1. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet roi diweddariad am y digwyddiadau diweddar yng ngharchar Ei Fawrhydi y Parc? TQ1102

Mae gweithredu CEF y Parc wedi'i gadw'n ôl i Lywodraeth y DU. Rwy'n bryderus iawn am y digwyddiadau diweddar ac wedi gofyn am gyfarfodydd rheolaidd gyda'r uwch dimau arweinyddiaeth perthnasol.

Diolch. Mae'r sefyllfa drasig ac annerbyniol y caniatawyd iddi ddatblygu yn CEF y Parc ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn sgandal lwyr. Ddydd Mercher diwethaf, bu farw carcharor 38 oed yn y carchar, gan ddod â nifer y marwolaethau yn y carchar i 10 mewn ychydig dros dri mis. Mae naw carcharor arall wedi marw ers 27 Chwefror, gan gynnwys pedwar y credir eu bod yn gysylltiedig â chyffuriau, tra bod un aelod o staff y carchar wedi cael ei arestio mewn cysylltiad â delio cyffuriau yno. Ddydd Gwener diwethaf, roedd tua 20 o garcharorion yn rhan o derfysg yn ôl y sôn; bu'n rhaid i dri charcharor gael eu rhuthro i'r ysbyty yn dilyn yr aflonyddwch. Ac er bod rhedeg carchardai yn gyfrifoldeb Llywodraeth San Steffan, dinasyddion Cymreig yw'r rhain, teuluoedd Cymreig, sy'n talu pris ofnadwy am y ffaith nad yw iechyd a diogelwch carcharorion wedi cael eu sicrhau.

Mae carchar y Parc yn cael ei redeg gan y cawr ym maes diogelwch preifat G4S a dyma'r unig garchar a weithredir yn breifat yng Nghymru. Neithiwr, fe ymddiswyddodd y cyfarwyddwr a oedd yn gyfrifol am redeg y carchar, Heather Whitehead. Pan gododd Plaid Cymru y mater hwn gyda chi ynghanol mis Mai, fe ddywedoch chi fod Llywodraeth Cymru

'yn cysylltu â Llywodraeth y DU a phartneriaid eraill i sicrhau bod camau'n cael eu cymryd yn dilyn y marwolaethau.'

Felly, pa gamau sydd wedi'u cymryd, Ysgrifennydd y Cabinet? Fe ddywedoch eich bod wedi cyfarfod â'r Gweinidog Gwladol dros Garchardai, Parôl a'r Gwasanaeth Prawf, ac wedi ysgrifennu atynt, felly, a allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â sut aeth y trafodaethau hynny? A wnaethoch chi bwyso am gael dychwelyd carchar y Parc i reolaeth gyhoeddus? A ydych chi'n cefnogi galwadau a wnaed gan Blaid Cymru na ddylai cwmnïau preifat fod yn rhedeg carchardai yng Nghymru a bod y model preifat wedi methu'n llwyr yn y Parc? 

Mae Plaid Cymru yn credu pe bai gan Gymru ei system gyfiawnder ei hun, y gallem ganolbwyntio'n fwyaf effeithiol ar fynd i'r afael ag achosion sylfaenol troseddu ac aildroseddu, a phwysleisio atal yn hytrach na pharhau cylch o drais diddiwedd. A ydych chi'n cytuno y byddai rheolaeth ddatganoledig ar wasanaethau ym mhob carchar yng Nghymru yn caniatáu i bolisïau iechyd a chymdeithasol Llywodraeth Cymru gyd-fynd â chyfiawnder yn well? Yn eich ateb, pan godasom y mater hwn gyda chi fis diwethaf, ac mae cymaint wedi digwydd ers hynny, fe ddywedoch chi eich bod yn cefnogi datganoli cyfiawnder i Gymru. Felly, heddiw a wnewch chi addo cyflwyno'r achos hwnnw i Keir Starmer, os yw'n mynd i arwain Llywodraeth newydd y DU ym mis Gorffennaf?

