5. Pa werthusiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r cynllun cymhelliant addysg gychwynnol athrawon ar gyfer pynciau â blaenoriaeth? OQ61195

Diolch am y cwestiwn.

Cyhoeddwyd sawl adroddiad ymchwil ar ddenu graddedigion i faes addysgu, gan gynnwys defnyddio cymhellion, ers 2019. Mae gwaith rhagarweiniol i werthuso'r cynllun cymhelliant pynciau blaenoriaeth yn benodol yn mynd rhagddo ar hyn o bryd.

Diolch. Rŷn ni'n gwybod bod yna broblemau mawr gyda ni o ran recriwtio a chadw athrawon ar draws Cymru gyfan. Yn wir, mae negeseuon etholiadol eich plaid eich hun yn cydnabod bod yr argyfwng hwn wedi digwydd o dan eich arweiniad chi, ac mae hyn yn gyfaddefiad sy'n cael ei adlewyrchu yn un o'ch chwe addewid etholiadol. A does dim prinder cyhoeddiadau wedi bod dros y blynyddoedd diwethaf gan Lywodraeth Cymru yn annog pobl ifanc i feddwl am yrfa fel athrawon neu gynorthwywyr dosbarth, ond a ydyn ni'n gwybod a yw'r ymgyrchoedd hyn wedi bod yn llwyddiannus? 

A allwch chi ddweud wrthyf i, Prif Weinidog, pa un a yw'r cynllun cymhelliant addysg gychwynnol i athrawon ar gyfer pynciau blaenoriaeth yn gweithio, a sut ydych chi'n gwybod hyn, oherwydd cefais dipyn o sioc yn ddiweddar o ddarganfod gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw ddata i ddarganfod a yw derbynwyr y cymhelliant cyn 2022-23 yn dal i addysgu yng Nghymru, yn addysgu yn rhywle arall neu ddim yn addysgu o gwbl? Nawr, mae hwn yn gynllun sydd wedi bod yn rhedeg, mewn rhyw ffordd neu'i gilydd, ers dros ddegawd, gyda miliynau o bunnoedd wedi'u gwario arno, ac nid ydym ni'n gwybod a oes unrhyw un o'i dderbynwyr blaenorol yn dal i fod mewn swyddi addysgu. Nawr, mae hynny'n gwbl syfrdanol i mi. Felly, a allwch chi gadarnhau, Prif Weinidog, y bydd yr esgeulustod rhyfeddol hwn yn cael ei chywiro, ac esbonio i mi sut?

Rwy'n credu bod un neu ddau o wahanol bethau, i geisio mynd i'r afael â chwestiynau a phwyntiau'r Aelod yn uniongyrchol. Ceir pwynt ynglŷn â sut rydych chi'n cysylltu data ar gyfer pryd mae pobl yn mynd i mewn i'r gweithlu a sut y gallwch chi olrhain ble maen nhw, a sut rydych chi'n gwneud hynny'n llwyddiannus, a deall lle maen nhw wedi cyflawni cymhelliant. Yn wir, cytunwyd ar gymhellion ar gyfer hyfforddiant athrawon ar sail drawsbleidiol yn ystod y rhan fwyaf o oes datganoli, cydnabyddiaeth bod angen i chi gael cymhellion i ddod â phobl i mewn i'r gweithlu athrawon, ac yna yn benodol ar draws amrywiaeth o bynciau. Felly, dyna pam rydym ni'n cynnal gwerthusiad i ddeall yn fwy bwriadol, ar ôl cyfnod o gymhellion, pa mor llwyddiannus fu hynny. Mae angen i ni ddeall hefyd heb y cymhellion hynny, lle byddem ni wedi bod gyda'r gweithlu sydd ei angen arnom i wybod beth mae pob un ohonom ni eisiau ei weld ar gyfer plant a phobl ifanc.

Felly, dyna pam mae'r ymchwil yn bwysig, ond byddwn yn dweud yn y pynciau sydd gennym ni—amrywiaeth o wyddorau, dylunio a thechnoleg, TGCh, mathemateg, ieithoedd tramor modern, ffiseg, Cymraeg ac unrhyw un o'r pynciau hynny drwy gyfrwng y Gymraeg—rydym ni'n gwybod bod angen mwy o weithlu arnom ni. Mae'n her i addysg cyfrwng Saesneg ac, yn wir, addysg cyfrwng Cymraeg ar gyfer yr uchelgeisiau yr ydym ni'n eu rhannu. Nawr, i gyrraedd yno, mae'n rhaid i chi ddeall sut rydych chi'n cael athrawon ac yna eu cadw. Mae'n rhannol am y cam cychwynnol am gymhellion, rwy'n credu. Mae hefyd yn rhannol am yr amgylchedd yn yr ystafell ddosbarth. Mae hefyd yn ymwneud yn rhannol â sut maen nhw'n cael eu cefnogi a'r diwygiadau yr ydym ni'n eu gwneud ar newid ein cwricwlwm. Mae llawer o athrawon eisiau dod i Gymru yn gadarnhaol oherwydd y daith yr ydym ni arni, ac mae angen iddo weithio i wneud yn siŵr bod pobl ifanc yn cael y dechrau gorau mewn bywyd drwy'r 1,000 o ddiwrnodau cyntaf, ac i fyd addysg.

