Eitem 5 y prynhawn yma yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig: amgylchedd morol cynaliadwy yng Nghymru. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Huw Irranca-Davies.  

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Y dydd Sadwrn hwn oedd Diwrnod Cefnforoedd y Byd, ac rydw i'n croesawu'r cyfle i wneud datganiad ar ein huchelgeisiau ar gyfer ein moroedd. Mae ein moroedd a'n harfordir yn rhan eiconig o Gymru, gan ddyblu maint ein gwlad. Nid rhywbeth pell i ffwrdd, draw fanno, yn ddwfn o dan y dŵr, nad oes rhaid inni ei ystyried yw'r amgylchedd morol. Mae cymunedau morol yn gartref i 60 y cant o bobl Cymru. Ac mae'n sail i'n bywoliaeth.

O fusnesau pysgota a bwyd môr, i ddenu twristiaid, i botensial enfawr swyddi gwyrdd mewn gwynt ar y môr na fanteiswyd yn llawn arno eto, mae pobl ledled Cymru yn dibynnu ar yr amgylchedd morol bob dydd. Wrth edrych yn fyd-eang, mae cefnforoedd yn allweddol i reoleiddio hinsawdd, gan ein hamddiffyn rhag newid hyd yn oed yn gyflymach yn yr hinsawdd. Nhw yw'r sinc carbon mwyaf ar y blaned, gan amsugno dros chwarter yr allyriadau carbon deuocsid rydym ni'n eu hachosi fel bodau dynol, a thua 90 y cant o wres gormodol. Ac er gwaethaf hyn i gyd, mae ein perthynas â'r amgylchedd morol yn ddiffygiol.

Fis diwethaf, adroddodd Gwasanaeth Newid Hinsawdd Copernicus fod tymheredd cefnforoedd y byd wedi bod yn uwch na phob cofnod hanesyddol bob dydd dros y flwyddyn ddiwethaf. Gadewch i ni fod yn hollol glir: mae hyn yn arwyddocaol yn fyd-eang. Mae'n effeithio ar fywyd morol: mae pysgod a morfilod yn symud i chwilio am ddŵr oerach, sy'n tarfu ar y gadwyn fwyd a bydd rhywogaethau eraill yn cael eu colli'n llwyr. Ac mae'n effeithio hefyd ar ein cymunedau yma gartref. Mae llenni iâ sy'n toddi yn arwain at lefelau'r môr yn codi, sy'n cynyddu'r perygl o lifogydd i'n hardaloedd arfordirol. Mae bron i 250,000 eiddo yng Nghymru mewn perygl o lifogydd. Dyna un o bob wyth eiddo, mewn trefi ar draws Cymru o'r Rhyl i Lanelli i Gasnewydd. Mae yna effeithiau eraill hefyd. Oherwydd erydiad arfordirol, llifogydd a newid hinsawdd, mae mwy na 260 o safleoedd tirlenwi arfordirol ledled Cymru mewn perygl o ollwng ar hyn o bryd. Ac mae hynny'n golygu bod gwastraff o ddegawdau a degawdau yn ôl yn gollwng i'r amgylchedd morol heddiw, o bosibl.

Mae hyn i gyd yn rhoi darlun clir iawn o pam mae cenedlaethau'r dyfodol—ein plant a'u plant nhw—yn dibynnu arnom ni i wneud y penderfyniadau cywir nawr. Mae angen gweithredu parhaus a thrawsnewidiol arnom ni i fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a natur. Ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid i reoli ein hadnoddau naturiol mewn modd cynaliadwy, gan gynnwys ein moroedd, fod wrth wraidd ein penderfyniadau. Mae'n golygu cefnogi ynni adnewyddadwy morol i'n helpu i gyrraedd sero-net, tra hefyd yn gwneud ein hecosystemau morol yn fwy cydnerth. Mae'n golygu harneisio egni a brwdfrydedd pobl, cymunedau a sefydliadau, i wella'r byd er gwell i'r rhai o'n cwmpas. Ac mae'n golygu sicrhau bod rheolaeth gynaliadwy wrth wraidd sut rydym ni'n ymdrin â physgodfeydd, gan fod o fudd i'r sector a'r amgylchedd. A byddaf yn gwneud datganiad ar wahân ar bysgodfeydd ar ôl yr egwyl, gyda chaniatád y Dirprwy Lywydd a'r Llywydd.

Rhan allweddol o'n dull gweithredu yw arwain datblygiad yn y modd cywir. Mae ein moroedd a'n harfordiroedd yn gynyddol orlawn, ac felly fe allwn ni wneud y gorau i ddiogelu a chefnogi'r diwydiannau sydd eisoes wedi'u sefydlu gan ganfod y lle hefyd ar gyfer cyfleoedd yn y dyfodol. Dyna pam rwy'n comisiynu adolygiad annibynnol o ddulliau cynllunio morol, fel ein bod yn deall sut y gallwn ni fynd ymhellach gyda'n system gynllunio morol wrth adeiladu ar y fframwaith presennol. Ac yn adeiladu ar waith fy rhagflaenydd, rydym ni'n gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i sicrhau bod caniatâd morol yn broses alluogi—mae'n canolbwyntio ar sut i wneud i bethau weithio i gyflawni dros natur a'r hinsawdd hefyd.

Rwy'n archwilio sut y gallwn ni wneud mwy i annog prosiectau natur morol sy'n dod â manteision enfawr i bobl a natur. Edrychwch ar y gwaith sydd wedi'i wneud gan Project Seagrass, wedi'i ariannu drwy'r gronfa adeiladu capasiti mewn cymunedau arfordirol. Mae eu gwaith yn ymgysylltu â'r gymuned leol, mae'n gwella medrau pobl ifanc, ac mae'n ymgysylltu â thair ysgol leol ac yn cynnig hyfforddiant i ddau grŵp ieuenctid lleol. Edrychwch ar sut mae arsyllfa adar a maes Enlli yn cynnwys cymunedau amrywiol yn uniongyrchol yn nyfodol bywyd gwyllt yr ardal drwy ymgysylltu a thrwy wyddoniaeth dinasyddion. Byddwn yn cadw'r pwyslais hwn ar gydnerthedd y moroedd ac adfer ecosystemau, a byddwn yn gosod targedau uchelgeisiol yn ein Bil arfaethedig i ddiogelu'r cynefinoedd hanfodol hyn ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.

