5. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â llygredd amgylcheddol? OQ61263

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddiogelu a gwella ein hamgylchedd aer a dŵr ac i sicrhau bod ein tir, ein dŵr, ein hardaloedd morol a'n hardaloedd arfordirol o'r ansawdd uchaf.

Diolch. Ar un adeg roedd Cymru'n adnabyddus am ei nentydd sisialog, ei aer ffres, glân a'i phorfeydd gwyrdd eang. Roedd yn dir tawel a oedd yn llawn y rhai ohonon ni a oedd yn trysori ac yn gwarchod ei amgylchedd delfrydol. Nawr, fodd bynnag, mae'r afonydd wedi'u llenwi â charthion, mae'r aer yn llawn drewdod safleoedd tirlenwi heb eu rheoli, ac mae cefn gwlad gwarchodedig yn destun tipio anghyfreithlon dro ar ôl tro. Hyd yn oed y mis hwn, gydag ymchwiliadau troseddol yn mynd rhagddynt, nid yw Cyfoeth Naturiol Cymru wedi gallu egluro cydymffurfiaeth cwmni Mr Neal—rhywun rydych chi'n ei adnabod yn dda iawn—sy'n gweithredu safle tirlenwi Withyhedge, oherwydd bod y cwmni wedi methu â ffeilio'r gwaith papur angenrheidiol. Maen nhw hefyd erbyn hyn yn nodi, sy'n peri pryder—Cyfoeth Naturiol Cymru—nad oes dyddiad cau ar gyfer y gwaith papur bellach, gan waethygu'r llygredd y mae trigolion sir Benfro yn ei wynebu ymhellach. Mae hyn yn warthus. A gyda chi, y Prif Weinidog, yn glynu at rym ar ôl pleidlais o ddiffyg hyder ynoch chi o ran y safle penodol hwn a'r arian rydych chi wedi'i gael ohono. O ystyried y ffaith bod y sefyllfa hon yn gwneud Cymru yn destun sbort—

Mae angen i chi ofyn eich cwestiwn nawr, Janet, os gwelwch yn dda.

—a'r ffaith eich bod chi wedi colli pob hygrededd a dilysrwydd fel y Prif Weinidog, sut y bydd Llywodraeth Cymru, a chithau'n arbennig, fel pennaeth y Llywodraeth hon o hyd, yn cyflawni eich rhwymedigaethau eich hun drwy sicrhau bod y sefyllfa amgylcheddol hon, y llygredd ofnadwy hwn, yn dod i ben nawr? Dyma'r lleiaf y gallwn ni ei ddisgwyl fel Aelodau'r Senedd. Diolch.

Wel, rwyf wedi bod yn glir iawn a byddaf i'n glir eto ynglŷn â llygredd nid yn unig yn Withyhedge ond mewn unrhyw safle lle mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gweithredu ac yn teimlo bod angen gwella: fel y rheoleiddiwr, mae angen iddyn nhw weithio gyda gweithredwr y safle, mae angen iddyn nhw weithio gydag awdurdodau iechyd cyhoeddus lleol a chyda'r cyngor, gyda'r cyfrifoldebau gwahanol sydd ganddyn nhw. Rwy'n disgwyl iddyn nhw wneud hynny er mwyn sicrhau gwelliant. Mae angen i unrhyw weithredwr sydd angen gwneud gwelliannau ymgymryd â'r camau gofynnol a'r monitro annibynnol sydd angen digwydd i sicrhau ei fod yn digwydd. Nawr, nid wyf i'n ymwneud yn uniongyrchol fel y Gweinidog yn hyn ac ni ddylwn i fod chwaith; dyna pam y bydd yn cael ei oruchwylio gan y Gweinidog newid hinsawdd a materion gwledig—gan yr Ysgrifennydd Cabinet—i wneud yn siŵr bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwneud yr hyn y maen nhw i fod i'w wneud. Dyna'n union yw'r sicrwydd rydym yn ei ddisgwyl. Felly, does dim newid, does dim safon wahanol i'w chymhwyso at y gweithredwr hwn nac unrhyw weithredwr arall, ac, mewn gwirionedd, bydd y Llywodraeth hon yn bwrw ati i wella safonau ar gyfer rheoleiddio amgylcheddol i sicrhau bod y llygrwr wir yn talu lle mae'r safonau hynny yn cael eu torri. Ac rydym wedi ymrwymo i adfer natur. Rydym ymhell ar y blaen i Loegr ym mhob un o'r meysydd hyn; rwy'n falch o hynny, ond rwyf eisiau i ni wneud mwy, mynd yn gyflymach a mynd ymhellach, ac rwy'n credu y byddwn ni'n gallu gwneud hynny, nid yn yr achos hwn yn unig, ond ledled y wlad.

Gan droi at fater gwahanol yn ymwneud â'r cwestiwn, cafodd Dow Corning ollyngiad yn ei ffatri gemegol yn y Barri ddydd Sadwrn, ac roedd y niwl gwyn, yn amlwg, yn effeithio'n benodol ar bobl yn Sili a Phenarth, yn ogystal â'r Barri, ond mae cyfeiriad dwyreiniol y gwynt yn fy annog i ofyn i chi a gafodd y Llywodraeth unrhyw gyfle i ddadansoddi a oedd wedi effeithio ar Gaerdydd, yn enwedig etholaethau fel eich un chi a fy un i.

Fe ddylwn i nodi bod Sili a Phenarth yn fy etholaeth i, Dirprwy Lywydd, ond rwy'n credu bod y mater yn un mwy cyffredinol. Roeddwn i'n ymwybodol o'r gollyngiad o Dow Chemicals a'r camau rhybuddiol a gafodd eu cymryd, gyda chyngor yn cael ei roi i bobl gau drysau a ffenestri. Fe gafodd ei ddatrys yn weddol gyflym mewn gwirionedd, felly roedd yn gyfnod eithaf byr o amlygiad. Fy nealltwriaeth i yw bod yr awdurdodau rheoleiddio ac iechyd cyhoeddus perthnasol yn glir na ddylai fod unrhyw effaith iechyd o'r digwyddiad. Ond, yn amlwg, mae gwaith yn cael ei wneud i ddeall sut y digwyddodd a pha fesurau y mae angen eu rhoi ar waith i sicrhau na fyddwn yn gweld digwyddiad tebyg yn y dyfodol.

Mae Dow yn gyflogwr sylweddol gyda channoedd o swyddi, nid yn unig ar draws Bro Morgannwg ond etholaethau eraill hefyd. Rydyn ni eisiau ei weld yn gweithredu i'r safon rydym yn ei disgwyl i'r gweithlu a'r cyhoedd ehangach y gallai effeithio arnyn nhw, fel mae'r digwyddiad y mae'r Aelod yn tynnu sylw ato yn ei gadarnhau. Felly, os oes unrhyw beth arall, gallwn ni sicrhau bod hynny'n dod nid yn unig gan yr Ysgrifennydd Cabinet perthnasol ynghylch y sicrwydd sydd wedi'i roi, os yw'r Aelod yn dymuno clywed am yr effaith yn y tymor hwy a'r gwersi y dylent fod yn cael eu dysgu.