Felly, byddwn, mi fyddwn yn edrych ar yr ymchwil a'r dystiolaeth sydd yno. Y rhan hanfodol yw: sut ydym ni'n cael y gweithlu sydd ei angen arnom ni i ddeall sut rydym ni'n ei gwneud yn eglur bod bod yn athrawes neu athro yn yrfa wych i wneud gwahaniaeth mawr i'r gymuned yr ydych chi'n byw ynddi ac yn ei gwasanaethu, a'r wlad, a gall fod yn broffesiwn gwerth chweil iawn i unigolion hefyd? Yn anffodus, ymosodwyd ar lawer o rannau o'r proffesiwn addysgu yn rheolaidd gan wahanol weithredwyr, ac mae hynny wedi troi rhai pobl—[Anghlywadwy.]—eisiau bod yn athrawon drwy'r pandemig ac yn syth ar ei ôl. Mae hynny'n gwastadu ychydig, felly mae angen i ni ddeall beth arall y gallwn ni ei wneud i gael yr athrawon o ansawdd uchel sydd eu hangen arnom ni, ac y mae pob un o'n hetholwyr a'u teuluoedd eisiau eu gweld ym myd addysg Cymru. 

Mae'r Prif Weinidog wedi bod yn siarad llawer am y 14 mlynedd diwethaf. Wel, yn ystod y 14 mlynedd diwethaf yn Lloegr, rydym ni wedi gweld twf enfawr yn y sector addysg yn Lloegr, diolch i ddiwygiadau dan arweiniad y Ceidwadwyr sydd wedi sicrhau'r canlyniadau Rhaglen Asesu Myfyrwyr Rhyngwladol gorau yn unrhyw le yn y DU yn gyson. Yn y cyfamser, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn gwrthod dilyn yr un trywydd, gan lywyddu dros y sgoriau addysg gwaethaf yn unrhyw le yn y DU ac sy'n gwaethygu.

Nawr, mae'r cynllun cymhelliant pynciau blaenoriaeth addysg gychwynnol athrawon, fel yr amlinellodd y Prif Weinidog, yn cynnwys ffiseg fel proffesiwn y gellir ei addysgu drwyddo. Targedodd Llywodraeth Cymru recriwtio 61 o fyfyrwyr i gwblhau'r rhaglen AGA ar gyfer 2023-24. Hoffech chi wybod faint wnaeth gymhwyso yn 2023-24? Tri. Onid yw'n un wers, Prif Weinidog, y gallwn ni ei dysgu gan Gymru a Llywodraeth Lafur Cymru na allwch chi ymddiried yn Llafur o ran addysg?

Mewn gwirionedd, yr hyn y mae'r Aelod yn ei nodi yw bod y cymhellion yn rhan o'r ateb, ond nid yr ateb cyfan, ac os ydych chi eisiau trafodaeth ddifrifol am sut rydym ni'n cael y gweithlu sydd ei angen arnom, nid yw'r cyfraniad hwnnw yn eich arwain i'r man lle mae angen i chi fod. Mae angen i chi ddeall yr hyn y mae angen i ni ei wneud i wneud addysgu yn broffesiwn deniadol i bobl eisiau ei astudio, ac yna aros ynddo ac eisiau parhau i'w ddarparu. Nawr, es i i'r brifysgol gydag amrywiaeth o bobl sydd bellach yn athrawon; fe wnes i gyfarfod rhai ohonyn nhw yn Eisteddfod yr Urdd, a dweud y gwir—mae maffia Aber ym mhobman, fel y mae'r Llywydd yn gwybod—ond i ddeall pam wnaethon nhw aros mewn addysg Gymraeg a'r hyn sy'n gwneud gwahaniaeth, mae hynny'n rhan o'r gwaith y mae angen i ni ei wneud, yn ogystal ag ymrwymiad i fod eisiau codi safonau gyda phlant a phobl ifanc ac ar eu cyfer.

Rhan ohono yw'r amgylchedd y maen nhw'n gweithio ynddo hefyd, ac, wrth gwrs, rydym ni bellach wedi gweld, yn barhaus, y rhaglen adeiladu ysgolion a cholegau fwyaf ar gyfer cyfleusterau newydd ers y 1960au. Rwy'n falch iawn o'r hyn y mae Llafur Cymru wedi ei wneud i fuddsoddi mewn cyfleusterau; byddwn yn parhau i weithio gyda'r proffesiwn, ac eraill, i'w gwneud yn eglur bod addysgu yn broffesiwn deniadol. Gallwch ymgymryd â gyrfa lawn boddhad a hynod werthfawr a gwneud gwahaniaeth mawr i'r cymunedau yr ydych yn byw ynddyn nhw. A dyna'r daith yr ydym ni arni, ac nid wyf i'n ymddiheuro o gwbl am fod eisiau bod yn gadarnhaol am yr anghenion gweithlu sydd gennym ni a sut rydym ni eisiau mynd ati i'w diwallu ar gyfer dyfodol y wlad.