Mae ein rhwydwaith ardaloedd morol gwarchodedig yn hanfodol, gyda dros 50 y cant o ddyfroedd Cymru wedi'u dynodi ar hyn o bryd. Byddwn yn gweithio tuag at gwblhau'r rhwydwaith, ac rydym ni'n gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru i'n helpu i ddeall cyflwr y rhwydwaith ac i nodi camau gweithredu i'w blaenoriaethu. Un o'r prif bwysau ar ecosystemau ein moroedd yw sbwriel yn y môr. Mae offer pysgota a gollwyd neu a daflwyd yn rhan sylweddol o'r llygredd plastig yn ein moroedd, ond mewn gwirionedd mae hwn yn faes lle mae gennym ni stori gadarnhaol iawn i'w hadrodd fel cenedl. Yn wir, mae Cymru wedi arwain y ffordd drwy ein cynllun i ailgylchu offer pysgota sydd wedi cyrraedd diwedd ei oes, sydd wedi casglu 10 tunnell o offer dros ddwy flynedd.

Ac nid dyna derfyn y gwaith rydym ni'n ei wneud i gefnogi ein moroedd a'n cefnforoedd. Rydym ni'n gweithio gyda rhanddeiliaid i gwblhau strategaeth cadwraeth adar môr Cymru, i gefnogi ein rhywogaethau adar môr sydd o bwysigrwydd rhyngwladol. Mae ein hadar môr wedi dod dan bwysau cynyddol, yn enwedig trwy achosion o ffliw adar. A byddwn yn rhyddhau potensial carbon glas trwy gefnogi adfer morwellt a morfeydd heli, a thrwy fforwm carbon glas newydd yng Nghymru.

Byddwn yn parhau i weithio ar y cyd, Dirprwy Lywydd. Mae Partneriaeth Moroedd ac Arfordiroedd Cymru, CaSP, yn enghraifft wych o hyn, gan ddod ag ystod eang o randdeiliaid ynghyd a gwneud gwaith hanfodol mewn llythrennedd cefnforol i ehangu'r ddealltwriaeth. A byddwn yn manteisio i'r eithaf ar fuddsoddiad glas i gynyddu maint prosiectau adfer natur a pha mor gyflym maen nhw'n gweithio. A dyna pam rwy'n falch iawn heddiw o gyhoeddi y bydd Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid i gronfa gwydnwch morol a gwella ecosystemau naturiol, MARINE, Cymru. Bydd y cyllid hwn yn allweddol i alluogi MARINE Cymru i ddod yn weithredol ac i ddenu buddsoddiad cynaliadwy. Bydd y gronfa, a gefnogir gan ymchwil Cyfoeth Naturiol Cymru i'r cyfleoedd a'r blaenoriaethau o ran adfer ecosystemau morol, yn ein helpu i gyflymu ein hymdrechion.

Fe wyddom ni fod pobl ledled Cymru yn teimlo cysylltiad dwfn iawn â'n harfordir, ac mae llawer o bobl, yn wir, yn dibynnu ar ein harfordiroedd a'n cefnforoedd bob dydd. Gyda'n gilydd fe allwn ni ac mae'n rhaid i ni ddiogelu'r lleoedd arbennig hyn ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol hefyd. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Yn gyntaf oll, hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am y datganiad—bu'n amser hir yn dod. Mae'n rhywbeth rydw i wedi'i godi yn y pwyllgor newid hinsawdd ac yr ydw i wedi ei godi yn y Senedd.

Mae moroedd tiriogaethol Cymru yn gorchuddio tua 32,000 cilomedr sgwâr. Mae hynny'n llawer mwy na'i dirfas tiriogaethol. Felly, i mi, rydw i'n mynd i neidio'n syth at y ffaith eich bod chi hefyd wedi sôn am y cyllid newydd rydych chi'n ei gyflwyno. Rwy'n gwybod y bydd ar y sefydliadau hynny sy'n gweithio yn amgylchedd morol Cymru eisiau gwneud cais am hyn. Felly, byddai'n dda, Gweinidog, pe gallech chi esbonio ac egluro y bydd yn hawdd cael gafael ar y cyllid hwn ar gyfer y bobl wych hynny sy'n gwneud cymaint ledled Cymru.

Nawr, o ystyried bod y rhan fwyaf o Gymru allan ar y môr, mae'n siomedig bod cyn lleied o sylw wedi'i roi i'r amgylchedd morol gan Lywodraeth Lafur Cymru. Ac rwyf hyd yn oed wedi crybwyll yn ddiweddar bod yr Arglwydd Deben, cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd ei hun, wedi dweud am y gwendidau y gallai eu gweld yn y sector morol o ran yr adroddiad.

Felly, mae'n newyddion gwych yn wir, ond mae gen i ddiddordeb gwirioneddol gweithio gyda chi i weld diwygio'r polisi ac, yn bwysicach fyth, ei gyflwyno. Mae cant un deg a thair miliwn tunnell o garbon yn cael ei storio yn y 10 cm uchaf o waddodion morol yng Nghymru. Yn ôl Cyfoeth Naturiol Cymru, mae hynny'n cynrychioli bron i 170 y cant o'r carbon sy'n cael ei ddal gan goedwigoedd Cymru. Gall arferion megis treillio ar waelod y môr, carthu gwaelod y môr a seilwaith oddi ar y glannau amharu ar y gwaddodion hyn yn sylweddol, felly mae'n rhaid i ni sicrhau bod y carbon a ryddheir gan weithgareddau o'r fath nid yn unig yn cael ei ystyried ond yr eir i'r afael â hynny. Er enghraifft, dylai fod astudiaeth i'r dewis o roi'r gorau i beth treillio ar waelod y môr. Mae metr sgwâr o forwellt yn dal teirgwaith cymaint â choedwig law gyfatebol a 10 gwaith cymaint â glaswelltir a dyna pam nad wyf wedi rhoi croeso arbennig o frwd i orchuddio 10 y cant o dir â choed pan fydd yr effaith ar ein ffermwyr—pan allem ni fod yn gwneud cymaint mwy gyda'r sector morol. Byddai morfeydd heli mewn aberoedd gyda llwythi gwaddod crog uchel yn y golofn ddŵr, fel aber Afon Hafren, yn dal mwy na'n coedwigoedd. Felly, dylem ni fod yn gwneud mwy.

