Eitem 7 sydd nesaf, y ddadl ar y ddeiseb, 'Rydym am i Lywodraeth Cymru ddiddymu’r gyfraith drychinebus ynghylch y terfyn cyflymder o 20mya'. I gyflwyno'r ddadl yma ac i wneud y cynnig, Cadeirydd y pwyllgor, Jack Sargeant.

Cynnig NDM8587 Jack Sargeant

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi’r ddeiseb P-06-1407, 'Rydym am i Lywodraeth Cymru ddiddymu'r gyfraith drychinebus ynghylch y terfyn cyflymder o 20mya’ a gasglodd 469,571 o lofnodion.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Lywydd. Ar ran Pwyllgor Deisebau’r Senedd, diolch am y cyfle i gyflwyno’r ddadl hon heddiw ar y ddeiseb unigol â'r nifer uchaf o lofnodion a gawsom erioed. Lywydd, ei theitl, ac rwy’n dyfynnu, yw 'Rydym am i Lywodraeth Cymru ddiddymu’r gyfraith drychinebus ynghylch y terfyn cyflymder o 20mya’. Dechreuwyd y ddeiseb gan Mark Baker, ac mae ganddi gyfanswm o 469,571 o lofnodion. Lywydd, mae hynny’n cynnwys dros 17,000 o lofnodion yn fy etholaeth fy hun, Alun a Glannau Dyfrdwy. Cafwyd ymateb digynsail i’r ddeiseb hon, ac rwy’n llongyfarch y deisebydd am gasglu’r nifer uchaf o lofnodion a welodd y Senedd hon erioed.

Mae'n ddeiseb sydd wedi ennyn penawdau ac wedi ysbrydoli pobl eraill i greu eu deisebau eu hunain. Crëwyd dwywaith cymaint o ddeisebau yn ein system yn ystod yr wythnos gyntaf wedi i'r ddeiseb hon ddechrau torri recordiau nag a welwn fel arfer mewn mis. Mae deisebau’n rhoi cyfle i bobl dynnu sylw eu senedd at eu blaenoriaethau, a buan iawn y daeth y ddeiseb hon yn ganolbwynt i bobl a oedd am fynegi eu gwrthwynebiad i’r polisi. Mae ein dadl heddiw'n rhoi cyfle arall i’r Senedd ofyn i’r Llywodraeth sut maent yn ymateb i bryderon miloedd o bobl ledled Cymru. Er mai'r ddeiseb hon oedd yr un a gasglodd y llofnodion, mae'n un o ddwsinau ar thema ganolog y cyfyngiad 20 mya diofyn ar ffyrdd cyfyngedig yng Nghymru. Lywydd, rydym wedi cael deisebau yn gofyn am refferendwm, yn gofyn am eithriadau ar ddarn penodol o gefnffordd ac yn cwestiynu hyder y cyhoedd yn y Llywodraeth ac mewn datganoli ei hun.

Nid dyma'r tro cyntaf i'r mater hwn gael ei drafod yn y Siambr hon. Nid hon yw’r ddadl gyntaf a gyflwynwyd gan y Pwyllgor Deisebau hyd yn oed. Cawsom ddadl ar y ddeiseb 'Atal newid y terfynau cyflymder i 20mya ar 17eg Medi’ yn ôl ym mis Mehefin 2023. Cafwyd dadleuon ar ddiwrnod y gwrthbleidiau, a datganiadau gweinidogol hefyd. Nid yw’n fater sydd wedi’i anwybyddu ar lawr y Senedd hon, ond mae'n un y mae angen ei wyntyllu eto. Y tro diwethaf i ddeiseb terfyn cyflymder 20 mya gael ei thrafod yn y Siambr hon, soniais am yr angen am broses eithriadau a oedd yn rhoi pŵer i drigolion ddweud lle nad oedd y polisi’n gweithio yn eu cymunedau eu hunain. Rwy’n falch o ddweud bod Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth a benodwyd yn ddiweddar, Ken Skates, yn gwrando a'i fod wedi cyhoeddi adolygiad yn ddiweddar sy’n amlwg yn canolbwyntio ar wneud y newidiadau hynny.

O fy mewnflwch fy hun, gallaf ddweud hyn wrthych: mae gan drigolion afael go iawn ar y ffyrdd sy'n fwy addas ar gyfer 30 mya nag 20 mya. O ddechrau’r treial ym Mwcle yn fy etholaeth, cefais bobl yn cysylltu â mi ynghylch nifer bach o'r prif ffyrdd lle roeddent yn teimlo nad oedd y polisi'n gwneud synnwyr. Fel y dywedais yn fy araith ym mis Mehefin 2023, roedd y ffyrdd hynny ym Mwcle, yn enwedig y B5125 a’r A549, yn ffyrdd lle roedd trigolion yn teimlo nad oedd y polisi hwn yn gweithio. Bydd enghreifftiau ym mhob cymuned ledled Cymru, a bydd gan drigolion enghreifftiau eu hunain.

Lywydd, rwyf bob amser yn cyfeirio at y broses ddeisebau fel proses y bobl, ac ni waeth beth fo'ch barn ar y mater hwn, dylai Aelodau ddangos parch gwirioneddol at y broses a deiseb a gefnogwyd mor gryf gan drigolion Cymru. Rwy’n falch o'r cyfle i agor y ddadl heddiw. Mae gennyf ddiddordeb yn yr holl gyfraniadau gan Aelodau ar bob ochr i’r Siambr hon, ac ymateb y Gweinidog yn enwedig, gan y gwn yn arbennig ei fod yn cydnabod pwysigrwydd y ddeiseb hon. Diolch.

A gaf i ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Deisebau am ddod â’r ddadl bwysig hon i’r Siambr y prynhawn yma? Hoffwn ddechrau drwy gymryd eiliad i ddiolch i Mark Baker, a greodd y ddeiseb hon, yn ogystal â phob unigolyn sydd wedi llofnodi amrywiol ddeisebau, yn cynnwys hon, a fynychodd brotestiadau, a greodd grwpiau ymgyrchu, a ysgrifennodd lythyrau at eu cynrychiolwyr ac a gododd eu lleisiau ynglŷn â pholisi 20 mya Llafur, Plaid Cymru a'r Democratiaid Rhyddfrydol. Mae bron i 500,000 o bobl wedi llofnodi'r ddeiseb hon i gael gwared ar brosiect terfynau cyflymder 20 mya Llywodraeth Lafur Cymru, gan dorri recordiau fel y ddeiseb sydd wedi'i harwyddo fwyaf yn hanes 25 mlynedd y Senedd hon. Mae’r nifer enfawr o bobl a lofnododd y ddeiseb hon mewn cyfnod mor fyr yn amlygu cryfder y teimlad ymhlith y cyhoedd yng Nghymru tuag at y polisi hwn, ac fel yr Aelod rhanbarthol dros Ddwyrain De Cymru, rwy’n cymeradwyo pob un ohonoch, o bob cwr o Gymru, am eich ymroddiad llwyr.

Mae'r rhwystredigaeth gyda'r polisi hwn wedi deillio o'r ffaith ei fod yn llym ym mhob ystyr y gair. Mae’r broses ymgynghori wedi dod ar ôl i’r polisi gael ei roi ar waith, sef yn y drefn anghywir, a dweud y gwir. Rwyf wedi dweud droeon, ac efallai y bydd llawer yn bwio ac yn gwadu'r peth, ond mae’r polisi hwn ar fin rhoi ergyd o £9 biliwn i’r economi. Mae'n amharu ar ein gwasanaethau brys, mae'n llesteirio ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus ac mae'n gwneud Cymru'n lle llai deniadol i fyw, gweithio, ymweld a buddsoddi ynddo. Mewn byr eiriau, mae'n llythrennol yn dod â Chymru i stop.

Mae fy nhîm a minnau wedi siarad ag ymchwilwyr trafnidiaeth a diogelwch ffyrdd dirifedi, yn ogystal ag arbenigwyr, sydd wedi rhoi tystiolaeth i ni a gasglwyd dros ddegawdau ar ddamweiniau, themâu cyffredin a ffyrdd y gall Cymru fod yn lle mwy diogel. Maent yn cytuno’n unfrydol nad cynllun 20 mya diofyn yw’r ffordd ymlaen. Yn seiliedig ar ohebiaeth gan etholwyr ledled y wlad, mae pob un ohonynt wedi sylwi ar gynnydd dramatig mewn achosion o'r cythraul gyrru, a cheir pryder fod modurwyr bellach yn treulio gormod o amser yn gwirio eu clociau cyflymder.

Ychydig ddyddiau'n ôl, cyhoeddwyd adroddiad sy'n bwrw amheuaeth ddifrifol ar y ddadl y bydd terfynau cyflymder 20 mya yn gwella ansawdd aer mewn gwirionedd. Nawr, canfu nad oedd llawer o wahaniaeth mewn deunydd gronynnol, ac roedd lefelau nitrogen deuocsid yn uwch mewn parthau 20 mya. Mewn 50 y cant o’r lleoliadau a gafodd eu monitro, barnwyd bod ansawdd yr aer wedi gwaethygu mewn gwirionedd. Ar ôl siarad â llawer o fecanyddion ac arbenigwyr injans am 20 mya, ymddengys bod cydnabyddiaeth gyffredinol fod cerbydau petrol a diesel yn cyrraedd yr hyn a alwn yn gydbwysedd perffaith, lle maent yn rhedeg yn fwyaf effeithlon, ac felly'n cynhyrchu llai o allyriadau na'r rheini sy'n teithio ar 20 mya. Felly, os ydych chi'n gyrru ar 20 mya, mae'n debyg y bydd eich car rhwng yr ail neu'r trydydd gêr. Nawr, yn yr ail gêr, bydd yr injan yn rhedeg ar gylchdroadau uwch, gan losgi mwy o danwydd, ac yn y trydydd gêr, wel, gallai fod yn ei chael hi'n anodd cynnal y cyflymder is hwn, felly fe fydd yn aneffeithlon ac yn cynhyrchu mwy o allyriadau, gan leihau hyd oes injan dros amser.

Rwyf wedi dweud ar fwy nag un achlysur fod dewisiadau amgen i'w cael yn lle polisi 20 mya Llywodraeth Cymru. Ydw, rwy’n cytuno’n llwyr, yn ogystal â fy nghyd-Aelodau, y dylid cadw terfynau 20 mya y tu allan i ysgolion, ysbytai ac ardaloedd lle mae mwy o bobl, ond mae dull gweithredu presennol Llywodraeth Cymru yn rhy eithafol a diangen mewn cymaint o achosion. Ers ffurfio’r Llywodraeth newydd ym mis Mawrth eleni, cafwyd newid amlwg mewn rhethreg, gyda Gweinidogion yn pwysleisio bod newidiadau ar ddod, bron fel pe bai gwyliau ar y gorwel, fel y gwelwn adeg y Nadolig. Rwy'n credu y dylai Llywodraeth Cymru nawr—mae’n rhaid iddynt wrando ar bryderon y cyhoedd a rhoi’r gorau i’r polisi hynod ymrannol hwn. Mae cyfle gwirioneddol yma heddiw i’r Llywodraeth ddangos ei bod yn gweithio ar ran y bobl, drwy beidio â diystyru’r ddeiseb hon, a gwneud newid gwirioneddol ystyrlon. Diolch yn fawr iawn.

