6. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth: D-day ac Wythnos y Lluoedd Arfog

– Senedd Cymru am 4:20 pm ar 11 Mehefin 2024.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 4:20, 11 Mehefin 2024

Eitem 6 sydd nesaf. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth ar D-day ac Wythnos y Lluoedd Arfog yw hwn, ac felly'r Ysgrifennydd Cabinet, Ken Skates. 

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf roeddem yn nodi 80 mlynedd ers D-day, diwrnod yn dilyn cyfnod hir o gynllunio, aberth anferth, dioddefaint a cholledion i lawer o wledydd, a charreg filltir dyngedfennol wrth ryddhau Ewrop rhag gormes y Natsïaid. Mae'r flwyddyn hon yn arbennig o bwysig. Mae D-Day 80 yn garreg filltir o gofio, pryd yr ydym yn ffodus o fod â thystiolaeth fyw o hyd gan y gymuned hynafol o'u rhan yn y digwyddiad hanesyddol hwn.

Cynrychiolodd y Prif Weinidog Gymru yn y digwyddiad coffau yn y gofeb Brydeinig yn Normandi ar 6 Mehefin. Roedd hwn yn ddiwrnod yn bennaf i'r cyn-filwyr olaf hynny a oroesodd; fodd bynnag, roedd hefyd yn gyfle i bobl Cymru gofio'r cyfraniad pwysig a wnaethom fel cenedl. Roedd yn bleser yn ddiweddar i gwrdd â chyn-filwr D-day, Donald Jones, 99 oed, yn ei gartref yn Yr Wyddgrug. Roedd Donald yn y Llynges Frenhinol, yn un o griw y badau glanio ar D-day. Roeddwn yn teimlo'n wylaidd iawn wrth glywed am ei brofiad a'i aberth yn enw rhyddid.

Glaniodd Cyffinwyr De Cymru yn gynnar ar D-day yn ail don un o sectorau Prydain ar y traeth Aur—yr unig uned Gymreig i lanio'r diwrnod hwnnw, gan symud ymlaen naw milltir i mewn i'r tir. Roedd y Prif Weinidog yn gallu anrhydeddu eu cof, gan osod torch wrth eu cofeb yn Asnelles yn ystod ei ymweliad yr wythnos diwethaf. Mae cofeb y Deyrnas Unedig, a oedd yn ganolbwynt i'r coffáu ar ran y DU, yn cynnwys 22,000 o enwau, yn eu plith  llawer o Gymru a wasanaethodd yn y fyddin, y llynges a'r Llu Awyr Brenhinol a gollodd eu bywydau ar D-day neu'n ddiweddarach yn ymgyrch Normandi, yn ystod 85 diwrnod caled o ymladd.

Yn ddiweddar, cynhaliwyd digwyddiadau coffa i nodi D-day 80 mewn cymunedau ledled Cymru hefyd, a byddant yn parhau dros y mis hwn gydag Wythnos y Lluoedd Arfog ar y gorwel. Rwy'n siŵr fod Aelodau wedi bod yn bresennol mewn llawer o'r digwyddiadau hyn ac yn dymuno dathlu'r rheini yn eu cyfraniadau heddiw.

Mae tua 115,000 o gyn-filwyr yn byw yng Nghymru; mae un o bob 12 aelwyd â rhywun sydd wedi gwasanaethu yn y gorffennol. Mae rhai yn hoffi cael eu galw'n 'gyn-filwyr', mae eraill yn dewis rhywbeth gwahanol neu'n dewis peidio â datgan dim. Mae ein poblogaeth o gyn-filwyr yn ddynion hŷn yn bennaf, ond yn newid yn araf i adlewyrchu ein poblogaeth ehangach. Ar y cyfan, maent yn boblogaeth lwyddiannus sy'n cyflawni, sydd i'w dathlu, wedi'u sefydlu am oes gan y sgiliau a'r gwerthoedd a gafwyd yn sgil eu gwasanaeth, gyda swyddi, cartrefi ac iechyd da. Wedi dweud hynny, mae bywyd yn y lluoedd arfog yn unigryw, i'r milwyr a'u teuluoedd, a dyna pam mae gennym ni gyfamod y lluoedd arfog fel amddiffyniad rhag y potensial o ddioddef anfantais yn sgil gwasanaethu, ac, mewn rhai achosion, cyfiawnhau blaenoriaethu mewn cysylltiad ag iechyd, tai, addysg a chyflogaeth.

Fel Llywodraeth Cymru, rydym yn parhau i gefnogi cymuned ein lluoedd arfog. Mae ein buddsoddiad mewn cymorth iechyd meddwl arbenigol yn parhau drwy GIG Cymru i Gyn-filwyr. Ysgrifennodd prif weithredwr GIG Cymru at fyrddau iechyd lleol ac ymddiriedolaethau'r GIG fis diwethaf ynghylch cyfamod y lluoedd arfog, gan nodi gwasanaethau ac adnoddau sydd ar gael ledled Cymru, gan gynnwys sut mae rhai byrddau iechyd yn ariannu mentoriaid cymheiriaid i ddarparu cymorth ychwanegol yn y maes hwn. Gofynnwyd i sefydliadau ystyried ymwybyddiaeth o'r ddyletswydd sylw dyladwy a chydymffurfio â hi, a bwriadau Llywodraeth Cymru i gynnal adolygiad sylfaenol blynyddol ar draws gofal iechyd yng Nghymru.

Mae ymwybyddiaeth o gyn-filwyr yn hanfodol, a dyna pam rydym wedi llunio cynllun achredu gyda hyfforddiant ar gyfer meddygfeydd. Mae annog meddygfeydd i gofrestru yn rhywbeth y gallwn ni i gyd ei wneud yn ein hetholaethau a'n rhanbarthau. Mae ein cyllid ar gyfer swyddogion cyswllt y lluoedd arfog yn parhau, a chyn bo hir byddaf yn ystyried argymhellion gwerthusiad allanol, gan edrych ar 2025-26 a thu hwnt. Rydym hefyd yn parhau i ariannu prosiect Cefnogi Plant y Lluoedd Arfog mewn Addysg Cymru, gan adlewyrchu'r heriau y mae symudedd yn eu gosod ar fywydau pobl ifanc.

Llywydd, rydym yn darparu 7 y cant o gryfder y lluoedd arfog, o ddim ond 5 y cant o boblogaeth y DU. Mae'r gwasanaeth fel arfer y tu allan i Gymru. Mae bobl y lluoedd arfog yn meithrin sgiliau a gwerthoedd gwych, ac rydym mewn cystadleuaeth i sicrhau'r dalent hon. Rydym eisiau i bobl y lluoedd arfog o Gymru ddychwelyd adref a chyfrannu at ein gwlad.