Nawr, clywsom gan Mark Drakeford AS yr wythnos diwethaf na ddylai'r Senedd hon yng Nghymru ofni arloesi. Felly, fe hoffwn i weld uwchgynhadledd o'r gwyddonwyr morol gorau yng Nghymru, ac mae gennym ni rai o'r rhai gorau—. Dim ond un sydd angen mynd i Brifysgol Bangor, ac fe hoffwn ei roi ar y cofnod y ganmoliaeth a'r edmygedd enfawr sydd gennyf i Shelagh Malham, sy'n ddirprwy yn Ysgol Gwyddorau Eigion Bangor; mae'r gwaith maen nhw'n ei wneud yno yn rhyfeddol. Felly, mae arnom ni eisiau defnyddio'r arbenigedd hwnnw a'r wybodaeth honno sydd ganddyn nhw, gwnaeth hyd yn oed Pwyllgor Newid Hinsawdd y DU alw yn 2022 am ganllawiau i gynnwys morfeydd heli a morwellt yn y rhestr lawn o nwyon tŷ gwydr, a chyn bo hir byddaf yn mynd i blymio gyda'r Gweinidog blaenorol i edrych ar rai o'r prosiectau morwellt gwych sydd gennym ni yng Nghymru.

Enghraifft arall o ble mae'r amgylchedd morol yn cael ei drin er anfantais yw ym maes cynllunio. Ar gyfer y tir mae gennym ni gynlluniau datblygu lleol manwl. Mae RSPB Cymru, y Gymdeithas Cadwraeth Forol a minnau wedi dweud dro ar ôl tro bod angen yr un peth arnom ni ar draws ein—ac rwy'n gwneud hynny, oherwydd mae'r môr yna. Mae angen cynllun datblygu morol cenedlaethol, strwythurol, cynllun priodol sy'n dangos mewn gwirionedd—. Felly, mae angen iddo fod yn wahanol i'r cynllun morol cenedlaethol. Mae gwir angen iddo fod ar draws y sector cyfan.

Diolch i Lesley Griffiths am ei chydweithrediad caredig o ran mynd i'r afael â chynaeafu cyllyll môr yn anghyfreithlon yn Llanfairfechan. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn addo adolygiad i iechyd y boblogaeth hon o gyllyll môr ers blynyddoedd, felly does dim diben dechrau prosiectau a diogelu pethau heb gael yr atebion gwyddonol pan fyddwn yn gwneud hyn. Byddai'r ardal forol unigryw hon yn berffaith ar gyfer prosiect PhD i'r rhai sy'n astudio ym Mhrifysgol Bangor, un o'r canolfannau prifysgol mwyaf sy'n dysgu gwyddorau morol yn y DU.

A daw hyn â mi at fy mhwynt olaf. Ar ôl cyfarfod â'r Athro Shelagh Malham ym Mhrifysgol Bangor yn ddiweddar, daeth yn amlwg y dylai Llywodraeth Cymru fod yn edrych yn fanylach ar y gwaith y mae'r brifysgol hon ac eraill yn ei wneud yn y sector morol. Er enghraifft, yn ystod COVID, doeddwn i ddim yn sylweddoli eu bod yn profi samplau dŵr, ac maen nhw'n gwneud hynny ar gyfer mathau eraill o firysau a chlefydau. Fodd bynnag, mae cyfyngiadau ariannu wedi golygu eu bod wedi gorfod atal rhai o'r prosiectau hynny—

Mae angen i chi orffen nawr, Janet, os gwelwch yn dda.

Iawn. Felly, byddwn yn gofyn i'r Gweinidog: mae wedi addo ymweld ag Ysgol Gwyddorau'r Eigion ym Mangor, a byddwn yn gallu dweud cymaint mwy wrtho a dangos cymaint mwy iddo pan fyddwn yn cynnal yr ymweliad hwnnw. Ond diolch yn fawr, gweinidog. Rwy'n credu mor gynnar yn eich briff, mae'r ffaith eich bod wedi gwrando arnom ni yn dda iawn, iawn yn wir.

Diolch yn fawr iawn am hynny, ac a gaf i ddim ond adleisio eich pwyntiau? Rwy'n gwybod, wrth ddod oddi ar y pwyllgor newid hinsawdd, lle buoch chi'n Aelod am beth amser yno, rwy'n awyddus i barhau i weithio gyda'r holl Aelodau yma yn y Senedd, a hefyd gyda'r pwyllgor hefyd, a chyda'r syniadau y maen nhw'n eu cyflwyno. Mae'n debyg mai'r unig gyfyngiad arnom ni yw'r cyfyngiad clasurol mewn Llywodraeth sef adnoddau a blaenoriaethau. Fodd bynnag, mae llawer y gallwn ni ei wneud.

Dim ond i godi'r pwynt a wnaethoch chi am brifysgolion, mae ein sector prifysgolion o ran gwyddor môr yn ardderchog. Mae'n hollol syfrdanol. Yn rhyfedd iawn, dyna pam aeth un o fy meibion i Fangor i astudio bioleg forol, ac yna mynd i wneud ei radd Meistr i lawr yn Plymouth ac yn y blaen. Ond aeth yno oherwydd ei fod yn gwybod am ragoriaeth y maes yna a'r bobl a oedd yn ymwneud ag ymchwil gymhwysol hefyd. Nid pethau damcaniaethol yn unig ydoedd, ond 'Sut mae gwneud Cymru'n lle gwell a gwneud hyn ar lawr gwlad?' Felly, rydych chi'n iawn, un o'r ffyrdd y gallwn ni ymestyn ein hadnoddau ymhellach yw gweithio gyda'n sector prifysgol, ac rydym ni'n awyddus iawn i wneud hynny.

Fe wnaethoch chi sôn am sawl maes. Dydw i ddim yn siŵr a alla i wneud cyfiawnder â nhw i gyd heb ennyn digofaint y Dirprwy Lywydd, sydd eisoes yn edrych arnaf. Ond gadewch i mi gyffwrdd â rhai o'r meysydd allweddol. Fe wnaethoch chi sôn am gronfa forol Cymru. Rydym yn falch ein bod yn gallu gweithredu ar hynny, a byddwn yn darparu cyllid i'w alluogi i ddod yn weithredol. Beth yw'r bwriad yma yw denu buddsoddiad uniondeb sylweddol cynaliadwy—mae uniondeb sylweddol yn hanfodol i hyn. Felly, rydym ni am wneud hyn yn enghraifft o sut y gall partneriaid weithio gyda'i gilydd i ddatblygu prosiectau i gyflawni canlyniadau ar y cyd yn yr amgylchedd morol, a gwneud i'r arian sydd ar gael fynd llawer pellach. Felly, bydd y gronfa honno'n ceisio buddsoddi mewn rhaglenni a phrosiectau sy'n galluogi, cynnal a gwella gwytnwch ein hecosystemau morol ac arfordirol yn y tymor hir, sy'n hwyluso darpariaeth ehangach o fuddion i unigolion, cymunedau a busnesau, ac yn cynhyrchu'r moroedd hynny yr ydym ni i gyd eu heisiau, sy'n lân, yn iach, yn ddiogel ac yn gynhyrchiol, ac yn fiolegol amrywiol hefyd.