Mae llofnodi deisebau yn rhan wirioneddol bwysig o’n democratiaeth fodern, ac mae'r lefel hon o ddiddordeb yn ein gwleidyddiaeth i'w chroesawu'n fawr. Lywydd, rwyf am ddarllen rhan o welliant a gyflwynais i'r Senedd hon ym mis Medi. Roedd y gwelliant yn nodi pwysigrwydd cefnogaeth gymunedol i unrhyw newidiadau i derfynau cyflymder er mwyn sicrhau y gellir lleddfu pryderon gwirioneddol, a nododd ymhellach y gellid nodi rhagor o eithriadau. Galwai ymhellach ar Lywodraeth Cymru i adolygu effaith terfynau newydd yn barhaus, i rymuso awdurdodau lleol i wneud unrhyw eithriadau pellach a darparu cyllid digonol i awdurdodau lleol er mwyn hwyluso’r broses o gyflwyno terfynau newydd. Nawr, pasiwyd y gwelliant hwnnw. Nid yw'n gwbl glir i mi o hyd a yw'r Llywodraeth wedi gweithredu ar hyn, neu sut, gan yr ymddengys y gallai'r adolygiad a gyhoeddwyd yn ddiweddar fod wedi dechrau fisoedd yn ôl—yn wir, darparwyd ar ei gyfer.

Bu problemau o ran sut y rhoddwyd y polisi hwn ar waith—maent wedi eu crybwyll droeon. Mae llawer o ffyrdd na ddylent fod yn 20 mya wedi'u dynodi'n anghywir, gan gynnwys cefnffyrdd a mannau lle nad oes tai ar strydoedd. Mae hynny wedi erydu cefnogaeth y cyhoedd i’r mesur hwn. Mae wedi bod yn destun gofid. Ond er bod gweithrediad y cynllun yn ddiffygiol, nid felly'r syniad y tu ôl i'r polisi ei hun. Mae'r ddeiseb yn defnyddio'r gair 'trychinebus'. Nawr, mae hwnnw'n air emosiynol. Hoffwn rannu stori gyda’r Senedd am ferch fach a oedd yn byw mewn pentref cyfagos pan oeddwn yn iau. Un diwrnod, roedd hi mewn car wedi'i barcio ar un ochr i stryd breswyl, ac roedd aelod arall o'r teulu ar y palmant gyferbyn â hi. Ac fe agorodd hi ddrws y car a rhedeg allan i'r ffordd a chael ei tharo a'i lladd gan gar. Nawr, nid oedd gan y gyrrwr druan amser i stopio. Ni chredaf ei fod yn gyrru'n gyflymach na'r terfyn cyflymder ar y pryd. Ond newidiwyd ei fywyd ef, a bywydau’r teulu hwnnw, am byth gan y foment drychinebus honno. Oherwydd dyma'r peth: i'r bobl sy'n dadlau mai dim ond y tu allan i ysgolion ac ysbytai y dylai'r terfyn fod yn berthnasol—nid yw plant yn byw mewn ysgolion, mae plant yn byw ar strydoedd. Maent yn rhedeg i'r ffordd o'u tai i godi peli, i redeg at eu ffrindiau, i redeg i gyfarch eu mam neu eu tad sydd wedi parcio ar yr ochr arall i'r stryd. Rydym yn sôn am 'drychinebus'; rhaid bod hwnnw'n air mwy addas am y boen a achosir i deulu sy'n colli plentyn. Y boen a achosir i yrrwr sy'n ddigon anlwcus i fod yn gyrru ychydig yn gyflymach nag arfer, y bydd eu bywyd nhw wedi'i staenio am byth, wedi'i dorri'n ddwy ran—y rhan cyn iddynt daro'r plentyn, a'r rhan wedi hynny.

Nawr, bydd y polisi hwn, o'i roi ar waith yn briodol, heb gynnwys cefnffyrdd neu leoedd lle nad oes tai, ond wedi'i roi ar waith yn y mannau hynny lle mae plant a cheir yn fwyaf tebygol o fod gyda'i gilydd—bydd y polisi hwnnw'n achub bywydau. Bydd yn atal trychinebau y gellir eu hosgoi, fel yr hyn rwyf wedi’i ddisgrifio, rhag difetha bywydau pobl a rhoi diwedd ar fywydau plant, ac rwyf am ildio.

Pan oeddech yn siarad, cefais fy atgoffa o Adam Price yn siarad yn y fan hon pan soniodd am ei gefnder yn cael ei ladd. Daeth hynny â deigryn i fy llygad, ac rwy’n siŵr, i lygaid pobl eraill yma hefyd. Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth—. Mae a wnelo â phobl go iawn yn cael eu lladd.

Diolch, Mike. Rwy'n credu mai Malcolm oedd hwnnw—i unrhyw un nad oedd yn y Senedd, neu unrhyw un sy’n gwrando na chlywodd y cyfraniad hwnnw, siaradodd Adam am ei gefnder pedair neu bum mlwydd oed, rwy’n credu, o’r enw Malcolm, a oedd wedi rhedeg allan—. Rwy'n credu bod ei rieni wedi bod ar fws, ac roedd Malcolm ar yr ochr arall i'r stryd gyda'i fodryb, neu aelod arall o'r teulu, a rhedodd ar draws y stryd i ddweud nos da unwaith eto wrth ei rieni, a dyna ni. Soniodd Adam—rwy'n siŵr na fyddai ots ganddo ein bod yn sôn am hyn eto—sut y bu'n rhaid i'w rieni ef, y bore wedyn, eistedd ar ei wely a dweud wrtho fod Malcolm bach wedi mynd i fod gyda Duw. A'r eiliadau hynny, unwaith eto, nad ydym yn sôn amdanynt—. Rydym yn sôn am yr arian a gaiff ei arbed i’r GIG wrth gwrs, yn y tymor hir yn sgil y polisi hwn, ac wrth gwrs, bydd buddsoddiad wedi mynd i mewn i hyn, ac mae’r arian yn hanfodol bwysig. Ond mae bywydau plant yn rhywbeth na allwch roi pris arnynt, felly diolch, Mike, am ein hatgoffa o hynny.

Mae yna wersi y mae’n rhaid i’r Llywodraeth eu dysgu o ba mor wael y cafodd hyn ei roi ar waith mewn mannau. Ond mae yna wersi hefyd y byddwn yn rhybuddio y dylai eraill eu dysgu yn y lle hwn, am effeithiau'r iaith a ddefnyddiwn, a weithiau gall yr hyn a bostiwn ar-lein, gan dargedu Gweinidogion unigol efallai, gall hynny gymell rhywbeth peryglus. Rwy'n gobeithio y gall pob un ohonom ddysgu gwersi o’r polisi hwn, dysgu addasu'r ffordd y byddwn yn trin y materion hyn efallai, i gael ein hysgogi i beidio ag achosi nac ennyn dicter a chynddaredd, ond i geisio newid pethau er gwell. Mae'n ffordd dawelach o wneud pethau. Efallai y bydd yn ennyn llai o benawdau, llai o gliciau ar y cyfryngau cymdeithasol, ond efallai y bydd yn cyflawni pethau, a bydd ein hetholwyr yn diolch i ni am hynny.

Mae’r mater hwn wedi ennyn y ddeiseb fwyaf erioed i'r Senedd yn ogystal â chryn drafod mewn cymunedau. Un o wendidau’r system ddeisebu yw na allwch newid eich meddwl ar ôl ichi lofnodi deiseb—neu ni allwch newid eich meddwl yn hawdd. A darganfu rhai o fy etholwyr sy'n byw ar ffyrdd a arferai fod yn 20 mya nad oeddent am iddynt fynd yn ôl i 30 mya, nad oeddent wedi bod ers degawdau. Cyn y terfyn diofyn o 20 mya, byddwn yn teithio’n rheolaidd o amgylch Abertawe a gweld nad oedd angen imi yrru'n gyflymach nag 20 mya ar ystadau, pan fo'r rhan fwyaf ohonynt yn ffyrdd un lôn i bob pwrpas gyda mannau pasio rhwng ceir wedi’u parcio, gan fod ceir wedi’u parcio ar ddwy ochr y ffordd. Mae ardaloedd gyda thai teras hŷn ac ystadau cyngor lle nad oes dreif gan dai yn golygu na all pobl yrru'n ddiogel ar 30 mya. Hyd yn oed mewn ystadau mwy newydd, lle mae dreifiau, mae ceir yn dal i barcio ar y ffordd, yn enwedig lle mae dreifiau'n serth iawn.

Ar y terfyn 20 mya diofyn, cysylltodd sawl unigolyn â mi yn ei wrthwynebu. Pan ofynnwn, 'A ydych chi am i'r terfyn cyflymder ar eich ffordd chi gael ei droi i 30 mya?’, bron yn ddieithriad, byddent yn dweud, 'Ni allwch ei godi i 30 mya ar y ffordd hon—ni fyddai’n ddiogel’, er ei fod yn 30 mya tan 17 Medi. A ydych chi'n cofio'r holl barthau 20 mya a oedd gennym sydd wedi'u hanghofio yn y drafodaeth hon yn ôl pob golwg? Hefyd, mae gennym dwmpathau ffordd yn Abertawe, neu glustogau arafu i fod yn fanwl gywir, mae gennym rwystrau igam-ogamu, ffyrdd ymyl yn cael blaenoriaeth dros y prif ffyrdd mewn mannau fel Heol Pen-y-lan a Stryd Delhi, pob un ohonynt yn fesurau i arafu'r traffig.

Yr achos mwyaf dros arafu traffig o hyd yw ceir wedi'u parcio ar ddwy ochr y ffordd, gyda bylchau rhwng y ceir wedi'u parcio yn caniatáu i draffig basio. Y llynedd, bu bron imi gael damwain ar Stryd Pleasant, lle mae fy swyddfa. Mae Stryd Pleasant, fel llawer o ffyrdd, yn cynnwys tai teras heb lefydd parcio oddi ar y stryd. Mae'n ffordd un lôn i bob pwrpas, gyda mannau pasio rhwng y ceir sydd wedi parcio. Gyrrodd car tuag ataf ar gyflymder o 30 mya, a oedd o fewn y terfyn cyflymder. Roeddwn yn teithio ar oddeutu 15 mya, ac fe wnaethom stopio oddeutu metr oddi wrth ein gilydd. Pe bai'r ddau ohonom wedi bod yn gwneud 30 mya, byddai gwrthdrawiad wedi bod yn anochel.

Awgrymodd un o wrthwynebwyr mwyaf croch y terfyn 20 mya diofyn yn fy etholaeth y dylai Heol Fach yn Nhreboeth fod yn 30 mya, gan ddileu’r holl fesurau gostegu traffig. Cysylltais â thrigolion y stryd honno, ac roedd dau breswylydd mor gynddeiriog fel eu bod wedi mynd ati i ganfasio’r stryd, ac nid oedd unrhyw un yn cytuno ag ef, gan gynnwys pobl a oedd yn byw yn ei dŷ ei hun. O siarad â phobl, mae 90 y cant o bobl yn cefnogi 90 y cant o ffyrdd 20 mya. Cefais rywun yn dweud wrthyf, 'Rwy'n yrrwr profiadol ac rwy'n gyrru'n unol ag amodau'r ffyrdd—nid oes angen unrhyw derfyn cyflymder arnaf.' Dywedodd un arall wrthyf fod marwolaeth ac anafiadau difrifol yn bris gwerth ei dalu i deithio ar 30 mya. Dywedodd trydydd person, os oedd plant yn cael eu lladd neu eu hanafu, mai eu bai nhw oedd hynny. Y mwyaf hurt oedd yr unigolyn a ddywedodd wrthyf fod 30 mya yn addas ar gyfer ffordd lai na 30m o hyd.

Ni ddylai terfyn diofyn o 20 mya fod yn broblem. Dim ond oherwydd y canllawiau hynod gyfyngol gan Lywodraeth Cymru y mae wedi dod yn broblem. Mae anghysondebau i'w cael. Rwy'n gwneud yr awgrymiadau canlynol: ar gyfer ffyrdd A a ffyrdd B, dylid gadael terfynau cyflymder yn gyfan gwbl i ddisgresiwn cynghorau lleol, heb unrhyw ganllawiau gan Lywodraeth Cymru. Mae'r system ffyrdd yn cynnwys ffyrdd A, sef y prif ffyrdd, y bwriedir iddynt ddarparu cysylltiadau trafnidiaeth ar raddfa fawr o fewn neu rhwng ardaloedd. Mae ffyrdd B yn ffyrdd y bwriedir iddynt gysylltu gwahanol ardaloedd ac i fwydo traffig rhwng ffyrdd A a ffyrdd llai.

