O, fi sydd i siarad. Diolch. Roedd canfyddiadau damniol yr ymchwiliad gwaed heintiedig a gyhoeddwyd ar 25 Mai yn taflu goleuni ar un o'r sgandalau mwyaf yn hanes triniaethau'r GIG. Amcangyfrifir bod 3,000 o bobl a heintiwyd â HIV a hepatitis C ar ôl cael cynhyrchion gwaed heintiedig wedi marw. Gwyddys bod tua 400 o bobl yng Nghymru wedi cael eu heintio, ac eithrio'r rhai a fu farw heb gael gwybod eu bod wedi eu heintio. Mae Haemophilia Wales yn dweud bod 283 o gleifion yng Nghymru wedi cael eu heintio â hepatitis C yn y 1970au a'r 1980au, a bu farw dros 70 o bobl â hemoffilia yng Nghymru yn unig.

Fel y gwnaeth yr ymchwiliad pum mlynedd ei fynegi, nid damwain ydoedd ac roedd modd ei osgoi. Cafodd y gwirionedd ei gelu a chafodd dioddefwyr eu siomi dro ar ôl tro. Mae Haemophilia Wales wedi gofyn i mi siarad am effaith gwaed heintiedig ar etholwraig o'r gogledd, Jane Jones, a'i theulu. Cafodd Jane ei heintio â hepatitis C trwy driniaeth ar gyfer clefyd Von Willebrand, anhwylder prin ar y gwaed. Ni chafodd wybod am yr haint a oedd arni. Cafodd ei diweddar fam, Anona, ei heintio â hepatitis C hefyd ac fe gafodd y ddwy drawsblaniad iau oherwydd hepatitis C. Teithiodd Jane o'r gogledd i Lundain i glywed argymhellion Syr Brian Langstaff, cadeirydd yr ymchwiliad gwaed heintiedig. Cafodd ei chyfweld gan y cyfryngau Cymraeg a Saesneg am wythnosau cyn yr ymchwiliad ac ar y diwrnod ei hun, fe gafodd ei dewis i gynrychioli dioddefwyr Cymru a Haemophilia Wales. Ar 21 Mai, cynrychiolodd Jane Haemophilia Wales a dioddefwyr gwaed heintiedig Cymru yn y Senedd gan fod yno i weld datganiad John Glen ar iawndal gwaed heintiedig o oriel y Llefarydd.

Mae Haemophilia Wales yn ddiolchgar iawn iddi am ran bwysig Jane a'i mam yn yr ymgyrch dros gael ymchwiliad cyhoeddus i ganfod y gwirionedd o'r diwedd ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd. Roedd y ddwy yn honni nad oedden nhw erioed wedi cael gwybod am risgiau'r driniaeth ac na chawson nhw wybod wedyn eu bod nhw wedi eu heintio. Fel y dywedodd Jane yn ei datganiad i'r ymchwiliad, mae cael eich heintio â hepatitis C yn rhywbeth na fyddech chi'n ei ddymuno ar eich gelyn pennaf.

Mae etholwraig o sir Ddinbych, Rose Richards, wedi ysgrifennu hefyd yn gofyn i mi siarad ar ei rhan yn y ddadl hon. Mae hi wedi ei heffeithio am ei bod yn cario genyn hemoffilia ac fel chwaer i frawd a oedd â hemoffilia a fu farw o AIDS yn 46 oed ym 1990, ar ôl derbyn triniaeth ffactor VIII halogedig yn gynnar yn y 1980au. Mae hi hefyd yn gyfranogwr craidd yn yr ymchwiliad gwaed heintiedig ac mae hi wedi cyflwyno dau ddatganiad ysgrifenedig i hwnnw. Fe wnaeth hi benderfyniad ynghylch a ddylai gael plant ar sail y wybodaeth a oedd yn dal y gwir yn ôl am y risg hysbys o niwed difrifol. Mae gan ei meibion hi, a aned ym 1983 a 1985, hemoffilia. Yn ffodus, nid oedd angen ffactor VIII ar y ddau hyd nes ei fod yn gynnyrch mwy diogel ar ddiwedd yr 1980au. Fel mae hi'n dweud, er hynny, mae'r profiad o glywed rhieni eraill yn colli eu plant wedi bod yn ddirdynnol nawr ein bod ni'n gwybod y gwir am y sgandal. Ychwanegodd hi, er bod Syr Brian Langstaff yn argymell y dylai'r taliadau cymorth parhaus presennol o dan gynllun cymorth gwaed heintiedig Cymru barhau i bobl a phriod heintiedig neu bartneriaid pobl heintiedig a fu farw, ac y dylid talu iawndal yn ychwanegol at y taliadau cymorth, ni fu unrhyw ymrwymiad i anrhydeddu hyn. Fe ddaeth hi i'r casgliad, 'Fel grŵp, rydym ni'n bryderus iawn ynglŷn ag unrhyw oedi eto gan y Llywodraeth.' Mae dioddefwyr yn parhau i farw ar gyfradd o un bob pedwar diwrnod heb gael cyfiawnder.

Wrth siarad yma mewn dadl yn 2017, wrth alw ar Lywodraeth y DU i gynnal ymchwiliad cyhoeddus llawn i drychineb gwaed heintiedig y 1970au a'r 1980au, fe ddyfynnais i Monica Summers, y bu farw ei gŵr Paul, a oedd yn ddioddefwr oherwydd banc gwaed heintiedig, ar 16 Rhagfyr 2008, yn 44 oed. Pum mlwydd oed oedd eu merch. Dywedodd Monica,

'Bob dydd am 18 mis roedd hi'n holi "pryd bydd dadi'n dod adref?" Fe drodd hi'n 13 oed ym mis Hydref ac mae'r ddwy ohonom ni'n dal i'w chael hi'n anodd. Ni chafodd fy ngŵr ddewis, fe wnaeth rhywun ddewis drosto ac fe gollodd ei fywyd oherwydd penderfyniadau a wnaeth eraill. Ond dros 30 mlynedd yn ddiweddarach rydym ni'n dal i geisio rhywfaint o gytundeb. Gadewch i'r penderfyniadau nesaf gael eu gwneud gan leisiau pobl sy'n dioddef o HIV a Hepatitis C ar hyn o bryd, gan y gweddwon a'r teuluoedd sy'n cael eu gadael ar ôl ac sy'n ceisio gwella ac adeiladu bywyd normal newydd.'

Byddai eu merch yn 20 oed erbyn hyn. Fel y dywedais i bryd hynny, mae gwaed heintiedig wedi cael ac yn parhau i gael effaith ddinistriol ar fywydau miloedd o bobl a heintiwyd a'u teuluoedd.