Eitem 7 heddiw yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth: trawsnewid y rheilffyrdd, y wybodaeth ddiweddaraf am y metro yn ne Cymru a’r rhaglen i ddiweddaru’r fflyd. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn ôl ym mis Tachwedd 2015, dywedodd y Prif Weinidog ar y pryd, Carwyn Jones, fod metro de Cymru yn cynrychioli dyfodol trafnidiaeth gyhoeddus yn ne-ddwyrain Cymru. Gyda'r newid yn yr amserlen yn digwydd ar reilffyrdd craidd y Cymoedd yr wythnos hon, mae'r dyfodol hwnnw'n dod yn realiti yn gyflym, gyda theithiau amlach i deithwyr, gwella cysylltedd, cysylltu pobl a chreu cyfle. Mae'r amserlen newydd yn newid sylweddol tuag at y gwasanaeth 'cyrraedd a mynd' y bydd y metro yn ei ddarparu.

Mae Trafnidiaeth Cymru bellach yn rhedeg chwe thrên yr awr rhwng Caerffili a Chaerdydd ac wyth trên yr awr rhwng Pontypridd a Chaerdydd—dau wasanaeth ychwanegol bob awr ar y ddau lwybr yma, gan roi mwy o ddewis a mwy o hyblygrwydd i deithwyr. Ac am y tro cyntaf, mae gwasanaethau Sul ar linell y Ddinas yng Nghaerdydd, sy'n caniatáu i fwy o bobl ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus ar gyfer hamdden neu weithio yng nghanol y ddinas. Mae'r amserlen newydd, well, wedi'i chynllunio ar gyfer y trenau trydan newydd sbon a fydd yn cael eu cyflwyno drwy gydol y flwyddyn hon. Gallwn wneud y newid hwn i'r amserlen oherwydd y cynnydd sy'n cael ei wneud i uwchraddio'r seilwaith ei hun. Bob wythnos rydym gam yn nes at gyflawni yn derfynol y rhaglen drawsnewidiol hon gwerth £1 biliwn. Dim ond yr wythnos diwethaf, llwyddodd Trafnidiaeth Cymru i gwblhau egnioli llinell Treherbert. Bydd hyn yn rhoi pŵer i'r fflyd newydd ddechrau cael eu profi ac yn y pen draw rhedeg gwasanaethau teithwyr ar y llinell honno. A fis diwethaf fe wnaethom hanes, wrth i'r trên trydan cyntaf un redeg i'r gogledd o Gaerdydd i Bontypridd yn ystod oriau golau dydd.

Mae'r cerrig milltir cynyddrannol hyn yn nodi camau hanfodol yn ein gweledigaeth i adeiladu metro o'r radd flaenaf, gan gynnig cipolwg i deithwyr ar yr hyn sydd i ddod yn y dyfodol ar draws rhwydwaith craidd llinellau'r Cymoedd, trawsnewidiad a wnaed yn bosibl trwy fuddsoddiad o £1 biliwn. Mae'n ein galluogi i ddarparu gwasanaethau 'cyrraedd a mynd' o ansawdd uchel, trenau newydd sbon a chyflwyno tocynnau talu wrth fynd ar draws metro de Cymru. Mae'r gwelliannau hyn yn dangos yr hyn y gellir ei gyflawni pan fydd gan Lywodraeth Cymru y pwerau a'r cyllid i fuddsoddi yn ein rheilffyrdd. Rydym yn darparu newid gwirioneddol i deithwyr.

Nawr, mae ein gallu i wneud newid trawsnewidiol y tu allan i linellau craidd y Cymoedd yn fwy cyfyngedig. Mae'r pwerau hynny, a'r cyllid, yn parhau i fod gyda Llywodraeth y DU. Ond rwy'n benderfynol na fydd unrhyw ran o Gymru yn cael ei gadael ar ôl. Rydym yn dod tuag at ddiwedd ein rhaglen uwchraddio fflyd—dros £800 miliwn mewn trenau modern newydd sbon sy'n gwasanaethu pob cornel o Gymru. Gallwch nawr deithio o Landudno i Wrecsam, o Gaergybi i Aberdaugleddau, neu o Lynebwy i Gaerdydd, i gyd ar drenau newydd sbon sy'n fwy cyfforddus, yn fwy dibynadwy ac yn fwy hygyrch. Rydym bellach wedi derbyn 70 y cant o'r fflyd newydd, ac mae mwy o drenau yn cael eu darparu drwy'r amser. Mae rhai o'r rhain mewn gwasanaeth dyddiol ac mae rhai yn cael eu defnyddio ar gyfer hyfforddi gyrwyr. Erbyn diwedd y rhaglen, bydd 90 y cant o deithiau gyda Trafnidiaeth Cymru ar drenau newydd.

Dirprwy Lywydd, rydym wedi mynd o fod ag un o'r fflydoedd trên hynaf ym Mhrydain i fod ag un o'r rhai mwyaf newydd. Bydd gennym 484 o gerbydau ar gael, o'i gymharu â dim ond 270 o gerbydau a etifeddwyd gennym gan Trenau Arriva Cymru yn 2018. A bydd y trenau newydd hyn yn sail i'r lefelau uchel cyson o berfformiad yr ydym yn benderfynol o'u cyflawni.

Rydym yn gwybod nad yw perfformiad bob amser wedi bod yn ddigon da. Mae disodli'r fflyd gyfan a chyflawni'r buddsoddiad mwyaf erioed mewn seilwaith yng Nghymru wedi bod yn anodd ei reoli, ond rydym yn gadael yr heriau deublyg hynny ac rydym wedi troi cornel. Rydym yn dechrau elwa ar enillion gwaith caled a blynyddoedd o fuddsoddiad.