Nawr, nid oes angen i bob ffordd A fynd yn ôl i 30 mya; rwy’n siŵr y byddai’r Llywydd yn ddigalon pe bai’r ffordd i Aberaeron yn mynd yn ôl i 30 mya, gan eich bod yn mynd drwy ardal siopa i bob pwrpas. Mae'r rhan fwyaf o ffyrdd yn ddiddosbarth fel ffyrdd llai y bwriedir iddynt gysylltu ffyrdd diddosbarth a ffyrdd A a B. Awgrymaf hefyd y gall 75 y cant o bobl sy'n byw ar stryd ofyn i'r terfyn cyflymder ar y stryd y maent yn byw arni godi, sef gwrthdroi'r hyn a oedd gennym yn y gorffennol gyda newid ffyrdd i 20 mya. Nid wyf yn disgwyl i lawer o drigolion fod eisiau i hynny ddigwydd. Sicrhewch fod y ffyrdd A a B yn gywir, a bydd y rhan fwyaf o'r gwrthwynebiad yn diflannu.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Yn sicr.

Cytunaf yn llwyr â’ch dadansoddiad o weithrediad y cynllun, a soniodd Delyth Jewell am hyn hefyd, ond mae gwaddol yr hyn a gyflwynodd y cyn-Ddirprwy Weinidog, Lee Waters, yn waddol a fydd yn barhaus—gwaddol o ddiogelwch ac achub bywydau. A thra byddwn yn feirniadol efallai o rywfaint o weithrediad y cynllun, rwy'n credu y dylem hefyd gydnabod dewrder gwleidyddol y cyn-Weinidog sydd wedi sefydlu polisi ag iddo waddol, ac sydd wedi gwneud hynny gyda dewrder a phenderfynoldeb.

Diolch, Hefin, ac rwy'n credu i mi ddweud bod 90 y cant o bobl yn cefnogi gostwng y terfyn cyflymder ar 90 y cant o'r ffyrdd.

Ond yn olaf, ar ddamweiniau ffyrdd, mae ganddynt ganlyniadau difrifol. Gwn fod Delyth a minnau wedi trafod rhywun a gollodd gefnder a rhieni a gollodd blentyn. Mae’r ffigurau diweddaraf sydd ar gael i mi yn dyddio o 2020. Yn 2020, cofnododd heddluoedd yng Nghymru gyfanswm o 2,864 o ddamweiniau ffordd lle cafwyd anaf personol, gyda 3,692 o anafusion. Arweiniodd 22 y cant o'r damweiniau ffordd a gofnodwyd at anafu o leiaf un unigolyn. O'r rhain, cafodd 72 o bobl eu lladd, 747 eu hanafu'n ddifrifol a chafodd 2,873 fân-anafiadau. Pe bai unrhyw beth arall yn digwydd yng Nghymru lle roedd 70 a mwy o bobl yn cael eu lladd flwyddyn ar ôl blwyddyn, byddai camau'n cael eu cymryd, a nawr bod gennym gamau'n cael eu cymryd, mae a wnelo nawr â gwneud hynny yn y ffordd iawn.

Un o’r pethau sydd wedi fy nharo fwyaf drwy gydol y ddadl hon yw syndod Llywodraeth Cymru ynghylch lefel y dicter a’r chwerwder cyhoeddus a fu ynglŷn â chyflwyno terfynau 20 mya. Am fisoedd a misoedd cyn gweithredu'r polisi hwn, cafwyd gwrthwynebiad cyhoeddus aruthrol iddo, a gafodd ei anwybyddu'n fwriadol gan y Llywodraeth Lafur hon, a dyna’r rheswm pam fod y ddeiseb hon wedi torri recordiau gyda bron i 500,000 o lofnodion. Mae'n deillio o'r ffaith bod y cyhoedd yng Nghymru nid yn unig yn teimlo eich bod yn rhoi polisi ar waith y maent yn anghytuno'n sylfaenol ag ef, ond eich bod yn gwneud hynny er eu gwaethaf hefyd. Fel y mae pob un ohonom yn cytuno, ceir cydnabyddiaeth gyffredinol bron fod angen gosod terfynau 20 mya o amgylch ysgolion, meysydd chwarae ac ardaloedd â nifer uchel o gerddwyr, fel canol ein trefi, ond mae rhoi terfyn cyflymder 20 mya ar waith ar ffyrdd nad ydynt yn bodloni’r meini prawf hyn yn afresymol. Nid yn unig nad oes modd ei orfodi heb rwydwaith helaeth o gamerâu cyflymder—

 A ydych chi'n ildio, Joel James?

Na. Gadewch imi barhau yn gyntaf ac yna fe wnaf—. Twmpathau cyflymder a rhwystrau igam-ogamu, ond byddwn hefyd yn dadlau ei fod mewn gwirionedd yn cynyddu'r tebygolrwydd o yrru'n beryglus, oherwydd bod pobl yn tyfu'n rhwystredig ac yn cymryd mwy o risgiau, gan oddiweddyd mewn amgylchiadau peryglus ac yn rhuthro i adfer amser a gollwyd. Fel y gwelsom hefyd, nid yw terfynau cyflymder 20 mya yn lleihau nifer y damweiniau, cyfraddau y rhai a anafwyd neu a laddwyd na'r cyflymderau traffig cyfartalog yn sylweddol. Rwy'n siŵr y bydd Aelodau o'r meinciau gyferbyn yn dadlau bod gostyngiad yn y cyflymder o 30 mya i 20 mya wedi'i gynllunio i leihau cyfraddau rhai a anafir ac a laddir. Ac er ein bod i gyd yn croesawu'r nod hwnnw, nid yw'r data'n awgrymu y bydd llai o ddamweiniau a marwolaethau oherwydd y gostyngiad.

Yn gyntaf, dros yr 20 mlynedd diwethaf, bu gostyngiad enfawr yn nifer y damweiniau ar ffyrdd Cymru, o tua 10,000 y flwyddyn ym 1993 i oddeutu 2,700 yn 2022. Ac mae'n siŵr y bydd hyn wedi digwydd oherwydd y gwelliannau mewn diogelwch ceir, systemau brecio ceir a rheoli traffig mewn ardaloedd lle ceir llawer iawn o wrthdrawiadau. Yn ail, mae data'n dangos bod y rhan fwyaf o ddamweiniau'n cael eu hachosi yn sgil methu edrych yn iawn, colli rheolaeth ar y cerbyd, a bod yn ddi-hid neu ar frys, felly mae gennyf amheuon difrifol y bydd gostwng cyflymderau ar ffyrdd 30 mya i 20 mya yn cael llawer o effaith ar y rhesymau hynny.

Ar ben hynny, er y gallai tystiolaeth ddangos bod lleihau cyflymder o 30 mya i 20 mya yn lleihau rhai llygryddion, a gaf i atgoffa'r Aelodau yn y Siambr mai dim ond pan fydd y traffig yn llifo'n llyfn y mae hyn yn wir? Dangoswyd bod terfynau cyflymder 20 milltir yr awr yn achosi cynnydd yn y nifer o weithiau y mae traffig yn stopio ac yn ailddechrau, ac mae tystiolaeth wedi dangos bod hyn mewn gwirionedd yn achosi i lawer mwy o lygredd gael ei ryddhau i'r atmosffer, yn enwedig o gerbydau nwyddau trwm, sy'n gollwng mwy o ronynnau bob tro y byddant yn cyflymu injan i symud.

Un o fy mhryderon mwyaf—ac rwy'n siŵr ei fod yn bryder i lawer o bobl ar draws y Siambr hon, a'r cyhoedd yng Nghymru yn ehangach—yw cost y polisi hwn i'n heconomi. Mae arafu teithio yn cael effaith fawr ar allu pobl i gyrraedd y gwaith, i gyrraedd yr ysgol, ar fusnesau'n danfon ac yn dosbarthu eu nwyddau, ac ar bobl yn gallu cael mynediad at wasanaethau. Ac mae'n bryder gwirioneddol a theg fod y Llywodraeth eisoes wedi cydnabod y gallai hyn gostio biliynau o bunnoedd i economi Cymru yn y blynyddoedd i ddod, ac eto maent yn dal i fod yn benderfynol o wthio'r polisi hwn drwodd.

Lywydd, rwy'n teimlo ei bod hi bron fel pe bai Llafur Cymru eisiau i economi Cymru fethu yn fwriadol. Mae'r Llywodraeth hon yng Nghymru mor ddatgysylltiedig ac mor benderfynol o gyfiawnhau ei bodolaeth ei hun fel eu bod yn gwrthod cydnabod anferthedd yr effaith economaidd y mae'n ei chael. Maent yn lladd ar y rhai sy'n anghytuno drwy honni bod yn rhaid ein bod eisiau gweld pobl yn cael eu brifo a'u lladd, ac maent yn fwriadol yn anwybyddu drwgdeimlad cyhoeddus tuag at y polisi hwn. Mae'r polisi'n ddiffygiol, a chredaf fod y Llywodraeth Lafur hon yn rhy ofnus eu bod wedi ei gael yn anghywir—[Torri ar draws.] Gyda hyn mewn golwg, rwy'n cefnogi'r ddeiseb hon yn llwyr. Rwy'n llawn—

A ydych chi'n ildio, Joel James?

Rwy'n cefnogi'r ddeiseb hon yn llwyr, rwy'n cefnogi'r deisebwyr yn llwyr, ac rwy'n llwyr gefnogi'r mwyafrif helaeth yn y wlad hon sydd am weld hyn yn cael ei ddileu. Diolch.

Fel cynghorydd tref a chymuned, un o'r cwynion cyffredin a gefais oedd am oryrru. Mae gweithredu'r 20 mya diofyn yn bendant wedi gwneud gyrwyr yn fwy ymwybodol o'u cyflymder, ac mae cerdded ar hyd ein priffyrdd yn teimlo'n fwy diogel ac yn llai cythryblus.

Pan oeddwn yn aelod cabinet ar gyfer priffyrdd yng Nghyngor Sir y Fflint, cefais geisiadau i gyflwyno parthau 20 mya, fel y cawsant eu cyflwyno dros y ffin yn Lloegr. Roedd y ceisiadau hyn yn bennaf ar gyfer Saltney, lle'r oedd plentyn wedi cael ei daro gan gerbyd yn goryrru ym Mynydd Isaf. Roeddwn i'n gwybod, o'r hyn a gynigiwyd yn y Senedd flaenorol, fod deddfwriaeth yn dod, ac awgrymais ein bod yn aros amdani. Fe wnaethom gynnal adolygiad o derfynau cyflymder tua naw mlynedd yn ôl yn sir y Fflint; cymerodd bum mlynedd, a hyd yn oed y pryd hwnnw, roedd yna anghysonderau yr oedd yn rhaid gweithio drwyddynt. Roedd yn broses hir. A dyna pa mor hir y gall ei gymryd gydag ymgynghori priodol, hysbysebu gorchmynion rheoleiddio traffig a mapiau, ymateb i wrthwynebiadau, cefnogaeth ac awgrymiadau, ac mae data'r heddlu hefyd yn bwysig. Mae'r broses yn ddwys o ran y defnydd o adnoddau ac mae gennym brinder swyddogion technegol priffyrdd yn ogystal â gweithredwyr i osod arwyddion. Mae hi'r un fath wrth wneud unrhyw lwybrau mwy diogel yn y gymuned neu gynlluniau teithio llesol: mae'r cyfan yn llafurddwys. Yn aml, mae pobl yn gofyn am ddulliau tawelu traffig a llinellau melyn dwbl i fynd i'r afael â goryrru a pharcio, ond pan fyddant yn eu lle, maent yn sylweddoli'r goblygiadau ac nid ydynt yn eu hoffi, felly mae'n rhaid inni sicrhau eu bod yr hyn y mae pobl ei eisiau mewn gwirionedd.