O ran y cynllunio morol, fel y gwyddoch chi, ac rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn gwthio'n gyson at ddull gwahanol o gynllunio morol a fyddai'n efelychu rhywbeth fel cynllunio daearol, ond nid ydym ni'n cychwyn o ddalen wag yn fan yma, ac nid ydym ni'n dechrau o'r sail yr ydym ni'n ffodus wedi dechrau ohono gyda chynllunio daearol. Yr hyn sydd gennym ni yw llawer o bethau eisoes, ac nid ein cynllun morol cenedlaethol i Gymru yn unig yw hynny, ond rydym ni wedi ymgynghori'n ddiweddar, er enghraifft, ar feysydd adnoddau strategol posibl, ar gyfer ynni llif llanw. Felly, nod y meysydd adnoddau strategol posibl yw nodi a diogelu'r meysydd hynny sydd â'r potensial i gefnogi defnydd cynaliadwy yn y dyfodol gan y sector hwnnw, ac rydym ni wedi cael ymgynghoriad gwych ar hynny. Diolch i bawb a gyfrannodd eu barn. Byddwn yn cyhoeddi crynodeb o'r ymatebion maes o law. Mae hynny'n ein galluogi i roi darn arall o'r jig-so yn ei le. Yn amodol ar ganlyniad hynny, byddwn yn ceisio gweithio gyda rhanddeiliaid i ddatblygu cynigion ar gyfer meysydd adnoddau strategol eraill ar gyfer sectorau eraill, gan gynnwys, er enghraifft, ffermydd gwynt arnofiol ar y môr, ac yna, fesul tipyn, yn hytrach na cheisio dyfeisio efelychiad cyfan o'r drefn gynllunio daearol, rydym yn gwneud fesul tipyn, ac rydym ni mewn gwirionedd yn datblygu'r drefn yna o fapio'r moroedd fel yna.

Dirprwy Lywydd, ni allaf gwmpasu popeth, ond roedd arnaf i eisiau diolch am eich cefnogaeth hefyd am yr hyn rydym ni'n ei wneud gyda morfeydd heli a morwellt a charbon glas. Mae gan hynny botensial enfawr, mae'n rhaid i mi ddweud, os cawn hynny'n iawn, ac mae'n golygu cael dull gwirioneddol gynaliadwy lle mae gennym ni ddefnydd cynaliadwy o'n hadnodd morol fel y gallwn ni alluogi pysgodfeydd, er enghraifft, neu alluogi piblinellau neu beth bynnag, pa bynnag dechnolegau newydd sy'n dod i'r fei, ond rydym ni'n gwneud hynny mewn ffordd nad yw'n niweidio'r cronfeydd enfawr hynny o garbon glas sydd wedi'i gloi yn ein hamgylchedd morol hefyd. Dirprwy Lywydd, mae'n debyg fy mod i wedi mynd ymlaen ychydig yn rhy hir, ond, bydd Janet, rwy'n gwybod, yn parhau â'r sgwrs hon.

Gaf i ymddiheuro ar y cychwyn? Roeddwn i ychydig o funudau'n hwyr ar gyfer hyn, felly rwy'n ymddiheuro i'r Siambr a diolch i'r Dirprwy Lywydd am ei amynedd a diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei amynedd hefyd am hynna. 

Mater o frys ydy’r angen am ymateb i stad ein moroedd, wrth gwrs. Mae ymchwil diweddar wedi paentio llun pryderus: mae moroedd y byd yn wynebu her driphlyg o gynhesu eithafol, colli ocsigen ac asideiddio. Mae’r amgylchiadau eithafol hyn wedi gwaethygu ers degawdau—mae hynna'n rhoi straen ar fywyd morol a’r ecosystemau sy’n ddibynnol arno. Ac mae wedi cael ei ddweud yn barod, dŷn ni'n wlad arforol, mae'n rhaid inni gymryd sylw. Rwyf i yn croesawu'r hyn mae'r Llywodraeth yn ei wneud.

Nawr, hoffwn i bwysleisio’r gap mewn cyllido sy’n bodoli ar gyfer Cymru pan fo hi'n dod i warchodaeth. Annigonol ydy'r lefelau cyllido presennol. Felly, a fyddai'r Ysgrifennydd Cabinet yn medru rhoi manylion am ba gamau fydd yn cael eu cymryd i gael mwy o gyllid, ie, ar gyfer gwarchod hyn yng Nghymru, ond hefyd a oes yna gynlluniau penodol ar lefel Prydeinig i gael fwy o gyllid rhyngwladol i gefnogi'r hyn dŷn ni'n ei wneud? Achos, wrth gwrs, mae'n moroedd yn rhywbeth dŷn ni'n ei rannu'n rhyngwladol.

Nawr, mae ffeindio balans rhwng yr angen i warchod natur a’r angen i gyrraedd net sero trwy gynlluniau gwynt ar y môr, mae hynny'n hollbwysig. Tra bo ffermydd gwynt ar y môr yn ddarn canolog o’n strategaeth ynni adnewyddol, rhaid iddyn nhw gael eu cynllunio mewn ffyrdd sy’n lleihau’r effaith ar ecosystemau morol. Sut ydy'r Llywodraeth, ynghyd â beth sydd wedi cael ei ddweud yn barod—dwi ddim eisiau i chi ailadrodd—yn sicrhau bod y prosiectau’n cael eu cynllunio a’u creu gydag amddiffynfeydd amgylcheddol? A sut bydd hynny'n cael eu monitro, plîs?