Mae hon yn adeg o'r flwyddyn pan, drwy Wythnos y Lluoedd Arfog a Diwrnod y Lluoedd Arfog, rydym ni'n dathlu ac yn cofio'r rhai sy'n gwasanaethu: yn rheolaidd ac wrth gefn. Rydym yn dathlu'r cyfraniad y maent yn ei wneud i amddiffyn y wlad ac i'r gymdeithas ehangach. Bydd y cyfraniad hwnnw'n cael ei ddathlu'n genedlaethol yn Abertawe, ochr yn ochr â'u sioe awyr ar 6 Gorffennaf, ac mewn digwyddiadau lleol eraill ledled Cymru. Rydym eisoes wedi cefnogi'r awdurdod lleol sy'n cynnal y digwyddiad hwn ar lefel Cymru gyda hyd at £20,000 yn mynd tuag at gostau cynnal y diwrnod pwysig hwn, ac rwy'n falch o gynnal y lefel hon o gymorth i Gyngor Abertawe eleni ac i Gyngor Sir Fynwy ar gyfer 2025.

Mae gwasanaeth rheolaidd ac wrth gefn yn gofyn llawer oddi wrth bobl y lluoedd arfog a'u teuluoedd. Mae cyflogwyr cefnogol a llawn cydymdeimlad yn allweddol. Yn fy mhortffolio fy hun, er enghraifft, mae Trafnidiaeth Cymru yn dangos yr hyn sy'n bosibl i'w gyflawni gan eu bod yn ddeiliaid gwobr aur cynllun cydnabod cyflogwyr y weinyddiaeth amddiffyn; a Bws Caerdydd sydd wedi dechrau'r daith honno hefyd, drwy lofnodi cyfamod y lluoedd arfog ym mis Ebrill. Rydym yn gweithio gyda'r Career Transition Partnership, y lluoedd arfog a Chymdeithasau Lluoedd Wrth Gefn a Chadetiaid i helpu yn y gwaith o chwilio am swyddi da yma yng Nghymru. Rydym wedi bod yn gwneud hyn drwy ffeiriau cyflogaeth a gweithdai yn y de, a byddwn yn cynnal ein digwyddiad cyntaf yn y gogledd yn Wrecsam cyn bo hir.

I gloi, Llywydd, rydym yn dathlu ac yn dweud diolch am aberth y rhai a roddodd eu bywydau ar draethau Normandi a hefyd yn ehangach yn yr Ail Ryfel Byd. Rydym hefyd yn dathlu ein lluoedd arfog a'n cyn-filwyr sy'n gwasanaethu trwy Wythnos y Lluoedd Arfog a Diwrnod y Lluoedd Arfog, ac fel Ysgrifennydd y Cabinet gyda chyfrifoldeb am y lluoedd arfog, cyn-filwyr a'u teuluoedd yng Nghymru, rwy'n ymrwymo i chwarae fy rhan yn llawn i'w cefnogi.

Photo of James Evans James Evans Ceidwadwyr 4:27, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Hoffwn ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am eich datganiad y prynhawn yma gan amlinellu cyfraniad Llywodraeth Cymru i'n cymuned lluoedd arfog ledled Cymru. Rwyf eisiau ymuno â chi a fy ngrŵp yn eich ymrwymiad chi, a'n hymrwymiad ni, i gyn-filwyr a'u teuluoedd ledled ein gwlad. Mae eu gwasanaeth a'u haberth yn haeddu ein diolchgarwch dwysaf. Fel y sonioch chi'n briodol, mae Cymru'n cyflawni y tu hwnt i bob disgwyl o ran personél ein lluoedd arfog. Mae sicrhau eu llesiant yn hollbwysig, oherwydd mae Cymru'n anfon y nifer fwyaf o bersonél y lluoedd arfog, o'i gymharu ago unrhyw ran o'r DU, i wasanaethu yn ein lluoedd arfog.

Sonioch chi am D-day, ac rydym i gyd yn ymuno â'n gilydd i barchu'r rhai a roddodd gymaint yn ystod y glaniadau D-day hynny, ac fe wnaethant yr aberth eithaf i sicrhau ein rhyddid. Ac rwy'n credu ei fod yn hollol anhygoel yr hyn a wnaethant, a'r hyn yr oedd yn rhaid iddynt fynd drwyddo, i sicrhau bod gennym ni wir heddwch ar dir mawr Ewrop. Roeddwn yn bresennol mewn digwyddiad yn Llandrindod, a chefais fy nghyffroi'n fawr gan rai o'r cyfraniadau a wnaeth pobl yno ac mewn gwirionedd y straeon a ddywedodd rhai o'r bobl wrthyf.

Ysgrifennydd Cabinet, hoffwn dreiddio ychydig yn ddyfnach, os yw hynny'n iawn, i ychydig o feysydd y sonioch chi amdanyn nhw yn eich datganiad. Fe wnaethoch chi sôn am yr adolygiad o raglen swyddogion cyswllt y lluoedd arfog. Roeddech chi'n sôn am hynny, ac mae'n hollbwysig ein bod ni'n sicrhau bod y rhaglen honno'n parhau; maen nhw'n gwneud gwaith hollol anhygoel. Ond bydd deall yr argymhellion yn hanfodol ar gyfer eiriol dros eu cefnogaeth barhaus, felly efallai y gallech rannu rhai meysydd y canolbwyntir arnynt ar y cychwyn ar gyfer yr adolygiad rydych chi'n ei gynnal, a sut y byddwch chi'n ymgysylltu â rhanddeiliaid, wrth symud ymlaen.

Fe wnaethoch chi hefyd sôn am y gefnogaeth i bersonél y lluoedd arfog o fewn ein byrddau iechyd a'r system cymorth cymheiriaid sydd ganddyn nhw yno. Rhywbeth y mae'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog wedi sôn amdano yw cael pobl ymroddedig o fewn y byrddau iechyd sy'n deall ein lluoedd arfog a phersonél y lluoedd arfog yn llawn, ac a ellid eu hariannu gan Lywodraeth Cymru i greu swyddi llawn amser. Byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod eich barn am hynny, oherwydd, fel grŵp, roeddem yn mynd i ysgrifennu atoch ynghylch hynny, felly os oes gennych unrhyw ddiweddariadau, byddwn yn ddiolchgar iawn.

Roeddech hefyd yn siarad am gefnogaeth iechyd meddwl i gyn-filwyr, ac rwy'n credu bod peth o'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ynghylch hynny'n gymeradwy ac i'w ddathlu, mewn gwirionedd; rwy'n credu y dylem ni bob amser ddod o hyd i feysydd cyffredin yr ydym yn cytuno arnynt, ac rwy'n credu mai dyna un maes lle rydym yn gytûn. Mae cynyddu cyllid yn rhywbeth cadarnhaol, ond efallai y gallech ymhelaethu mwy ar y rhaglenni penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwthio, gyda byrddau iechyd, oherwydd gall llawer o gyn-filwyr fod yn betrusgar iawn o ran mynd allan a cheisio cymorth oherwydd yr hyn y maent wedi gorfod mynd drwyddo mewn gwirionedd, sy'n creu diwylliant eithaf macho, lle nad yw pobl eisiau ceisio cymorth mewn gwirionedd. Felly, rwy'n credu pe gallech amlinellu heddiw pa raglenni sydd ar gael, gallai helpu unrhyw un sy'n gwrando yn ein cymuned cyn-filwyr i fynd i ofyn am y cymorth sydd ei angen.