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Diolch. Wel, byddaf yn sicr yn cyflwyno'r achos hwnnw, fel y dywedwch, i Lywodraeth Lafur y DU gobeithio, ond byddaf yn gwneud hynny i Lywodraeth o ba liw bynnag, oherwydd credaf yn bendant fod safbwynt Llywodraeth Cymru yn glir iawn: rydym yn credu y dylai cyfiawnder a phlismona yng Nghymru gael ei redeg gan bobl Cymru er budd Cymru. Rwy'n cytuno â llawer iawn o'r hyn a ddywedoch chi. Rwy'n pryderu'n fawr fod cymaint o ddigwyddiadau yng ngharchar y Parc dros gyfnod byr, ac mae'n fy nychryn. Fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol i chi, rwyf wedi gofyn am gyfarfodydd rheolaidd gydag amrywiaeth o bobl mewn perthynas â'r carchar. Cyfarfûm â'r Gweinidog carchardai unwaith; rwyf wedi gofyn am gyfarfod gydag ef eto. Rwy'n deall ein bod yng nghanol cyfnod etholiad, ond rwy'n pryderu cymaint fel y byddwn yn awyddus iawn i gyfarfod ag ef eto. Rwyf newydd gyfarfod â chyfarwyddwr gweithredol Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF yng Nghymru eto heddiw i ofyn am sicrwydd. Ni chafodd yr hysbysiad i'r wasg a gyhoeddwyd ar gyfer G4S ddoe am y cyfarwyddwr ei rannu gyda mi. Nid wyf yn credu iddo gael ei rannu gyda fy swyddogion, ond yn sicr ni chafodd ei rannu gyda mi cyn i hynny ddigwydd. Rwyf wedi gofyn i'r cynllun gweithredu y mae G4S wedi'i gyflwyno, yn dilyn eu hysbysiad gwella, i gael ei rannu gyda mi ar frys. Nid wyf yn credu y dylai elw fod yn rhan o redeg carchardai yn unrhyw le yn y DU.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r digwyddiadau diweddar yn CEF y Parc wedi bod yn destun pryder mawr ac rwy'n croesawu ymddiswyddiad cyfarwyddwr y carchar. Wrth inni aros am ganlyniad y cwestau i'r marwolaethau trasig yn y carchar, mae'n rhaid inni sicrhau bod poblogaeth bresennol y carchar a'u teuluoedd yn cael eu cefnogi'n llawn. Mae'r cyfrifoldeb am garchardai yn parhau i fod yn fater i Lywodraeth y DU, ond Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y gwasanaethau iechyd a ddarperir i'r ystad carchardai yng Nghymru. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pa drafodaethau a gawsoch chi gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynghylch y camau a gymerwyd i gynorthwyo iechyd meddwl y carcharorion, a'u teuluoedd, sydd wedi cael eu heffeithio gan ddigwyddiadau diweddar?

Wel, fel y dywedaf, cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw gweithredu'r carchar, ac mae'n hanfodol nad yw'r staff a'r carcharorion yn cael eu heffeithio eto yn y ffordd y maent wedi cael eu heffeithio. Rwy'n sicr yn meddwl am y staff a'r carcharorion. Roedd fy nghyfarfod diwethaf gyda dirprwy gyfarwyddwyr CEF y Parc yn gyfarfod ar y cyd gyda fy nghyd-Aelod, Jayne Bryant, y Gweinidog Iechyd Meddwl a'r Blynyddoedd Cynnar, i drafod hynny. Felly, o safbwynt iechyd, fel y dywedwch, Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am wasanaethau iechyd yn y carchar, ac roedd y cyfarfod a gynhaliais gyda Jayne Bryant a minnau, ynghyd â swyddogion o Wasanaeth Carchardai a Phrawf EF, a hefyd y dirprwy gyfarwyddwr, fel y dywedaf, yng ngharchar y Parc yn un defnyddiol iawn, ac yn amlwg, bydd y sgyrsiau hynny'n parhau. Rwyf wedi bod yn y swydd ers tua 10 neu 11 wythnos, a bob wythnos, mae'n ymddangos i mi fod rhywbeth sy'n fy mhryderu, ac mae gwir angen i Lywodraeth y DU fynd i'r afael â hyn.