Wrth gwrs, hefyd, mae’r potensial am swyddi glas yn syfrdanol. Mae’r amgylchedd yn cynnig cyfleoedd mewn cymaint o sectorau, fel pysgodfeydd, aquaculture, ynni adnewyddol. Felly, mae buddsoddi yn y swyddi hynny nid yn unig yn help i’n heconomi, ond i'n ffordd ni o fyw. Felly, pa strategaethau sydd mewn lle i sicrhau bod creu swyddi yn y sectorau hyn yn digwydd, eto mewn ffordd gynaliadwy a ffordd sydd o fudd i’n cymunedau, plîs? Mae cysylltiad cynhenid, wrth gwrs, rhwng iechyd ein moroedd ac iechyd ein planed. Eto, o ran partneriaid rhyngwladol i wynebu'r heriau bydol hyn, sut byddwn ni, fel Llywodraeth yng Nghymru, yn gweithio'n rhyngwladol ac yn helpu ymchwil rhyngwladol i edrych ar hyn, plis? 

Nawr, dŷn ni wedi gweld sôn am stad ein dŵr, achos, fel bo cwmnïau dŵr yn gollwng carthion yn ein moroedd, yn ein hafonydd, mae sicrhau bod cwmnïau’n cael eu dal i gyfrif am hynny mor bwysig. Ac, o ran gwella’n llywodraethant amgylcheddol a sicrhau bod toriadau cyfraith amgylcheddol yn wynebu cosb syfrdanol, ydych chi'n cytuno bod perygl yn hyn y gall ein gwleidyddiaeth ni gael ei pheryglu, ei lygru, o hyd? 

Ac, yn dod at y diwedd, dwi'n addo, Dirprwy Lywydd, hoffwn i bwysleisio pwysigrwydd mewnbwn y cyhoedd yn hyn oll. Rwy'n gwybod bod yr Ysgrifennydd Cabinet wir yn teimlo'n gryf am hyn, hefyd. Yn aml, cymunedau lleol bydd y bobl cyntaf i sylwi ar newidiadau yn eu hamgylchedd, ac mae rôl hollbwysig ganddyn nhw, nid yn unig, efallai, i feddwl mai eu rôl nhw yw i gwyno pan dŷn nhw ddim yn cytuno gyda rhywbeth, ond i gael mewnbwn i wneud yn siŵr bod cynlluniau'n bethau y byddan nhw'n teimlo'n rhan ohonyn nhw. So, sut ydych chi eisiau sicrhau bod lleisiau’r bobl sydd yn mynd i gael eu heffeithio arnynt mwyaf yn mynd i gael eu clywed, ac nid jest eu clywed ond eu gweithredu arnyn nhw? Felly, ie, mae yna nifer o heriau, dwi'n ymwybodol o hynny, ond byddaf i'n edrych ymlaen at gydweithio gyda chi i ymateb i rai o'r heriau hynny. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Delyth. Mae'n wych cymryd rhan yn y ddadl hon gyda rhywun sydd wedi bod mor angerddol yn gyson am yr amgylchedd morol hefyd, a'r defnydd cynaliadwy a chynhyrchiol o'r amgylchedd morol hwnnw a chael y cydbwysedd yn iawn. 

Gadewch i mi ddechrau lle gwnaethoch chi orffen yn y fan yna, gyda chymunedau lleol. Mae'n rhywbeth rydw i'n canolbwyntio'n fawr arno, sut rydym ni'n ymgysylltu â chymunedau lleol mewn ardaloedd arfordirol o ran y potensial enfawr sydd yna, er enghraifft, mewn ynni adnewyddadwy ac yn y blaen. Ac mae'n amlwg bod yna anfanteision i hynny, ond mae'n rhaid i ni fynd ati mewn modd priodol, hefyd, i ddiogelu'r amgylchedd morol, ond hefyd o ran y pethau unigol hynny y gellir eu gwneud. Siaradais ag ysgol yma o etholaeth yn ne Cymru yn gynharach heddiw ac fe allech chi weld yr angerdd oedd ganddyn nhw fel plant ifanc am feddwl nid yn unig amdanyn nhw eu hunain, ond hefyd y plant sy'n dod y tu hwnt iddyn nhw hefyd. Felly, mae yna rywbeth yma am beidio â gwneud pethau i bobl, ond gwneud pethau gyda phobl a chyda'r cymunedau arfordirol hynny, ac mae angen plethu hynny, rwy'n credu, i bopeth a wnawn. Mewn gwirionedd, mae partneriaeth arfordiroedd a moroedd Cymru sydd gennym ni, y bartneriaeth sy'n dwyn ynghyd pysgodfeydd, ynni adnewyddadwy, cymunedau arfordirol, asiantaethau i gyd yn un, yn enghraifft glasurol o sut rydych chi'n dod â'r holl leisiau hynny ynghyd i drafod y ffordd ymlaen.

Roeddech chi'n sôn am fonitro. Mae angen ymgorffori monitro ym mhopeth a wnawn, a rhywfaint o fonitro'r—. Mae gennym ni eisoes lawer iawn o bethau yr ydym ni'n eu mesur ac yr ydym ni'n eu monitro yn yr amgylchedd morol, ond, mewn gwirionedd, mae'r potensial sydd gennym ni wrth gyflwyno'r Bil llywodraethu amgylcheddol a bioamrywiaeth hefyd yn rhoi mwy o allu inni nawr lenwi rhai o'r bylchau hynny o ran y pethau nad ydym ni'n eu monitro, ond mae'n rhaid i ni ddewis y pethau cywir y mae arnom ni eisiau eu mesur, llenwi'r bylchau hynny yno ac yna gwneud yn siŵr ein bod yn ei fonitro. Mae hwn hefyd yn amgylchedd deinamig. Dydy e ddim fel petai gennym ni wyddoniaeth berffaith, achos mae rhai o'r pethau rydym ni'n—. Roeddwn i'n dweud ei fod yn amgylchedd morol llawn iawn; ydy yn wir. Mae ein hamgylchedd arfordirol a morol yn llawn iawn; mae gofynion mawr arno. Felly, bydd yn rhaid i ni ddysgu hefyd wrth fynd, mynd ati'n bwyllog, ond, pan fyddwn ni'n defnyddio'r amgylchedd morol mewn ffordd gynaliadwy mewn gwirionedd, mae'n rhaid i ni fesur yr hyn y mae'n ei wneud, mewn gwirionedd, ac addasu wrth i ni symud ymlaen.