Ar ben hynny, rwy'n cytuno'n gryf â chi ynghylch annog cyflogwyr ledled Cymru i ymgysylltu â'r cynllun cydnabod cyflogwyr y weinyddiaeth amddiffyn. Mae arddangos arfer gorau yn bwysig—fel y dywedwch chi, ar ran Trafnidiaeth Cymru a Bws Caerdydd. Mae'n ddechrau gwych. Fodd bynnag, a allwch chi ymhelaethu ar unrhyw gynlluniau ychwanegol i hyrwyddo'r cynllun ledled y wlad ac arfer gorau i fusnesau Cymru o bob maint, gan dynnu sylw at y cyfraniad gwerthfawr y gall cyn-filwyr ei wneud yn y gweithle a'r sgiliau y maent wedi'u dysgu yn ein lluoedd arfog?

Rhywbeth arall yr oeddwn eisiau siarad â chi amdano oedd rôl hyrwyddwyr y lluoedd arfog o fewn ein hawdurdodau lleol. Rwy'n credu eu bod yn gwneud gwaith gwych o fewn cynghorau ledled y wlad i godi proffil ein lluoedd arfog mewn llywodraeth leol. Yn fy awdurdod lleol fy hun ym Mhowys, mae'r awdurdod lleol yno wedi penderfynu dileu rolau pencampwyr. Rwy'n credu bod hynny'n gamgymeriad, yn enwedig o ran rôl pencampwr y lluoedd arfog. Byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod beth yw eich ymateb i hynny, Ysgrifennydd Cabinet, i sicrhau bod gennym gynrychiolaeth gref gan ein cynghorwyr mewn llywodraeth leol, oherwydd cyfrifoldeb ein hawdurdodau lleol ledled Cymru yw llawer o'r gwasanaethau y mae cyn-filwyr eu hangen.

Rwyf hefyd yn credu yn y cydweithio parhaus yr ydych wedi siarad amdano rhwng cyrff cyhoeddus. Fel rwyf newydd ddweud, mae'n bwysig er mwyn cefnogi cymuned ein lluoedd arfog. Ac mae strategaethau cyfathrebu ac allgymorth effeithiol yn hanfodol i sicrhau, fel rwyf wedi dweud yn gynharach, ein cymorth iechyd meddwl, cymorth tai—yn union yr hyn y mae pobl yn ymwybodol sydd ar gael a sut y gallant gael mynediad atynt. Yn bersonol, Ysgrifennydd Cabinet, rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda chi yn y maes hwn, ac fel rwy'n gwybod, felly hefyd cadeirydd grŵp trawsbleidiol y lluoedd arfog, Darren Millar, sydd wedi gwneud gwaith aruthrol i godi proffil cymuned ein lluoedd arfog yma yn y Senedd. Rwy'n gwybod y byddai'n hoffi gwneud datganiad ei hun, ond nid yw'n gallu, mae gen i ofn—nid yw yma.

Hefyd, hoffwn adleisio i gloi, rai o'r sylwadau a wnaethoch ynghylch Wythnos y Lluoedd Arfog. Rwy'n credu bod hwnnw'n ddigwyddiad gwych arall sy'n digwydd ledled ein gwlad i dynnu sylw at ein lluoedd arfog a'r gwaith maen nhw'n ei wneud i'n cadw'n ddiogel ddydd ar ôl dydd, nos a dydd. Maen nhw'n mynd i rai o'r lleoedd mwyaf peryglus yn y byd i sicrhau ein bod ni'n gallu cysgu'n ddiogel yn ein gwelyau gyda'r nos. Credaf y dylid annog unrhyw beth y gallwn ei wneud i'w cefnogi yn fwy, ac rwy'n falch o'r arian y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i wneud hynny. Fe fyddwn yn dymuno cael ychydig mwy o arian i gefnogi Wythnos y Lluoedd Arfog ledled y wlad, ond efallai y gallech siarad am hynny.

Wrth gloi, Ysgrifennydd Cabinet, hoffwn ddiolch unwaith eto am eich datganiad a dweud fy mod yn edrych ymlaen at gydweithio â chi i gefnogi ein cymuned lluoedd arfog yma ledled Cymru i sicrhau eu bod yn teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi a'u bod yn cael eu grymuso ar gyfer y rôl hanfodol y maent yn ei chwarae yn ein cymdeithas. Diolch. 

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur 4:32, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Diolch, James Evans. A gaf i ddiolch yn ddiffuant i James am deyrnged o'r galon i'n lluoedd arfog a'n cyn-filwyr? Rwy'n gwybod bod James yn amlwg yn angerddol am y maes hwn o gyfrifoldeb Llywodraeth Cymru, ac rwy'n diolch iddo am ei gwestiynau heddiw. Codwyd nifer o bwyntiau gwerthfawr iawn, gan gynnwys iechyd meddwl cyn-filwyr ein lluoedd arfog a phersonél sy'n gwasanaethu, y cynllun cydnabod cyflogwyr y weinyddiaeth amddiffyn, a rôl awdurdodau lleol wrth gefnogi a hyrwyddo lluoedd arfog Cymru a'r Deyrnas Unedig yn ehangach.

O ran D-day, byddwn yn cytuno ei fod yn achlysur rhyfeddol. Rwy'n credu mai C.S. Lewis a ddywedodd ein bod yn darllen er mwyn gwybod nad ydym ar ein pennau ein hunain, ac rwy'n credu ei bod yn amhrisiadwy yr adeg hon o'r flwyddyn i ddarllen straeon y rhai a roddodd gymaint er mwyn Ewrop yn y cyfnodau tywyllaf. Roeddwn yn bresennol yn y gwasanaeth coffa yn Wrecsam ac yna fe es i ymweld â hyb cymunedol lluoedd arfog y ddinas. O ran iechyd meddwl, mae'r hyb hwnnw wedi dangos ei fod yn amhrisiadwy. Mae'n ffordd wych i gyn-filwyr gael gafael ar wybodaeth, i gael eu cyfeirio at grwpiau cymorth perthnasol, a gwn fod hybiau tebyg yn bodoli ledled Cymru. Er enghraifft, ger Wrecsam, ym Mae Colwyn, mae yna hyb yr un mor effeithiol sy'n gwasanaethu cymuned y lluoedd arfog, ac yn wir eu teuluoedd hefyd, ac rwy'n awyddus i wneud popeth o fewn fy ngallu i gefnogi twf hybiau o'r fath, gan eu bod yn hanfodol i helpu cyn-filwyr y lluoedd arfog i gael mynediad at y gwasanaethau sydd eu hangen arnynt.