Gydag unrhyw newid mawr, mae angen inni fynd â phobl gyda ni, gyda gwaith partneriaeth priodol, gan gynnwys awdurdodau lleol, cynghorwyr a swyddogion sydd â'r arbenigedd. Os ydynt yn codi problemau, dylem wrando a gweithio gyda nhw, ac rwy'n falch fod hynny'n digwydd nawr, wrth symud ymlaen. Mae'r rhan fwyaf o bobl sy'n byw ar ffyrdd 20 mya eisiau ei gadw nawr. Ymgynghorwyd â chynghorwyr yn ystod y camau gweithredu cychwynnol. Fe wnaethant ofyn i drigolion a gynrychiolent a oedd yn byw ar hyd y ffyrdd, a phrin y cyflwynwyd unrhyw rai ar gyfer eithriadau, oherwydd materion yn ymwneud ag atebolrwydd a phroblemau blaenorol gyda goryrru.

Fodd bynnag, mae angen inni edrych ar godi rhai o'r ffyrdd prifwythiennol yn eu holau. Cyfarfûm ag Arriva a'r Gymdeithas Cludo ar y Ffyrdd. Mae cyflymderau is wedi effeithio ar brydlondeb bysiau a busnesau, felly mae angen inni edrych ar effaith gronnol polisïau fel cyflwyno 20 mya, llwybrau beicio dynodedig, lonydd bysiau, ar ddefnyddwyr ffyrdd, cludo ar y ffyrdd a thrafnidiaeth bysiau cyhoeddus. Y broblem fwyaf yw'r meini prawf dwysedd, lle mae mwy nag 20 o dai o fewn 1km. Mae hyn wedi cael ei dderbyn gan y grŵp gorchwyl 20 mya a swyddogion Llywodraeth Cymru fel amod rhy gyfyngol, gan olygu bod mwy o lwybrau na sydd angen o fewn y terfyn. Mae gorfod dangos tystiolaeth nad oes cerddwyr a beicwyr yn defnyddio ffordd yn rhy drwm ar adnoddau hefyd, ac mae pryder ynghylch atebolrwydd pe bai damwain yn digwydd os yw'r terfyn cyflymder yn codi. Mae gan ogledd Cymru lawer o ddatblygiadau hirgul ar hyd llwybrau prifwythiennol a chysylltedd rhyng-drefol, a chymhwysodd pob cyngor heblaw Gwynedd y meini prawf hyn yn llym, am y rhesymau uchod, a dyna pam mae llai o eithriadau yng ngogledd Cymru. Awgrymwyd mai dim ond ar ffyrdd ystadau y dylem gael 20 mya, ond mae llawer o bobl yn byw ar brif ffyrdd, mae yna fannau chwarae, croesfannau i gerddwyr ac ysgolion, ac mae'r rhan fwyaf o ddamweiniau yn digwydd yn yr ardaloedd hyn.

Wrth symud ymlaen, rwy'n gwybod bod gan rai o gynghorau gogledd Cymru restr o tua 25 o ffyrdd i'w codi. Maent ond yn aros i'r canllawiau newydd gael eu cyhoeddi, oherwydd nid ydynt eisiau gorfod gwneud dau orchymyn rheoleiddio traffig. Maent bellach wedi darparu cyfeiriad e-bost—traffic@ ac enw'r awdurdod lleol hwnnw—lle gall trigolion gyflwyno awgrymiadau, wrth symud ymlaen, ynglŷn â ble y dylid codi ffyrdd yn ôl i 30 mya, fel rhan o'r ymgynghoriad, ac rwy'n croesawu hynny.

Dylai preswylwyr awgrymu hefyd lle dylid cynnwys rhai ardaloedd ar gyfer gostwng cyflymder, gan fod rhai anghysonderau wedi bod yn y ffordd honno, am nad oes goleuadau stryd neu dai ar y ddwy ochr, ond maent yn brif lwybr marchogaeth neu gerdded neu feicio, megis y llwybr marchogaeth ar gyfer yr anabl yn Llanfynydd, lle mae copa anweladwy ac mae'n cael ei ddefnyddio gan gerddwyr a theithio llesol, gan Dyfroedd Alun ac yn Nhowyn gan y meysydd carafanau a'r ffair wrth Tir Prince. Mae Arriva hefyd yn cyflwyno ffyrdd y mae'n awgrymu y gellid eu codi.

Pan fydd hyn yn digwydd, gyda dull pragmatig a rhywfaint o gonsensws, gobeithio y gellir gwneud gwelliannau o dan un gorchymyn rheoleiddio traffig ac y bydd gwelliannau i bawb. 

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Carolyn?

Rwyf newydd orffen. [Chwerthin.]

Mae pwnc y ddadl hon yn sicr yn bwnc sydd wedi effeithio ar gymaint o bobl, ac o gymaint o gefndiroedd. Mae'r polisi 20 mya diofyn hwn wedi gwylltio a chynnull pobl mewn ffordd nas gwelwyd erioed o'r blaen, ac fel y clywsom, mae bron i 0.5 miliwn o bobl wedi arwyddo'r ddeiseb hon—y fwyaf yn hanes y Senedd—a diolch iddynt am wneud hynny.

Nawr, gwn fod Llywodraeth Cymru a'r Ysgrifennydd Cabinet newydd yn awyddus iawn i geisio dadwneud rhywfaint o'r niwed a wnaed, ond fel yr arferai fy nhad ddweud, 'Ni cheir afal pêr ar bren sur.' Y broblem sylfaenol a oedd gan 0.5 miliwn o bobl oedd bod y terfyn diofyn yn cael ei newid i 20 mya, a dyna fydd y terfyn cyflymder diofyn o hyd yma yng Nghymru, mae'n ymddangos.

Gadewch inni fod yn glir: nid wyf yn meddwl bod neb—. Ni allaf feddwl am unrhyw un sydd yn erbyn parthau 20 mya lle bo'u hangen. Mae'r rheini'n lleoedd amlwg y mae pawb ohonom wedi siarad amdanynt lawer gwaith. Yn wir, nid yw'r parthau hyn yn newydd; rydym yn teithio drwyddynt drwy'r amser. Goruchwyliais lawer o'r rhain yn fy sir fy hun o amgylch ysgolion dros nifer o flynyddoedd, felly nid yw'n newydd. Fy nghynnen bob amser yw'r dull llawdrwm gan Lywodraeth Cymru o weithredu'r polisi hwn; roeddwn i'n meddwl ei fod yn anghywir.

Pe bai angen mwy o barthau 20 mya, dylai'r rhain fod wedi esblygu drwy weithio'n agos gydag awdurdodau lleol, gan ganiatáu i gynghorwyr a etholir yn lleol wneud penderfyniadau lleol drwy ymgynghori â chymunedau lleol. [Torri ar draws.] Ie, yn sicr, fe wnaf.

A ydych chi'n derbyn, fodd bynnag, y byddai wedi bod yn swm afresymol o arian i'w wneud ar sail dameidiog, yn hytrach na chael fframwaith wedi'i benderfynu gan Lywodraeth Cymru, gydag awdurdodau lleol yn cael awdurdod i wneud penderfyniadau penodol?

Jenny, rydych chi wedi gwario ffortiwn ar hyn, ac rydych chi'n mynd i wario ffortiwn ar geisio ei wrthdroi. Pe bai'r £30 miliwn wedi cael ei weithio gydag awdurdodau lleol i'w hannog i wneud mwy, i'w gyflwyno ymhellach, gellid bod wedi rhoi mwy o'r rheini ar waith, ac ni fyddai wedi costio'r math hwn o arian. Felly, mae'r arian eisoes wedi'i ymrwymo, a gallai fod wedi cael ei wneud yn llawer rhatach.

Fel y dywedais, mae'r polisi hwn wedi creu hafoc ledled Cymru, ac yn fy etholaeth fy hun yn bendant. Mae'r cyfuniad o ddiffyg seilwaith ffyrdd a'r terfyn cyflymder o 20 mya yn sicr wedi effeithio ar draffig yng Nghas-gwent, mater y siaradais amdano yn y Siambr hon o'r blaen, lle gwelwn lawer iawn o draffig yn mynd at yr M4 ac oddi arni ar hyd yr M48, sydd bellach wedi'i gyfyngu. Mae'r gefnffordd wedi'i chyfyngu i 20 mya mewn man lle mae angen i draffig lifo'n rhydd. Mae'r tarfu'n ddrwg i fusnesau a chymudwyr, ac mae hefyd yn cynyddu llygredd aer yn ddifrifol, sy'n mynd yn groes i resymeg rheoliadau Llywodraeth Cymru ynghylch terfynau cyflymder mewn rhannau eraill o'r wlad. Y gwir amdani yw bod adroddiad Trafnidiaeth Cymru ei hun wedi canfod bod ansawdd aer mewn dau leoliad wedi gwella, tra bo dau leoliad wedi gweld ansawdd yr aer yn gwaethygu, gan ddangos nad yw'r data yno i gefnogi'r honiadau fod y terfyn cyflymder diofyn hwn yn bositif net.

Nid dyna'r unig niwed. Mae gweithwyr proffesiynol logisteg wedi cysylltu â mi yn pryderu bod contractwyr cerbydau nwyddau trwm annibynnol yn pryderu ynghylch ymgymryd â gwaith yng Nghymru nawr oherwydd ofnau am gael pwyntiau ar eu trwyddedau yn ddiarwybod, sy'n effeithio ar eu hyswiriant. Rydym wedi clywed straeon am lwybrau bysiau'n cael eu canslo ac rydym wedi clywed am bryderon ynghylch gwasanaethau brys. Rydym hefyd wedi clywed pryderon gwirioneddol fod y polisi hwn eisoes—ac mae'n ffeithiol yn barod—yn niweidio ein sector twristiaeth hanfodol a bregus yma yng Nghymru, lle mae ymwelwyr yn bryderus am ymweld â Chymru oherwydd ofnau, unwaith eto, y byddant yn cael pwyntiau ar eu trwyddedau'n ddiarwybod.

Nawr, rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi camau ar waith i geisio lliniaru'r polisi. Fodd bynnag, fel y dywedais, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth wedi dweud y byddai cael gwared ar y terfyn 20 mya diofyn yn drafesti. Fel y mae Llywodraeth Cymru ei hun yn cyfaddef, y gwir amdani yw y bydd y terfyn cyflymder 20 mya diofyn yn costio tua £9 biliwn i economi Llywodraeth Cymru, gydag awdurdodau lleol eisoes wedi cael £33 miliwn i weithredu'r newidiadau hyn, ac nid ydym eto wedi gweld tystiolaeth glir y bydd arbedion o £92 miliwn y flwyddyn i'r GIG drwy'r polisi hwn. Rwyf am ailadrodd: mae'r meinciau hyn yn credu mewn gweithredu terfynau cyflymder 20 mya lle mae'n synhwyrol gwneud hynny—y tu allan i ysgolion, ysbytai, cartrefi gofal, ardaloedd preswyl—[Torri ar draws.] Iawn. Mae'n ddrwg gennyf, Lee.

Rwyf am eich profi chi ar hynny, oherwydd nid wyf yn siŵr fod y gwahaniaeth rhyngom mor fawr â hynny. Felly, ddwy flynedd yn ôl, pan wnaethom bleidleisio ar hyn, dywedodd eich llefarydd eich bod yn ei gefnogi y tu allan i ysbytai; mae ein canllawiau'n dweud 'o fewn 100m i ysbytai'. Fe ddywedoch chi 'ysgolion a meysydd chwarae'; mae'r canllawiau'n dweud 'unrhyw leoliad addysg'. Fe ddywedoch chi 'strydoedd mawr'; mae'r canllawiau'n dweud, 'yn agos at siopau'. Rydych chi'n dweud 'addoldai a lleoedd lle gellir dod ar draws defnyddwyr ffyrdd bregus eraill'; mae'r canllawiau'n dweud 'yn agos at ganolfannau cymunedol a safleoedd preswyl'. Mewn gwirionedd, ychydig iawn sy'n wahanol rhyngom, ar wahân i'r rhethreg.