Rydym ni, yn wir, yn gwneud llawer eisoes o ran ymchwil ac arweinyddiaeth fyd-eang. Rydym ni'n edrych ymlaen at chwarae rhan amlwg. Weithiau, dydyn ni ddim yn gweiddi'n ddigon uchel, mewn gwirionedd, am yr hyn rydym ni'n ei wneud yn y maes hwnnw yn barod. Mae yna gyfleoedd yn y flwyddyn i ddod, lle rydym ni'n gobeithio tynnu sylw at rywfaint o'r gwaith rydym ni'n ei wneud yma yng Nghymru yn barod, gan gynnwys gyda phethau fel adfer morwellt ac ati, ond hefyd i ddysgu gan eraill hefyd.

Un peth olaf roedd arnaf i eisiau sôn amdano yma, oherwydd roeddech chi'n sôn am fuddsoddi—. Rwy'n credu ein bod ni'n cydnabod na fydd gennym ni fyth—. Mae'n debyg iawn i iechyd; ni fydd gennym ni fyth ddigon i wneud popeth mae arnom ni ei eisiau. Ond os gallwn ni roi systemau uniondeb sylweddol ar waith i ddenu partneriaid sy'n barod i ariannu, a bydd rhai o'r rheini yn bartneriaid a fydd, mewn gwirionedd, yn elwa o'u buddsoddiad yn yr amgylchedd morol—. Dyna pam mae buddsoddiad cronfa forol Cymru yr wyf wedi'i gyhoeddi heddiw ynghylch y ffordd ymlaen, gan edrych ar y buddsoddiad uniondeb sylweddol cynaliadwy hwnnw, yn ffordd dda ymlaen. A bydd y gronfa hon—. Dim ond i ddweud na fydd cyfraniadau i'r gronfa yn gysylltiedig â'r broses gynllunio a chydsynio yng Nghymru. Fodd bynnag, mae cyfleoedd i ddysgu o'r buddsoddiad: adfer cynefinoedd a gwerthuso'r buddion, prosesau i lywio'r gwaith o ddatblygu polisi'r dyfodol—felly, er enghraifft, yn y budd net ar gyfer bioamrywiaeth neu ar gyfer pethau fel buddsoddi carbon glas hefyd. Felly, mae hyn yn arloesol iawn; mae'n torri tir newydd mewn gwirionedd. Rydym yn edrych ymlaen at weld pa bartneriaid hoffai ymrwymo a'n helpu ni gyda hynny.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch am eich datganiad heddiw, Ysgrifennydd Cabinet. Dim ond eisiau dweud ydw i nawr fy mod i ychydig yn bryderus ynghylch dal a storio carbon, ei storio oddi ar yr arfordir mewn hen ogofau nwy. Mae gen i adroddiad yr hoffwn i ei rannu gyda chi, a byddaf yn ei anfon atoch chi.

Mae'r Gymdeithas Cadwraeth Forol wedi bod yn ymgyrchu dros gyfyngiadau ar ryddhau cemegau tragwyddol fel y'u gelwir nhw. Fe'u defnyddir wrth weithgynhyrchu cynhyrchion bob dydd, yn amrywio o bapur gwrthsaim i gotiau glaw. Ar hyn o bryd mae'r cemegau hyn yn amhosibl eu tynnu o'r cefnfor, ac maen nhw'n deulu mor fawr o gemegau fel ei bod hi'n anodd iawn eu rheoleiddio nhw fesul cemegyn—byddai'n cymryd gormod o amser. Mae'r cemegau hyn eisoes wedi cael eu profi i gael effaith negyddol ar fywyd gwyllt, gan gynnwys systemau imiwnedd dolffiniaid a dyfrgwn. Felly, a oes gan yr Ysgrifennydd Cabinet gynlluniau, drwy'r Bil amgylchedd newydd, i gyflwyno mecanweithiau cadarn sy'n cyfyngu ar y defnydd o gemegau tragwyddol a llygryddion eraill i'n cefnforoedd yng Nghymru?

Diolch yn fawr iawn. Roedd dau beth a godwyd gennych chi yn y fan yna; un - dal a storio carbon. Dim ond yr wythnos diwethaf roeddwn i lawr yn Aberdaugleddau yn siarad â chwmnïau sy'n ceisio esblygu, fel rhan o'r trawsnewidiad hwn yr ydym ni'n aml yn siarad amdano, i ffwrdd o ddiwydiannau'r degawdau blaenorol ac yn y blaen i ddiwydiannau a all, mewn gwirionedd—. Efallai y bydd rhai ohonyn nhw'n dal a storio carbon. Ond maen nhw'n wybyddus iawn o'r ffaith, er mwyn gwneud hyn, bod yn rhaid iddo fod gyda'r rheoliad llymaf yn ei gylch a'r rheolaethau llymaf yn ei gylch. Mae potensial yma, fel rhan o'r pontio teg, i fuddsoddi mewn dal a storio carbon mewn gwirionedd. Ond rydych chi'n hollol gywir yn yr hyn rydych chi'n ei ddweud: mae angen ei wneud yn ddiogel ac yn gywir, ac mae'r raddfa rydym ni'n sôn am gyflawni arni ymhell y tu hwnt i'r hyn sy'n cael ei wneud mewn enghraifft prawf bach, felly mae'n rhaid i ni ei gael yn hollol gywir. Byddwn yn gweithio nid yn unig yma yng Nghymru ond hefyd gyda Llywodraeth y DU hefyd, a byddaf yn gweithio gydag Ysgrifenyddion Cabinet eraill i sicrhau ein bod ni'n mynd ati yn y ffordd iawn yma yng Nghymru.

O ran y cemegau tragwyddol, rwy'n ymwybodol o hyn ac rwy'n ymwybodol o'r gwaith y mae'r Gymdeithas Cadwraeth Forol ac eraill wedi bod yn ei wneud arno. Nid yw'n trosi'n awtomatig i'r ddeddfwriaeth yr ydym ni'n ei chyflwyno, ond rwy'n credu bod ffyrdd eraill y gallwn ni edrych ar ymdrin â hyn mewn gwirionedd, oherwydd mae'n un o'r meysydd hynny sydd wedi bod yn amlygu ei hun yn ystod y blynyddoedd diwethaf gydag ymwybyddiaeth o effeithiau'r cemegau tragwyddol hyn, fel y'u gelwir nhw, nid yn unig yn yr amgylchedd morol, ond mewn gwirionedd yn ehangach yn ein hamgylchedd, gan gynnwys mewn pridd ac ati ac ati. Felly, mae gen i ddiddordeb mewn—. Rwy'n gwybod y byddaf yn cyfarfod â'r Gymdeithas Cadwraeth Forol o bryd i'w gilydd yn fy swydd; rwy'n siŵr y byddant yn cyflwyno hyn i'w drafod. Ond os hoffech chi rannu unrhyw beth pellach gyda fi—rwy'n credu eich bod wedi sôn bod gennych chi bapur ar hwn—ar bob cyfrif anfonwch e ata i, ac fe gaf i olwg. Diolch.

