoedd yn y glasbrintiau sy'n ceisio lliniaru effeithiau'r ymyl garw sy'n creu cymaint o niwed i ddinasyddion Cymru, yn enwedig menywod Cymru, yn y system cyfiawnder troseddol, fel sydd wedi'i amlinellu mewn adroddiad ar ôl adroddiad. Felly, nid yw newid gan Keir Starmer ond yn golygu'r un peth i Gymru, sef status quo sy'n ein cosbi o ran pwerau ac adnoddau. Felly, na, nid ffidlan yw hyn, mae'n ymwneud â'r angen am ddiwygio sylfaenol a radical i wasanaethu buddiannau gorau pobl Cymru, diwygiad yr ydym am ei weld ac y dywedodd Llywodraeth Cymru ei bod yn ei gefnogi. Ond ni all ddigwydd pan fydd ewyllys y Senedd a Llywodraeth ein gwlad yn cael ei anwybyddu, ei wadu a'i wyrdroi gan Ysgrifennydd Gwladol yn eistedd wrth fwrdd Cabinet yn Llundain.

Mae maniffesto Keir Starmer a sylwadau aelodau o’i Gabinet yn awgrymu’n gryf y bydd yn rhaid i Lywodraeth Cymru fynd ati i ailgloddio ffos ar y gyfer y dŵr coch croyw. Roeddwn i ychydig yn ansicr o’r alwad yn y cynnig i ddileu swydd yr Ysgrifennydd Gwladol. Fel Tom Giffard, gwnes i bendroni am ychydig ai gwell yw sicrhau rhyw lais i Gymru o amgylch y bwrdd yn 10 Downing Street? Ond fel gwnaeth Adam Price ddweud yn gryf ac yn groyw, y gwir amdani, os ŷn ni'n edrych ar hanes y rôl, yw ein bod ni wedi cael llawer gormod o George Thomas a John Redwood, a dim digon o gwbl o Cledwyn Hughes a Ron Davies.

Ers gormod o amser yn Whitehall, mae Cymru wedi bod yn ôl-ystyriaeth ar y gorau. Ar y gwaethaf, rydym wedi gweld dirmyg llwyr tuag at anghenion pobl Cymru. Trefnodd George Thomas fod £0.25 miliwn yn cael ei ddwyn oddi wrth deuluoedd dioddefwyr Aberfan er mwyn arbed rhywfaint o arian i'r Trysorlys, tra bo John Redwood wedi anfon £100 miliwn o grant bloc Cymru yn ôl i'r Trysorlys ar ôl difrïo teuluoedd un rhiant yn Llaneirwg.

Yn fwy diweddar, fe gaewyd llysoedd ac fe adeiladwyd carchardai heb unrhyw ystyriaeth o wir angen pobl Cymru. Fe anfonwyd menywod ein gwlad i garchardai cannoedd o filltiroedd o’u cartrefi. A nawr rydym yn gweld methiant llwyr y rôl i sicrhau cyllido teg i Gymru.

Dylai anghenion pobl Cymru gael eu hystyried gan holl adrannau Whitehall wrth wneud penderfyniadau polisi. Ni ddylai fod yn ôl-ystyriaeth ac ni ddylai fod yn fater o un unigolyn yn ceisio eu hatgoffa. Ar hyn o bryd, rydym yn gweld dro ar ôl tro fod Llywodraeth Cymru yn cael ei diystyru a'i heithrio o'r bwrdd gwneud penderfyniadau. Ac rwy'n cytuno efo Jenny, mae angen inni gydweithredu; nid wyf yn nihilydd, nac Adam ychwaith. Mae angen inni gydweithio gyda'n gilydd er budd pobl Cymru.

