Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliant 2 yn enw Heledd Fychan. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-dethol.

Eitem 8 yw ail ddadl y Ceidwadwyr Cymreig: niwclear. Galwaf ar Janet Finch-Saunders i wneud y cynnig.

Cynnig NDM8617 Darren Millar

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn dathlu rôl ynni niwclear wrth greu swyddi â chyflog da a sgiliau uchel, wrth sicrhau ynni rhatach, glanach a mwy diogel, gan weithio tuag at dargedau sero-net.

2. Yn croesawu ymrwymiad parhaus Llywodraeth y DU i arf ataliol Trident y DU.

3. Yn croesawu ymhellach ymrwymiad Llywodraeth y DU i ddarparu gorsaf ynni gigawatt newydd yn yr Wylfa yng Ngogledd Cymru a gweithio gyda'r diwydiant i ddarparu prosiectau presennol yn Hinkley Point a Sizewell.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i ehangu ynni niwclear yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. 'Atomic Kitten', 'Pocket Rocket', Virginia Crosbie—hon yw'r fenyw sydd, dros y pedair blynedd a hanner diwethaf, fel yr AS, y dylid ei hethol eto, wedi gweithio mor galed, gyda phreswylwyr, perchnogion busnesau a Gweinidogion Ceidwadol y DU, i ddod ag ynni niwclear a miloedd o swyddi i Ynys Môn. Gallai'r egni y mae hi wedi'i roi tuag at y fenter hon hollti'r atom ynddo'i hun, ac mae hi wedi llwyddo yn ei hamcanion. Nawr, gwrthgyferbynnwch hynny â llanast gwirion Plaid Cymru, sydd wedi honni nad ydynt yn gwrthwynebu ynni niwclear, ond eto dywedodd Liz Saville-Roberts, arweinydd grŵp Plaid Cymru yn San Steffan, yn Leaders' Debate ar ITV: 'Rydych chi'n gwybod cystal â fi mai polisi Plaid Cymru yw dim safleoedd newydd ar gyfer niwclear. Byddai hynny'n cynnwys Wylfa a byddai'n cynnwys Trawsfynydd.'

Yn eironig, yma mae gennym blaid wleidyddol yng Nghymru sydd â'r nod yn y pen draw o gael annibyniaeth, ond sydd eisiau cael gwared ar yr union arfau ataliol niwclear sydd wedi cadw ein gwlad yn ddiogel ers cymaint o flynyddoedd. Mae'n hysbys iawn fod isotopau niwclear bellach â rhan i'w chwarae mewn triniaethau iechyd, gan ddileu canser bron ar unwaith, ac eto mae Plaid Cymru wedi cefnogi Llafur a'r toriad enfawr mewn cyllid i Cwmni Egino, a Thrawsfynydd yn y pen draw, lle gellid cynhyrchu'r isotopau hyn. Sut y gall y bobl ymddiried yn Llafur Cymru a Phlaid Cymru ar niwclear a chithau wedi torri arian ar gyfer Trawsfynydd? Ac rydych chi hefyd wedi dewis dileu'r llinell yn y cynnig heddiw sy'n dweud:

'Yn croesawu ymrwymiad parhaus Llywodraeth y DU i arf ataliol Trident y DU.'

Felly, dyna ni: tystiolaeth glir nad yw Plaid Cymru, na Llafur Cymru o dan Vaughan Gething, yn croesawu ymrwymiad parhaus Llywodraeth y DU i Trident. Yn wir, os edrychwch chi ar y maniffestos, dim ond y Ceidwadwyr sydd wedi gwneud ymrwymiad ysgrifenedig i ddarparu pwerdy gigawat newydd yn Wylfa. Mae Llafur yn gobeithio taflu llwch i lygaid eu pleidleiswyr. Ym maniffesto Plaid Cymru 2024, mae'n datgan:

'Mae Plaid Cymru yn gwrthwynebu datblygu safleoedd newydd am orsafoedd niwclear', ond mae arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth, ar ein sgriniau, wedi siarad droeon o blaid buddsoddi mewn ynni niwclear. Felly, rwy'n gofyn i'r blaid gyferbyn, gyda dim ond un Aelod ar y fainc—wel, un: beth yn union yw eich safbwynt? Dywedwch wrthym, a dywedwch wrthym cyn yr etholiad, fel bod yr etholwyr yn gwybod. Diolch byth—

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Credaf fod Rhun ap Iorwerth yn nodi ei fod am ymyrryd. A ydych chi'n derbyn yr ymyriad?

Ydw, fe dderbyniaf un. 

Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr, Lywydd. Nid i addysgu Janet Finch-Saunders, ond dylwn nodi'n glir iawn mewn gwirionedd, mai'r hyn a ddywedodd Liz Saville-Roberts yn y cyfweliad hwnnw yw mai polisi Plaid Cymru, yn gywir ddigon, yw dim safleoedd niwclear newydd ac eithrio Wylfa a Thrawsfynydd, sydd eisoes yn safleoedd niwclear â chenedlaethau o draddodiad niwclear ynddynt: rhywbeth a wnaed yn glir yn y cyfweliad yr ydych chi'n camarwain pobl yn ei gylch.

Na, dim camarwain o gwbl ar fy rhan i.