Ysgrifennydd Cabinet, fel yr un sy'n hyrwyddo rhywogaeth y pâl, rwy'n falch eich bod wedi cyfeirio at strategaeth cadwraeth adar môr Llywodraeth Cymru yn eich datganiad. Un agwedd hanfodol o'r strategaeth yw bioddiogelwch cadarn ar ynysoedd, er mwyn sicrhau bod ein poblogaethau rhyngwladol pwysig o adar môr sy'n bridio yn cael eu hamddiffyn rhag rhywogaethau ymledol goresgynnol, fel llygod mawr brown. Daw'r cyllid ar gyfer y prosiect bioddiogelwch presennol i Gymru i ben ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf, ac mae'n hanfodol fod y gwaith hwn yn parhau.

Nawr, mae'r prosiect yn chwarae rhan hanfodol wrth ymateb yn gyflym i ddigwyddiadau, fel y digwyddiad diweddar ar ynys Sgogwm lle roedd bad achub yn sownd ar y creigiau ac yn dechrau gollwng tanwydd. Fel rhan o'r ymateb, cafodd tîm bioddiogelwch Cymru eu defnyddio i chwilio am unrhyw lygod mawr a allai fod ar y llong. Pe bai unrhyw un wedi gwneud ei ffordd i'r ynys, gallai hyn fod wedi arwain at ganlyniadau dinistriol i'r adar môr sy'n nythu. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, ni allaf bwysleisio digon pa mor bwysig yw hyn, ac mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn dynodi cyllid a mecanwaith cyflawni fel y gall barhau. Felly, a allwch chi roi sicrwydd heddiw y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi'r gwaith o ddarparu bioddiogelwch ar ynysoedd lle ceir adar y môr yng Nghymru, ac a allwch chi hefyd roi syniad o'r amser ynghylch pryd y gallwn ni ddisgwyl clywed mwy o fanylion am faint o gyllid a ddefnyddir i fod yn sail i'r strategaeth cadwraeth adar môr ddisgwyliedig yng Nghymru?

Diolch. O ran y ddau sylw, ynghylch strategaeth cadwraeth adar môr Cymru, rydym ni wedi ymrwymo'n fawr i hynny, ac rwy'n credu bod y gwaith yr ydym ni wedi'i wneud yn y maes yna eisoes yn dangos ei fanteision, ac, yn amlwg, fe hoffem ni barhau â'r gwaith yna. Rydw i wedi gweld drosof fy hun, rwy'n credu, y gwaith a wnaed, ochr yn ochr â chi ac Aelodau eraill—. Rydw i wedi anghofio enw'r ci a gafodd ei ddefnyddio'n ddiweddar ar ynys Sgogwm—ai Jaz oedd e? O diar, mi wnaf i gofio i rŵan. Ond y ci anhygoel hwnnw sydd mewn gwirionedd yn chwilio am lygod mawr a phlâu. Ac rydw i wedi bod allan yna i Ynys Sgogwm hefyd â'i weld yn gwneud hynny yn y fan a'r lle. Yn wir, cafodd ei anfon yn y digwyddiad diweddar hefyd. Felly, rydym ni'n ymwybodol iawn o bwysigrwydd hyn o ran ein poblogaeth o adar môr. Ni allaf roi cyhoeddiad i chi heddiw, ar lawr y Senedd yma heddiw, ond rydym ni'n ymwybodol iawn o bwysigrwydd y gwaith hwnnw, oherwydd mae gennym ni rai o'r rhai mwyaf gwerthfawr—nid palod yn unig; palod yn eu plith—o boblogaethau adar y môr ar lawer o'n cynefinoedd ynysoedd bregus. Ni allaf roi'r arwydd rydych chi'n chwilio amdano yma heddiw a lawr y Senedd, ond rydym ni'n ymwybodol iawn o arwyddocâd y gwaith hwn, a'i bwysigrwydd.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad. Mae dros hanner arwynebedd Cymru yn cynnwys amgylchedd morol ac mae'n gartref i amrywiaeth enfawr o gynefinoedd a bywyd morol. Rydym ni'n ddigon ffodus i fod â chytrefi pwysig o adar môr, fel y palod sydd newydd eu crybwyll, ond hefyd adar drycin Manaw oddi ar ynys Sgomer, môr-wenoliaid oddi ar Ynys Môn, dolffiniaid trwyn potel ym Mae Ceredigion a morloi llwyd o amgylch arfordir sir Benfro. Felly, mae'r moroedd yn hanfodol i'n hiechyd a'n heconomi, ond maen nhw'n wynebu heriau digynsail, sy'n cynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig i, newid hinsawdd, cynhesu'r moroedd a chanlyniadau trychinebus gorbysgota, llygredd, ynghyd â llawer o fathau eraill o rywogaethau ymledol.

Ond mae gwaith gwych yn mynd rhagddo, gyda buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru, fel adfer dolydd morwellt—mae hynny wedi ei grybwyll—mewn rhai ardaloedd arfordirol, fel Llŷn, ac mewn cydweithrediad â phrifysgol Abertawe, ac maen nhw'n hynod bwysig i gynnal y bywyd gwyllt lleol hwnnw, a bod cydweithio yn allweddol i helpu adfer yr amgylchedd. Ond mae gan dros hanner dyfroedd Cymru ryw fath o amddiffyniad cyfreithiol. Credaf fod gennym ni 139 o ardaloedd morol gwarchodedig yng Nghymru, ac un ardal gadwraeth forol o amgylch Sgomer. Ond er gwaethaf hyn, nid yw llawer o'n hamgylcheddau morol yn ffynnu ac maen nhw mewn amodau anffafriol oherwydd y llu o resymau yr ydw i ac eraill wedi'u hamlinellu. Felly, mae rheoli'r cynefinoedd hyn yn gynaliadwy yn hanfodol er mwyn eu helpu i ffynnu.

Felly, Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n awyddus iawn gwybod beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella sut y rheolir yr ardaloedd morol gwarchodedig hynny, fel y gallan nhw ffynnu ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, a byddwn yn croesawu mwy o fanylion am MARINE Cymru a swyddogaeth honno wrth ddenu buddsoddiad cynaliadwy i faes sydd mewn dirfawr angen hynny.