Mae llawer iawn o waith yn cael ei wneud o fewn y GIG. Cyfeiriais at lythyr at fyrddau iechyd lleol yn ddiweddar a oedd yn eu gwahodd i edrych ar arfer gorau ledled Cymru. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn dysgu o'r gorau, ac mae'r un neges yn berthnasol i awdurdodau lleol. Roeddwn i gyda hyrwyddwr lluoedd arfog yr awdurdod lleol ddydd Iau ac yna eto ddydd Gwener yn Wrecsam. Efallai eich bod yn adnabod pencampwr y lluoedd arfog yn Wrecsam, y Cynghorydd Beverley Parry-Jones, eiriolwr gwych dros gyn-filwyr y lluoedd arfog. Roeddwn yn falch iawn o fod gyda hi yn y ddau ddigwyddiad hynny. Rwy'n credu y dylid canmol rhai awdurdodau lleol ar y ffordd y maent yn cefnogi eu hyrwyddwyr lluoedd arfog, a byddwn yn argymell bod pob un o'r 22 awdurdod lleol yn parhau i gynnal y gefnogaeth iddynt.

O ran y cynllun cydnabod cyflogwyr y weinyddiaeth amddiffyn, mae hwn wedi bod yn hynod werthfawr hefyd, ac mae'n rhywbeth rwyf wedi ei drafod gyda nifer o gyflogwyr. Yn wir, roeddwn i yn Zip World yn ddiweddar, yn cwrdd â Sean Taylor, sydd ag angerdd anhygoel dros gefnogi'r lluoedd arfog a chyn-filwyr. Trwy grwpiau cyflogwyr fel y CBI rydym yn gallu hyrwyddo cynllun cydnabod cyflogwyr y weinyddiaeth amddiffyn, yn ogystal â thrwy rai o'r grwpiau cyflogwyr rhanbarthol sy'n bodoli yng Nghymru.

O ran swyddogion cyswllt y lluoedd arfog, byddwn yn cytuno bod y rhain wedi cael eu parchu'n fawr iawn ledled Cymru. Maen nhw wir yn wych. Roeddwn i gyda swyddog cyswllt y lluoedd arfog, eto yn Wrecsam, ar sawl achlysur yr wythnos diwethaf, yn trafod materion sy'n wynebu'r lluoedd arfog—personél sy'n gwasanaethu, cyn-filwyr a'u teuluoedd—a'r rôl y maen nhw'n ei chwarae yn eu cymunedau. Cadarnhawyd cyllid eto—£275,000—ac rydym yn gwybod bod ein swyddogion cyswllt yn cael eu gwerthfawrogi'n fawr am y gwaith maen nhw'n ei wneud, ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig ein bod yn pwyso a mesur hyn, i ystyried sut rydym yn darparu ar gyfer cyn-filwyr dros y tymor hwy. Dyna pam y gwnaethom gomisiynu gwerthusiad o'r rhwydwaith o swyddogion cyswllt i helpu i lywio cynllunio tymor hir. Fy marn i yw bod swyddogion cyswllt wedi bod yn amhrisiadwy, a'r cwestiwn yw, nid a ddylid parhau i'w cefnogi ond a allwn ni ehangu eu rôl a sut y gallwn eu cefnogi i gyflawni eu swyddogaethau. Byddaf wrth gwrs yn ymgysylltu'n eang â rhanddeiliaid a phartneriaid ynghylch dyfodol swyddogion cyswllt y lluoedd arfog ledled Cymru, a byddwn yn falch iawn o gyflwyno'r argymhellion i'r grŵp trawsbleidiol ar gyfer y lluoedd arfog. Diolch.

Photo of Peredur Owen Griffiths Peredur Owen Griffiths Plaid Cymru 4:37, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad heddiw. Mae'n dda clywed am yr adnoddau sy'n cael eu buddsoddi i wella bywydau cyn-filwyr. Yng Nghymru, mae cyn-filwyr yn cyfrif am 4.5 y cant o oedolion, o'i gymharu â 3.8 y cant yn Lloegr. Mae'n hanfodol ein bod yn sicrhau bod eu triniaeth yn cael ei chyflawni'n gywir yma yng Nghymru. Fel y clywsom y prynhawn yma, mae cytundeb na ddylid cyfyngu cydnabyddiaeth i un wythnos y flwyddyn yn unig sef Wythnos y Lluoedd Arfog. Mae cynyddu ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o anghenion y gymuned lluoedd arfog yn ymdrech barhaus.

Hoffwn ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet am nifer o faterion a godais yn Wythnos y Lluoedd Arfog y llynedd i ddeall y cynnydd a wnaed. Mae angen cydraddoldeb o ran y gwasanaeth i gyn-filwyr, ni waeth ble maent yn byw yng Nghymru. Mae yna enghreifftiau da o fyrddau iechyd yn dilyn y cyfamod milwrol, ond fe wnes i amlygu wrth y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol y llynedd fy mod i wedi clywed tystiolaeth anecdotaidd nad oedd rhai byrddau iechyd yn dangos y parch y mae'n ei haeddu. O ystyried y trafferthion y mae GIG Cymru yn eu hwynebu ar hyn o bryd, sut mae Llywodraeth Cymru yn monitro cydymffurfiaeth â'r cyfamod milwrol a sicrhau llwyddiannau ar draws pob bwrdd iechyd, gan gynnwys gofal deintyddol, yr wyf wedi'i godi yma ar sawl achlysur? Y llynedd, gwelsom lansiad y cynllun achredu meddygon teulu cyfeillgar i gyn-filwyr. Roedden ni ymhell ar ôl Lloegr o ran y fenter hon.

Pa ganran o'n meddygfeydd sydd bellach wedi cael eu hachredu? A ydyn ni wedi dal i fyny â Lloegr? Yn olaf, Ysgrifennydd Cabinet, hoffwn wneud pwynt ehangach. Brwydrodd ein lluoedd arfog, sy'n cynnwys perthnasau fy nheulu, i'n cadw ni'n ddiogel ac yn erbyn y ffasgiaeth gynyddol yn Ewrop, ond ar draws Cymru a Lloegr rydym wedi gweld cynnydd mewn gwahaniaethu a chasineb—boed hynny'n hiliaeth, Islamoffobia, gwrthsemitiaeth neu homoffobia—dros y blynyddoedd diwethaf. Yn ystod yr etholiad cyffredinol hwn, rydym wedi gweld sylwadau ynghylch Hitler yn dod i'r amlwg sydd wedi arwain at ymddiheuriad gan ymgeisydd adain dde penodol. Hoffwn atgoffa pawb fod yn rhaid i ni barhau i fod yn effro i bob math o gasineb a gwahaniaethu yn ogystal â chynnal gwerthoedd goddefgarwch a chynhwysiant. Dyma un o'r ffyrdd gorau y gallem anrhydeddu aberthau'r rhai a frwydrodd yn erbyn gormes yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Rydym yn parhau i ymladd a sefyll yn gadarn yn erbyn casineb a gormes yn eu holl ffurfiau. Rydym yn parhau i gefnogi'r hyn y buont yn ymladd ac yn marw drosto, a byddwn yn eu cofio.

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur 4:40, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Peredur, a gaf i ddiolch i chi am gydnabod gwerth ein lluoedd arfog—ein personél sy'n gwasanaethu a'n cyn-filwyr a'u teuluoedd? Rwy'n credu o ran y pwynt a wnaethoch tuag at ddiwedd eich cyfraniad, nid oes lle i gasineb a gwahaniaethu o gwbl. Mae hyn yn rhywbeth a drafodais yn ddiweddar gyda chomisiynydd y lluoedd arfog ac mae'n sicr yn rhywbeth sy'n cael mwy o flaenoriaeth o ran y blaenraglen waith, gan gynnwys gwahaniaethu yn erbyn personél a chyn-filwyr LHDTC+ sy'n gwasanaethu a sicrhau ein bod yn dileu unrhyw fath o gam-drin ar-lein o bobl sydd wedi gwasanaethu a rhoi cymaint.