Diolch byth, mae’r Ceidwadwyr wedi cymryd camau breision o ran denu buddsoddiad mewn ynni niwclear i ogledd Cymru. Yng nghyllideb y gwanwyn ym mis Mawrth 2024, cyhoeddodd ein Canghellor, Jeremy Hunt, y byddai’r Llywodraeth yn prynu safle Wylfa am £160 miliwn. Mae hynny’n dangos ymrwymiad nid yn unig i ddiogeledd ynni’r DU yn y dyfodol, ond hefyd i ddyfodol Cymru fel arweinydd diwydiant ym maes ynni niwclear. Y mis diwethaf, fe wnaethant gyhoeddi bod cynlluniau'n cael eu llunio i ddefnyddio Wylfa fel y safle a ffafrir ar gyfer gorsaf ynni niwclear ar raddfa fawr, gan gadarnhau lle Cymru'n gadarn o fewn strwythur cynhyrchu ynni niwclear yn y DU yn y dyfodol. Mae hyn yn newyddion ardderchog i Gymru.

Mae astudiaeth gan Oxford Economics, a gomisiynwyd gan y diwydiant niwclear, yn dangos bod diwydiant niwclear sifil presennol y DU wedi cyfrannu £700 miliwn i economi Cymru yn 2021, gan gyflogi 800 o bobl yn uniongyrchol a chynnal bron i 11,000 o swyddi. Yn ôl Prospect, mae'r sector niwclear yn hanfodol ar gyfer diwallu ein hanghenion ynni yn y dyfodol a gwella diogeledd ynni. Mae'n chwarae rhan hanfodol ochr yn ochr ag ehangu ynni adnewyddadwy a thechnolegau eraill, gan ddarparu swyddi medrus iawn sy'n talu'n dda. Mae Rolls-Royce wedi datgan y bydd pob adweithydd modiwlar bach yn creu 400 i 500 o swyddi lleol yn ystod ei oes.

Gan edrych ar y manteision ehangach posibl, mae pob gweithiwr yn y sector niwclear yn cyfrannu £102,300 ar gyfartaledd mewn gwerth ychwanegol gros i Brydain—bron i ddwywaith y cyfartaledd cenedlaethol. Mae Llywodraeth Geidwadol y DU wedi nodi'n glir eu bod am i’r prosiectau hyn aros yn lleol, gyda Rolls-Royce yn llunio rhestr fer o dri safle posibl ar gyfer ffatri, gan gynnwys Glannau Dyfrdwy yng ngogledd-ddwyrain Cymru, gyda’r nod o gael hyd at 80 y cant o'r cynnwys o'r DU i ddefnyddio cymaint â phosibl ar gadwyni cyflenwi a chyflogaeth lleol.

Yn ogystal, mae angen gweithwyr proffesiynol medrus iawn i ddatblygu a chynnal safleoedd ynni niwclear, sy'n golygu bod angen hyfforddi peirianwyr a gwyddonwyr ar gyfer y dyfodol. Ac rydym am weld mwy o fenywod yn y mathau hyn o ddiwydiannau. Mae hyn yn rhoi potensial i ganolfannau addysg uwch, megis Prifysgol Bangor, ac mae pob un ohonom yn falch iawn o Brifysgol Bangor. Byddant yn mwynhau mynediad at hyfforddiant ac arbenigedd ar y safle—[Torri ar draws.] Iawn. Byddai'r ymrwymiad hwn hefyd yn arwydd fod Cymru—[Torri ar draws.] Maent yn gwneud gwaith y Llywydd yma. [Chwerthin.] Mewn gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, gyda gostyngiad yn y nifer sy’n dilyn prentisiaethau dros y pum mlynedd diwethaf, a 43 y cant o swyddi gwag mewn rolau STEM, mae prinder enbyd o ymgeiswyr, felly mae’n hanfodol ein bod yn annog unigolion i ddilyn ac i aros mewn gyrfaoedd STEM, gan gyfrannu at sefydlogrwydd a thwf ein swyddi lleol.

Yn ôl yr arfer, nid yw Llywodraeth Cymru yn cydnabod y potensial hwn. Fel yr amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi ac ynni fis diwethaf, fe wnaeth Llywodraeth Cymru, gyda chymorth Plaid Cymru, doriad o £1.5 miliwn i gyllideb ei phrosiect niwclear mawr yn Nhrawsfynydd. Ar ôl buddsoddi dros £2 filiwn yn 2023, a chyda Llywodraeth Cymru yn torri’r gyllideb hon, rydym bellach yn wynebu’r posibilrwydd o golli momentwm yma. Dim ond Virginia Crosbie a’r Ceidwadwyr—

Rwy’n fwy na pharod i ganiatáu rhywfaint o ddadlau pleidiol yng nghyd-destun y ffaith mai siambr wleidyddol yw hon a’i bod yn adeg etholiad cyffredinol y DU, ond nid wyf yn fodlon ichi drafod ymgeiswyr unigol. Felly, os gallwn gadw at y pleidiau, ac nid yr ymgeiswyr.

Wel, dim ond y Ceidwadwyr sy’n cydnabod bod Wylfa a Thrawsfynydd yn lleoedd gwych i fuddsoddi, ac sy'n barod i osod gogledd Cymru ar flaen y gad o ran ynni niwclear yn yr unfed ganrif ar hugain. Efallai fod hynny’n ormod i Lywodraeth Lafur Cymru a Phlaid Cymru ei gymryd. Dyna sydd ei angen ar Ynys Môn, ac rwyf i, yn un, yn cefnogi'r mentrau hynny. Diolch yn fawr iawn.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-dethol. Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a’r Gymraeg i gynnig yn ffurfiol welliant 1.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu'r cyfan a rhoi yn ei le:

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn cefnogi swyddogaeth ynni niwclear ochr yn ochr ag ynni adnewyddadwy yng nghynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer trawsnewid gwyrdd a theg i economi carbon isel, gan sicrhau bod yr holl ynni newydd a gynhyrchir yng Nghymru yn ynni allyriadau sero.