Ond mae rôl Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi dyddio. Mae angen ei hanfon i'r llyfrau hanes. Mae angen iddi ymuno ag Ysgrifennydd Gwladol India a'r Ysgrifennydd Gwladol dros y Trefedigaethau. Nawr, yn 2024, mae gennym Lywodraeth ac mae gennym Senedd. Mae gennym lais democrataidd pobl Cymru y dylid ei gydnabod a'i barchu yn Whitehall. Hyd y gwelaf i, nid yw'r sefyllfa bresennol yn creu unrhyw fudd i bobl Cymru. Fe'i gwelir gan sefydliad y DU fel swydd is yn y Cabinet heb fawr o ddylanwad, os o gwbl. Ond fe roddodd y rôl gyfle o leiaf i John Redwood ymarfer ei sgiliau meimio. Diolch yn fawr.

Sawl gwaith rydym ni yn y Siambr hon wedi cytuno y dylid datganoli Ystad y Goron i Gymru? Dyma ewyllys sefydledig y Senedd hon. Ni ddylem orfod parhau i wneud y pwynt. Mae Llywodraeth Cymru yn honni eu bod yn cytuno â ni. Yr unig drafodaeth y dylem ei chael yw pryd a sut—a hynny gyda mwy o frys—ac nid 'os'. Ac eto, yng nghyd-destun yr etholiad cyffredinol hwn, dyma ni eto. A hoffech chi wybod beth mae maniffesto Llafur i Gymru yn ei ddweud am ddatganoli Ystad y Goron? Dim byd. Nid yw'r geiriau 'Ystad y Goron' yn cael eu crybwyll. A wnaeth Llafur Cymru geisio eu cael i mewn yno hyd yn oed? Unwaith eto, Plaid Cymru yw'r unig rai sy'n cyflwyno'r achos y gallwn ac y dylem fod â rheolaeth dros ein hadnoddau naturiol yng Nghymru ac y gellir ac y dylid eu rhoi i weithio er budd pobl a chymunedau Cymru.

Felly, gadewch inni ailadrodd y dadleuon eto. Mae rheolaeth dros asedau Ystad y Goron yn yr Alban eisoes wedi'i ddatganoli, ac yn 2021-22, cynhyrchodd y rhain dros £15.7 miliwn yn uniongyrchol i drysorlys yr Alban, a hynny heb sôn am y cyfleoedd buddsoddi a thwf, tua £25.5 biliwn i gyd, a gynrychiolir gan raglen economi las yr Alban y mae'r rheolaeth dros asedau Ystad y Goron yn ei gwneud yn bosibl. Nid oes unrhyw reswm nac achos y gellir dadlau drosto pam y dylai'r Alban fod â rheolaeth dros y cyfryw asedau a refeniw, heb i Gymru allu cael hynny hefyd. Mae asedau Ystad y Goron yng Nghymru yn werth £853 miliwn. Byddai rheolaeth drostynt yn rhoi'r refeniw sydd ei angen arnom i greu cronfa gyfoeth sofran Gymreig—rhywbeth, unwaith eto, y mae Llywodraeth Cymru yn honni ei bod yn ei gefnogi mewn egwyddor, ond nad yw wedi gwneud dim oll i'w gyflawni.

Gwyddom fod gan Ystad y Goron rôl ganolog i'w chwarae yn y pontio i sero net yng Nghymru. Mae moroedd Cymru yn eiddo delfrydol mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy ar y môr—eto, rydym wedi clywed hyn oll gymaint o weithiau, onid ydym? Mae potensial economaidd ynni adnewyddadwy ym môr Iwerddon a'r môr Celtaidd yn cynnig cyfleoedd ar gyfer swyddi a hyfforddiant gwyrdd newydd, yn ogystal â chynhyrchu ynni cynaliadwy. Ond er mwyn gwireddu unrhyw un o'r addewidion hyn ynghylch buddion cymunedol, twf gwyrdd a chynhwysol a chyfleoedd gwaith, mae angen rheolaeth ar Ystad y Goron arnom; mae angen i ni allu pennu'r telerau ar gyfer dyfarnu lesoedd a chytundebau datblygu, gan gynnwys gofynion ar fuddion cymunedol, sgiliau a datblygu cadwyni cyflenwi lleol. Fel y mae, rwy'n poeni'n ddifrifol y bydd y cyfleoedd hyn yn llithro—mae'n bosibl eu bod eisoes yn llithro—drwy ein bysedd.