Mae Trafnidiaeth Cymru wedi gwella eu perfformiad ledled Cymru a'r gororau. Ar y cyfan, maent yn fwy dibynadwy nag unrhyw wasanaeth trên arall yng Nghymru. Mae'r canlyniadau perfformiad diweddaraf yn dangos gwelliannau o flwyddyn i flwyddyn. Ym mis Ebrill, cafodd 3.4 y cant o holl wasanaethau Trafnidiaeth Cymru eu canslo o'i gymharu â 7.5 y cant y llynedd, ac roedd prydlondeb ar reilffyrdd craidd y Cymoedd dros 90 y cant, gwelliant o bron i 10 y cant ers y llynedd. Ac rydym yn gwneud hyn gan gludo mwy o deithwyr ar draws ein gwasanaethau. Mae Trafnidiaeth Cymru yn darparu gwasanaeth llawer mwy dibynadwy ac o ansawdd uwch i deithwyr ar linell Wrecsam i Bidston. Mae trenau newydd sy'n gweithredu gwasanaethau ychwanegol yn annog mwy o bobl i deithio ar y llwybr trawsffiniol pwysig hwn.

Wrth gwrs, mae mwy i'w wneud, ond ni fyddwn yn hunanfodlon. Mae'n bryd cydnabod y newidiadau gwirioneddol y mae teithwyr yn eu profi. Rwy'n falch o'r daith yr ydym arni, a pha mor bell yr ydym wedi dod ers sefydlu Trafnidiaeth Cymru. Mae gennym ddull unigryw yng Nghymru. Byddwn bob amser yn rhoi teithwyr yn gyntaf, gan addasu ein gwasanaethau i fodloni gofynion pryd mae pobl eisiau ac angen teithio. Rydym yn darparu mwy o gapasiti ar y gwasanaethau prysuraf, ac rydym yn darparu mwy o wasanaethau i adlewyrchu'r galw. Mae hyn yn golygu ein bod bellach yng Nghymru yn dathlu mwy o wasanaethau, gwell perfformiad, gwell profiad i gwsmeriaid, gwell dibynadwyedd a threnau newydd sbon. Yn fyr, rydym yn cyflawni newid cadarnhaol, trawsnewidiol ac mae hyd yn oed mwy i ddod yn y dyfodol. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Ysgrifennydd Cabinet, am y datganiad y prynhawn yma. Gall pob un ohonom yma, rwy'n siŵr, gytuno ein bod am weld gwasanaethau rheilffyrdd dibynadwy o'r safon uchaf a thrafnidiaeth integredig ledled y wlad, gyda'n cymunedau'n fwy cysylltiedig. Nid wyf yn credu y gall unrhyw un ddadlau â hynny i fod yn onest. Ond, fel y mae pethau'n sefyll, byddwn i'n dadlau nad yw trigolion yn cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu, er bod llawer iawn o arian cyhoeddus yn cael ei roi i Trafnidiaeth Cymru.

Ysgrifennydd Cabinet, rydych chi'n sôn am y metro gyda chymaint o bositifrwydd, ond mae pensaer y cynllun wedi mynegi rhywfaint o feirniadaeth eithaf llym. Nawr, disgrifiodd yr Athro Mark Barry, y dyn a luniodd y syniad o fetro de Cymru mewn gwirionedd, y cynllun, ac rwy'n dyfynnu, fel 'bargen wael' i Gaerdydd a mynnodd nad oedd y ddinas yn cael metro mewn gwirionedd. Dywedodd yr Athro Barry hefyd na fyddai'r cynllun, y mae ei gost wedi cynyddu i fwy nag £1 biliwn, yn arwain at unrhyw wasanaethau ychwanegol mewn mwy na hanner gorsafoedd y brifddinas. Mae hynny'n sylw eithaf mawr i'w wneud, Ysgrifennydd Cabinet. Ydych chi'n cytuno â sylwadau'r Athro Barry? A sut fyddwch chi'n sicrhau bod y prosiect trafnidiaeth hwn yn cyflawni dros Gaerdydd mewn gwirionedd? Bydd mwy o wasanaethau, yn enwedig yn hwyrach gyda'r nos ac ar ddydd Sul, bron yn sicr o gael eu croesawu gan lawer. Fodd bynnag, mae cwestiynau'n cael eu codi, Ysgrifennydd Cabinet, ynglŷn â sut y byddwch yn sicrhau y byddant yn cyrraedd mewn pryd. Y rheswm dros fy mhryder yw oherwydd, fel y gwyddom i gyd, mae Trafnidiaeth Cymru wedi cronni gwerth mwy na miliwn o funudau o oedi yn 2023—y gwaethaf a gofnodwyd hyd yma.

Rydych chi'n sôn yn eich datganiad bod prydlondeb ar linellau craidd y Cymoedd yn 90 y cant. Mae hynny, wrth gwrs, yn newyddion i'w groesawu, ond sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod hyn yn cael ei gynnal wrth symud ymlaen? Ar ôl galw dro ar ôl tro am gyflwyno cerdyn teithio Cymru gyfan, rwyf wirioneddol wrth fy modd o weld y prisiau rheilffyrdd talu wrth fynd yn cael eu cyflwyno, gyda theithwyr yn gallu defnyddio eu cardiau banc a'u dyfeisiau clyfar i fynd o gwmpas, ac rwy'n gobeithio, hyd yn oed fel yr Aelod rhanbarthol dros dde-ddwyrain Cymru, y byddwn yn gallu gweld hyn ym mhob cwr o Gymru wrth symud ymlaen.