Diolch yn fawr iawn, Joyce. Gallai MARINE Cymru, yn wir, oherwydd y cylch gwaith rydym ni'n ei roi iddi, fod â pheth potensial yn y maes hwn i adfer a gwarchod cynefinoedd ein hamgylchedd morol. Ond o ran y rhwydwaith ardal forol warchodedig y sonioch chi amdano, rydych chi'n dweud yn gwbl briodol nad y dynodiadau yn unig ydyw; mae ynghylch y ffordd rydyn ni'n eu monitro a'u rheoli'n effeithiol. Mae'r ffordd y'u rheolir nhw yn hynod bwysig. Ond mae gennym ni rwydwaith ardal forol warchodedig helaeth a'r hyn mae arnom ni eisiau ei sicrhau yw bod y safleoedd hyn a'r nodweddion ynddyn nhw yn parhau i fod mewn cyflwr ffafriol, ac yn wir yn gallu gwella hefyd. Felly, mae cynllun grant rheoli rhwydwaith ardal forol warchodedig yn cynnig cyllid cystadleuol ar gyfer cynigion a all wella dealltwriaeth o bwysau, neu sy'n ymyrraeth uniongyrchol yn y safle rheoli hwnnw. Yn ddiweddar, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi cyfnod cyllido newydd ar gyfer cyflwyno cynigion newydd i gyfrannu at gynllun gweithredu rheoli ardal forol warchodedig 2024.

Dim ond i ddwyn i gof yn y fan yma—oherwydd byddwn ni wedi gweld rhai o'r prosiectau hyn dros y blynyddoedd diwethaf—y llynedd yn unig, dyrannwyd cyllid yn 2023 i bedwar prosiect sylweddol sy'n cael eu cyflawni gan brifysgolion Cymru, yr ydym ni wedi sôn amdanyn nhw eisoes, a chan sefydliadau anllywodraethol hefyd, sy'n gyfanswm o dros £100,000. Roedd y prosiectau hyn yn cynnwys ymchwil i ddatblygu proffiliau newid hinsawdd ar gyfer cynefinoedd morol Cymru, gwella dealltwriaeth o bysgod mudol yn aber afon Hafren—ac fe ddylwn i ddatgan diddordeb, gan fy mod i'n credu mai fi o hyd yw'r un sy'n eiriol dros eogiaid yr Iwerydd yma yn y Senedd—a datblygu cynllun gwyliadwriaeth ar gyfer ynys Gwales hefyd.

I ychwanegu, yn olaf, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wrthi'n cynnal proses i ddiweddaru ein hasesiadau o gyflwr Ardaloedd Morol Gwarchodedig, a fydd yn hanfodol i'n helpu i ddeall yr ymyriadau posibl sydd eu hangen arnom ni i wella ein nodweddion morol. Rydym ni'n gobeithio cwblhau hyn—os yw'n ddefnyddiol rhoi amlinelliad o'r amserlen—rywbryd yn 2025, ond mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Diolch.

Diolch, Ysgrifennydd Cabinet, am eich datganiad heddiw. Rwy'n falch iawn eich bod wedi sôn am Project Seagrass oherwydd, fel y gŵyr llawer o Aelodau, fi yw'r un yn y Senedd sy'n eiriol dros forwellt, ac rwy'n awyddus iawn i sicrhau nad yw Llywodraeth Cymru yn anghofio ei hymrwymiad i adfer morwellt. Fel y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet efallai yn ei wybod eisoes, y materion mwyaf sy'n wynebu'r gymuned forwellt erbyn hyn yw'r tasgau beichus a llafurus o gael tystysgrifau trwyddedu morol, y ffioedd uchel sy'n gysylltiedig â nhw, a'r rheoliadau llym sy'n eu hatal rhag defnyddio cerbydau ar draethau wrth gynaeafu a phlannu morwellt. Gyda hyn mewn golwg, beth ydych chi'n ei wneud i blannu morwellt wedi'i eithrio rhag trwyddedu morol neu i ganiatáu i sefydliadau a ganiateir fel Project Seagrass a'r WWF gael un drwydded unigol sy'n cwmpasu Cymru gyfan?

Byddai gennyf ddiddordeb hefyd gwybod eich barn am wymon, yn benodol datblygu diwydiant ffermio gwymon masnachol yng Nghymru, gan fod gan hyn botensial mawr i ni, ond mae'n dioddef o faterion trwyddedu tebyg. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Byddem yn bendant yn cefnogi unrhyw fesurau i gyflwyno diwydiant gwymon cynaliadwy ar gyfer bwyd a defnyddiau eraill, oherwydd rwy'n deall bod gwymon nawr ar gael at ddibenion eraill hefyd, ac i wneud hynny mewn modd cynaliadwy. Un o'n llwyddiannau mawr yng Nghymru, mewn gwirionedd, yw'r gwaith yr ydym ni wedi'i wneud yn y sector bwyd a diod, ac mae llawer o hyn yn canolbwyntio ar rai datblygiadau arloesol lleol a newydd iawn yn ein sector bwyd. Roeddwn i, bythefnos yn ôl, i fyny yn Halen Môn, oddi ar Ynys Môn, yn edrych ar y gwaith maen nhw'n ei wneud, ac maen nhw'n parhau i dyfu hefyd.

O ran morfeydd heli, nid oes gennyf unrhyw gynigion o'm blaen i eithrio adfer morfeydd heli o'r broses gydsynio, ond rwy'n awyddus i ymgysylltu â'n cyrff anllywodraethol amgylcheddol ac eraill sy'n gweithio ar hyn o bryd i weld pa rwystrau sydd ganddyn nhw o ran symud ymlaen. Ond rwy'n falch ein bod ni wedi gallu dyfarnu'r cyllid i Project Seagrass drwy'r gronfa rhwydweithiau natur. Mae'n gam pwysig tuag at adfer morwellt yng Nghymru, ac rwy'n edrych ymlaen at weld sut mae'r prosiect hwnnw'n datblygu. Ac rwy'n siŵr bod mwy o botensial hefyd, ond rwyf bob amser yn awyddus i weithio gyda'r sefydliadau hynny ar lawr gwlad i weld sut y gallwn ni ddatblygu'r mater ymhellach ymlaen a pha rwystrau y maen nhw'n eu hwynebu.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.