Ddydd Gwener, yn ystod dadl arweinwyr BBC Cymru, haerodd Vaughan Gething ei fod wedi cael popeth y gofynnodd amdano ar ddatganoli pellach i Gymru. O hyn, rwy'n cymryd felly na wnaeth ofyn am ddatganoli Ystad y Goron, heb sôn am gyllid teg na symiau canlyniadol HS2. Daw ymrwymiadau maniffesto Llafur y DU ar Ynni Prydain Fawr yn syth o lyfr syniadau Boris Johnson ynglŷn â chodi'r gwastad. Mae'n endid niwlog, yn gwmni ynni neu'n gyfrwng buddsoddi, gyda phencadlys yn yr Alban a swyddfa gangen yng Nghymru efallai. Bydd yn darparu cyllid ar gyfer datblygiadau gwynt ar y môr, y bydd eu helw'n llifo'n ôl i dde-ddwyrain Lloegr yn y pen draw. Nid yw'n addo dim mwy na pharhad o'r duedd oesol i'n hadnoddau naturiol gael eu defnyddio i lenwi'r coffrau yn Llundain. 

A dyna'r patrwm ehangach sy'n ailadrodd yma, onid e? Cymru'n cael ei chymryd yn ganiataol ar y gorau, gyda phŵer ac elw'n llifo i lawr ac allan ar hyd yr M4. Ar ei ddarllediad etholiadol ar gyfer y BBC, rhybuddiodd yr Athro Richard Wyn Jones fod Llafur yn bwriadu troi'r cloc yn ôl ar ddatganoli, gan ddychwelyd pŵer i Swyddfa Cymru a'r Ysgrifennydd Gwladol mewn ffordd nad yw hyd yn oed y Torïaid wedi'i wneud. Rwy'n meddwl ei fod yn llygad ei le, a'r hyn sy'n waeth yw fy mod yn credu bod Llywodraeth Lafur Cymru yn hapus i eistedd nôl a gadael i hynny ddigwydd. Mae cynsail yno hefyd, onid oes? Yn 2018, pleidleisiodd Llywodraeth Cymru yn erbyn cynnig Plaid Cymru o ddiffyg hyder yn yr Ysgrifennydd Gwladol ar y pryd, Alun Cairns, ar ôl iddo roi feto ar forlyn llanw Bae Abertawe.

Dylai trechu'r Llywodraeth Geidwadol fod yn ffynhonnell gobaith. Ond mewn cymaint o ffyrdd, fe fydd yn fwy o'r un peth i Gymru: mwy o'r un crebachu o San Steffan; mwy o'r un marweidd-dra economaidd; mwy o'r un cyni, gyda chymaint â £935 miliwn o bosibl o doriadau i wasanaethau cyhoeddus ar y ffordd. Yn yr etholiad hwn, mae Plaid Cymru wedi gwneud achos cadarnhaol dros fwy o degwch ac uchelgais i Gymru, dros fwy o reolaeth dros ein ffawd economaidd, a mwy o atebolrwydd wrth wneud penderfyniadau economaidd. Mae'n achos y byddwn yn parhau i'w wneud wrth inni edrych y tu hwnt i'r etholiad hwn, wrth inni fynd â'r frwydr at Lywodraeth newydd y DU. Ni wnawn adael iddynt gymryd Cymru yn ganiataol. Diolch yn fawr.

Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid a'r cyfansoddiad yn awr—Rebecca Evans.

Diolch. Bum mlynedd ar hugain yn ôl i ddydd Llun nesaf, trosglwyddodd y rhan fwyaf o'r swyddogaethau yr arferid eu gwneud gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru i Gynulliad Cenedlaethol cyntaf erioed Cymru. Am y tro cyntaf, cafodd penderfyniadau ar iechyd, addysg, tai, trafnidiaeth, datblygu economaidd a llawer o feysydd eraill eu gwneud gan Aelodau'r Cynulliad a etholwyd yma gan bobl Cymru.