Ysgrifennydd Cabinet, fe wnaethoch chi ddweud bod y Llywodraeth yn disgwyl i 90 y cant o deithiau gael eu gwneud ar drenau newydd erbyn diwedd y rhaglen metro, felly pa mor hyderus ydych chi y bydd y targed hwn yn cael ei gyflawni, a phryd ydych chi'n disgwyl i ni fod yn cyflawni'r cwmpas 100 y cant? Fel rhan o'r gwaith metro, mae tua 40 o orsafoedd yn cael eu hadnewyddu. Un o'r materion mawr rydw i wedi bod yn gweithio arno yn y rôl hon yw sicrhau bod hybiau trafnidiaeth gyhoeddus yn hygyrch i bawb. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, a gaf i ymrwymiad gennych chi heddiw bod anghenion pobl ag anableddau, menywod a defnyddwyr bregus wedi cael eu hystyried fel rhan o'r gwaith gwella, a bod pethau fel palmentydd cyffyrddol, systemau uwchseinyddion Tannoy, yn wir, teledu cylch cyfyng hygyrch a gwirioneddol gynhyrchiol yn mynd i gael eu gosod i sicrhau bod diogelwch teithwyr yn hollbwysig, wrth symud ymlaen?

Mae gorsafoedd newydd hefyd yn cael eu hadeiladu o dan y prosiect hwn, ac eto mae cwmwl o ansicrwydd yn hongian dros orsaf parcffordd Caerdydd. Fel y mae pethau, nid oes gorsaf reilffordd sy'n gwasanaethu dwyrain Caerdydd ar hyn o bryd, felly byddai'r datblygiad hwn yn Llaneirwg yn allweddol i gysylltu teithwyr a sicrhau bod trigolion yr ardal hon yn elwa ar y buddsoddiad hwn. Rwyf wedi codi hyn o'r blaen gyda chi, Ysgrifennydd Cabinet, ac rwy'n gwybod y byddwch yn amharod i fynd i fanylion ar hyn o bryd, ond a allwch chi amlinellu amserlen ar gyfer pryd y bydd penderfyniad yn debygol o gael ei wneud ar y prosiect hwn?

Ysgrifennydd Cabinet, mae llawer i fod yn obeithiol amdano, ac mae gen i lefel o hyder ynoch chi, ond mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru yn gwneud hyn yn iawn ac yn ei wneud yn iawn nawr, oherwydd ers llawer yn rhy hir mae rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus gwael wedi siomi pobl yng Nghymru ac, yn syml, mae'n rhaid i hynny newid. Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.

Wel, a gaf i ddiolch i Natasha Asghar am ei chwestiynau ac am ei thôn bositif, yn wir? Byddwn yn cytuno'n llwyr bod y posibilrwydd o drafnidiaeth gyhoeddus integredig ledled Cymru yn gyffrous ac yn cael ei rannu ar draws y sbectrwm gwleidyddol. A thrwy'r Bil bysiau a newidiadau eraill, gobeithiwn allu integreiddio amserlenni, tocynnau a sicrhau bod pobl yn y gogledd, y de a'r canolbarth—ym mhobman yng Nghymru—yn gallu mwynhau system trafnidiaeth gyhoeddus gwbl integredig o'r safon uchaf.

Nawr, o ran y sylwadau sydd wedi'u gwneud am Gaerdydd, maen nhw'n benodol, rwy'n deall, i linell y Ddinas a rheoleidd-dra gwasanaethau ar y llwybr penodol hwnnw. Fy nealltwriaeth i yw na fyddai'n bosibl cynnal y math o wasanaethau lefel Metro ar y llinell honno heb uwchraddio seilwaith y mae Network Rail yn gyfrifol amdano. Felly, yn y pen draw, mae'n fater i Lywodraeth y DU, gan ei bod yn rhan o'r trefniant seilwaith prif linell, i wneud y penderfyniad mewn gwirionedd ynghylch ariannu'r uwchraddiadau seilwaith sydd eu hangen. Felly, mewn gwirionedd, mae'n rhywbeth y gallem weithio gyda'n gilydd arno, rwy'n credu, pe gallem ddylanwadu ar Lywodraeth y DU i wneud y buddsoddiad sydd ei angen i sicrhau bod llinell y Ddinas yn gallu mwynhau'r un lefel o reoleidd-dra o ran gwasanaethau.

Nawr, o ran ffigurau 2023, byddwn yn cytuno nad oedden nhw'n ddigon da, ond maen nhw wedi bod yn gwella, ac rydyn ni ar bwynt nawr lle mae 84 y cant o wasanaethau rheilffyrdd yn cyrraedd o fewn tair munud i'r amserlen, ac os edrychwn ni ar berfformiad gweithredwyr ledled Cymru rhwng 1 Ebrill a 27 Ebrill—a dim ond cipolwg yw hwn o sut mae pethau'n mynd yn 2024, ond mae'n dangos bod gwelliannau sylweddol wedi bod yng ngwasanaethau Trafnidiaeth Cymru—fe welwn ni, yn ardal Cymru gyfan a'r gororau, mai'r gyfradd brydlondeb yw 77.9 y cant ar gyfer y mis penodol hwnnw. Mae hynny'n uwch nag unrhyw weithredwr arall, gan gynnwys Avanti, West Coast, CrossCountry a Great Western. Ac os edrychwch chi hefyd ar linellau craidd y Cymoedd, fel y nodoch chi, mae'r prydlondeb yno wedi bod yn 90 y cant.