Ond y realiti, Lee, yw eich bod chi'n gwybod bod 97 y cant o'r ffyrdd a oedd yn 30 mya wedi'u newid i 20 mya. Nid ydych yn dweud wrthyf fod 97 y cant o'r ffyrdd 30 mya o amgylch yr holl safleoedd hynny. Fe wnaethoch chi osod—[Torri ar draws.] Arhoswch. Fe wnaethoch chi osod 20 mya mewn ardaloedd nad oedd yn gysylltiedig â'r ardaloedd hynny ac ers hynny, rydym wedi gweld y rheini'n cael eu newid yn ôl mewn rhai ardaloedd, fel sir Fynwy, ac fe fyddant yn cael eu newid yn ôl, gobeithio, mewn ardaloedd eraill. Mae'n ddrwg gennyf, iawn.

Rwy'n credu mai'r hyn y mae'r cyn-Weinidog yn anghofio yw bod rhannau o Gymru yn wahanol iawn. Ceir sawl rhan o fy etholaeth fy hun, etholaeth wledig iawn, lle mae parthau 30 mya bellach yn 20 mya, ac nid ydynt yn yr un o'r categorïau y cyfeirioch chi atynt. Ac nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Mewn rhai rhannau o Gymru, efallai fod yr hyn a amlinellwyd gennych yn rhan fawr o'r ardaloedd sy'n ffurfio rhai o'r diffiniadau y cyfeirioch chi atynt, ond mewn sawl rhan o Gymru, nid yw hynny'n wir, yn enwedig yng nghefn gwlad Cymru.

Lywydd, rwy'n ymwybodol fod angen imi orffen, ond rwyf am ailadrodd bod y meinciau hyn yn credu mewn gweithredu terfynau cyflymder 20 mya lle mae'n synhwyrol gwneud hynny—fel y dywedais, yr holl bethau a wyddom eisoes. Er lles Cymru, ei heconomi, ac mewn ymateb i bron i 0.5 miliwn o ddinasyddion Cymru, rhaid i Lywodraeth Cymru wrando ar y galwadau. A gadewch inni gael Cymru i symud eto. Diolch.

Dylai protest o'r maint hwn wneud inni oedi a myfyrio—ac mae wedi gwneud hynny. Er bod y ddeiseb ei hun yn anffodus yn llawn o gamddealltwriaeth a chamwybodaeth, nid dyna'r pwynt mewn gwirionedd. Rhoddodd cannoedd o filoedd o bobl eu henwau arni, ac fe wnaeth inni gymryd sylw.

Nawr, roeddem yn disgwyl gwrthwynebiad wrth gwrs, ond roedd ei angerdd yn fwy na'r disgwyl. Diolch byth, mae pethau wedi tawelu erbyn hyn, ac rydym bellach yn gwybod bod 97 y cant o'r bobl a lofnododd y ddeiseb wedi gwneud hynny yn ystod y pythefnos cyntaf ar ôl i'r terfyn cyflymder newid, pan oedd yr arwyddion yn dal i gael eu codi, mewn rhai mannau. Ond fe wnaethom wrando ar y brotest ac fe wnaethom weithredu. Lansiwyd adolygiad, yn gynharach na'r disgwyl, i sut oedd y terfyn cyflymder yn cael ei weithredu. Ac ymhell o farcio ein gwaith cartref ein hunain, fel y cawsom ein cyhuddo o wneud, roedd yr adroddiad cychwynnol gan y panel adolygu yn eithaf di-flewyn-ar-dafod. Dywedodd fod yna bethau y dylai Llywodraeth Cymru fod wedi eu gwneud yn wahanol, y dylwn i fod wedi eu gwneud yn wahanol, ac y dylai cynghorau lleol fod wedi eu gwneud yn wahanol—ac rwy'n derbyn hynny. Dywedodd yr adolygiad fod yr ymgyrch gyfathrebu wedi dod yn rhy hwyr, nad oedd digon o gefnogaeth o bob rhan o Lywodraeth Cymru i baratoi ar gyfer y newid, ac roedd yr ymgynghori a wnaed gan gynghorau â'u cymunedau yn wael. Ac rwy'n cytuno â hynny i gyd.

Ac nid wyf yn credu ei bod yn gyd-ddigwyddiad mai'r mannau lle llofnododd y mwyafrif o bobl y ddeiseb oedd y mannau lle gwnaeth eu cynghorau y lleiaf o eithriadau. Yn ei lythyr at arweinwyr cynghorau yr wythnos diwethaf, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ei bod wedi dod yn amlwg iddo, mewn llawer o ardaloedd, mai dim ond llond llaw o newidiadau a gaiff eu gwneud, ond mewn mannau eraill mae mwy o ffyrdd yn debygol o ddychwelyd i 30 mya, ac rwy'n credu bod hynny'n iawn. Rwy'n disgwyl y gwelwn y rhan fwyaf o newidiadau yng ngogledd Cymru, lle gwnaeth y cynghorau yno weithredu'r nifer lleiaf o newidiadau y tro cyntaf, a hynny er gwaethaf y cynllun yn sir y Fflint sydd wedi cael enw drwg bellach y gwnaeth Jack Sargeant ein hatgoffa amdano, ac a dynnodd sylw at bwysigrwydd ymgynghori go iawn a hyblygrwydd o ran y dull o weithredu.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Diolch. Beth oedd y rheswm am hynny felly? Oherwydd, pan oeddech chi yn y swydd fel Dirprwy Weinidog, gofynnais i chi lawer gwaith pam oeddech chi'n meddwl bod y cyfraddau eithrio yn fy awdurdod lleol, Cyngor Sir Ddinbych, yn 0.6 y cant, a siroedd cyfagos yn sylweddol uwch, ac roedd siroedd de Cymru hyd yn oed yn uwch na hynny. Felly, beth yw'r rheswm sylfaenol y tu ôl i hynny?

Wel, dylech ddarllen yr adroddiad a gyhoeddwyd gan y panel—ac rwy'n credu bod yr adroddiad terfynol allan yn fuan—sy'n mynd i mewn iddo'n fanwl, ond yn y bôn gwnaed penderfyniad gan swyddogion awdurdodau lleol eu bod am gadw at lythyren y canllawiau ac nad oeddent am ei adolygu am flwyddyn i roi amser iddo ymsefydlu. Fel awdurdodau priffyrdd lleol, dewis iddynt hwy oedd hyn. Roedd y canllawiau'n ddigon hyblyg iddynt wneud y penderfyniad hwnnw. Ac nid yw'n syndod fod bron i chwarter y bobl a lofnododd y ddeiseb yn dod o ogledd Cymru.

Ond nid yw gwrando a dysgu yn golygu methiant. Weithiau mae'n cymryd mwy nag un ymgais i gael pethau'n iawn, ac fel y dywedais ar y dechrau, roedd newid ar y raddfa hon, a'r fath gymhlethdod, wedi'i weithredu ar draws 22 awdurdod lleol gwahanol, mewn cyfnod o gyni a phrinder staff, bob amser yn mynd i fod yn anodd. Ac efallai mai'r rhan anoddaf oedd y newid diwylliannol roedd hyn yn ei gynrychioli, rhywbeth na wnaethom ei ragweld y ddigonol yn bendant.

Mae gennym ddiwylliant dwfn o dra-arglwyddiaeth ceir yn ein gwlad—yr hyn y mae ymchwilwyr o adran seicoleg Prifysgol Abertawe wedi'i alw'n 'motonormativity'—lle mae pobl yn derbyn yn reddfol y niwed o gerbydau modur na fyddent yn ei dderbyn mewn rhannau eraill o fywyd. Mae hynny'n gwneud unrhyw her i dra-arglwyddiaeth ceir yn anodd iawn i'w wneud, a dyna pam ei fod fel arfer yn cael ei osgoi. Roedd gostwng y terfyn cyflymder yn herio'r ymdeimlad o hawl y mae rhai gyrwyr wedi'i ddatblygu dros ddegawdau y dylent allu mynd yn gyflym, ni waeth beth yw'r effaith ar y bobl sy'n byw ar y strydoedd hynny a'r plant sy'n chwarae arnynt—neu'n fwy cywir, y plant nad ydynt yn chwarae arnynt am na theimlai’n ddiogel iddynt wneud hynny.

Ac rydym wedi gweld rhyfelwyr diwylliant yma ac mewn mannau eraill yn bachu ar y mater i greu gwrthdaro mewn cymunedau, ac rydym wedi gweld camwybodaeth fwriadol a disgrifiadau ffug, fel 'cyffredinol' ('blanket'), sydd wedi'u cynllunio i ledaenu dryswch yn fwriadol. A boddwyd ein hymgyrch wybodaeth ar sail tystiolaeth a gyllidwyd yn gymedrol. Fe gollwyd y rhyfel gyfathrebiadau. Ac mae wedi bod yn anodd ar bawb ar reng flaen y polisi beiddgar hwn.

Felly, i bawb mewn rôl sy'n cysylltu â'r cyhoedd sydd wedi wynebu'r digofaint a'r gamdriniaeth a ddaeth gyda'r newid mawr hwn—o swyddogion llywodraeth leol, cynghorwyr lleol, ymgyrchwyr cymunedol, Aelodau'r Senedd ac ASau, i'r heddlu a'r gwasanaeth tân—a gaf i ddweud 'diolch'? Dylem i gyd fod yn falch o'r ffaith bod y polisi'n gweithio. Mae cyflymderau i lawr. Mae pobl yn gyrru'n arafach. Er gwaethaf y difrod troseddol, y gamwybodaeth, y gyrru ymosodol a'r gyrru'n rhy agos i'r car o'ch blaen a'r protestiadau a'r ddeiseb, mae cyflymderau cyfartalog i lawr: 4 mya yn arafach yn ystod yr ychydig fisoedd cyntaf, yn y data diwethaf sydd gennym, ac ar gyfer pob gostyngiad yn y terfyn cyflymder cyfartalog o 1 mya, amcangyfrifir bod nifer y rhai a anafir ac a laddir yn gostwng 6 y cant. [Torri ar draws.] Nid oes gennyf amser, mae arnaf ofn. Mae hynny'n golygu llai o deuluoedd â'u calonnau wedi'u torri, llai o fywydau wedi'u dinistrio, llai o bobl yn llenwi rhestrau aros damweiniau ac achosion brys a meddygon ymgynghorol, a llai o bobl sy'n teimlo'n anniogel yn eu cymunedau eu hunain. Nid wyf yn siŵr pa bris y gallwch ei roi ar hynny, i fod yn onest.

A yw'r modd y cafodd ei weithredu wedi bod yn berffaith? Wrth gwrs nad ydyw. Ni fyddai byth yn berffaith. Y gwir amdani yw nad oedd digon o gapasiti ac adnoddau gan Lywodraeth Cymru na llywodraeth leol i wneud popeth y dymunem ei wneud. A yw wedi cael croeso gan bawb? Wrth gwrs nad ydyw. Ni fyddai byth yn cael croeso gan bawb. Ond er ein bod yn clywed gan y gwrthwynebwyr, tueddwn i beidio â chlywed cymaint gan y cefnogwyr, ac rwy'n credu ei bod yn arwyddocaol fod cynghorau'n dweud wrthym ar hyd yr amser mai ychydig iawn o enghreifftiau a welsant o bobl a oedd yn meddwl bod y cyflymder ar eu strydoedd eu hunain yn rhy isel.