2. Yn galw ar Lywodraeth newydd y DU i weithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru i ystyried yn llawn yr holl opsiynau ar gyfer gorsaf newydd yn yr Wylfa a chyfleoedd yn y dyfodol ar gyfer Trawsfynydd, gan gydnabod pwysigrwydd allweddol cydweithio mewn perthynas â'r pwerau datganoledig perthnasol.

3. Yn croesawu swyddogaeth flaengar Llywodraeth Cymru, wrth gydweithio â Llywodraeth y DU, y diwydiant a phartneriaid, er mwyn cefnogi ynni niwclear yng Nghymru er mwyn gwneud y gorau o’r manteision economaidd-gymdeithasol ar gyfer Cymru.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol, Llywydd.

Ydy, yn cael ei gynnig yn ffurfiol. A Luke Fletcher nawr i gynnig gwelliant 2 yn enw Plaid Cymru.

Gwelliant 2—Heledd Fychan

Dileu'r cyfan a rhoi yn ei le:

Cynnig bod y Senedd

1. Yn dathlu bod gan Gymru yr adnoddau naturiol i fod ar flaen y gad o ran cynhyrchu ynni glân, adnewyddadwy.

2. Yn credu, os caiff ei ariannu'n briodol, y gallai ailddatblygiad arfaethedig safle'r Wylfa greu swyddi sgiliau uchel ar gyfer Ynys Môn.

3. Yn galw ar Lywodraeth nesaf y DU i:

a) datganoli pwerau llawn dros Ystâd y Goron i Gymru, er mwyn sicrhau bod ein cymunedau'n gallu elwa'n llawn ar ddatblygiadau ynni adnewyddadwy ar y môr fel dewisiadau amgen hyfyw yn lle gorsafoedd ynni niwclear newydd; a

b) sicrhau bod datblygiad safle'r Wylfa yn cyd-fynd yn llawn ag anghenion y gymuned leol.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch, Lywydd. Wel, gadewch inni ddechrau gydag arfau niwclear. Maent yn angheuol, maent yn frawychus, ac mewn fflach, gallai hyn oll fod drosodd. Dyfeisiau a allai ddileu gwareiddiad dynol. Nawr, er yr ataliaeth honedig y mae'r arfau hyn yn ei darparu, mae digwyddiadau diweddar yn adrodd stori wahanol, onid ydynt? Mae ymosodiadau Rwsia ar Wcráin a'r gwrthdaro yn y dwyrain canol yn dangos bod rhyfeloedd yn parhau heb eu rhwystro gan fygythiad difodiant niwclear. Yn lle meithrin heddwch, mae twf arfogaeth niwclear yn megino tensiynau byd-eang. Nawr, nid mewn ras arfau y mae'r llwybr i heddwch parhaol, ond mewn cyd-drafod, atal amlhau arfau niwclear a diarfogi. Mae'n rhaid inni ailgyfeirio ein hadnoddau tuag at adeiladu byd mwy diogel, tecach, dyfodol lle mae diplomyddiaeth yn trechu dinistr, a bywyd dynol yn cael ei flaenoriaethu dros fwgan distryw niwclear. Dyna pam fod Plaid Cymru yn gwrthwynebu system arfau niwclear Trident a’r cynnig i'w hadnewyddu, yr amcangyfrifir y bydd yn costio mwy na £200 biliwn, a pham ein bod yn cefnogi cytundeb y Cenhedloedd Unedig ar wahardd arfau niwclear. Os oes angen gwariant ychwanegol ar amddiffyn, byddai'n well ei ddefnyddio ar amddiffyn confensiynol ac at ddibenion heddychlon yn hytrach nag ar arfau distryw mawr.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Diolch yn fawr iawn am dderbyn yr ymyriad. Felly, er eglurder, byddech o blaid y Deyrnas Unedig yn cael gwared ar ei harfau niwclear ei hun, ond bod gwledydd fel Iran a Gogledd Korea yn cadw eu harfau niwclear mewn ymateb i hynny. Ai dyna'ch safbwynt?

Rydym newydd ddweud, iawn, y byddem yn cefnogi cytundeb y Cenhedloedd Unedig ar wahardd arfau niwclear. Mae hynny'n galw am waith ar draws y gymuned fyd-eang, onid yw, i ddiarfogi. Ni allwch ddisgwyl i bob gwlad yn y byd ddiarfogi os nad oes unrhyw un yn fodlon cymryd y cam cyntaf. Felly, cydweithio, drwy ddulliau heddychlon, yw’r ffordd orau ymlaen bob amser.

Symudaf ymlaen at ynni niwclear. Nawr, rwy'n pryderu'n wirioneddol bod cost cyfle sylweddol a pheryglus ynghlwm wrth ganolbwyntio a buddsoddi symiau mawr mewn ynni niwclear. Mae enw drwg gan orsafoedd ynni niwclear am fod dros eu cyllideb ac ar ei hôl hi. Ni fydd Hinkley Point C yn weithredol tan 2027, efallai 2030 hyd yn oed. Felly, mae hynny fwy nag 20 mlynedd ar ôl iddo gael ei gyhoeddi. Nid oes gennym 20 mlynedd arall i aros er mwyn mynd i'r afael â newid hinsawdd a'n problem ynni. Mae ffyrdd eraill o fynd i'r afael â'r mater.