Mae'r chwarter canrif hwn wedi rhoi bywyd i bolisïau di-ri, gan ymateb i anghenion a dyheadau penodol ein gwlad. Yn bwysig, mae'r trefniadau llywodraethu sy'n ein galluogi i gyflawni'r polisïau hyn wedi dod yn nodwedd barhaol o dirwedd gyfansoddiadol y Deyrnas Unedig.

Ni fu heb ei heriau. Mae'r tensiynau yn sgil y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd a'r straen a achoswyd gan unoliaetholdeb cyhyrog Llywodraeth ddiwethaf y DU wedi amlygu gwendidau ein setliad cyfansoddiadol. Mae'r Ceidwadwyr yn San Steffan wedi bwrw ymlaen dro ar ôl tro gyda deddfwriaeth mewn meysydd datganoledig heb ganiatâd y Senedd. Fe wyddom y byddent yn mynd ymhellach pe byddent yn cael cyfle, ar ôl ymrwymo i ailgymhwyso Deddf Undebau Llafur 2016, ac addo ymestyn y Bil cefnogi gyrwyr i gynnwys Cymru, er bod terfynau cyflymder yn fater datganoledig. Byddai hyn yn sarhad ar ein democratiaeth.

Fe wnaethom sefydlu'r Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru i helpu i archwilio'r modd y diogelwn ein setliad datganoli ac i ystyried atebion newydd ar gyfer cryfhau a diogelu ein sefydliadau a etholir yn ddemocrataidd. Yn gynharach eleni, fe wnaethom gyhoeddi ein hymateb i adroddiad terfynol y comisiwn. Fe wnaethom dderbyn casgliadau'r comisiwn a'i 10 argymhelliad, ac rydym yn parhau i fod yn ymrwymedig i weithredu'r argymhellion hynny. Mae'r camau yr ydym eisoes wedi'u cymryd yn dangos yr ymrwymiad hwnnw'n glir. Rydym wedi dyrannu £1 filiwn ychwanegol i gefnogi'r agenda uchelgeisiol hon drwy ein trafodaethau cyllidebol fel rhan o'r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru, ac rydym wedi dechrau ar y gwaith o sefydlu panel cynghori arbenigol i gynorthwyo gyda'r argymhelliad ar arloesedd democrataidd.

Wrth gwrs, ni ellir cyflawni rhai o argymhellion y comisiwn heb gydweithrediad a chytundeb Llywodraeth y DU. I'r perwyl hwnnw, mae'n werth myfyrio ar ein llwyddiannau yn y gorffennol wrth weithio gyda Llywodraethau olynol y DU i sicrhau bod cynigion a wnaed gan gomisiynau blaenorol yn cael eu cyflawni. Gwireddwyd llawer o argymhellion comisiwn Richard yn sgil pasio Deddf Llywodraeth Cymru 2006, gan roi'r gwahaniad rhwng y Llywodraeth a'r Ddeddfwrfa a phwerau deddfu sylfaenol ar gyfer y Senedd. Ac arweiniodd cyflwyno argymhellion Comisiwn Silk, drwy ddwy Ddeddf Cymru arall, at ddatganoli cyllidol a'r gallu i ddiwygio ein Senedd a'i siapio i adlewyrchu a gwasanaethu'r bobl a gynrychiolwn yn well.

Ni allem fod wedi sicrhau'r datblygiadau hynny a'r setliad cyfansoddiadol sydd gennym heddiw heb berthynas adeiladol rhyngom ni a Llywodraeth y DU. O'n rhan ni, byddwn yn parhau i geisio cydweithrediad, yn hytrach na rhaniad, er mwyn sicrhau'r canlyniadau gorau i bobl Cymru.