Lywydd, fe wnaed camgymeriadau, yn enwedig o ran peidio â chynnal ymgynghoriadau go iawn mewn cymunedau ac yn y ffordd anwastad ac anhyblyg y dehonglwyd y canllawiau mewn rhai rhannau o Gymru, ac rwy'n barod i dderbyn fy rhan yn hynny i gyd. Ond gadewch i'r ddwy ran o dair o Aelodau'r Senedd a gefnogodd derfyn cyflymder diofyn o 20 mya gofio hyn: mae pobl yn fyw heddiw oherwydd y gyfraith hon. Gyda'n gilydd, rydym wedi achub bywydau.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i'r bron i 0.5 miliwn o bobl ledled Cymru a lofnododd y ddeiseb? Ac a gaf i dynnu sylw'r Aelodau yn benodol at y protestwyr sydd yma heddiw yn Siambr y Senedd, sydd wedi ymuno â ni? Maent wedi bod yma fis ar ôl mis, yn y glaw ac yn yr heulwen, a gwn fod Natasha Asghar a minnau wedi bod allan yno bob tro i gyfarfod â nhw, a gwn fod Aelodau eraill wedi ymuno â nhw hefyd. A diolch am leisio eich barn drwy ddod i'r Senedd heddiw.

Rwy'n credu bod rhaid inni ystyried pam. Mae angen inni ystyried pam fod 0.5 miliwn o bobl ledled Cymru wedi gwneud ymdrech i fynd ar-lein i lofnodi deiseb yn erbyn newid i derfynau cyflymder ar ein ffyrdd. Ac mae yna lawer o resymau am hynny, ac ni fydd gennyf amser i edrych ar lawer ohonynt yn y ddadl heddiw, ond credaf y gellir crynhoi hyn trwy ddweud ei bod yn enghraifft glasurol o or-ymestyn gan Lywodraeth. Mae wedi bod yn nodweddiadol o'r ffordd, yn aml iawn, dros y 25 mlynedd ddiwethaf o'r Llywodraeth Lafur hon, nad yw'n ymddiried mewn pobl yn eu cymunedau i wneud penderfyniadau drostynt eu hunain. Rydym wedi gweld dull canolog 'ni sy'n gwybod orau' gan Lywodraeth Lafur Cymru, a gwneud penderfyniadau dros Gymru gyfan—[Torri ar draws.] Fe wnaf yn fuan. Gwneud penderfyniadau dros Gymru gyfan, weithiau ar gyfer ffyrdd sydd gannoedd o filltiroedd i ffwrdd o Fae Caerdydd, lle mae'n amlwg mai pobl leol sy'n gwybod orau. Hefin.

Rwyf am ystyried yr araith a wnaed gan Lee Waters. Mae wedi cydnabod rhai o'r pethau na chawsant eu gwneud yn iawn, mae wedi cydnabod cryfder y teimlad, ac rwy'n credu ei fod wedi gwneud araith wych sy'n cydnabod yr hyn a aeth o'i le ac y gall y dyfodol fod yn wahanol oherwydd yr hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn mynd i'w ddweud.

Diolch yn fawr iawn am yr ymyriad. Ni allaf ddweud fy mod yn cytuno â'ch asesiad o araith y cyn-Ddirprwy Weinidog, ond yr hyn a ddywedaf yw fy mod wedi ei glywed yn dweud yno y gall cynghorau wneud y penderfyniadau hyn yn dechnegol, ond roedd y cynghorau'n glir eu hunain fod cyflwyno'r cynllun yn wreiddiol yn golygu nad eu penderfyniad nhw ydoedd. Ni allai Cyngor Abertawe yn fy rhanbarth i er enghraifft fod wedi bod yn gliriach, pan wnaethant ddweud ar eu gwefan

'Roedd gan gynghorau ddisgresiwn cyfyngedig iawn i gynnal terfyn cyflymder 30mya ar nifer o ffyrdd trefol'.

Cyngor Llafur a ddywedodd hynny. Ac i waethygu pethau, hyd yn oed pan ddaeth yn amlwg nad oedd y polisi'n gweithio mewn cymunedau ledled Cymru, comisiynodd Llywodraeth Cymru adolygiad o'r polisi, ond nid oedd yn ymddangos bod yr adolygiad hwnnw ei hun yn rhoi pobl Cymru a'u profiadau yn y canol. Er enghraifft, comisiynodd y cyn Ddirprwy Weinidog un o benseiri'r cynllun i gynnal yr adolygiad i'r cynllun. Ac yna pan ofynnais am allu'r cyhoedd i roi eu barn ar sut oedd yn gweithio, dywedwyd wrthyf y byddech chi ond yn gallu rhoi barn ar y stryd yr oeddech chi'n byw arni. Felly, byddai eich llais yn cael ei anwybyddu pe byddech chi'n byw, er enghraifft, ar cul-de-sac sy'n arwain at ffordd 20 mya, er ei bod hi'n llawn cymaint o ran o'r gymuned yr ydych chi am ei chadw'n ddiogel â'r stryd lle rydych chi'n byw. 

Dro ar ôl tro, nid oedd Llywodraeth Lafur Cymru eisiau gwrando ar bobl Cymru pan oeddent yn dweud yn glir iawn am y problemau a oedd ganddynt ynghylch gweithredu'r polisi hwn. Ac ni wnaethant wrando oherwydd bod Llywodraeth Lafur Cymru yn poeni nad oedd hi'n hoffi'r hyn a oedd gan bobl Cymru i'w ddweud wrthynt. Felly, nid wyf yn credu ei bod hi'n fawr o syndod fod 0.5 miliwn o bobl yn teimlo mai eu hunig ffordd o gael eu barn wedi'i chlywed o fewn y Llywodraeth oedd mynd ar-lein ac arwyddo'r ddeiseb hon. Ac er mwyn sicrhau Llywodraeth dryloyw, agored sy'n gweithio er budd pobl Cymru, dylem benderfynu na ddylem byth fod yn y sefyllfa hon eto.

Ond Lywydd, rydym wedi clywed newid cywair gan yr Ysgrifennydd Cabinet newydd dros drafnidiaeth. Clywsom ei fod eisiau gwrando, ac rwy'n croesawu hynny. Rwy'n gobeithio'n wirioneddol ac yn ddiffuant ei fod yn golygu'r hyn y mae'n ei ddweud ac y dilynir ei eiriau gan weithredu, ond y cyhoedd a fydd yn barnu hynny yn y pen draw, a bydd y cyhoedd yn barnu ei weithredoedd yn ôl eu canfyddiad fod yna ffyrdd yn eu hardal leol y gwyddant nad ydynt yn gweithio yn cael eu newid. Oherwydd mae unrhyw beth llai na hynny yn golygu, er gwaethaf holl eiriau cynnes Ysgrifennydd y Cabinet, na fydd wedi gwneud unrhyw beth i wrando ar eiriau pobl Cymru, sy'n gwybod yn rhy dda o lawer nad yw'r polisi'n gweithio.

Nawr yw'r amser i gael gwared ar y canllawiau ac edrych arnynt eto gyda darn gwag o bapur a meddwl, 'Sut y gallaf feddwl am bolisi sy'n gweithio i bobl Cymru, sy'n gwrando ar bobl sydd eisiau dweud eu barn am eu ffyrdd, yn eu cymuned, ac nid dim ond gwrando ar y bobl sydd eisoes yn cytuno â mi? A sut y gallaf ddweud nid yn unig fy mod i'n gwrando ar bobl, ond dangos i bobl gyda fy ngweithredoedd fy mod i'n rhoi ystyriaeth ddifrifol i'w barn?' A heb hynny, Lywydd, rwy'n ofni y byddwn yn ôl yn yr un lle eto, yn cael yr un drafodaeth drosodd a throsodd. Diolch.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i'r Pwyllgor Deisebau am eu gwaith cyffredinol? Ac yn sicr mae'r ddeiseb hon wedi helpu i greu ffocws ar y polisi hwn a'i weithrediad a'r profiad cynnar. Hoffwn gytuno'n fawr â'r hyn a ddywedodd Lee Waters fod newid bob amser yn anodd, ac yn enwedig newid sy'n effeithio ar y defnydd o geir, efallai, oherwydd rwy'n credu ein bod i gyd yn gwybod dros gyfnod eithaf hir o amser pa mor anodd yw hi pan gyflwynir newid sy'n effeithio ar y rhyddid y mae pobl yn teimlo ei fod yn annwyl iawn iddynt o ran y ffordd y maent yn defnyddio eu ceir.

Ond mae gennym lawer o brofiad, nid yn unig o bob rhan o'r DU, ond yn Ewrop a thu hwnt, sy'n dangos, pan fyddwch chi'n cyflwyno'r polisïau 20 mya hyn, nid yn unig eu bod yn effeithiol wrth leihau nifer y marwolaethau ac anafiadau difrifol ar y ffyrdd, ond yn aml, maent hefyd yn wynebu gwrthwynebiad ar y cychwyn; maent yn ddadleuol iawn i ddechrau, ond yn eithaf cyflym, mae hynny'n troi'n lefel lawer uwch o gefnogaeth, pan fydd pobl wedi profi effaith a gwerth y polisïau hynny. Felly, mae hwnnw'n batrwm cyffredinol a welwn mewn mannau eraill, ac rwy'n credu ein bod yn gweld dechreuadau hynny yma yng Nghymru nawr.

Yn sicr, fel Aelod o'r Senedd, fy mhrofiad fy hun yn fy etholaeth i yw y bu newid yn agweddau pobl yn dilyn yr effaith gychwynnol, a'r hyn y mae pobl bellach yn ei feddwl o'r polisi, ar ôl cael y profiad cychwynnol hwnnw ohono. Maent yn gwerthfawrogi'r ffordd y gall cymunedau adennill eu strydoedd ar gyfer cerdded, i blant allu chwarae, ac ar gyfer teithio llesol yn wir, sy'n bolisi Senedd pwysig, ond yn bennaf oll, natur dawelach y ffyrdd trefol hynny a'r lefel fwy o ddiogelwch yn amlwg yn sgil cyflymderau is. Ac fel y dywedodd Lee Waters hefyd, rydym yn gweld cyflymderau'n gostwng ar y ffyrdd hynny.

Lywydd, pan ddeuthum yn Aelod o'r Senedd am y tro cyntaf, roedd un o'r cyfarfodydd cynharaf a gofiaf am ddiogelwch ar y ffyrdd gyda rhiant lleol ar ystad o dai cyngor, lle roedd ei fab wedi cael ei daro a'i ladd ar ffordd drwy'r ystad honno o dai cyngor, heb fod yn agos at ysgol, heb fod yn agos at ysbyty, heb fod yn agos at yr ardaloedd mwy amlwg y mae pobl yn aml yn eu nodi fel mannau lle credant fod angen terfynau 20 mya. Ac mae hynny'n cysylltu â'r pwynt a glywsom yn gynharach nad yw plant bob amser yn byw y tu allan i ysgolion a'r mannau amlwg eraill hynny lle mae angen 20 mya arnoch; rydym ei angen ar ein strydoedd a'n ffyrdd mewn ardaloedd preswyl hefyd.

Dyna fu fy mhrofiad drwy gydol fy amser yma yn y Senedd, fod pobl yn gynyddol eisiau gweld mwy o ddiogelwch ar y ffyrdd am resymau amlwg iawn. Ac un ohonynt, etholwr arall sy'n dod i'r meddwl yn bendant yn cyd-destun hwn yw Dr Julian Smith, sydd wedi bod yn ymgyrchydd gwych yn Nwyrain Casnewydd ar ddiogelwch ar y ffyrdd. Cafodd ei ferch ei lladd mewn damwain ffordd, ac fe sefydlodd elusen i ymgyrchu dros well diogelwch ar y ffyrdd. Fe gynhaliodd ddigwyddiad, cynhadledd, yn Nwyrain Casnewydd, a fynychwyd gan swyddogion Llywodraeth Cymru a llu o sefydliadau sy'n ymwneud â diogelwch ar y ffyrdd, ac mae wedi bod yn gadarn iawn wrth geisio achub rhywbeth cadarnhaol o'r digwyddiad erchyll a laddodd ei ferch. Nid yw'n syndod fod Julian wedi bod â diddordeb mawr yn y broses o gyflwyno 20 mya, ac rwy'n gwybod, oherwydd fe anfonodd gopi ataf, ei fod wedi ysgrifennu at ein cyn-Brif Weinidog Mark Drakeford ar y polisi, gan ddweud, 'Hoffwn ddiolch i chi am eich ymdrechion i gyflwyno'r polisi hwn ac am wynebu gwrthwynebiad parhaus i'w gyflwyno. Hoffwn ddiolch i chi hefyd ar ran y rhieni y mae eu plant wedi'u hachub gennych a'r rhai a gaiff eu hachub'—

A wnewch chi ildio?