Mae gennym rai o’r amrediadau llanw mwyaf yn unrhyw le yn y byd, gydag aberoedd afon Hafren ac afon Dyfrdwy ymhlith y rhai mwyaf. Mae gennym gyfleoedd enfawr ar gyfer ynni gwynt ar y môr, ac os ydym am fynd i’r afael â chost ynni, wel, mae cost ynni adnewyddadwy yn gostwng, a dyma fydd yr opsiwn mwyaf cost-effeithiol o bell ffordd yn y dyfodol. Ac erbyn i'r gorsafoedd ddod yn weithredol, byddwn i, fel llawer o bobl, yn gobeithio y byddai capasiti cynhyrchu a storio hydrogen gwyrdd yng Nghymru yn gwneud iawn am yr angen am ynni niwclear ar gyfer y cyflenwad sylfaenol o ynni.

Nawr, y gwir amdani yw na fydd gennym unrhyw lais ynglŷn ag a fydd datblygiadau newydd yn mynd rhagddynt, oherwydd y setliad datganoli, ond yr hyn y gallwn geisio dylanwadu arno yw i ba raddau y mae datblygiadau niwclear o fudd i gymunedau yng Nghymru. Ac yn hyn o beth, mae Llinos Medi a Phlaid Cymru wedi ymgyrchu ers tro i sicrhau bod datblygiad Wylfa yn ddatblygiad sy’n canolbwyntio ar y gymuned—

Dim sôn am ymgeiswyr, os yw hynny'n iawn, a dylwn dynnu eich sylw at eich amser hefyd, mae eich amser ar ben. Os gallwch gwblhau eich cyfraniad.

Mae Plaid Cymru wedi ymgyrchu ers tro i sicrhau bod datblygiad Wylfa yn ddatblygiad sy’n canolbwyntio ar y gymuned, fel bod busnesau lleol a gweithwyr lleol yn cael eu gwasanaethu gan y datblygiad, ac nid fel arall.

Rwyf am gloi, Lywydd, drwy dynnu sylw at y ffaith hefyd, oni bai ein bod yn mynd i'r afael â'r strategaeth sgiliau ar gyfer ein heconomi, mai dim ond dyfalu yw hyn oll, ynte? Gwyddom fod prinder sgiliau difrifol, nid yn unig o ran darparu sgiliau ar gyfer ynni adnewyddadwy, ond fel y nododd adroddiad diweddar gan Bwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig, byddai’r un peth yn wir am y sector ynni niwclear hefyd.

Hoffwn ddechrau fy nghyfraniad drwy gofnodi fy mod yn cydnabod bod fy safbwynt ar ynni niwclear yn wahanol i weddill fy mhlaid, ond teimlaf ei bod yn bwysig siarad ar y mater a bod amrywiaeth o safbwyntiau'n cael eu clywed.

Mae pobl Ynys Môn wedi treulio mwy na degawd gyda Llywodraeth Geidwadol y DU yn addo ffrwyth datblygiad ynni niwclear iddynt. Yn union fel gweddill yr ymrwymiadau a wnaed ynghylch Wylfa, nid yw'r addewid diweddaraf i adeiladu gorsaf bŵer gigawat ar yr ynys yn ddim byd ond ffantasi arall gan Lywodraeth ddiobaith yn ei dyddiau olaf. Rydym eisoes wedi gwastraffu degawd, ac rydym yn edrych ar ddegawd arall o leiaf cyn bod pethau'n weithredol. Ac mae'n syfrdanol meddwl am yr holl amser a'r miliynau o bunnoedd sydd eisoes wedi'u gwastraffu ar y prosiect hwn, ac mae'n arian y gellid bod wedi'i wario yn buddsoddi mewn cynhyrchu ynni sy'n gyfeillgar i'r hinsawdd ar gyfer y dyfodol, ynni y gellir ei gyflawni, sy'n dod yn rhatach ac yn rhatach ac sy'n ynni gwirioneddol adnewyddadwy, megis ynni gwynt, ynni solar, ynni hydrogen gwyrdd ac ynni'r llanw.

Ac nid oes yn rhaid inni edrych yn bell, pan ydym eisoes yn eu gweld yma yng Nghymru, a chynlluniau ar gyfer mwy, boed yn brosiect ynni'r llanw Morlais, ffermydd gwynt newydd ar y môr, neu forglawdd llanw posibl yng ngogledd Cymru. Mae’r mathau hyn o ynni gwirioneddol adnewyddadwy yn gwneud ynni niwclear yn gynyddol ddiangen heddiw, heb sôn am ymhen 10, 15 neu 20 mlynedd, pan allai hyn ddwyn ffrwyth, neu pan ragwelir y bydd yn dwyn ffrwyth. Mae parhau i lawr y llwybr yn golygu parhau i fentro defnyddio llawer iawn o amser, ymdrech ac arian ar ddull o gynhyrchu ynni sydd, ynddo'i hun, ag oes gyfyngedig, ac a allai fod wedi hen ddyddio erbyn iddo fod yn gwbl weithredol.

