Rydyn ni eisoes wedi clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a llawer o bobl eraill am y degau o filoedd sydd wedi'u heintio a'u heffeithio, yn ogystal â'r 3,000 o bobl a fu farw o waed heintiedig. Ond nid sgandal triniaeth yn unig yw hyn, fel y dywedodd Luke Fletcher eisoes. Mae hyn yn ymwneud â chuddio gweithredoedd troseddol. A dyna yr hoffwn i fynd i'r afael ag ef yn fy sylwadau heddiw. Mae Syr Brian Langstaff yn catalogio tair set wahanol o ddogfennau a gollwyd, neu a ddifrodwyd yn fwriadol yn y rhan fwyaf o achosion, a'r methiant i ddiogelu'r dogfennau hyn, a oedd i fod i gael eu cadw mewn man diogel, er mwyn i ddioddefwyr allu galw arnyn nhw i atgyfnerthu eu cais am iawndal.

Roedd y set gyntaf yn bapurau yn ymwneud â'r Pwyllgor Cynghori ar Ddiogelwch Feiregol Gwaed. Darganfuwyd yn ôl yng nghanol 1995 fod un o'r cyfrolau wedi ei ddinistrio, ym mis Medi 1994. Ni wnaed unrhyw ymdrech i ddiogelu'r holl gyfrolau o ddogfennau a oedd yn weddill, a gafodd eu dinistrio rhwng Hydref 1997 a Thachwedd 1998. Mae hyn yn wirioneddol, wirioneddol frawychus. Mae'n rhaid i ni ddeall sut y caniatawyd i'r Adran Iechyd barhau i geisio cuddio hyn, hyd yn oed ar ôl i Yvette Cooper ofyn am adroddiad, a alwyd yn adroddiad hunangynhaliaeth, pan ddaeth yn Is-Ysgrifennydd Gwladol Iechyd y Cyhoedd yn 2002.

Arweiniodd hyn at achos rhyfeddol o geisio cuddio'r hyn ddigwyddodd. Cyflwynwyd adroddiad cychwynnol gan uwch swyddog yn yr Adran Iechyd i rywun ar y diwrnod cyn Nadolig 2002, ac ni ddaeth i olau dydd am dair blynedd arall, ac erbyn hynny roedd wedi cael ei ddoctora o gyfrif ffeithiol o'r hyn y dywedodd y ddogfen am hunangynhaliaeth i esgus pam nad oedd wedi bod yn bosibl osgoi'r sgandal ofnadwy hon. Mae'r rhain yn bwyntiau gwirioneddol, gwirioneddol ddinistriol y mae'n rhaid i ni eu cymryd o ddifrif.

Fe ddiflannodd papurau'r Arglwydd Owen, y cyn-Ysgrifennydd Gwladol dros Iechyd, yn llwyr, oherwydd yn amlwg roedden nhw'n datgelu pethau nad oedden nhw am eu cyfaddef. Ac mewn un achos, roedd yr Adran Iechyd yn dweud ei bod yn debygol iddyn nhw gael eu dinistrio gan aelod iau o staff. O ddifrif? Dydw i ddim yn gallu gweld hynny. Mae'n ymddygiad cwbl ddigyfiawnhad a dybryd gan ein gweision cyhoeddus.

I'r perwyl hwn, mae'n rhaid i ni wir herio diwylliant amddiffynnol celu a chefnogi galwadau Syr Brian Langstaff i Weinidogion ystyried dyletswyddau statudol gonestrwydd ar gyfer gweision sifil a Gweinidogion yn eu holl waith o ddydd i ddydd.

Rwy'n falch iawn bod Mark Drakeford, o dan ei arweinyddiaeth, wedi cyflwyno'r ddyletswydd gonestrwydd hon y llynedd, ond mae angen i ni sicrhau ei bod yn ymestyn i arweinwyr yn ein gwasanaethau iechyd hefyd. Mae'n amlwg bod llawer mwy i'w ystyried ar hyn. Ond mae'n rhaid i ni sicrhau y bydd arweinwyr y GIG yng Nghymru, gan gynnwys aelodau'r bwrdd, yn dilyn hyn mewn gwirionedd ac nad yw ein gweision sifil ein hunain ychwaith yn parhau i fod yn llai na gonest â'r gwir.