'Ni fydd yn rhaid iddynt ddioddef yr erchyllterau a'r boen y mae teulu a ffrindiau fy merch wedi gorfod eu dioddef.'

Diolch, ac wrth gwrs—

Rwyf wedi gorffen fy nghyfraniad, diolch, Mark.

O, mae'n ddrwg gennyf.

Mae hynny'n iawn. Amseru gwael, Mark. Efallai y cewch gyfle eto.

Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma ar fater sydd wedi ysgogi adwaith mwy nag unrhyw beth a welais o'r blaen yng ngwleidyddiaeth Cymru. Wyth mis ar ôl cyflwyno'r polisi, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi’r ystyriaeth briodol y mae’n ei haeddu i’r ddeiseb hon. Diolch i’r Pwyllgor Deisebau am y gwaith y maent wedi’i wneud ar hyn hyd yma.

Mae Llywodraeth Cymru wedi glynu at y polisi 20 mya diofyn hyd yn hyn, nid am fod y bobl wedi gofyn amdano neu am eu bod ei eisiau, nid am fod tystiolaeth gadarn y byddai’n cyflawni ei nodau honedig, ond am mai dyma’r polisi ffasiynol diweddaraf ymhlith y dosbarth gwleidyddol yma ac yn Ewrop, ac nid oeddent am fethu'r cyfle i ddilyn y duedd honno. Ni roddwyd unrhyw ystyriaeth ganddynt i'r ffaith nad yw'r mwyafrif helaeth o bobl yn hoffi'r polisi hwn, a dweud y lleiaf, ac nid yw'r teimlad hwnnw wedi diflannu, ac ni fydd yn diflannu. Dylai Llywodraeth Cymru gofio mai Cymru yw eu hetholaeth, ac nad ydynt yn cael eu hethol i gynrychioli rhanddeiliaid, grwpiau pwysau a thudalennau barn The Guardian. Cânt eu hethol i gynrychioli’r Cymry sydd, yn eu doethineb, wedi gwrthod y polisi aflwyddiannus hwn drwy’r weithred fwyaf o gyfranogiad gwleidyddol yn hanes y Senedd.

Ni ellir ac ni ddylid anwybyddu barn 0.5 miliwn o bobl yng Nghymru, yn enwedig pan fo gan y dystiolaeth ar gyfer gostwng terfynau cyflymder i 20 mya sail dystiolaethol mor simsan. Rydym eisoes yn gyfarwydd â'r dystiolaeth gan gyrff heb fuddiant. Mae'r astudiaeth gan Brifysgol y Frenhines, Belfast yn 2022 a ddyfynnwyd yn y ddeiseb yn dangos mai ychydig iawn o effaith y mae terfynau cyflymder diofyn o 20 mya yn ei chael ar ddamweiniau, anafiadau neu gyflymder gyrwyr. A dywedaf eto fod y Ceidwadwyr Cymreig wedi cefnogi, a byddant bob amser yn cefnogi, terfynau cyflymder 20 mya y tu allan i ysgolion ac ysbytai—

A wnewch chi ildio?

Mewn eiliad. Rwyf am orffen y pwynt hwn. Nid yw polisi 20 mya diofyn yn ddull synnwyr cyffredin, a dyma yr hoffai llofnodwyr y ddeiseb i Lywodraeth Cymru ei ddeall.

Rydych yn dyfynnu astudiaeth Belfast eto, sydd, fel y dywedwch, yn cael ei chrybwyll yn y ddeiseb. Rydym wedi dweud sawl tro fod hyn yn rhywbeth gwahanol. Nid yw'n cymharu tebyg â'i debyg. Mae’r astudiaeth honno’n ymwneud â therfyn 20 mya sydd eisoes yn bodoli yng nghanol y ddinas, a chasgliad yr astudiaeth honno yw ei bod yn argymell bod y cyngor yn mabwysiadu dull gweithredu ardal gyfan fel dull diofyn, sef yr hyn y bu’n rhaid i ni ei wneud mewn gwirionedd. Felly, os ydych chi'n mynd i ddyfynnu astudiaethau fel tystiolaeth yn erbyn polisi, dylech wneud eich gorau i ddeall yr astudiaeth yn gyntaf.

Mae'n ddiddorol eich bod yn codi hynny, Lee, gan imi adael ychydig o gyrff eraill allan o fy sylwadau. Dim ond prifysgol y Frenhines a ddyfynnais. Sylwais fod tystiolaeth ar y pryd gan yr RAC a’r AA yn erbyn hynny, ond cawsant eu hanwybyddu. Cyrff a chanddynt enw da iawn, mae'n rhaid imi ddweud—cyrff cenedlaethol ag enw da sydd wedi bod o gwmpas ers i geir gael eu dyfeisio. Felly, os ydych chi'n dweud nad ydynt yn gwybod am beth maent yn sôn, mae hwnnw'n sylw beiddgar iawn i'w wneud.

Ar fater llygredd aer, nid yw’r data sydd gennym ers cyflwyno’r terfyn cyflymder newydd yn dangos unrhyw dystiolaeth o welliant sylweddol yn ansawdd yr aer. Ond ar ganlyniadau byd go iawn y polisi hwn, mae’r niwed y mae wedi’i achosi i drafnidiaeth gyhoeddus yn fy etholaeth i yn unig yn frawychus. Mae Bysiau Arriva Cymru wedi dweud wrthyf yn bersonol pa mor niweidiol y mae hyn wedi bod i’w teithwyr. Mae wedi cyfyngu ar symudedd yr henoed a’r anabl sy’n dibynnu ar wasanaethau bysiau lleol. Mae gweithredwyr bysiau ledled Cymru wedi gorfod cael gwared ag arosiadau ar eu llwybrau er mwyn cynnal prydlondeb, megis cael gwared ag arhosiad Tweedmill yn fy etholaeth ar lwybr 51, lle mae siopwyr oedrannus bellach yn cael eu cludo i ochr ffordd A brysur, ymhell o gyffiniau'r siop ffatri.

Addawodd Llywodraeth Cymru i ni nad oedd hwn yn bolisi cyffredinol ac y byddai eithriadau priodol yn cael eu gwneud, ond ers iddo gael ei gyflwyno, rydym wedi dysgu mai addewid gwag oedd hwn i dawelu’r bobl. Rwyf wedi ceisio gwneud y gorau o sefyllfa wael yn fy etholaeth a gweithio gyda Chyngor Sir Ddinbych i gael eithriadau i'r terfyn 20 mya wedi eu cymeradwyo, ond maent wedi'u gohirio hyd yn hyn. Anfonais lythyr at y cyngor ym mis Tachwedd y llynedd gyda rhestr o ffyrdd sy’n addas i’w heithrio, megis pant Alltmelyd a Ffordd Rhuddlan, a llawer mwy, lle mae 20 mya yn achosi anhrefn, ond chwe mis yn ddiweddarach, nid oes un eithriad wedi'i wneud o hyd i unrhyw un o'r priffyrdd hyn. Mae’n amlwg nad yw’r cyngor parhaus i awdurdodau lleol yn ddigon da, gyda dim ond 0.6 y cant o ffyrdd yn sir Ddinbych wedi’u heithrio o’r terfyn cyflymder 20 mya. Rwyf wedi codi’r mater hwn yn y Senedd a chyda Chyngor Sir Ddinbych—[Torri ar draws.] Fe wnaf orffen y pwynt—ers mis Ionawr, ac nid yw’r eithriadau wedi’u gwneud.

Yn gynharach, dywedais fod cynghorau yng ngogledd Cymru'n aros am ganllawiau pellach cyn gwneud eu heithriadau. Gwn fod gan sir Ddinbych restr o 25 o ffyrdd i'w codi'n ôl—yn hytrach na gwneud hynny ddwywaith. Felly, hoffwn wneud y pwynt hwnnw. Ac mae trafodaethau wedi'u cynnal gydag Arriva, ac maent hwy'n cynnig ffyrdd hefyd. A ydych chi'n credu bod hynny'n mynd i fod yn ddefnyddiol, wrth symud ymlaen?

Rwyf wedi clywed stori wahanol; rwyf wedi clywed eu bod yn mynd i gyfarfodydd grwpiau ardal aelodau yng Nghyngor Sir Ddinbych, nad ydynt yn gyfarfodydd cyhoeddus, maent yn breifat, ac maent yn mynd i gael eu trafod, bydd pleidlais yn cael ei chynnal a bydd penderfyniadau'n cael eu gwneud arnynt mewn cyfarfodydd preifat nad ydynt yn cael eu darlledu'n gyhoeddus. Dyna'r newyddion diweddaraf rwy'n ei gael yn uniongyrchol gan gynghorwyr. A phan fyddwch yn byw yn eich etholaeth, rydych chi'n dysgu'r pethau hyn yn eithaf cyflym. Ar ben hyn oll, amcangyfrifir y bydd yr ergyd i economi Cymru—

Roedd hwnnw'n sylw diangen.

Ni chredaf ei fod yn sylw diangen, rwyf ond yn dweud y gwir. Ar adeg pan fo twf y DU yn farwaidd, er gwaethaf y dystiolaeth nad yw’n gweithio, er gwaethaf y llu o ganlyniadau negyddol a’r diffyg cydsyniad gan y cyhoedd—[Torri ar draws.] Rwy’n fwy na pharod i dderbyn ymyriad arall, os dymunwch.

I'ch cywiro, rwy'n byw yn y rhanbarth rwy'n ei gynrychioli, sef Gogledd Cymru. A ydych chi'n cytuno bod hynny’n gywir?

Ydw, wrth gwrs. Y cyfan rwy'n ei ddweud yw fy mod yn Aelod etholaeth, ac rwy'n byw yn fy etholaeth. Dyna'r cyfan rwy'n ei ddweud—[Torri ar draws.] Ie, diolch.

Rwy'n credu y byddwn i'n cadw at y pwnc a'r ddeiseb dan sylw. Mater i'r Aelodau yw ble maent yn byw.

Ie, rwy'n credu ein bod yn gwyro oddi wrth y pwnc, ac yn canolbwyntio ar bethau sydd—

Rwy'n credu eich bod yn dirwyn i ben nawr, onid ydych, Gareth Davies. [Chwerthin.]

O, dathliadau—'hwre'. Rydym yn cefnogi 20 mya y tu allan i ysgolion ac ysbytai, ond mae’n rhaid gwrthdroi’r defnydd diofyn o’r cyflymder hwn. Mae’r ddeiseb ger bron y Senedd heddiw yn gyfle i Lywodraeth Cymru ystyried y bron i 500,000 o leisiau sy’n dweud wrthynt nad ydynt eisiau'r terfyn 20 mya. Felly, rwy’n annog pob Aelod i dderbyn barn y cyhoedd ar hyn a phleidleisio i roi'r gorau i'r polisi aflwyddiannus hwn.

Yr Ysgrifennydd Cabinet dros drafnidiaeth i gyfrannu—Ken Skates.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddiolch i Jack Sargeant ac aelodau’r Pwyllgor Deisebau am gyflwyno’r ddadl heddiw. Fel y mae llawer o Aelodau wedi’i ddweud, dyma'r ddeiseb fwyaf a welodd y Senedd hon erioed, a hoffwn ddiolch i Aelodau ar draws y Siambr am eu cyfraniadau heddiw.