O ran cerbydau newydd, rydym wedi gweld danfoniad enfawr o'r fflyd gwerth £800 miliwn, ac mae hynny ledled Cymru. Mae hynny'n berthnasol i Gymru gyfan—nid dim ond i ardaloedd craidd y Cymoedd y mae wedi'i gyfyngu. Ac o fewn y ddwy flynedd nesaf, byddwn yn gweld yr archeb trenau gyfan yn cael ei darparu, a bydd hynny, fel y dywedais i yn fy natganiad, yn golygu y bydd gennym un o'r fflydoedd mwyaf newydd yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig, o'i gymharu â'n bod wedi etifeddu un o'r fflydoedd hynaf yn ôl yn 2018.

Byddwn yn cytuno'n llwyr hefyd â Natasha Asghar ynghylch yr angen i sicrhau bod gorsafoedd yn hygyrch i bawb, ac roedd hyn yn rhywbeth y bu'r llefarydd a minnau yn ei drafod pan wnaethom ni gyfarfod yn ddiweddar, ac mae grŵp cynghori sy'n gallu gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru i sicrhau bod y math cywir o seilwaith a'r math cywir o gymorth yn cael ei roi ar waith mewn gorsafoedd. Felly, rydym yn cynyddu nifer y llysgenhadon, er enghraifft, ond rydym hefyd yn edrych ar balmentydd cyffyrddol i sicrhau bod pobl sydd yn rhannol ddall neu sydd â symudedd cyfyngedig yn gallu llywio o amgylch gorsafoedd yn ddiogel.

Rwy'n ofni na allaf fynd i unrhyw fanylion ynghylch parcffordd Caerdydd ar hyn o bryd. Bydd yr Aelod, ac rwy'n siŵr y bydd y rhan fwyaf o Aelodau yn y Siambr, yn ymwybodol o'r adolygiad sy'n cael ei gynnal i hynny, ac mae'n ddigon posibl y bydd yn dod ataf i wneud penderfyniad, felly ni allaf wneud sylw ar hynny rwy'n ofni. Ond rwy'n siŵr y bydd penderfyniad yn cael ei wneud yn y dyfodol agos.

Ac yn olaf, o ran talu wrth fynd, byddwn yn rhannu brwdfrydedd yr Aelod unwaith eto am y cynllun penodol hwn. Mae'n seiliedig ar y cynllun a ddefnyddir yn eang yn Llundain. Yn y pen draw, yr hyn yr hoffwn ei weld yn digwydd yw integreiddio tocynnau gwasanaeth bysiau a rheilffyrdd yn llawn a mabwysiadu talu wrth fynd ar gyfer pob math o drafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru yn y dyfodol. Ni fydd hynny'n cael ei gyflawni yn y tymor byr, oherwydd faint o seilwaith a thechnoleg sydd eu hangen, ond, yn sicr, fel amcan yn y pen draw, rwy'n credu y byddai talu wrth fynd ar draws y rhwydwaith bysiau a threnau yn uchelgais gwych i'w gyflawni.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet—dwi byth yn cofio beth ydy hynny yn Gymraeg—am ein diweddaru ni ar y cynlluniau hyn.  Fe wnes i ddal trên dan yr amserlen newydd y bore yma, ac roedd e'n braf i ddod i'r bae heb orfod newid yn Stryd y Frenhines.

Rwy'n deall, er bod rhai o'r trenau newydd wedi'u cyflwyno'n barod, fod mwy i fod i gael eu hychwanegu mewn pryd ar gyfer yr Eisteddfod Genedlaethol ym Mhontypridd yr ydym i gyd yn gyffrous iawn yn ei chylch. A gaf i ofyn a yw'r rhaglen yn dal ar amser i allu cyflawni hynny? Ac a allech chi amlinellu pa ran fydd yn ei chwarae wrth ddarparu capasiti ychwanegol i annog mwy o bresenoldeb, wrth gwrs, yn yr Eisteddfod hon a sut y byddai'n helpu pobl i gyrraedd adref yn ddiogel ar ddiwedd y dyddiau hynny?

Er mwyn cael y gorau o'r metro, wrth gwrs, rhaid edrych ymhellach na beth fydd yn fuddiol i deithwyr heddiw yn unig, er mwyn gwneud yn siŵr bod newidiadau ymddygiad yn dod.

Mae angen i ni edrych ar ddwysáu datblygiad, yn enwedig pa dai fforddiadwy fydd yn cael eu datblygu, yn ogystal â phrosiectau adfywio ffisegol a chymdeithasol ger y canolfannau trafnidiaeth hynny yn llawer o'n trefi yn y Cymoedd sydd wedi cael eu hanwybyddu yn flaenorol. Mae'r Athro Mark Barry eisoes wedi ei godi y prynhawn yma. Mae wedi galw yn flaenorol am gorfforaeth datblygu metro i arwain ar y gwaith hwnnw yr wyf newydd ei grybwyll. Ydy hynny'n rhywbeth y byddech chi'n ymrwymo i weithio i'w gyflawni, os gwelwch yn dda?