Yn gynharach y mis hwn, pleidleisiodd y Senedd yn unfrydol o blaid galw am ei chyfran deg i Gymru o gyllid o wariant Llywodraeth y DU ar HS2, ac mae'r cynnig yn nodi'r gefnogaeth drawsbleidiol honno'n briodol. Ac rwy'n manteisio ar y cyfle hwn i dynnu sylw cyd-Aelodau at fy llythyr yr wythnos hon mewn perthynas â symiau canlyniadol HS2, er mwyn i bawb ohonom ddefnyddio'r ffigurau cywir yn y gofod hwnnw, oherwydd pan fyddwn yn gwneud yr achos hwnnw gyda'n gilydd, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod yn defnyddio'r ffigurau cywir, sef, yn y bôn, fod £350 miliwn wedi'i golli i Gymru o ganlyniad i gamgategoreiddio HS2. Byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU—unrhyw Lywodraeth y DU—i ailgategoreiddio HS2 fel prosiect ar gyfer Lloegr yn unig ac i roi ein cyfran deg i ni o'r cyllid canlyniadol, ac i gynnal adolygiad ehangach o gymhariaeth gyda'r Adran Drafnidiaeth i sicrhau mwy o wrthrychedd mewn penderfyniadau ariannu ac i fynd i'r afael ag effaith y categoreiddiad mewn prosiectau rheilffyrdd yn y dyfodol. 

Soniais yn gynharach ein bod wedi derbyn argymhellion y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru a'n hymrwymiad parhaus i'w cyflawni, ac mae hynny'n cynnwys ein hymrwymiad i ddatganoli Ystad y Goron a chyfiawnder. Mae ein safbwynt ar ddatganoli Ystad y Goron i Gymru, yn unol â'r sefyllfa yn yr Alban, yn un hirsefydlog. Mae'r setliad presennol mewn perthynas ag ynni yn cyfyngu ar ein gallu i gyflawni polisi yng Nghymru sy'n adlewyrchu ein blaenoriaethau ac anghenion cenedlaethau'r dyfodol. Fe wnaethom groesawu argymhellion y comisiynwyr ynglŷn â grŵp arbenigol i gynghori ar sut y gellid diwygio'r setliad datganoli i gefnogi ein huchelgeisiau, a'r pwyslais ehangach ar wella cysylltiadau rhynglywodraethol, o ystyried y rhyngweithio rhwng polisi Llywodraeth y DU a pholisi datganoledig mewn perthynas ag ynni a newid hinsawdd. Rydym am weithio gyda Llywodraeth y DU i ddatganoli Ystad y Goron mewn ffordd sy'n cynnal y cynnydd allweddol sy'n cael ei wneud ar weithgarwch yng Nghymru, gan gynnwys ar ffermydd gwynt arnofiol ar y môr, ac i ddod â setliadau cyllid tecach i Gymru.

Argymhellodd y comisiwn hefyd y dylid datganoli cyfiawnder a phlismona i Gymru, ac unwaith eto, mae hynny'n adlewyrchu ein huchelgais hirdymor iddynt gael eu datganoli yn eu cyfanrwydd. Ond rydym hefyd wedi bod yn glir fod datganoli maes mor fawr ac mor gymhleth yn galw am ddull graddol, ac roedd y comisiwn yn cytuno. Rydym wedi galw dro ar ôl tro am ddatganoli cyfiawnder ieuenctid a phrawf fel dau faes lle gallwn ddechrau cyflawni gwelliannau cydgysylltiedig go iawn i ddinasyddion Cymru, ac rydym yn gobeithio cael cyfle i weithio gyda Llywodraeth y DU sydd wedi ymrwymo i archwilio'r opsiynau ar gyfer cyflawni.