Nid yw delio cyffuriau a defnydd anghyfreithlon o gyffuriau yn gyfyngedig i garchar y Parc, ond heb os, mae'n cael ei waethygu gan y gorlenwi dybryd yn y rhan fwyaf o'n carchardai, yn ogystal â phrinder staff. Felly, mae pobl yn treulio gormod o amser dan glo yn eu celloedd, yn hytrach na chymryd rhan mewn gweithgareddau i'w hadsefydlu. O ystyried niferoedd y bobl fregus mewn carchardai—pobl â phroblemau iechyd meddwl ac anawsterau dysgu—pa sgyrsiau y gallech fod wedi'u cael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, o gofio bod y gwasanaethau sy'n cael eu darparu i helpu pobl gyda'u caethiwed i gyffuriau a'u hanawsterau iechyd meddwl yn cael eu rhedeg gan GIG Cymru? Roeddwn yn meddwl tybed a yw hyn yn rhywbeth y gallech ei ddwyn i sylw Will Styles, sydd wedi'i benodi'n llywodraethwr yn ddiweddar, i sicrhau bod y staff yn gallu cyrraedd yr holl garcharorion bregus, yn ogystal â gweithio'n ddiogel a pheidio â bod yn agored i drais eu hunain? 

Diolch. Byddaf yn sicr yn ceisio cyfarfod gyda Will Styles, sef, fel y dywedwch, yn gyfarwyddwr newydd CEF y Parc. Soniais yn fy ateb i Altaf Hussain fy mod wedi cael cyfarfod ar y cyd â'r Gweinidog iechyd meddwl oherwydd roeddwn yn meddwl ei bod yn bwysig iawn fod y ddwy ohonom yn mynegi ein pryder ynghylch digwyddiadau diweddar. Nid wyf am ddyfalu mewn perthynas â'r deg carcharor sydd wedi marw. Yn amlwg, mater i'r ombwdsmon yw hynny bellach. Ond mae'n amlwg fod yna fater y credaf ei fod wedi cael sylw gan y staff yn CEF y Parc. Mae'n bwysig iawn fod y gwaith hwnnw'n parhau, ac yn sicr, byddaf yn parhau i gael trafodaethau gyda'r Gweinidog.

Wrth gwrs, mae popeth sydd wedi digwydd yn y Parc nawr wedi achosi pryder difrifol i nifer o bobl. Mae G4S yn profi nad ydynt yn gallu rhedeg y carchar, yn union fel y gwnaethant brofi nad oeddent yn gallu rhedeg Birmingham, ac yn union fel Birmingham, dylid ei ddychwelyd i ddwylo'r gwasanaeth carchardai, ac allan o ddwylo preifat.

Roeddech yn sôn eich bod wedi cael cyfarfodydd gyda phartneriaid. A allwch ddweud wrthym beth a drafodwyd yn y cyfarfodydd hynny a beth y gofynnoch chi iddynt ei wneud? Ac yn olaf, rwyf am bwysleisio hefyd y cymorth sy'n cael ei roi i'r carcharorion, i'r staff yn y carchar, ond hefyd i'r teuluoedd, oherwydd rhwng popeth sydd wedi digwydd nawr, mae'n siŵr fod hyn yn cael effaith ddifrifol ar eu hiechyd meddwl.

Yn hollol. Soniais fy mod wedi cael cyfarfodydd gyda'r uwch dîm arweinyddiaeth, felly, yn amlwg, y swyddogion yn y gwasanaeth prawf, cynrychiolwyr Cymru, a chyfarfûm â'r dirprwy gyfarwyddwyr—gwnes hynny ar un achlysur—o garchar y Parc. Ac fe wnaethom drafod y pwynt a wnaethoch ynghylch yr effaith ar deuluoedd—wel, cymaint o bobl, cymunedau a theuluoedd. Maent yn gwneud gwaith, ond mae angen i'r gwaith hwnnw barhau ar frys. Ond fel y dywedais, mater i Lywodraeth y DU yw rhedeg y carchar yn weithredol. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fy mod yn cyfarfod eto â'r Gweinidog prawf, plismona a charchardai. Rwy'n sylweddoli ein bod yng nghanol cyfnod etholiad, ond ni ellir tynnu llygad neb oddi ar y bêl mewn perthynas â hyn, oherwydd fel y dywedais, mae amlder y problemau sy'n destun pryder i mi yn frawychus.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.