Yn olaf, hoffwn godi mater datganoli ac ariannu Trafnidiaeth Cymru, ac nid Trafnidiaeth Cymru yn unig, ond trafnidiaeth Cymru ac yng Nghymru. Mae llawer o'r datblygiadau newydd hyn, mewn gwirionedd, rwy'n credu y dylid eu croesawu. Mae llawer iawn yma sy'n gyffrous. Ond mae'r trefniadau presennol sydd gennym ni sy'n cyfyngu ar yr hyn sy'n bosib—ac rydych chi eisoes wedi sôn beth na fydd yn bosib ar hyn o bryd ar gyfer llinell y Ddinas—yn annheg, yn annhegwch sylfaenol i Gymru. Mae Llywodraeth Cymru wedi gorfod talu am rwydwaith de Cymru, y newidiadau hyn, allan o'r gyllideb gyffredinol. Nid yw seilwaith trafnidiaeth wedi'i ddatganoli. Ac un o'r amlygiadau mwyaf annheg o hyn—fe gawn ni ddadl ar hyn yfory—yw'r ffaith ein bod ni'n gorfod talu £4 biliwn ar gyfer rhwydweithiau rheilffyrdd cyflym yn Lloegr, a does dim un darn o drac ar gyfer hynny yn cael ei osod yng Nghymru.

Nawr, yng nghyd-destun yr hyn rydyn ni wedi bod yn ei drafod y prynhawn yma, dychmygwch, bawb, yr hyn y gellid bod wedi'i wneud gyda'r arian hwnnw. Ysgrifennydd Cabinet, rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno, nid yn unig â pha mor rhwystredig yw hyn ond pa mor anghyfiawn yw hyn, oherwydd, o dan y trefniadau presennol, a fyddech chi'n cytuno siawns na allwn ni—? O ran yr uchelgais y gallwn ei gael ar gyfer trafnidiaeth a thrwy'r rhwydwaith heb y pwerau datganoledig hynny, mae cap ar yr uchelgais hwnnw, onid oes? Heb Farnetteiddio gwariant seilwaith trafnidiaeth ar gyfer Lloegr, mae cap ar yr hyn fydd yn bosib.

Does dim rheswm pam na allem ni gael y pwerau hyn wedi'u datganoli.  Mae gwledydd dros Ewrop yn rheoli isadeiledd trawsffiniol yn effeithiol. Does gan Gymru ddim llais yng nghymaint o'r penderfyniadau.

Ni fydd economi sydd wedi'i lleoli'n gyfan gwbl o amgylch San Steffan byth yn gweithio i Gymru. Gallwn ni weld hyn ym methiant y rhaglen ffyniant bro. Mae angen i ni fod â rheolaeth, siawns, dros ein cyllid ein hunain er mwyn i'n rhwydwaith trafnidiaeth sicrhau ffyniant bro yn ein cymunedau. Felly, a ydych chi'n cytuno bod arnom angen, er mwyn bod â'r uchelgais hwnnw, y pwerau ychwanegol hynny i gyrraedd lle mae angen i ni fod?

Dirprwy Lywydd, a gaf i ddiolch i Delyth Jewell am ei chwestiynau? Rwy'n rhannu llawer o'r pryderon y mae'r Aelod wedi'u codi y prynhawn yma. Byddwn i'n dweud ar y dechrau nad oes gen i fanylion penodol am y trenau fydd yn cael eu defnyddio yn ystod yr ychydig fisoedd nesaf a fydd yn briodol ar gyfer cludo teithwyr i'r Eisteddfod, ond yr hyn y gallaf ei ddweud yw, ar rai llwybrau allweddol, ein bod bellach wedi gweld y fflyd trenau yn dychwelyd i tua 90 y cant lle maen nhw'n newydd. Ar brif linell y gogledd mae'n 80 y cant, ac ar y llinell rhwng Wrecsam a Bidston, er enghraifft, mae'r holl wasanaethau yn cael eu darparu gan drenau newydd. Ar hyn o bryd, mae gennym 342 o'r 484 o gerbydau a fydd ar gael yn y pen draw, ac mae 71 y cant o'r rhai hynny yn newydd hefyd, ond byddaf yn ysgrifennu at yr Aelod ynglŷn â sut yr ydym yn cyflwyno trenau newydd i'r rhwydwaith yn ystod yr ychydig fisoedd nesaf.

Nawr, o ran yr hyn sy'n cael ei wneud ar lefel ranbarthol ac o ran metro de-ddwyrain Cymru ac, yn wir, cynlluniau metro mewn mannau eraill, bydd yr Aelod yn ymwybodol bod cyd-bwyllgorau corfforedig ar hyn o bryd yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am gynllunio trafnidiaeth, ac, ar hyn o bryd, maen nhw'n llunio cynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol. Maen nhw hefyd yn llunio'r cynlluniau datblygu rhanbarthol ac, ar lefel ranbarthol, trwy'r cyd-bwyllgorau corfforedig, mae awydd mawr i sicrhau bod y ddau gynllun ar gyfer trafnidiaeth ac ar gyfer datblygiad a ganiateir yn cael eu prosesu ar yr un pryd fel eu bod yn gallu integreiddio'n llawn ac fel y gellir gwneud penderfyniadau synhwyrol ynghylch datblygu ochr yn ochr â darpariaeth trafnidiaeth.