Ym mhob un o'r meysydd hyn, ac eraill, mae datblygu a chynnal perthynas gref ac effeithiol gyda Llywodraeth y DU, ac yn wir, gyda rhannau eraill o'r undeb, yn hanfodol. Rhaid i'r cysylltiadau hynny gael eu hategu gan fecanweithiau priodol sy'n cefnogi ac yn hwyluso cydweithredu. Er bod ein perthynas o ddydd i ddydd fel Gweinidogion â Llywodraeth y DU, yn gwbl briodol, gyda'n cymheiriaid portffolio yn Whitewall—felly, pan fyddwn eisiau siarad am ynni, rydym yn siarad â'r Gweinidog ynni; ar ffiniau, rydym yn siarad â'r Gweinidog ffiniau; ar gyllid, rydym yn siarad â Gweinidogion y Trysorlys; ac ar gaffael, rydym yn siarad â'r Gweinidogion sy'n gyfrifol am gaffael—credwn y gall Ysgrifennydd Gwladol Cymru chwarae rôl gadarnhaol ac adeiladol, a sicrhau bod gan Gymru lais ar y lefel uchaf o wneud penderfyniadau yn Llywodraeth y DU. Rydym eisiau gweithio gyda Llywodraeth y DU i gyflawni dros bobl Cymru, ac rydym angen Llywodraeth y DU—[Torri ar draws.] O'r gorau. Rwy'n tynnu tua'r terfyn, ond ewch amdani.

Da iawn. Rwy'n ceisio deall eich mathemateg ar HS2. Fe ddywedoch chi eich bod yn credu ei fod yn £350 miliwn. Hoffwn i chi ymhelaethu ar hynny—o ble rydych chi'n cael y £350 miliwn? Mae hynny'n awgrymu bod gwir gost HS2 oddeutu £7 biliwn, ond fe wyddom fod rhan Euston ohono oddeutu £5 biliwn. Mae cymal cyntaf HS2 yn £44 biliwn, a byddai HS2 yn gyfan yn golygu ein bod yn cael swm canlyniadol o tua £4 biliwn. Felly, a wnewch chi egluro o ble rydych chi'n cael eich £350 miliwn?

Rwy'n fwy na hapus i wneud hynny. Ysgrifennais at bob cyd-Aelod yr wythnos hon, ac anfon esboniad i bawb, gan gynnwys faint roeddem wedi'i gael gan Lywodraeth y DU ym mhob un o'r blynyddoedd ariannol drwy ein mecanweithiau—neu y byddem wedi ei gael gan Lywodraeth y DU ym mhob un o'r blynyddoedd ariannol—ers dechrau adeiladu HS2. Felly, rwy'n hapus i ailddosbarthu hwnnw ar ôl y cyfarfod heddiw. Rwyf wedi rhoi briff technegol i arweinydd Plaid Cymru gan swyddogion ar y mater hwn, ac esboniad dwy dudalen, ond rwy'n hapus i ddosbarthu hwnnw i'r holl gyd-Aelodau yn ogystal er mwyn sicrhau ein bod i gyd ar yr un dudalen.

Lywydd, rydym i gyd ar yr un dudalen, rwy'n credu, pob un ohonom, ar draws pob plaid, yn yr ystyr fod yn rhaid i Gymru gael ei chyfran deg o gyllid. Ond yn yr un modd, mae'n bwysig ein bod yn defnyddio'r ffigurau cywir, oherwydd maent yn cael eu defnyddio yn y Siambr hon, ond yn y cyfryngau hefyd nawr, ac rwy'n meddwl bod eglurder yn bwysig. Ond rwy'n hapus i ddosbarthu'r holl wybodaeth y byddant ei hangen i'r holl gyd-Aelodau.

Hoffwn orffen felly, Lywydd, drwy ddweud bod angen Llywodraeth arnom yn y DU sy'n parchu datganoli ac sy'n barod i weithio gyda ni hefyd, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r gwelliant.

Heledd Fychan nawr i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Llywydd, a diolch i bawb sydd wedi cyfrannu i'r ddadl hon.

Gwnaeth Mark Isherwood y pwynt ein bod wedi cael cefnogaeth drawsbleidiol i HS2, ond nid wyf yn deall pam, felly, fod hynny'n cysylltu ag amddiffyn yr Ysgrifennydd Gwladol. Wedi'r cyfan, maent wedi methu darparu'r swm canlyniadol hwnnw i Gymru, felly mae'n siŵr fod eich pwynt yn dangos, hyd yn oed pan fo Llywodraeth Geidwadol yn y DU, hyd yn oed pan geir Ysgrifennydd Gwladol Cymru sy'n cynrychioli etholaeth Gymreig, eu bod yn methu cyflawni dros Gymru. Felly, gallant anwybyddu ewyllys y Senedd, ewyllys unedig y Senedd, a dal i beidio â chyflawni dros Gymru. Felly, nid wyf yn deall sut mae'r pwyntiau hynny'n cysylltu â'i gilydd.