Trwy GIG Cymru, gallwn fonitro ymlyniad wrth gyfamod y lluoedd arfog, ac ar 14 Mai, ysgrifennodd prif weithredwr GIG Cymru at bob bwrdd iechyd i'w hatgoffa o'u dyletswyddau. Gyda chaniatâd prif weithredwr GIG Cymru, byddwn yn fwy na pharod i rannu'r llythyr sydd wedi'i ddosbarthu, oherwydd rwy'n credu ei fod yn codi'r pwyntiau pwysig y mae Peredur wedi'u hamlygu heddiw ynghylch yr angen am gysondeb o'r safon uchaf ar draws pob bwrdd iechyd, ni waeth ble mae personél a chyn-filwyr y lluoedd arfog yn byw. Byddaf yn ymdrechu i wneud hynny cyn gynted â phosibl, ar yr amod fy mod yn dod i gytundeb â phrif weithredwr GIG Cymru ynghylch ddosbarthu'r llythyr hwnnw.

O ran gwasanaethau deintyddol, mae hwn yn faes, wrth gwrs, lle rydyn ni wedi bod yn gweithio gyda'r lluoedd arfog. Rydym wedi bod yn darparu cyngor ar sut i gysylltu â byrddau iechyd cyn gwasanaethu yng Nghymru ac amlygu i'r byrddau iechyd plant milwyr a'u symudedd fel ffactor penodol i'w hystyried mewn perthynas â'r ddyletswydd sylw dyladwy. Mae Peredur hefyd yn gwneud pwynt pwysig am y rhaglen achredu ar gyfer practisiau cyffredinol yng Nghymru. Hyd yn hyn, mae 38 o bractisiau wedi cofrestru. Rydym yn dal y tu ôl i Loegr, yn anffodus, ond mae'r cynllun yn Lloegr wedi bod yn gweithredu am fwy o amser, ac rydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i hyrwyddo'r cynllun penodol hwn ar gyfer gwasanaethau meddygon teulu ledled Cymru. Yn sicr, byddwn yn croesawu unrhyw gymorth y gall Aelodau ei gynnig i hyrwyddo'r cynllun hwn yn eu hardaloedd nhw. Diolch.

Photo of Jenny Rathbone Jenny Rathbone Llafur 4:42, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Mae'n iawn ac yn briodol ein bod yn coffáu dewrder yr holl filwyr a morwyr hyn a phobl eraill a oedd yn rhan o oresgyniad Normandi, a oedd yn amlwg yn ddechrau'r diwedd i Hitler a'i drefn echrydus. Ond rwyf am siarad heddiw am y golled fwyaf o fywyd ers yr ail ryfel byd, a ddigwyddodd ar 8 Mehefin 1982. Y Sadwrn diwethaf roedd hi'n ddeugain mlynedd ers bomio'r llong Sir Galahad, ac mae'n gyd-ddigwyddiad bod y cyfarfod a gynhaliais yn y Pierhead y prynhawn yma hefyd yn digwydd, yn rhagweledol, yn ystod Wythnos y Lluoedd Arfog. Rwy'n falch iawn eich bod wedi gallu dod draw am gyfnod byr a chlywed rhai o'r bobl sy'n galaru'r 58 o bobl a fu farw, y 150 o bobl a anafwyd yn gorfforol, heb anghofio'r effaith seicolegol ar yr holl bersonél a oedd ar fwrdd y llong a welodd bethau ofnadwy nad ydynt erioed wedi gallu eu hanghofio.

Ar ben hynny, ceir effaith seicolegol ar yr holl deuluoedd a gollodd eu tadau, eu meibion, eu brodyr, eu hewythrod, a chlywsom dystiolaeth bwerus iawn ganddyn nhw o'r anhwylder straen ôl-drawmatig a achoswyd—roedd hyn oll yn cael ei waethygu gan ymgyrch ddi-baid o feio'r Gwarchodlu Cymreig, fel pe baent mewn rhyw ffordd yn gyfrifol am fod yn sownd ar y llong hon, heb unrhyw ffordd o ddod oddi arni ar wahân i ddefnyddio un bad glanio, a oedd yn ddiffygiol ac na allai ostwng ei esgynfa. Felly, roedd yn rhaid i unrhyw un a oedd yn dod oddi ar y llong abseilio i lawr o'r llong cargo yr oeddent arni. Mae'n warthus darllen yng nghoffâd y Weinyddiaeth Amddiffyn 40 mlynedd ar ôl hynny yng nghofnod swyddogol y Weinyddiaeth Amddiffyn fod pobl yn dal i siarad am y ffaith nad ydynt yn holliach a'u bod yn methu cerdded ar draws y Falklands. Mae'r hyn a ddigwyddodd yn drychineb llwyr mewn gwirionedd.

Gwaethygir y broblem hon gan fod hyn yn parhau, oherwydd bod y llynges a'r mor-filwyr mor daer am gael buddugoliaeth yn wyneb yr holl doriadau a oedd fel arall yn mynd i ddigwydd yn ôl ym 1982, a'r ffaith nad yw'r holl ddogfennau wedi'u rhyddhau i alluogi'r bobl hyn sydd bellach yn eu 60au; roedden nhw'n ifanc iawn pan ddigwyddodd hyn iddyn nhw, ond nawr maen nhw yn eu 60au, a'u teuluoedd, mae llawer ohonyn nhw wedi marw, ac maen nhw wedi mynd i'r bedd heb glywed eu bod wedi'u rhyddhau o fai yn llwyr a chael deall y rhesymau pam y digwyddodd y drasiedi ofnadwy y gellid bod wedi ei hosgoi. Felly, mae'n warthus bod cymaint o'r dogfennau hyn yn cael eu dal yn ôl tan 2065, pan na fyddaf i o gwmpas yn sicr ac na fydd llawer ohonyn nhw ychwaith.

Felly, gwn nad yw hwn yn fater sydd wedi ei ddatganoli, ond beth allwch chi a'r gweddill ohonom ei wneud i gynorthwyo'r Gwarchodlu Cymreig i gael cyfiawnder ac eglurder ar yr hyn a aeth o'i le, ac yn enwedig y bwrdd ymchwilio a ddigwyddodd o fewn yr un flwyddyn, nad yw'r holl ddogfennau hyn wedi'u rhyddhau? Mae Mrs Thatcher wedi marw, mae Admiral Fieldhouse wedi marw, ac eto nid ydym yn gwybod pam y digwyddodd yr holl bethau ofnadwy hyn, sy'n golygu ein bod wedi'n harfaethu i ailadrodd nhw. Os nad ydym yn deall sut i beidio â chynnal rhyfel, dyna fydd yn digwydd. Felly, beth ydych chi'n credu, Ysgrifennydd Cabinet, gallwch chi a'r Llywodraeth a'r gweddill ohonom yn y Senedd ei wneud i helpu'r Gwarchodlu Cymreig i gael cyfiawnder?

