1. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi canol trefi yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ61236

Diolch am eich cwestiwn, Joyce. Ffocws ein rhaglen Trawsnewid Trefi yw adfywio canol ein trefi, gan eu gwneud yn lleoedd gwell i fyw a gweithio ynddynt. Ers 2020, rydym wedi dyfarnu mwy na £49 miliwn o gyllid grant a benthyciadau i brosiectau adfywio canol trefi ar draws Canolbarth a Gorllewin Cymru.

Diolch am eich ateb. Roeddwn yn arbennig o falch o weld y grant Trawsnewid Trefi yn cael ei ddefnyddio i adnewyddu dwy neuadd farchnad hanesyddol bwysig yn fy etholaeth, Canolbarth a Gorllewin Cymru. Yn ddiweddar, mae gwaith gyda chyllid y grant hwn gan Lywodraeth Cymru a chyllid cyfalaf Ewropeaidd, a buddsoddiad cyfalaf gan Gyngor Sir Ceredigion yn achos neuadd farchnad Aberteifi, wedi ei gwneud hi'n bosibl cwblhau gwaith adfer yn neuadd farchnad Aberteifi a’r Hen Farchnad yn Llandeilo. Roedd y ddau adeilad hanesyddol yn adeiladau hynod bwysig yng nghanol y trefi hynny, ac mae'n wych eu gweld yn cael eu hadfer i gyflwr da fel y gall busnesau a chymunedau fel ei gilydd eu defnyddio. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi'n cytuno bod grant y Trawsnewid Trefi yn dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i helpu busnesau bach i ffynnu yn ein trefi, a hefyd i ddarparu cyllid hanfodol i adfywio canol y trefi hynny?

Ie, diolch, Joyce, rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Yn ddiweddar, cefais y fraint o ymweld â'r ddau brosiect, ac roeddent yn wych. Mae'r un yn Llandeilo ar agor. Mae wedi trawsnewid hen adeilad gwasanaeth tân ac achub hanesyddol, lle'r injan dân—nid wyf yn gwybod beth fyddech chi'n ei alw—garej—

Depo.

Depo—diolch; da iawn. Ac mae'r ffordd y maent wedi gwneud hynny'n glyfar iawn ac mae'r holl ddatblygiad yn fwrlwm i gyd. Nid wyf yn gwybod a ydych chi wedi bod yno, ond cefais goffi hyfryd dros ben yn y siop goffi yno wrth inni drafod gyda rhai o'r bobl a oedd newydd ymweld. Ac roeddent yn dweud cymaint o bobl sy'n llifo i ganol y dref i ymweld â'r lle hwnnw gan helpu i godi nifer yr ymwelwyr yn fwy cyffredinol. Ac roedd y busnesau'n wych yno. A thra oeddem yno, roedd digwyddiad cymunedol yn mynd rhagddo hefyd, a oedd yn wych.

Ac yna gallais fynd i weld yr un yn Aberteifi. Roeddent ar fin agor, felly rwy'n gobeithio mynd yn ôl yn yr haf i'w weld yn agor. Ac roeddent yn dweud bod ganddynt restr hir o bobl sy'n aros i ddod yn ôl i farchnad Aberteifi a oedd yn arfer bod yno, ond a oedd yn edrych ymlaen at y gwaith adnewyddu. Mae ganddynt hefyd restr hir o bobl sy'n gobeithio mynd yno am y tro cyntaf, ac maent hefyd wedi gallu dod â siopau gwag ac adfeiliedig eraill yn Aberteifi yn ôl i ddefnydd, ac felly mae siop dillad priodas wedi agor yno sy'n grand iawn wir. Ac mae pob un ohonynt wedi dechrau fel busnesau newydd yn y farchnad.

Ac roeddwn yn meddwl mai’r peth mwyaf trawiadol oedd y ffaith eu bod yn ei ddefnyddio fel man deori, felly gallech roi cynnig i weld a oedd eich prosiect neu syniad yn gweithio, ac os oedd yn gweithio, gallech symud ymlaen i ganol y dref a manteisio ar ofod mwy a gadael y man deori. Roedd y lle'n fwrlwm i gyd. Mae gan yr un yn Aberteifi fwâu maen gogoneddus wrth ichi fynd drwyddo—mae'r adeilad yn eithriadol o hardd. Nid wyf yn gwybod a yw'r Llywydd yn gyfarwydd â'r adeilad hwnnw, ond gwnaeth harddwch yr adeilad argraff fawr arnaf. Ac roedd hi hefyd yn braf ei fod yn darparu llwybr hygyrch—gan fod Aberteifi yn dref eithaf serth, onid ydyw—felly, gallech barcio yn y cefn yno a gallech fynd drwodd, drwy'r fynedfa i bobl anabl a thoiledau ac ati, i mewn i ardal canol y dref drwy'r adeilad, ar hyd llwybr hyfryd iawn heibio'r holl siopau ac adeiladau newydd. Felly, mae'n drawiadol iawn. Ac mae'n enghraifft wirioneddol dda o weithio mewn partneriaeth. Felly, mae Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n galed iawn gyda'r ddau awdurdod lleol i sicrhau bod arian cyfatebol ar gael ac i weithio gyda nhw i sicrhau bod yr arbenigedd priodol i'w gael ac ati, ac yn y ddau le, rydym wedi cael gwirfoddolwyr cymunedol hefyd. Rwyf wedi anghofio enw'r dyn yn Aberteifi—roedd mor frwdfrydig; dywedodd wrthyf am hanes yr adeilad a phopeth. Ac mae'n dangos pa mor hoff yw'r adeiladau hyn gan drigolion eu trefi a'r effaith wirioneddol gyffrous y gall eu hadnewyddu ei chael.