Fe wnaethoch chi sôn hefyd am Simon Hart, a ddywedodd nad oes awch cyhoeddus am ddatganoli Ystad y Goron. Unwaith eto, Ysgrifennydd Gwladol Cymru—neu un blaenorol—sy'n honni ei fod yn siarad dros bobl Cymru ac nad yw'n dangos unrhyw ddealltwriaeth o ewyllys y Senedd hon ychwaith. Felly, rwy'n credu eich bod wedi darlunio gyda'r ddau bwynt hynny pam mae swydd yr Ysgrifennydd Gwladol mor ddiangen bellach.

Fe darodd Adam yr hoelen ar ei phen o ran bod yn gynrychiolydd y Cabinet yma yng Nghymru. Dyna'r union bwynt, onid e? A'r hyn y ceisiwn ei ddweud yma, a'r hyn rwy'n siomedig amdano yn safbwyntiau Ysgrifennydd y Cabinet, yw: pam nad yw Llywodraeth Cymru am gael y cyfrifoldeb hwn? Pam eich bod chi eisiau i un unigolyn wneud y galwadau hyn ac esgus siarad dros Gymru, yn hytrach na chael y llais hwnnw i'n Senedd a'n Llywodraeth ein hunain yng Nghymru? Nid yw hynny—. Wel, nid yw'n gwneud synnwyr.

Jenny Rathbone—rwy'n cytuno. Roeddech chi'n dweud am un unigolyn ac nad yw'n bersonol, ond rwy'n credu ei fod yn mynd y tu hwnt i hynny, fel y dangosodd Sioned Williams wrth ymateb. Nid yw'n ymwneud ag un unigolyn, ond mae'n symptomatig o'r swydd honno y gall un person ddiystyru mewn gwirionedd, oherwydd, pan soniodd Ysgrifennydd y Cabinet am yr holl bethau yr ydym yn cytuno arnynt yma, wel, yn sicr felly, rydym am i rywun gael y drafodaeth honno gyda Llywodraeth y DU sy'n cynrychioli ein safbwyntiau, nid i fynd yn groes i lais cyfunol y Senedd hon. Mae pawb ohonom yma wedi cyfeirio at yr holl bethau yr ydym yn cytuno yn eu cylch, ac nid dim ond ni fel gwleidyddion. Lle ceir arbenigwyr, lle ceir paneli, lle ceir tystiolaeth ddiamheuol i ddangos pam mae angen y newidiadau hyn mewn cymaint o wahanol feysydd, ac yna gallwch gael un unigolyn i siarad dros Gymru yn y Cabinet nad yw'n cytuno o gwbl gyda ni. Felly, dyna pam nad ydym yn cytuno, a dyna pam y credwn y dylai Llywodraeth Cymru gael y llais hwnnw. [Torri ar draws.] Rwy'n hapus i dderbyn eich ymyriad.

Rwy'n cytuno nad un unigolyn yw'r blaid gyfan, ond dyna pam mae'n bwysig ein bod yn ffurfio cynghreiriau. Rwy'n cytuno'n llwyr â'r achos a wnaed gan Sioned Williams dros ddatganoli cyfiawnder troseddol. Rwy'n credu bod yr achos wedi'i wneud yn dda ac mae'n hen bryd ei wneud, oherwydd ni fydd yr Ysgrifennydd Cartref yn Llundain byth yn cyflawni'r polisïau blaengar sydd eu hangen ar gyfer cyfiawnder troseddol tra'u bod wedi'u lleoli yn Llundain. Bydd bob amser yn cael ei ddominyddu gan y Daily Mail, pa bynnag blaid sydd mewn grym. Dyna pam y gallwn roi cynnig ar bolisïau a fydd yn gweithio mewn gwirionedd a dangos y ffordd ymlaen iddynt, oherwydd ar hyn o bryd mae'r system wedi torri'n llwyr. 