Nid wyf yn derbyn bod ynni niwclear yn fath adnewyddadwy o ynni mewn unrhyw ffordd ychwaith, nid yn unig am ei fod yn dibynnu ar ddeunyddiau cyfyngedig, ond oherwydd ei fod yn golygu trosglwyddo'r gwaith o ymdrin â'r gwastraff gwenwynig i’n plant a chenedlaethau’r dyfodol. A phwy fydd y partneriaid ar gyfer unrhyw gynllun o'r fath? Gallwch fod yn eithaf sicr na fyddant yn eiddo cyhoeddus i drethdalwyr Prydain neu Gymru; bydd yn enghraifft arall eto o adnoddau Cymru yn cael eu hecsbloetio, fel y gellir seiffno cyfoeth allan o’n gwlad er budd cyfranddalwyr echdynnol, nad ydynt yn malio am Gymru a heb unrhyw gysylltiad â Chymru. Clywaf fod De Korea yn cael eu hystyried fel partner, ac EDF, ond maent eisoes ynghlwm wrth adeiladu'r orsaf niwclear arall.

Mae'n rhaid inni fod yn onest â ni'n hunain ynglŷn â'r byd rydym yn byw ynddo—yn onest nid yn unig am ddyfodol cynhyrchu ynni ar blaned sydd mewn perygl cynyddol o chwalfa hinsawdd, ond am y bygythiadau milwrol a achosir gan arfau modern mewn byd sy'n gynyddol begynol. Fel y gwelsom yn ddiweddar yn Wcráin, nid yw gorsafoedd ynni niwclear wedi'u cynllunio i fodoli mewn ardaloedd lle ceir gwrthdaro, ond ni allwn byth fod yn hyderus na ddeuant yn rhan o un. Mae gorsafoedd ynni niwclear mewn ardaloedd rhyfel yn unigryw o beryglus mewn ffordd nad yw'n wir am gynhyrchiant ynni adnewyddadwy. Felly, yn lle dibynnu ar fath o ynni sy’n araf i’w gynllunio a’i adeiladu, a all fod yn darged milwrol dinistriol, math o ynni nad yw’n adnewyddadwy, ac sy’n anhygoel o ddrud, gadewch inni adeiladu gwlad sy’n dibynnu ar ynni adnewyddadwy glân, diogel a rhad.

Rwy’n dathlu rôl y diwydiant niwclear ac yn dangos fy ngwerthfawrogiad o’r rôl y mae’n ei chwarae yng ngogledd Cymru, yn darparu dros 800 o swyddi medrus, yn cyfrannu £700 miliwn at economi Cymru, ac yn cyflwyno atebion carbon niwtral i ddarparu trydan i gartrefi. Hoffwn ailadrodd manteision niferus ynni niwclear yn gryno.

Mae ynni niwclear yn lân ac yn adnewyddadwy, nid yw gorsafoedd ynni niwclear yn llygru, nid ydynt yn rhyddhau nwyon tŷ gwydr, gellir eu hadeiladu mewn ardaloedd gwledig neu drefol, ac maent yn ffynhonnell ynni ddibynadwy nad yw'n dibynnu ar y tywydd nac argaeledd nwy. Mae gan bobl bryderon ynghylch ynni niwclear oherwydd digwyddiadau enbyd yn y ganrif ddiwethaf, ond dywed yr Asiantaeth Ynni Atomig Ryngwladol fod gorsafoedd ynni niwclear ymhlith y cyfleusterau mwyaf saff a diogel yn y byd, a bod risgiau iechyd sy'n gysylltiedig ag ynni niwclear yn fach o gymharu â'r rheini a achosir gan danwydd ffosil, sy'n llenwi ein hatmosffer â llygredd gronynnol carsinogenaidd.

Mae'r allyriadau nwyon tŷ gwydr sy'n gysylltiedig ag ynni niwclear yn llai nag ynni solar a gwynt, gyda chwe thunnell o allyriadau nwyon tŷ gwydr yn gysylltiedig â niwclear, o gymharu â 53 tunnell ag ynni solar. Mae data'n dangos bod ynni niwclear yn arwain at lai o farwolaethau fesul awr terawat o drydan na glo, nwy, olew, biomas, gwynt, ac ynni dŵr—mae'n rhestr go faith. Mewn gwirionedd, mae'r un data yn dangos mai ynni niwclear yw'r ail ddull mwyaf diogel o gynhyrchiant ynni sydd gennym, yn ail o drwch blewyn i ynni solar. Mae disgwyl i bryniant Wylfa gan Great British Nuclear arwain at fuddsoddiad o £20 biliwn i Gymru, yn ogystal â sicrhau miloedd o swyddi i’r rhanbarth, ac mae’r potensial ar gyfer buddsoddiad pellach yn y safle yn dal i fod ar y bwrdd.

Gadawaf i Aelodau Llafur a Phlaid Cymru egluro i’w hetholwyr fod yn rhaid iddynt ddioddef toriadau trydan er mwyn bodloni eu mympwyon ideolegol eu hunain, fel y gwelwyd yn Seland Newydd pan ddechreuasant ddrilio fel ateb i hynny, ond hoffwn annog yr Aelodau hynny i ddilyn esiampl eu harweinydd, sy’n frwd dros fanteision ynni niwclear yn ei etholaeth ei hun a’r hyn y mae hynny’n ei gynnig i Gymru. Rwy’n annog Llywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth Geidwadol y DU, y gobeithiaf y caiff ei hailethol ar 4 Gorffennaf, i sicrhau hyd yn oed mwy o safleoedd ynni niwclear i Gymru. Hoffwn gloi drwy adleisio sylwadau Janet wrth annog pobl Ynys Môn i bleidleisio dros y Ceidwadwyr ar 4 Gorffennaf er mwyn sicrhau bod hyn yn digwydd. Diolch yn fawr iawn.