Nawr, gallwn siarad yn helaeth am y fargen y mae Cymru'n ei chael o ran seilwaith rheilffyrdd. Os oes gan unrhyw Aelod ddiddordeb, gallaf ddarparu'r dystiolaeth a roddais i bwyllgor trafnidiaeth seneddol y DU ychydig wythnosau yn ôl, ond, yn gryno, yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw bod angen i ni fod â phroses raddol o ddatganoli ochr yn ochr â chyllid teg ar gyfer buddsoddi mewn rheilffyrdd yng Nghymru. Fel y mae pethau, oherwydd ein bod yn rhan o ranbarth Cymru a'r gorllewin ar gyfer buddsoddi trwy Network Rail, rydym yn y bôn yn gorfod cystadlu â llwybrau o ddyffryn Tafwys draw i Penzance, ac, yn anffodus, oherwydd Llyfr Gwyrdd y Trysorlys a'r ffordd y mae'n gweithredu o ran penderfyniadau buddsoddi, byddwn bob amser yn cystadlu ag ardaloedd mwy cefnog sy'n cludo mwy o deithwyr, ac felly byddwn o dan anfantais, oherwydd, fel arfer, dyna lle mae'r buddsoddiad yn mynd, i'r ardaloedd hynny lle cewch yr elw mwyaf, lle gall y Trysorlys ystyried bod gan brosiect penodol gymhareb cost a budd gref. Felly, mae angen diwygio, nid yn unig y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud, a datganoli'r broses benderfynu, ond mae'n rhaid i ni hefyd fod â mecanwaith ariannu teg ar waith ochr yn ochr â hynny.

Nawr, y rheswm pam y rhoddais dystiolaeth i'r pwyllgor ychydig wythnosau yn ôl yw oherwydd bod ganddyn nhw ddiddordeb yn y Bil rheilffyrdd drafft wrth sefydlu rheilffyrdd Prydain Fawr, ac rwy'n credu yn bendant pe bai rheilffyrdd Prydain Fawr yn cael eu datblygu, yna byddai'n rhaid i ni fel Gweinidogion Cymru, Cymru fel cenedl, allu penderfynu sut a/neu ble y caiff cyllid ar gyfer buddsoddiad rheilffyrdd ei wneud, ac yn amlwg byddai hynny er budd ardal gwasanaeth Cymru a'r gororau yr ydym yn gyfrifol amdani.

Diolch am eich datganiad. Yn gyntaf, rwy'n siŵr y byddech chi am ymuno â mi i dalu teyrnged i Lee Waters am yr uchelgais a'r egni rhagorol a roddodd i mewn i ysgogi'r buddsoddiad o £800 miliwn hwn mewn trenau newydd sbon. Rwy'n croesawu'r gwelliannau ar linell y Ddinas, oherwydd ei bod yn gwasanaethu'r rhan o Gaerdydd lle adeiladwyd nifer enfawr o dai heb system trafnidiaeth gyhoeddus briodol, sydd yn amlwg wedi achosi llawer iawn o dagfeydd a llygredd aer. Felly, mae unrhyw welliant ar linell y Ddinas wir yn mynd i fod o fudd i bobl yng Nghaerdydd.

Meddwl oeddwn i tybed a allwn i ofyn ychydig mwy i chi am y tocyn talu wrth fynd a chysylltiad y rhaglen ailreoleiddio bysiau, fel bod metro de Cymru yn rheilffyrdd a bysiau. A'r peth arall yw, tybed a oeddech chi, cyn galw'r etholiad cyffredinol, wedi cael unrhyw gyfle i siarad â Llywodraeth y DU am ble a phryd y byddwn yn cael y buddsoddiad yn y pedair llinell sy'n rhedeg i'r dwyrain o Gaerdydd Canolog sy'n parhau i fod yn gyfrifoldeb i Network Rail nad yw'n cael ei ariannu'n ddigonol a Llywodraeth y DU. Fel arall, rydyn ni'n mynd i barhau i fod â phobl yn cymudo i Gaerdydd sy'n byw i'r dwyrain a'r gogledd o Gasnewydd mewn car oherwydd nad yw'r gwasanaethau'n ddigon da, ac felly meddwl oeddwn i tybed allech chi ddweud ychydig mwy am hynny.

A gaf i ddiolch i Jenny Rathbone am ei chwestiynau a'i chyfraniad, a chytuno bod Lee Waters wedi gwneud cyfraniad enfawr i'r prosiect uchelgeisiol hwn? Hoffwn hefyd dalu teyrnged i'm rhagflaenydd fel Gweinidog trafnidiaeth, Edwina Hart, a rhagflaenydd Edwina Hart hefyd, Carl Sargeant, a oedd i gyd yn ymwneud yn helaeth â datblygu metro de Cymru, a chreu Trafnidiaeth Cymru. Efallai, yn anad dim, y dylwn dalu teyrnged i'r cyn-Brif Weinidog, Carwyn Jones, hefyd, gan mai ei weledigaeth ef oedd hyn i bob pwrpas. Roedd Carwyn Jones a Mark Drakeford hefyd, fel Prif Weinidog, yn gefnogwyr brwd i'r cynllun hwn, ac mae wir wedi bod yn ymdrech grŵp, ymdrech tîm, i gyrraedd lle'r ydym ni hyd yma heddiw. Bydd yn parhau i fod yn ymdrech tîm, gan gynnwys holl ranbarthau Cymru wrth i ni geisio moderneiddio'r rhwydwaith rheilffyrdd ledled ein gwlad.

O ran y pedair llinell i'r dwyrain o Gaerdydd Canolog, rwy'n ofni na roddwyd unrhyw ymrwymiad i mi cyn yr etholiad cyffredinol gan Weinidogion Llywodraeth y DU o'r angen i uwchraddio'r seilwaith a'r parodrwydd i wneud hynny. Bydd llinell y Ddinas, wrth gwrs, yn gweld gwelliannau ei hun. Hoffem weld gwelliannau pellach o ran darparu gwasanaethau yn y dyfodol i'r llinell benodol honno, ond, fel y dywedais i wrth Natasha Asghar, yn anffodus, rydym yn dibynnu ar Lywodraeth y DU am benderfyniad ynghylch buddsoddi yn y darn penodol hwnnw o seilwaith.