Diolch, ac rwy'n credu bod hynny'n adlewyrchu'r hyn oedd Adam Price yn ei ddweud am ailddiffinio'r berthynas honno. Nid dim ond bachu penawdau yw hyn ar gael gwared ar rôl Ysgrifennydd Gwladol Cymru; mae'n ymwneud â chael sgwrs aeddfed ynglŷn â sut olwg sydd ar y berthynas rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, ein bod yn diweddaru prosesau, oherwydd yn sicr nid yw'n gweithio i Gymru pan fo barn unedig yma, gyda chefnogaeth arbenigwyr, ac eto fod yn rhaid inni ymladd, fod yn rhaid inni barhau i ddadlau'r achos. Felly, rwy'n credu mai dyna lle mae'r rhwystredigaeth. Mae angen inni sicrhau bod yr undeb yn gweithio i Gymru, ac ar hyn o bryd nid yw hynny'n wir.

Rhys ab Owen, diolch am ein hatgoffa am John Redwood a'i berfformiad ofnadwy o 'Hen Wlad fy Nhadau'. Mae angen i hynny gael ei gloi yn y llyfrau hanes, ac nid y rôl yn unig. Ond yn sicr, y pwyntiau a wnewch, a'r ffaith eich bod chi wedi myfyrio, oherwydd mae'n rhywbeth y mae angen i chi ei gydbwyso o ran y rôl honno, a dyna pam ein bod ni angen sgwrs aeddfed ynglŷn â sut olwg sydd ar y berthynas honno.

Fodd bynnag, roeddech chi'n iawn i nodi o ran Ystad y Goron nad yw hyd yn oed yn cael ei grybwyll ym maniffesto'r Blaid Lafur. Felly, yn hollbwysig, sut y gallwn ni gyflawni dros Gymru?

Fe sonioch chi yn eich ymateb, Ysgrifennydd y Cabinet, fod y rhan fwyaf o swyddogaethau wedi trosglwyddo i Lywodraeth Cymru 25 mlynedd yn ôl, ac fe sonioch chi am ddiogelu'r setliad datganoli. Wel, mae'n ymddangos i mi o'r cyfweliadau a welsom hyd yma y bydd angen inni ddiogelu'r setliad datganoli rhag Ysgrifennydd Gwladol Llafur dros Gymru, yn ogystal â'r hyn a welsom gan un Ceidwadol yn y DU. Mae angen i berthynas adeiladol ddechrau yn ystod ymgyrch etholiadol hefyd; ni allwn obeithio y bydd hi'n newid ei chywair a'i hagwedd yn dilyn yr etholiad. A dyna pam ein bod yn bryderus, wrth edrych ar faniffesto Llafur y DU, wrth edrych ar y sylwadau a wnaed, fod yna ddiffyg parch at safbwyntiau'r Senedd hon. 

Felly, dyna pam ein bod yn gofyn heddiw i'r Senedd gytuno â'n cynnig, ac mae hynny'n ymwneud â chael gwared ar swydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Mae'n hen bryd i Lywodraeth Cymru gael y gair olaf ar y pethau allweddol y dylid eu datganoli yma i Gymru, a'r pwerau sydd eu hangen arnom yma yng Nghymru. Ni ddylai unrhyw un gael feto dros ewyllys y Senedd hon. Rydym yn uchelgeisiol dros Gymru. Rydym am weld Llywodraeth y DU yn cyflawni dros Gymru. Ni fydd Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn cyflawni dros Gymru. Mae hynny'n amlwg, beth bynnag fo lliw eu plaid. 

Felly, gadewch inni gael hyder yn Llywodraeth Cymru, yn y penderfyniadau a wneir yma yng Nghymru, ailddiffinio'r berthynas, ond os gwelwch yn dda, Lafur Cymru, byddwch yn ddigon dewr i wneud penderfyniadau dros bobl Cymru, ac nid dim ond gobeithio am y gorau.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe wnawn ni ohirio'r bleidlais tan i ni gyrraedd y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.