Diolch am eich ateb i fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, mae Penfro yn fy etholaeth yn un o'r enghreifftiau gorau o dref ganoloesol—castell gwych, sef man geni Harri Tudur. Ac mae datblygiad Cei'r De yno, sydd wedi cael cyllid gan Lywodraeth Cymru. Ac er bod y gymuned yn edrych ymlaen yn fawr at weld adeiladau a fu unwaith yn adfeiliedig yn dod yn ôl i ddefnydd—ac rwyf wedi codi hyn yn y Siambr o'r blaen—mae rhywfaint o bryder ynglŷn â beth fydd datblygiad Cei'r De yn y pen draw. Gwn fod cyngor y dref wedi cyflwyno achos busnes, a wrthodwyd, ac felly mae rhywfaint o rwystredigaeth yn y gymuned ynghylch beth fydd datblygiad Cei’r De yn y pen draw. Felly, wrth ariannu prosiectau, a gaf i ofyn pa amodau sydd gan Lywodraeth Cymru ar hynny? Pa ymgysylltu cymunedol a wneir ganddynt i sicrhau bod cefnogaeth gan y gymuned i brosiect a gyflwynir, a bod y cynnyrch terfynol, datblygiad fel Cei'r De, yn rhywbeth sydd ei angen yn yr ardal leol, i adfywio canol ein trefi?

Mae'r rhain yn bartneriaethau rhwng yr awdurdod lleol a Llywodraeth Cymru, a'r awdurdod lleol sy'n cyflwyno'r syniadau. Felly, ni sy'n darparu’r grantiau creu lleoedd. Rydym yn eu darparu yn rhanbarthol ac i gynghorau unigol. Ar gyfer y rhai rhanbarthol, sy’n grantiau llai, mae gennym awdurdod arweiniol, ond mae gan bob awdurdod lais ynglŷn â sut olwg sydd ar y gwariant rhanbarthol. Un o'r pethau rydym wedi bod yn ceisio eu gwneud—nid wyf yn ceisio gwneud pwynt gwleidyddol yma—yw ceisio sicrhau bod y gronfa ffyniant bro a'r gronfa ffyniant gyffredin yn cyd-blethu, os mynnwch, fel y gallwn gael buddsoddiad ategol. Felly, mae gennym drefniadau eithaf da ar waith i sicrhau eu bod yn cyd-blethu, yn hytrach na'n sefyll ar eu pen eu hunain. Ac felly, yr awdurdod lleol sy’n cyflwyno’r achos busnes, ac mae Llywodraeth Cymru yn dibynnu’n llwyr ar yr awdurdod lleol i wneud hynny. Nid oes gennyf fanylion ynghylch hwnnw, felly nid wyf yn gwybod beth sydd ganddo mewn golwg ar ei gyfer, ac nid wyf wedi ymweld â'r un hwnnw—mae'n debyg mai dyna'r unig un nad wyf wedi ymweld ag ef, felly rwy'n bwriadu gwneud hynny. Felly, bydd yr awdurdod lleol wedi gwneud yr achos busnes ar ei gyfer, a bydd wedi dod yn rhannol i Lywodraeth Cymru ac yn rhannol i’r fforwm rhanbarthol i gael trafodaeth yn ei gylch. Ac fel rhan o'r achos busnes, byddant wedi ymgynghori. Mae arnaf ofn nad wyf yn ymwybodol o fanylion yr un penodol hwnnw, ond mae'n broses, yn fath o broses tîm, i'w cyflwyno.

Yn amlwg, y syniad yw, weithiau, gall swm eithaf mawr o arian—gall fod yn filiynau—ac weithiau, swm cymharol fach o arian, adfywio a dod â bywyd yn ôl i ran adfeiliedig o dref. Ac mae gennym ddiddordeb arbennig mewn gwneud prosiectau treftadaeth, am nad ydynt yn tueddu i fod yn fforddiadwy os cânt eu datblygu'n fasnachol, gan fod gwerthoedd tir yn rhy fach. Ac felly, mae'r grant creu lleoedd yn enwedig yn edrych ar wneud prosiectau fforddiadwy sy'n dod ag adeiladau treftadaeth yn ôl yn fyw, lle na fyddent, fel arall, yn fasnachol hyfyw.