Mae'n rhaid inni gydnabod yr amrywiaeth o leisiau sydd wedi siarad o blaid ac yn erbyn y polisi. Ac am ba resymau bynnag, ni allwn ddianc rhag y ffaith bod 20 mya wedi pegynnu cymunedau. Dyna pam, ers dechrau yn y swydd, fy mod wedi rhoi cymaint o bwyslais ar wrando. Rwyf wedi teimlo ei bod yn hanfodol gwrando â meddwl agored ar farn pobl sydd wedi teimlo yn y gorffennol nad oeddent yn cael eu clywed, ni waeth beth fo'u man cychwyn yn y ddadl hon. Mae’r rhaglen wrando genedlaethol honno bellach ar waith, ac rwy’n ddiolchgar iawn i’r deisebydd gwreiddiol, Mark Baker, am gytuno i gyfarfod â mi fel rhan o fy rownd gyntaf o drafodaethau.

Rwyf hefyd wedi cyfarfod ag arweinwyr llywodraeth leol o bob rhan o Gymru, gyda chynrychiolwyr etholedig o bob ochr i’r rhaniad gwleidyddol, gyda’r gwasanaethau brys, elusennau sy’n hyrwyddo cerdded a beicio, cyrff sy’n cynrychioli cludwyr nwyddau a modurwyr, gan gynnwys yr RAC, yn ogystal â gweithredwyr bysiau, sy'n hanfodol bwysig yn fy marn i. Oes, mae gwahaniaeth barn, ond mae llawer mwy gennym yn gyffredin nag sy'n ein rhannu, ac rwy'n benderfynol o barhau â'r sgwrs honno yn yr wythnosau a'r misoedd i ddod i fynd i'r afael â phryderon y cyhoedd a thynnu'r mater hwn, gobeithio, allan o ryfeloedd diwylliant pegynol.

Ymwelais â Bwcle yn etholaeth Jack Sargeant yn ddiweddar. Roedd yn atgof mor bwerus o werth ymgysylltu â phobl leol sy’n defnyddio’r ffyrdd yn ddyddiol a’r rheini sy’n byw ger y ffyrdd, a gwrando ar eu hadborth a rhoi cyfle iddynt fynegi eu pryderon.

I gefnogi’r sgwrs genedlaethol hon, fe wnaethom gyhoeddi gwefan yn ddiweddar i helpu i gyfeirio pobl at eu hawdurdod priffyrdd lleol, i roi adborth neu awgrymiadau ar gyfer ffyrdd. Rwy'n credu bod rhan gan bob un ohonom i’w chwarae yn y broses hon, ac mae hynny’n cynnwys Aelodau o bob rhan o’r Siambr hon, yn ogystal â’r bobl a’r cymunedau a gynrychiolwn. Hoffwn dalu teyrnged hefyd i’r heddlu a’r gwasanaethau tân ac achub am yr ymgyrch addysg a gorfodi sydd wedi bod ar waith ledled Cymru.

Lywydd, hoffwn achub ar y cyfle hwn hefyd i gofnodi fy niolch diffuant i'n partneriaid mewn llywodraeth leol. Mae hwn wedi bod yn gyfnod heriol, ac rwy’n cydnabod bod swyddogion llywodraeth leol a thrafnidiaeth yn arbennig wedi bod ar y rheng flaen yn ystod y cyfnod cythryblus hwn. I fod yn glir, rwy'n cymryd cyfrifoldeb llawn am y gwaith ailosod hwn. Nid yw’n adlewyrchiad ar waith caled awdurdodau lleol a’u timau sydd wedi gweithio’n ddiflino ar weithredu’r polisi hwn dros y ddwy flynedd ddiwethaf a mwy. Yr wythnos diwethaf, ysgrifennais at arweinwyr cynghorau'n ailddatgan fy ymrwymiad i ddarparu’r adnoddau a’r cymorth sydd ei angen arnynt wrth inni weithio gyda’n gilydd i wneud terfynau 20 mya yn llwyddiant.

Drwy guriad drwm y cyfarfodydd rhanbarthol, a chyda chymorth Cymdeithas Syrfewyr Sirol Cymru, rydym eisiau cyd-greu fframwaith sy’n cefnogi awdurdodau priffyrdd i wneud y penderfyniadau cywir ar gyfer ffyrdd lleol, yn enwedig pan fo’r penderfyniadau hynny’n rhai anodd. Bydd fy swyddogion wedyn yn canolbwyntio ar flaenoriaethu canllawiau ar gyfer terfynau cyflymder eraill lle mae pobl yn byw. Bydd y rhain yn cael eu cyhoeddi ym mis Ebrill 2025, yn dilyn cyfnod o ymgysylltu â rhanddeiliaid, a fydd yn cynnwys cyfathrebu ac adborth gan awdurdodau lleol, ac ymgynghoriad cyhoeddus 12 wythnos. Rydym wedi dysgu gwersi o'r terfyn 20 mya, a byddwn yn sicrhau bod llais ein dinasyddion yn ganolog yn y gwaith o gyd-greu polisi gyda’n cymunedau ac ar eu cyfer.

Mae pob un ohonom wedi clywed y storïau trasig o boen, colled a dinistr llwyr gan deuluoedd sydd wedi colli anwyliaid, gan gynnwys rhai ohonom yn y Siambr hon. Lywydd, prif amcan ein polisi 20 mya yw achub bywydau a lleihau gwrthdrawiadau ar ein ffyrdd. [Torri ar draws.] Ie, wrth gwrs.

Pan oedd yn rôl hon, cyfeiriodd eich rhagflaenydd at y sefyllfa yn Sbaen, lle cyflwynwyd y terfyn diofyn yn 2020, rwy'n credu. Pa ystyriaeth y byddwch yn ei rhoi i’r cynnydd mewn marwolaethau ymhlith defnyddwyr agored i niwed—cerddwyr, beicwyr, beicwyr modur—dros y ddwy flynedd ddiwethaf yn Sbaen ers i’r terfyn diofyn hwnnw gael ei gyflwyno?

Rwy'n credu ei bod yn bwysig pwysleisio, Lywydd, fod tystiolaeth o bob rhan o’r byd, ac mae'r dystiolaeth at ei gilydd yn dangos bod gostwng y terfyn cyflymder, yn bennaf oherwydd ei fod yn lleihau pellter stopio cerbydau, yn arwain at ostyngiad mewn gwrthdrawiadau. Ond rydym yn mynd i ddilyn y dystiolaeth, gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ynglŷn â hynny, a bydd ein data ein hunain ar gyflymder a gwrthdrawiadau yng Nghymru yn cael ei gyhoeddi cyn bo hir. Bydd yn giplun o fisoedd cyntaf gweithrediad y polisi. Ond rwy’n benderfynol o sicrhau bod polisi'n seiliedig ar dystiolaeth gadarn, ar y gwirionedd gwrthrychol, nid dehongliadau, a’i fod yn seiliedig ar dystiolaeth o bob rhan o’r byd a all fod yn gwbl ddiamwys.

Rydym wedi clywed am y trasiedïau, ac mewn gwirionedd, prif amcan ein polisi, fel y dywedaf, oedd lleihau gwrthdrawiadau, a thrwy hynny, achub bywydau. Hoffwn adeiladu o’r consensws fod terfynau 20 mya yn addas ger ysgolion, ysbytai ac ardaloedd preswyl adeiledig, a thrwy weithio mewn partneriaeth a thrwy gefnogi awdurdodau priffyrdd i wneud newidiadau lle mae’n iawn gwneud hynny, credaf y gallwn wneud terfynau 20 mya yn llwyddiant mewn ardaloedd adeiledig yng Nghymru. Ac yn olaf, i bawb sydd wedi llofnodi'r ddeiseb, gallaf warantu ein bod yn gwrando. Nawr, gadewch inni weithio gyda'n gilydd i gael y cyflymderau cywir ar y ffyrdd cywir er mwyn y bobl, y busnesau a'r cymunedau a wasanaethwn, er mwyn ein teuluoedd ein hunain ac er mwyn pawb arall ledled Cymru. Diolch.

Peredur Owen Griffiths nawr i ymateb i'r ddadl ar ran y pwyllgor.

Diolch, Lywydd. Rwy'n siarad y prynhawn yma fel aelod o'r Pwyllgor Deisebau, am fod ein Cadeirydd wedi'i alw ymaith oherwydd mater personol brys. Rwy’n siŵr ei fod yn anfon ei ymddiheuriadau am hynny ac wedi rhoi gwybod i’r Llywydd. Hoffwn ddiolch i’r holl Aelodau am eu cyfraniadau heddiw. Hoffwn ddiolch hefyd i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ymateb, a diolch i'r Pwyllgor Busnes am roi amser ychwanegol i ni ar gyfer y ddadl bwysig hon.

Bythefnos yn ôl, cyflwynodd y Pwyllgor Deisebau ddadl ar anghenion dysgu ychwanegol a’r problemau a wynebir gan rieni. Fe wnaethant ysgrifennu yn ôl atom ar ôl y ddadl honno gan ddweud, 'Mae clywed pobl mewn grym yn siarad am y brwydrau y mae teuluoedd fel ein teulu ni'n eu hwynebu yn gwneud ichi deimlo eich bod yn cael eich clywed, ac er nad yw'r materion wedi'u datrys eto a bod llawer i'w wneud, mae cael eich clywed yn rhywbeth y mae ei angen yn daer fel rhan o'r ateb.'

Rydym wedi clywed llawer o ddadleuon heddiw, ar bob ochr, ac nid wyf yn mynd i fynd drwy’r holl ddadleuon hynny eto. Ond rwy'n gobeithio y bydd y ddadl heddiw yn rhoi sicrwydd i’r miloedd o bobl a lofnododd y ddeiseb hon eu bod wedi cael eu clywed hefyd. Fel Aelodau o’r Senedd, rydym yn clywed bod y newid polisi hwn wedi peri rhwystredigaeth i lawer iawn o bobl, a gwyddom ei fod wedi’i gamddeall a’i gam-gyfathrebu mewn mannau, a bod y rhethreg wedi’i defnyddio’n niweidiol hefyd. Rwy'n credu y dylai pob un ohonom fyfyrio ar sut rydym yn ymddwyn. Gallwn anghytuno’n ffyrnig yn wleidyddol, ond nid oes lle i ymosodiadau personol yn y Senedd hon nac yng Nghymru, a chydag etholiad cyffredinol newydd gael ei alw, rwy'n gobeithio y bydd pawb yn cadw hynny mewn cof ac yn cytuno.

Clywsom hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi cytuno i gynnig Plaid Cymru i adolygu effaith y polisi yn ôl ym mis Medi, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet bellach wedi bwrw ymlaen â hynny, ond mae'n cymryd ychydig o amser i'w wneud. Rwy'n gobeithio bod y ddadl heddiw wedi rhoi mwy o eglurder i’r hyn y mae’r Llywodraeth wedi’i wneud ac yn ei wneud, gan weithio gydag awdurdodau lleol a chymunedau i adolygu a gwneud newidiadau lle mae hynny’n angenrheidiol ac yn ddiogel, a hefyd i gydnabod a chefnogi’r cymunedau sy’n galw am derfynau cyflymder is a strydoedd mwy diogel lle maent yn byw.

Ddoe, yn y Siambr hon, clywsom ganmoliaeth gan Jack Sargeant i ddeiseb yn 2012 sydd o'r diwedd wedi cyflawni ei nod—teledu cylch cyfyng mewn lladd-dai. Nid yw bob amser yn glir ar unwaith beth fu effaith deiseb a'i dylanwad. Bydd yn cymryd ychydig fisoedd, ac efallai blynyddoedd, i'r polisi hwn ymsefydlu ac i'r problemau gael eu datrys. Ond rwy’n siŵr o un peth: yn y dyfodol, pan fydd y llyfrau hanes yn cael eu hysgrifennu, wrth edrych yn ôl ar y chweched Senedd, bydd y polisi hwn a’r ddeiseb i’w herio yn fwy na throednodyn yn unig. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi'r ddeiseb? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, does yna ddim gwrthwynebiad i nodi'r ddeiseb, ac felly mae'r cynnig yna wedi'i gymeradwyo. 

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.