O ran tocynnau talu wrth fynd, rwy'n credu bod hon yn fenter hynod, hynod gyffrous, ac, yn y bôn, mae'n seiliedig ar docynnau newydd ar sail parth, felly bydd bob amser yn rhoi'r opsiwn lleiaf drud i chi am docynnau. Bydd yna hefyd gyfradd wedi'i chapio, fel na fyddwch chi byth yn talu mwy nag y byddech chi'n ei wneud pe baech chi'n prynu'r tocynnau unigol. I bob pwrpas, dyma sut mae pobl yn talu am deithio ar drenau tanddaearol Llundain. Mae eisoes ar waith ar wasanaethau ar linell Glynebwy a rhwng Casnewydd a Phont-y-clun, ac mae'n mynd i gael ei gyflwyno i holl ardal metro de Cymru eleni. Ond, fel y soniodd Jenny Rathbone, yr uchelgais yn y pen draw yw bod â hyn fel system dalu integredig, wedi'i hintegreiddio â gwasanaethau bysiau, ac, yn y pen draw, nid yn ardal metro de-ddwyrain Cymru yn unig. Hoffwn ei weld yn cael ei gymryd ymhellach; hoffwn weld hyn yn dod yn ddull cenedlaethol, ond byddai angen buddsoddiad enfawr yn y seilwaith mewn gorsafoedd ac mewn seilwaith digidol. Ond nid yw'n uchelgais y dylem ei osgoi.

A gaf i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad? Yn amlwg, mae llawer iawn o gyffro yn y rhanbarth yr wyf yn ei gynrychioli ynghylch rhai o'r newidiadau sy'n dod i rym ac, yn amlwg, mae'r fflyd newydd i'w chroesawu'n fawr. Ond fe fyddwch chi'n gwybod bod un o'r pryderon yn ymwneud â thoiledau ar y fflyd newydd. Mae hyn yn bryder enfawr i etholwyr i mi, yn enwedig o edrych ar yr amserlen lle, gyda'r nos, bydd un bob awr. Felly, mae pryderon am yr hyn y maen nhw i fod i'w wneud. Oes rhaid iddyn nhw aros ar blatfform am awr? Felly, os oes angen iddyn nhw fynd i'r toiled, y cyngor oedd dod oddi ar y trên, defnyddio'r cyfleusterau yn y gorsafoedd hynny. A oes sicrwydd y bydd y cyfleusterau hyn ar agor? Hefyd, o ran diogelwch teithwyr, fydd hynny'n cael ei sicrhau, oherwydd mae pobl yn nerfus am y syniad o ddod oddi ar drên yn hwyr gyda'r nos? Felly, ar rai o'r pethau ymarferol yn unig, tybed a allech chi egluro.

Hefyd, o ran y trên olaf o Dreherbert yn ôl i Fae Caerdydd, mae'r un olaf am 21:12, sy'n golygu os ydych chi am fwynhau swper yn y Cymoedd neu fynd i'r Parc a'r Dâr yn Nhreorci, mewn gwirionedd, byddai'n rhaid i chi adael cyn diwedd y ddrama. Felly, pa gynlluniau sydd yna i'w hymestyn fel ein bod yn cysylltu nid yn unig Caerdydd â'r Cymoedd, ond yn sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at y gwasanaethau a gwario arian yn ein Cymoedd cyn dychwelyd i Gaerdydd?

Mae'r rhain yn gwestiynau gwych yr wyf wedi'u codi yn ddiweddar a byddaf yn parhau i'w codi gyda Trafnidiaeth Cymru yn ystod yr wythnosau nesaf. Rwy'n cyfarfod â'r prif weithredwr ymhen cwpl o wythnosau, a fy mwriad, mewn gwirionedd, oedd codi mater glendid gorsafoedd, diogelwch mewn gorsafoedd a darparu toiledau, ar ôl i mi deithio yn hwyr gyda'r nos rhwng Caer a Wrecsam yn ddiweddar. Roedd y ddarpariaeth gwasanaeth yn ardderchog, ond fe wnaeth fy nharo i fod yn rhaid i ni sicrhau, i fenywod yn benodol, fod gorsafoedd mor ddiogel ag y gallant fod.

O ran toiledau, ni fydd metro de-ddwyrain Cymru yn wahanol i fwy neu lai unrhyw fetro arall yn y Deyrnas Unedig neu ledled y byd. Nid wyf yn gwybod am fetro arall sydd â thoiledau ar drafnidiaeth. Yn sicr, o ran trenau, gellir cynnwys toiledau, ond o ran cerbydau metro—felly, y tramiau, os hoffech chi—ychydig iawn o weithgynhyrchwyr, os o gwbl, sy'n darparu toiledau ar gerbydau o'r fath, ac mae'n bennaf oherwydd pa mor gul ydyn nhw a bod mynediad anabledd yn anodd gan eu bod mor gul. Ond mae'n golygu bod darparu toiledau mewn gorsafoedd yn hanfodol bwysig. Byddaf yn codi pwyntiau'r Aelod gyda phrif weithredwr Trafnidiaeth Cymru. Fe ofynnaf iddo amlinellu unrhyw ddarpariaeth gwasanaeth a fydd yn cael ei gwella yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd nesaf o ran cyfleusterau toiledau a diogelwch mewn gorsafoedd, oherwydd rwy'n credu bod hwn yn bwynt pwysig iawn i'w wneud i bobl a fyddai, efallai, yn defnyddio gwasanaethau trên gyda'r nos ond yn cael eu hatal oherwydd ofn am eu diogelwch neu'r ddarpariaeth o gyfleusterau toiled.