Mae’r cynnig ei hun yn dechrau’n iawn mewn gwirionedd, wrth sôn am fanteision economaidd prosiectau ynni niwclear. Mae'n egwyddor sydd wedi bod yn bwysig i mi, wrth gwrs, yn fy mlynyddoedd o gefnogi datblygiad prosiect Wylfa Newydd, cyn i'r Ceidwadwyr ei chwalu yn 2019. Byddai Wylfa Newydd eisoes yn cael ei adeiladu oni bai am y llanast a wnaeth Llywodraeth Geidwadol y DU o bethau. Mae eironi go iawn yn y ddadl heddiw. Ac os caf ddweud, mae tristwch gwirioneddol hefyd ym mhenderfyniad y Ceidwadwyr i gamarwain pobl ynglŷn â'r hyn a ddywedodd Liz Saville-Roberts pan ddywedodd, yn y cyfweliad a ddyfynnoch chi, 'Rydym wedi dweud ein bod yn cefnogi'r ddau safle hynny.' Felly, gadewch inni gael rhywfaint o onestrwydd yn y ddadl hon: cefnogwch eich hunain.

Yna, mae’r cynnig yn mynd i rywle rwy’n rhyfeddu, a dweud y gwir, fod y Ceidwadwyr am fynd ag ef. Maent yn dewis cyfuno arfau niwclear a'r sector ynni niwclear sifil. Gallaf ddychmygu y bydd pobl sy’n gweithio yn y sector ynni niwclear ac sy’n ceisio ennyn cefnogaeth iddo yn rhoi eu pennau yn eu dwylo. Er gwaethaf y tir cyffredin y gallwn fod yn ei rannu ar y potensial ar gyfer swyddi ym maes ynni niwclear, mae'n amlwg na fyddaf yn cefnogi cynnig sy'n cyfuno hynny—

Mae'n ddrwg gennyf, Rhun ap Iorwerth. Mae Janet Finch-Saunders yn gofyn am ymyriad.

Ewch amdani.

Rhun, gadewch inni fod yn onest, eich prif agenda, eich ideoleg, yw annibyniaeth. A ydych chi'n credu bod Trident wedi achub ein gwlad dros y nifer o flynyddoedd diwethaf, gan gynnwys Cymru?

Fel y dywedaf, nid wyf am gefnogi cynnig sy'n cyfuno ynni niwclear ag arfau ac sy'n cefnogi gwariant o £200 biliwn ar arfau niwclear. Ni chredaf y dylai hynny fod yn flaenoriaeth o ran gwariant ar amddiffyn, nac, yn hollbwysig, yn flaenoriaeth pan fo gennym gymaint o blant yn byw mewn tlodi a theuluoedd wedi'u melltithio gan effaith cyni'r Ceidwadwyr a'r argyfwng costau byw. Fel y dywedaf, beth oedd y Ceidwadwyr yn ei feddwl?

Ar welliant Llafur, unwaith eto, mae’n dechrau’n dda: gallwn gytuno ar y cyfeiriad at y math o gymysgedd ynni sydd ei angen arnom ar gyfer y dyfodol. Gallwn hefyd gytuno ar y cyfeiriad at Wylfa a’r angen i archwilio'r opsiynau’n llawn. Credaf fod un rhan ar goll: y cyfeiriad at y llais lleol. Y rheswm pam fod arweinydd cyngor Plaid Cymru—roeddwn ar fin sôn am Llinos Medi, ond byddai’n well imi beidio—wedi gweithio mor galed yn ei rôl fel arweinydd cyngor i gael Ynys Môn yn barod ar gyfer Wylfa Newydd oedd am ei bod hi'n gweld y manteision lleol. Y rheswm pam y buddsoddodd gymaint o amser ac egni yn y rôl arweinyddiaeth honno ar Wylfa oedd am ei bod hi'n gallu gweld yr angen i weithio’n galed iawn ar warchod buddiannau’r gymuned. Mae’r gwelliant yn hepgor y cyfeiriad lleol hwnnw, felly byddwn yn ymatal arno er mwyn dod at ein gwelliant ein hunain, sydd, tra bo'n canolbwyntio ar y potensial ar gyfer swyddi sgiliau uchel yn Wylfa y mae Plaid Cymru ar Ynys Môn yn parhau i’w hyrwyddo, hefyd yn galw'n benodol am sicrhau bod y datblygiad ar safle Wylfa yn alinio'n llwyr ag anghenion y gymuned leol.

Mae addewid diweddaraf y Torïaid i gyflawni Wylfa yn addewid enbyd a gwag arall. Nid yw pobl Ynys Môn yn ei gredu, gan iddynt wneud llanast o'r un diwethaf. Rydym yn sôn nawr am brosiect ar gyfer 2040 neu 2050. Rydym yn dal i ganolbwyntio ar y swyddi a'r sgiliau a allai ddod bryd hynny, ond gan fod yn onest nad yw rhai o'r menywod a'r dynion ifanc a allai fod yn gweithio mewn Wylfa newydd wedi'u geni eto. Dylem reoli disgwyliadau ar amserlenni, a bod yn onest yn hytrach na gwneud addewidion mawr i geisio prynu pleidleisiau. Yn y cyfamser, gallwn barhau i wthio ffiniau yr hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd mewn ynni adnewyddadwy, ynni'r llanw, ynni gwynt ar y môr ac ynni hydrogen ac ati.