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur 4:46, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

A gaf i ddiolch i Jenny Rathbone am ei chyfraniad hi, ac yn bwysicach fyth, am y digwyddiadau a gynhaliodd amser cinio heddiw yn adeilad y Pierhead? Roedd yr adroddiadau am effaith seicolegol, y rhai a oedd yn bresennol, yn gryf ac roedd yn anodd iawn gwrando arnynt. Fe wnaethant dynnu sylw at y teimlad parhaus o anghyfiawnder dwfn, ac mae fy meddyliau gyda phawb y mae ymgyrch y Falklands yn ymgyrchu drostynt, ac yn arbennig trasiedi 8 Mehefin 1982 yn ymwneud â llongau Sir Galahad a Sir Tristram—. Roedd yn drasiedi i'r Gwarchodlu Cymreig ac i Gymru yn arbennig.

Croesawyd rhyddhau rhai ffeiliau yn gynharach yn y flwyddyn, felly hefyd y datganiadau clir bryd hynny nad oedd y Gwarchodlu Cymreig ar fai mewn unrhyw ffordd, ac rwy'n gwybod bod ymgyrch a drafodwyd dros amser cinio i ryddhau'r holl ffeiliau. Mae'n ymgyrch barhaus; mater i'r Weinyddiaeth Amddiffyn yw mynd i'r afael â hi, ond mae'n rhywbeth y byddaf yn ei godi gyda phwy bynnag fydd yr aelod cyfatebol yn dilyn etholiad cyffredinol y DU, oherwydd mae sicrhau gwirionedd a thryloywder yn hanfodol i'r Gwarchodlu Cymreig.

Roedd y digwyddiad yn erchyll. Roedd Jenny Rathbone wedi amlinellu'r golled ddynol, yr anafiadau a'r effaith barhaus y mae'n ei chael ar ugeiniau lawer o bobl sy'n dymuno gweld diwedd ar y boen y maen nhw'n ei dioddef.

Ac yn olaf a gaf i dalu teyrnged i'r Aelod ei hun? Rwy'n gwybod, fel newyddiadurwr, fod Jenny Rathbone wedi mynd ar ôl y  gwir o ran y mater hwn, a byddaf yn gweithio gyda Jenny ac eraill i sicrhau bod y Weinyddiaeth Amddiffyn yn gwrando ar bryderon y rhai a siaradodd heddiw.

Photo of Paul Davies Paul Davies Ceidwadwyr 4:48, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Ysgrifennydd Cabinet, byddwch yn ymwybodol fy mod wedi bod yn ymgyrchu ers sawl blwyddyn dros amddiffyn cofebion rhyfel yng Nghymru yn well, ac rwy'n credu ei bod yn un ffordd y gallwn ddangos ein parch a'n diolch i'r rhai a wnaeth yr aberth eithaf er mwyn ein rhyddid.

Nawr, byddwch yn gwybod fy mod wedi galw am ddyletswydd statudol ar ein hawdurdodau lleol i gofnodi cofebion rhyfel yn eu hardaloedd eu hunain ac i bob cyngor fod â swyddog cofeb rhyfel dynodedig a fyddai'n ffynhonnell gyhoeddus o wybodaeth am y ffordd orau o ddiogelu cofebion rhyfel lleol ac a fyddai hefyd yn ymweld ag ysgolion a cholegau i siarad â disgyblion am bwysigrwydd gwrthdaro yn y gorffennol, a pham mae cofebion rhyfel yn rhan mor bwysig o'n cymuned. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, rwyf wedi codi hyn gyda llawer o'ch rhagflaenwyr, ond ychydig iawn o gynnydd sydd wedi bod yn y maes hwn, ac felly efallai y gallech ddweud wrthym a fydd Llywodraeth Cymru unwaith eto yn edrych ar y cynnig hwn, a hefyd a allech chi ddweud wrthym beth mae'n ei wneud i ddiogelu cofebion rhyfel ledled Cymru yn gyffredinol?

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur 4:49, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

A gaf i ddiolch i Paul Davies am ei gyfraniad a'r cwestiwn ynglŷn â dyfodol cofebion rhyfel? Mae rhai wrth gwrs yn cael eu gwarchod trwy gael eu dynodi'n gofebion gan Cadw, ond nid felly llawer, llawer, llawer mwy ohonyn nhw, ac maen nhw'n cael eu gwarchod i raddau helaeth oherwydd bod cymdeithas ddinesig yn eu parchu, ond yn anffodus, mewn rhai achosion ac mewn rhai mannau, nid yw hynny'n wir, ac maen nhw'n cael eu difwyno, maen nhw'n dioddef fandaliaeth. Mae hynny'n gwbl annerbyniol.

Hoffwn weithio gyda hyrwyddwyr y lluoedd arfog yn ein hawdurdodau lleol, sydd fwy na thebyg yn y sefyllfa orau i adnabod pob cofeb ledled Cymru, ac i sicrhau ein bod yn rhoi ystyriaeth briodol i'r ffordd yr ydym yn eu diogelu'n well yn y dyfodol. Ni allwn gydoddef difwyno na fandaleiddio cofebion rhyfel, ond byddaf yn falch o weithio gyda'r Aelod, gyda'r grŵp trawsbleidiol, ac, fel y dywedais i, gyda hyrwyddwyr y lluoedd arfog yn yr awdurdod lleol i drafod ffyrdd eraill y gallem eu diogelu yn y dyfodol.

Photo of Rhianon Passmore Rhianon Passmore Llafur 4:50, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Diolch am y datganiad pwysig, Ysgrifennydd Cabinet. Roedd yn anrhydedd i mi gynrychioli cymunedau etholaeth Islwyn yng ngwasanaeth coffa D-day a drefnwyd gan gangen ardal y Lleng Brydeinig Frenhinol o'r gofeb rhyfel yng Nghefn Fforest, felly hoffwn hefyd gydnabod eu gwaith partneriaeth gyda chymdeithas gymunedol Cefn Fforest, a gwaith hanfodol hyrwyddwr y lluoedd arfog ym Mwrdeistref Sirol Caerffili, Teresa Heron. Ac rydw i eisiau defnyddio'r cyfle hwn i ddweud 'diolch' wrth bawb.