Mae ein holl wasanaethau yn ddibynnol ar refeniw. Yn y bôn, mae'n rhaid iddyn nhw gael cymhorthdal er mwyn gweithredu, ac eithrio ychydig iawn o wasanaethau, yn bennaf y rhai rhwng Caerdydd a Manceinion ac, rwy'n credu, gwasanaethau prif linell gogledd Cymru i Fanceinion hefyd. Nhw yw'r rhai sy'n cynhyrchu'r lefelau uchaf o refeniw. Mae ein huchelgais ar gyfer gwasanaethau yn hwyrach gyda'r nos yn seiliedig ar yr angen i gynyddu'r arian o docynnau o wasanaethau eraill. Holl bwynt y metro o fewn ardal de-ddwyrain Cymru yw y byddwn yn darparu mwy o wasanaethau i fwy o deithwyr, a fydd yn cynhyrchu mwy o arian, a fydd wedyn yn ein galluogi i ddefnyddio'r cymhorthdal mewn ardaloedd eraill o Gymru ac, yn wir, yn hwyrach gyda'r nos ac o bosibl yn gynharach yn y bore. Felly, yn y bôn, rydyn ni'n mynd i fod yn cynyddu'r arian o docynnau er mwyn talu am wasanaethau gwell ledled Cymru. 

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Ysgrifennydd Cabinet, fel yr ydym eisoes wedi crybwyll yn y datganiad hwn, y tu allan i linellau craidd y Cymoedd, mae gallu Llywodraeth Cymru i wneud newid trawsnewidiol yn fwy cyfyngedig, ac yn amlwg mae partneriaeth â Llywodraeth y DU yn hanfodol. Fel chi, rwy'n siŵr, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Lafur newydd yn y DU cyn hir. Sut fyddech chi'n gweithio gyda Llywodraeth Lafur newydd yn y DU, os gawn ni un, ar brosiectau fel gorsafoedd rheilffyrdd newydd ym Magwyr, Llanwern a Somerton yn Nwyrain Casnewydd, a allai helpu i ddod â'r newid trawsnewidiol hwnnw y tu hwnt i linellau craidd y Cymoedd? Ac a fyddech chi'n cytuno â mi fod cael CAF, y gwneuthurwr trenau, yng Nghymru—eto yn Nwyrain Casnewydd, yn fy etholaeth i—wedi bod yn bwysig iawn wrth gyfrannu at y cerbydau newydd ac y bydd yn bwysig iawn ar gyfer y presennol a'r dyfodol?

Diolch i John Griffiths am ei gwestiynau. Byddwn yn cytuno, mae presenoldeb CAF yng Nghasnewydd yn hynod bwysig i'r rhanbarth ac i Gymru gyfan. Rydym yn falch iawn ein bod wedi gallu denu CAF i Gymru, gan adeiladu'r trenau 197 gwych hynny y mae llawer ohonom yn eu defnyddio'n rheolaidd iawn, gan gynyddu ansawdd y gwasanaeth a ddarperir a rhoi dibynadwyedd. Mae presenoldeb CAF, rwy'n credu, hefyd wedi tynnu sylw'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau ar lefel y DU i'r hyn y gallem ni ei gyflawni ymhellach i'r gorllewin yng Nghymru, y ganolfan ragoriaeth fyd-eang ar gyfer rheilffyrdd. Rydym yn gwybod bod yn rhaid i weithgynhyrchwyr trenau gynnal profion, ond mae'r profion hynny yn digwydd ar brif linellau ac ar linellau cangen. Byddai'n rhywbeth i Ewrop gyfan ei ddathlu o ran y diwydiant rheilffyrdd pe gallem ddarparu'r ganolfan ragoriaeth fyd-eang ar gyfer rheilffyrdd. Ac mae'n rhywbeth y byddwn i'n gobeithio y byddai Llywodraeth y DU yn y dyfodol—ac fel y gwelaf i hi, Llywodraeth Lafur yn y dyfodol gobeithio—yn wir yn buddsoddi ynddo. 

O ran y gorsafoedd ychwanegol a amlinellodd John Griffiths, wrth gwrs, nododd comisiwn de-ddwyrain Cymru fod y gorsafoedd ychwanegol hyn yn hanfodol bwysig fel rhan o'r adroddiad gan yr Arglwydd Burns a'i dîm, ac fe'u nodwyd hefyd trwy adolygiad cysylltedd yr undeb yn rai sy'n hanfodol bwysig. Felly, wrth i ni edrych tuag at Lywodraeth y DU yn y dyfodol, byddwn ni, heb os, yn trafod cyfleoedd buddsoddi ledled Cymru. Ond, wrth gwrs, mae'r ddau ddarn mawr o waith yn ddiweddar ynglŷn â seilwaith rheilffyrdd wedi ymwneud â'r gogledd, gyda chomisiwn trafnidiaeth gogledd Cymru, ac yna comisiwn trafnidiaeth y de-ddwyrain, gan edrych yn benodol ar ardal Casnewydd a'r ardal ehangach o amgylch yr M4. Felly, rydym yn awyddus i sicrhau y gallwn symud ymlaen â'r gwaith o gyflawni yn erbyn yr adroddiadau hynny, a byddai hynny, wrth gwrs, yn cynnwys gorsafoedd rheilffordd ychwanegol. 

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y datganiad yna.