Mae pobl Ynys Môn yn haeddu gwell na gweld y Ceidwadwyr yn chwarae gemau gwleidyddol efo Wylfa. Mi fydd Plaid Cymru yn parhau i fynnu buddsoddiad er mwyn helpu ein cymunedau ni i ffynnu.

Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a’r Gymraeg nawr i gyfrannu. Jeremy Miles. 

Diolch, Llywydd. Dwi'n croesawu'r cyfle i drafod y pwnc hwn. Fel y dywedais i yn fy ymateb i Bwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig, mae'r drafodaeth yn un amserol yn sgil datblygiadau diweddar, ac am y bydd Llywodraeth newydd yn San Steffan mewn ychydig wythnosau. Dyw niwclear sifil ddim yn faes polisi datganoledig a mater i'r Llywodraeth yn Llundain yw penderfynu pa ddatblygiadau niwclear newydd y dylid eu sbarduno a buddsoddi ynddyn nhw.

Yng Nghymru, mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi mewn niwclear trwy gefnogi a galluogi. Mae un amod bwysig i'r gefnogaeth: bod yn rhaid i unrhyw fuddsoddiad fod yn gyson gyda blaenoriaethau economaidd Llywodraeth Cymru o ran swyddi gwyrdd, hyrwyddo ynni adnewyddadwy, datblygu'r economi werdd a sicrhau pontio teg i sero net. Dylai ynni niwclear gefnogi ein hymdrechion dros ynni adnewyddadwy, nid cymryd eu lle.

Byddwn, wrth gwrs, am wneud y gorau o'r manteision economaidd a chymdeithasol all ddod, ond ar yr un pryd byddwn am leihau'r effeithiau anodd sy'n gallu dod yn sgil prosiectau seilwaith mawr, er enghraifft ar wasanaethau lleol. Gall datblygu a buddsoddi mewn niwclear fy helpu i gefnogi fy amcan o wella cynhyrchiant, cynnig amodau da i fusnesau fuddsoddi ynddyn nhw ac adnewyddu sgiliau. 

Mae amcanion niwclear Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi newid yn llwyr dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, gyda gosod targedau uchelgeisiol i gynhyrchu mwy o bŵer niwclear yn y tri degawd nesaf nag ers blynyddoedd. Ond mae yna amwysedd mawr o hyd. Mae'r ffaith bod y cyhoeddiad i brynu safle Wylfa wedi ei wneud ychydig iawn cyn cyhoeddi'r etholiad yn enghraifft o'r amwysedd hwnnw. 

Lywydd, fel yr ymatebais yn flaenorol ar argymhelliad allweddol a chasgliadau gan Bwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig, mae angen ymrwymiad ar leoliad ar gyfer gogledd Cymru gan Lywodraeth y DU. Mae'r ansicrwydd degawd o hyd wedi cael effaith sylweddol ar ein gallu i gynllunio ar gyfer unrhyw weithgarwch newydd, ac mae'r oedi parhaus hefyd yn effeithio ar y canfyddiad o'r gallu i gyflenwi ynni niwclear mewn cymunedau posibl sy'n erydu trwydded gymdeithasol unrhyw brosiectau yn y dyfodol i weithredu. Rydym wedi dangos yn glir ein huchelgeisiau i fod yn arloesol yn y maes hwn ac i archwilio sut i ddod â buddion economaidd-gymdeithasol mawr eu hangen i’n cymunedau gwledig: sefydlu Cwmni Egino, cymorth i'r gadwyn gyflenwi ar Hinkley Point C, a phrosiectau ar gyfleoedd digomisiynu, i enwi ond ychydig. Pe bai prosiectau newydd yn ymddangos ar gyfer Trawsfynydd ac Wylfa ar Ynys Môn, byddwn yn gweithio’n ddiwyd ac ar y cyd â datblygwyr mawr a phartneriaid strategol, gan gynnwys yr hyn rwy'n gobeithio, ac o edrych ar yr arolygon barn, yn ei ddisgwyl, y bydd yn Llywodraeth Lafur y DU, ar faterion sydd o ddiddordeb cyffredin.

Mae tri maes arall lle gallaf weld sut y gall Llywodraeth Cymru gyfrannu’n weithredol at hyrwyddo a gwireddu buddion a lleihau effeithiau: y gadwyn gyflenwi ac arloesi, sgiliau, ac effeithiau lleol a rhanbarthol. Wrth ddatblygu’r gadwyn gyflenwi, byddwn yn troi at ganolfannau rhagoriaeth arloesi allweddol fel Canolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch Cymru ac M-SParc i helpu i gefnogi a llywio arloesedd, cynhyrchiant a chystadleurwydd yn ein busnesau. Mae gennym hefyd brofiad gweithredol yn Hinkley Point C, sy'n cefnogi tîm ymgysylltu HPC i ymgysylltu â chwmnïau o Gymru a oedd yn gymwys i gymryd rhan yng nghadwyn gyflenwi’r prosiect, a arweiniodd at archebion economaidd sylweddol i fusnesau ledled Cymru.