Roedd mor galonogol gweld presenoldeb mor fawr o'r gymuned leol a oedd yn dymuno talu teyrnged i gyn-filwyr Ymgyrch Overlord, ac roeddwn i, fy hun, wedi fy nghyffwrdd wrth glywed o lygad y ffynnon am brofiadau'r cyn-filwr Seth Thomas, sy'n 96 oed, ac sy'n edrych ymlaen at drafod mwy gyda mi y flwyddyn nesaf. Cafwyd datganiad barddonol teimladwy gan Ysgol Uwchradd Islwyn, ac yna fe ganodd disgyblion o ysgol gynradd Cefn Fforest, ein hanthemau a'n caneuon cenedlaethol o'r 1940au yn wych. Hoffwn ddiolch hefyd i Julie Farmer, y pennaeth, a'i staff am eu hymrwymiad drwy gydol y flwyddyn fel ysgol i gydnabod rôl aberthau'r gorffennol yn addysg cenedlaethau'r dyfodol. Ac wrth i'r digwyddiadau hyn symud yn araf o dystiolaeth fyw gan y cyn-filwyr diwethaf sydd wedi goroesi, mae'n hanfodol ein bod yn trosglwyddo'r ffagl wybodaeth i ddinasyddion yfory, arweinwyr yfory a milwyr yfory. Rwy'n cymeradwyo'r cymunedau ar draws Islwyn, gan gynnwys Risca, Abercarn a Threcelyn, a gynhaliodd gwasanaethau coffa.

Llywydd, wrth i ni weld yr asgell dde eithafol yn cryfhau ledled Ewrop unwaith eto, ac anwadalrwydd ac ansefydlogrwydd ar draws y byd, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod cenedlaethau'r dyfodol yn dysgu ac yn deall digwyddiadau D-day? A nodi canfyddiadau diweddar Comisiwn Beddau Rhyfel y Gymanwlad mai dim ond 48 y cant o bobl 18 i 34 oed oedd yn gwybod beth oedd D-Day, sut ydyn ni yn y lle hwn yn cadarnhau eu haberth a'u gwaddol, ar gyfer plant heddiw ac i amddiffynwyr ein cenedl yfory?

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur 4:52, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

A gaf i ddiolch i Rhianon Passmore am gyfraniad anhygoel o'r galon y prynhawn yma ac am y gwaith y mae Rhiannon yn ei wneud yn ehangach, drwy gydol y flwyddyn, wrth hyrwyddo'r lluoedd arfog a hyrwyddo gwerth ein cyn-filwyr yn ein cymunedau ledled Cymru? Soniodd Rhianon am sut y cafodd ei chyffwrdd o glywed y straeon gan y bobl y cyfarfu â nhw ar D-day. Mae'n rhaid i mi ddweud bod y Prif Weinidog a minnau'n teimlo'r un peth am y straeon a glywsom ar D-day. Yn Normandi cyfarfu'r Prif Weinidog â Donald Jones, yr oeddwn i wedi cwrdd ag ef ddyddiau ynghynt yn yr Wyddgrug—99 oed. Rwyf wedi cwrdd ag ef gyda'i fab gwych. Roedd wedi fy nghyffwrdd, yn union fel rydych chi wedi'i ddisgrifio, am ddau reswm, mewn gwirionedd—un oherwydd y profiad o ymladd dros Brydain ac ymladd dros heddwch yn Ewrop, a hefyd am fod Donald a'i fab yn adnabod fy nhad mewn gwirionedd, felly roedden ni'n gallu siarad am rywun roedden ni'n dau yn ei adnabod. Cyfarfu Vaughan Gething â Reginald Pye hefyd, a wasanaethodd gyda'r Peirianwyr Brenhinol, a aeth i Normandi hefyd. O glywed y straeon bywyd go iawn hyn na fyddant, yn anffodus, yn drasig, bob amser ar gael oherwydd oedran ein cyn-filwyr—. Dyna sydd wir yn ein hatgoffa ni o'n rôl fel sifiliaid mewn cymdeithas a gwerth cymdeithas sifil.

Fy marn i yw ein bod yn gweld, yn anffodus, dwf eithafiaeth ar bob ochr i'r sbectrwm gwleidyddol. Yr unig ffordd y gallwn wthio yn erbyn hynny yw trwy sicrhau bod blaengarwyr a chanolwyr yn amddiffyn gwarineb, ac nid ydym yn derbyn y dadleuon yn seiliedig ar yr hyn y gallant eu galw'n wirioneddau amgen, y mae llawer ohonom yn eu galw'n anwireddau, ac yn hytrach ein bod yn dilyn y gwirionedd gwrthrychol bob amser. Mae arnaf ofn bod twf eithafiaeth yn cael ei danio gan ddiffyg gwirionedd gwrthrychol a phedlera anwireddau. Rwy'n credu mai dyna y gall Llywodraeth Cymru ganolbwyntio arno wrth sicrhau bod pobl yn cael eu harfogi â ffeithiau a gyda'r gwir.

Photo of Janet Finch-Saunders Janet Finch-Saunders Ceidwadwyr 4:55, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Hoffwn ddweud pa mor hyfryd yw'r teyrngedau a roddwyd yma ar gyfer coffâd D-day. Rwyf wedi cymryd rhan mewn tri digwyddiad. Es i i Gonwy, carreg Mulberry, ac yna es i i senotaff Llandudno, ac es i i'r llwyfan band hefyd nos Iau. Roedd pob gwasanaeth yn arbennig iawn ac roedd yn anrhydedd cael bod yn bresennol.

Bu farw pedair mil pedwar cant o bersonél cynghreiriol ar D-Day. Rhoddodd dros 70,000 eu bywydau yn ystod brwydr Normandi a gwnaethon nhw newid cwrs y rhyfel a sicrhau'r rhyddid a'r ddemocratiaeth yr ydym yn eu mwynhau yn y genedl hon ac ar draws Ewrop. Chwaraeodd Aberconwy ran allweddol yn yr ymgyrch hon, gyda chymaint yn cymryd rhan. Ochr yn ochr â dynion a menywod yn mynd i'r rheng flaen, gwnaed paratoadau allweddol wrth aber afon Conwy. Yno, cyn D-day, roedd tua 1,000 o bobl yn gweithio ar ddatblygu porthladdoedd Mulberry.

Ar y pen-blwydd yn 80, rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd arnom ni fel Aelodau o'r Senedd hon a Llywodraeth Cymru i edrych i weld beth allwn ei wneud i dynnu sylw at gysylltiadau lleol â D-Day. Trwy gryfhau dealltwriaeth o'r cysylltiadau lleol hyn, gallwn helpu i sicrhau bod ein pobl leol yn cofio ac yn deall arwyddocâd yr hyn a ddigwyddodd wyth degawd yn ôl. A hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad a'r sicrwydd; y pwyntiau sydd wedi'u gwneud am y gwasanaeth iechyd ac a yw ein cyn-filwyr a chyn-bersonél milwrol y lluoedd arfog yn derbyn cefnogaeth gyda chartrefi, cefnogaeth gyda chyflyrau iechyd meddwl a chefnogaeth yn gyffredinol, gyda'u hanghenion iechyd—mae'r rheiny'n bethau rwy'n teimlo bod angen mwy o wybodaeth amdanynt arnom, fel Senedd. Ond, Gweinidog, a wnewch chi egluro pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fwrw ymlaen ac i helpu i hyrwyddo'r rôl a chwaraeodd pob unigolyn yn y gogledd wrth baratoi ar gyfer D-day? Ni fyddwn byth yn eu hanghofio ac mae'n rhaid i mi ddweud ei bod yn un o'r wythnosau mwyaf emosiynol o goffáu yr wyf wedi'i gweld ers i mi fod yn Aelod etholedig, ac mae hynny'n 30 mlynedd. Rwy'n teimlo bod angen i ni godi hyn fwy a mwy yn ein Senedd yma yng Nghymru. Diolch.