Diolch i Joyce Watson am y cwestiwn. Fel rŷn ni i gyd yn gwybod, mae'n trefi cefn gwlad ni, trefi ar draws Cymru, wedi dioddef yn arw iawn, iawn oherwydd Brexit—

Os gallwn ni oedi am eiliad, i wneud yn siŵr bod y cyfieithu'n gweithio.

Mae'n ddrwg gennyf, roeddwn ar y sianel anghywir.

Iawn. Os gallwch chi ddechrau eto, Cefin Campbell.

Ocê. Fel rŷn ni i gyd yn gwybod, mae'n trefi marchnad ni ar draws Cymru gyfan wedi dioddef yn arw iawn, iawn oherwydd Brexit, COVID, a'r argyfwng costau byw diweddar. Nawr, un model sy'n cael ei weithredu yw'r un gan Gyngor Sir Gâr, sef cynllun o'r enw Deg Tref, yn canolbwyntio ar 10 o drefi marchnad, gan gynnwys, fel roedd Joyce Watson yn cyfeirio ato, Llandeilo, a llefydd fel Llanybydder, Castellnewydd Emlyn, Sanclêr, ac yn y blaen. Ac mae yna arian Trawsnewid Trefi wedi cael ei ddefnyddio i bwrpas da, fel yr Hen Farchnad yn Llandeilo. Ond mae e hefyd wedi mynd y tu hwnt i hynny drwy gynnig arian i fusnesau bach i wella eu darpariaeth a hefyd i weddnewid adeiladau, i wneud y trefi yma'n fwy deniadol i dwristiaid ac i ymwelwyr. Felly, gaf i ofyn i chi ydych chi'n ymwybodol o'r cynllun Deg Tref yng Nghyngor Sir Gâr, ac ydych chi'n credu bod y model hwn o dargedu trefi yn rhywbeth y gallai gael ei efelychu gan awdurdodau lleol eraill ar draws Cymru?

Diolch yn fawr, Cefin. Mae'n ddrwg gennyf am beidio â datrys hynny'n ddigon cyflym a gwneud ichi ailadrodd eich hun. Rwy’n ymwybodol ohono, ydw. Mae'n dilyn patrwm 'Cymru’r Dyfodol: y Cynllun Cenedlaethol 2040', y cynllun gofodol ar gyfer Cymru, lle rydym wedi bod yn awyddus iawn i sicrhau nad yw pob tref yng Nghymru yn meddwl y gall wneud popeth, ac y gallwn dargedu pethau penodol at drefi penodol. Felly, mae gennym bolisi 'canol trefi yn gyntaf', sy'n golygu ein bod yn ceisio atal lledaeniad y tu allan i'r dref, ond nid yw'n golygu y bydd pob tref ranbarthol yng Nghymru yn gallu cael yr un cynnig. Ac mewn gwirionedd, fe wyddom fod strategaeth fel Deg Tref, lle rydych chi'n edrych am fylchau mewn ardal benodol, a gallwch gael arbenigeddau, os mynnwch, neu gynigion penodol, mewn trefi penodol, yn gweithio go iawn. Ni chredaf fod unrhyw un ohonom yn hoffi trefi unffurf, lle rydych chi'n mynd yno ac mae'r stryd fawr yn edrych yn union yr un fath ym mhob un. Nid yw hynny'n gweithio, ac mae'n fodel sy'n diflannu bellach wrth i dueddiadau manwerthu newid. Yr hyn sy'n gweithio'n dda yw'r mathau o drefi a gewch—. Rwy'n hoff iawn o Gaerfyrddin ei hun, a dweud y gwir, a'r ffordd y mae wedi'i chlystyru o amgylch y farchnad yno, ac mae'r canol yn hyfryd. Ond mae'n hyfryd am ei bod yn unigryw. Rydych chi'n mynd yno am ei fod yn brofiad unigryw ac rydych chi'n cael set hollol wahanol o siopau yno na phe baech chi'n mynd i Aberteifi, er enghraifft. Mae'n teimlo'n wahanol. Mae’n brofiad braf, felly mae’n gweithio’n dda, ac rwy’n canmol y cyngor yn fawr iawn ar ei strategaeth. Mae’n strategaeth y buom yn ei hybu drwy Cymru’r Dyfodol hefyd, a chredaf ei bod yn un lle gall pobl ymfalchïo yn unigoliaeth eu pentref neu dref neu ddinas, beth bynnag y bo.