Ar sgiliau, rwyf eisoes wedi tynnu sylw'r Siambr at faint yr her o ran y gweithlu niwclear. Ar hyn o bryd, mae'r sector yn brin o 9,400 o bobl, ac mae angen iddo dyfu'n sydyn o 83,000 i 123,000 erbyn 2030 i wasanaethu a chefnogi'r galw a ragwelir. Mae’r ffigurau, a ddatblygwyd fel rhan o dasglu Llywodraeth y DU, yn dangos yr her sydd o’n blaenau. Yn anffodus, er bod swyddogion wedi bod mewn cysylltiad ag aelodau’r tasglu, ni roddwyd unrhyw gyfle ffurfiol gan dasglu Llywodraeth y DU i Lywodraeth Cymru gymryd rhan. Ar gyfer prosiectau ar raddfa fawr, Lywydd, mae cydweithio yn allweddol ledled y Deyrnas Unedig, ac eto, dyma enghraifft arall eto o’r rhwystredigaeth a wynebwn wrth ddelio â’r Llywodraeth Geidwadol hon. Mae’n rhwystredig, oherwydd, yng Nghymru, mae gennym arferion da i’w rhannu. Rydym wedi cymryd camau breision ym maes sgiliau a’r sector addysg bellach, gan ddarparu buddsoddiad mawr ei angen ar gyfer cyfleusterau hyfforddi newydd yng Ngholeg Menai yn Llangefni, sydd bellach yn gallu cynnig ystod o gyrsiau'n ymwneud â pheirianneg, pob un yn berthnasol i ynni niwclear a’r sector ynni ehangach.

O ran ysgogi diddordeb ymysg plant a phobl ifanc mewn cyfleoedd gyrfa, mae gennym nifer o brosiectau STEM sy’n bodoli eisoes, sy’n cael eu cyflawni ac sydd wedi cael eu cyflawni gan bartneriaid strategol allweddol, megis M-SParc ar Ynys Môn. Ar yr effeithiau lleol a rhanbarthol y cyfeiriais atynt ac y soniodd Rhun ap Iorwerth amdanynt yn ei gyfraniad, rydym wedi dangos, ar brosiect blaenorol Wylfa Newydd, sut y gwnaethom weithio ar y cyd â’r datblygwr a phartneriaid i gynllunio’n effeithiol ar faterion trafnidiaeth, tai, addysg a'r Gymraeg, gan gydnabod y rôl hollbwysig y gall cael cymunedau cefnogol, gwydn ei chael mewn prosiectau llwyddiannus ac iechyd economaidd.

I gloi, Lywydd, mae Llywodraeth Cymru yn barod, ac yn wir, wedi bod yn barod ers bron i ddegawd i fynd ati'n rhagweithiol i wneud y mwyaf o botensial ynni niwclear i leihau carbon yn ogystal â'i fanteision cymdeithasol ac economaidd, lle mae hynny'n cyd-fynd â'n blaenoriaethau. Edrychaf ymlaen at gamau clir a phendant gan Lywodraeth Lafur newydd y DU ar ôl 4 Gorffennaf, a fydd yn caniatáu inni ddatgloi buddsoddiad a gwireddu’r cyfleoedd ehangach sylweddol a fydd yn deillio o ddatblygiadau newydd yn Nhrawsfynydd ac yn Wylfa.

Sam Rowlands nawr i ymateb yn fyr i'r ddadl.

Diolch, Lywydd. Rydym wedi cael dadl wych yma heno ar ynni niwclear. Agorodd Janet Finch-Saunders gan amlinellu'r manteision a ddarperir i ni gan ynni niwclear, yn enwedig yma yng Nghymru, gan gyfrannu oddeutu £700 miliwn i economi Cymru yn 2021 yn unig a chefnogi oddeutu 11,000 o swyddi, yn cynnwys yn y gadwyn gyflenwi. Clywsom gan Blaid Cymru yr hyn y gallaf ei ddisgrifio orau fel safbwynt gweddol ddryslyd ynghylch ynni niwclear; nid wyf yn gliriach o hyd beth yw eu safbwynt, a dweud y gwir. Clywsom hefyd gan y Llywodraeth nawr, a oedd, yn gyffredinol, yn gefnogol i’r cyfleoedd ym maes niwclear, a bod yn deg, er nad yw'r gefnogaeth honno wedi'i hadlewyrchu ar feinciau cefn eu plaid, mae'n ymddangos. Siaradodd Gareth Davies â ni, yn bwysig, ynglŷn â diogelwch ynni niwclear, gan ei gymharu’n ffafriol â’r risgiau iechyd a achosir gan danwydd ffosil, sy’n llygru’r atmosffer â gronynnau carsinogenaidd. I grynhoi, Lywydd, er mwyn i Gymru gael diogeledd ynni parhaus ac i ddenu buddsoddiad newydd, swyddi newydd ac i helpu i symud ymlaen mewn byd sero net, mae'n amlwg i mi fod arnom angen ynni niwclear fel rhan o'r cymysgedd ynni hwnnw. Mae ein cynnig heddiw yn nodi cefnogaeth glir i hyn ac yn haeddu cefnogaeth pob un ohonom yma yn y Siambr hon heddiw. Diolch yn fawr iawn.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly gwnawn ni ohirio'r pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, fe fyddwn ni'n symud yn syth i'r bleidlais gyntaf.