Ac rwyf eisiau talu teyrnged i Darren Millar am y gwaith mae'n ei wneud, gan weithio gyda'r lluoedd arfog a'r cyn-filwyr. Mae'n bwysig ein bod ni i gyd, pob un ohonom, yn gwerthfawrogi'r rhai a roddodd eu bywydau drosom ni er mwyn i ni allu eistedd yn y Senedd. Diolch yn fawr. 

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur 4:58, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

A gaf i ddiolch i Janet Finch-Saunders am gymryd yr amser, fel yr amlinellodd, i dalu teyrnged sawl gwaith, i'r rhai a roddodd eu bywydau ac i'r rhai sy'n dal i ddioddef heddiw a'u teuluoedd yn y gogledd, ac yn arbennig yn ei hetholaeth? Mae'n fy nharo i, heddiw, ein bod yn gweld mwy o bobl, nid llai, yn mynychu gwasanaethau coffau o'r fath, ac yn arbennig, mae Sul y Cofio, rwy'n credu, yn sicr o fy mhrofiad fy hun, yn denu mwy a mwy o bobl bob un mis Tachwedd. Ac rwy'n credu bod hynny'n dangos bod parch yn dal i gael ei werthfawrogi'n fawr mewn cymdeithas. Ac o ran y pwynt a wnaed gan Rhianon Passmore, mae pobl yn gyffredinol, mewn cymdeithas, ni waeth beth a welwn ar gyfryngau cymdeithasol, yn hynod barchus ac urddasol yn y ffordd y maent yn mynd ati i fyw eu bywydau bob dydd, ac yn parchu ein lluoedd arfog yn benodol.

Rwy'n credu, o ran hyrwyddo cysylltiadau lleol, fod rôl i addysg yma, ac rwy'n credu gyda'r cwricwlwm newydd ac arwyddocâd digwyddiadau drwy'r flwyddyn, trwy hanes, nad oes amheuaeth y bydd y cwricwlwm newydd yn cael ei ddefnyddio i hyrwyddo gwerth ein cymuned cyn-filwyr a phwysigrwydd ein lluoedd arfog yn ein cymunedau hefyd.

Gwnaeth Janet Finch-Saunders gyfeirio at iechyd a'r hyn rydym yn ei wneud i hyrwyddo gwasanaethau i gyn-filwyr o ran gwasanaethau iechyd. Wrth gwrs, mae'r cyfamod yn berthnasol iawn i'r GIG. Ac fel sydd eisoes wedi'i godi gan Peredur, mae gennym y cynllun achredu meddygon teulu. Nawr, fe'i lansiwyd y llynedd, a hyd yn hyn, mae tua 10 y cant o feddygfeydd yng Nghymru wedi cofrestru. Dim ond blwydd oed ydyw, ond byddwn yn annog pob Aelod i hyrwyddo'r cynllun penodol hwnnw, a hefyd i weithio gyda swyddogion cyswllt y lluoedd arfog yn ogystal â nodi sut y gallwn ni, fel Aelodau etholedig, eu helpu yn eu gwaith yn eu cymunedau. Diolch.

Photo of Joyce Watson Joyce Watson Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Hoffwn i ddiolch i chi am eich datganiad heddiw, a hoffwn i ymuno â Gweinidogion a chyd-Aelodau yma heddiw, a'r tu allan, i dalu teyrnged i'r rhai a fentrodd eu bywydau, a'r rhai a roddodd eu bywydau, yn anffodus, ar gyfer ein dyfodol, a chydnabod y ddyled enfawr o ddiolch i bersonél a chyn-filwyr y lluoedd arfog. Ail fataliwn Cyffinwyr De Cymru aeth pellaf i mewn i'r tir o'r holl unedau a laniodd ar draethau Normandi ar D-day. Fel fi, mae gan lawer o deuluoedd Cymru gysylltiadau personol â'r ymdrechion i ddod â'r rhyfel i ben ac i ryddhau Ewrop.

Rwy'n falch bod Llafur wedi ymrwymo i becyn newydd o gymorth i aelodau'r lluoedd arfog a'u teuluoedd hefyd, ac i sefydlu comisiynydd lluoedd arfog newydd fel hyrwyddwr cryf ac annibynnol ar eu cyfer. Bydd cyfamod newydd y lluoedd arfog yn sicrhau bod pawb sy'n gwasanaethu neu sydd wedi gwasanaethu yn y lluoedd arfog a'u teuluoedd yn cael eu trin â thegwch a pharch. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, allwch chi roi sicrwydd i'r rhai sy'n gwasanaethu a'r rhai sydd wedi gwasanaethu y bydd Llywodraeth Cymru yn sefyll wrth eu hochr pan fyddan nhw'n cael eu hunain yn eu hadeg o angen?

Photo of Ken Skates Ken Skates Llafur 5:01, 11 Mehefin 2024

(Cyfieithwyd)

Gwnaf yn sicr, ac rwy'n gwybod bod Joyce Watson, drwy gydol ei gyrfa, wedi gwneud hynny hefyd, wedi bod yn eiriolwr pwerus dros fuddiannau cyn-filwyr a'r lluoedd arfog a welwn yn gwasanaethu bob dydd yng Nghymru ac ymhellach i ffwrdd hefyd mewn brwydrau. Y milwyr wrth gefn hefyd—ddylen ni ddim anghofio rôl milwyr wrth gefn a phwysigrwydd eu cyfraniad nhw chwaith.

Mae llawer o'n cyn-filwyr yn oedrannus ac yn dibynnu ar gynlluniau blaenllaw allweddol y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw, gan gynnwys presgripsiynau am ddim a thocynnau bws am ddim. Hefyd, mae cyn-filwyr yn dibynnu ar gyfamod y lluoedd arfog, ac mae gen i ddiddordeb mawr yn y potensial ar gyfer cyfamod lluoedd arfog newydd, y mae Joyce Watson eisoes wedi'i amlinellu. Rwyf hefyd yn awyddus iawn i ddysgu mwy am y potensial i greu comisiynydd lluoedd arfog newydd a allai ddwyn y Llywodraeth i gyfrif, hyrwyddwr annibynnol ar gyfer aelodau o'r lluoedd arfog sy'n gwasanaethu a'u teuluoedd. Byddai'n gofyn am ddeddfwriaeth, ac rwy'n credu y gallai'r polisi penodol hwnnw fod yn Araith gyntaf y Brenin, yn dibynnu ar ganlyniad etholiad cyffredinol y DU, ond mae'n rhywbeth y byddwn i'n disgwyl bod yn rhan o'r ymgynghori arno a bod yn rhan ohono wrth ddylunio deddfwriaeth o'r fath. Efallai ei fod yn fater a gadwyd yn ôl, ond mae'n rhywbeth sy'n berthnasol iawn i Gymru, a byddwn i eisiau cymryd rhan lawn yn y broses o lunio'r ddeddfwriaeth. Diolch.