Item 5 yw'r datganiadau 90 eiliad, ac, yn gyntaf, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Capel y Berthen, Licswm, oedd y capel Methodistiaid Calfinaidd cyntaf yn sir y Fflint. Sefydlwyd yr achos yn 1776 gan John Owen ac agorwyd y capel hwnnw gan Daniel Rowlands. Enwyd y capel ar ôl y Berthen Gron, capel y sylfaenydd John Owen. Roedd y capel hwnnw rhyw hanner milltir i ffwrdd o’r capel presennol. Cafodd y capel presennol ei adeiladu 200 mlynedd yn ôl yn 1824, ac agoriad y capel hwnnw a gafodd ei ddathlu dydd Sul diwethaf.

Ond beth ydy'r cysylltiad rhwng y capel ac Aelod Seneddol Rhanbarth De Ddwyrain Cymru? Wel, dad, y Parchedig Robert Owen Griffiths, oedd y deuddegfed gweinidog ar y capel rhwng 1993 a’r flwyddyn 2000, ac yn y capel ces i fy nerbyn yn aelod, a bum yn byw ar draws y ffordd i’r capel am saith mlynedd.

Dros y penwythnos, cefais y fraint o fynd yn ôl i’r Berthen lle bu'r gwasanaeth a darlith arbennig gan un o flaenoriaid y capel a’r botanegwr enwog, y Dr Goronwy Wynne, ac yna cymanfa ganu. Roedd y croeso adref mor gynnes ag erioed, a braf oedd gweld wynebau cyfarwydd a ffrindiau, a hefyd cofio'r rhai a fu mor ddylanwadol arnaf i ac eraill yn fy arddegau. Diolch yn fawr i Gapel y Berthen, a hiroes am y ddau ganmlwyddiant nesaf.

Rwy'n ddiolchgar i fy nhad fy mod i'n gallu eich annerch yn Gymraeg heddiw yn Senedd Cymru. Roedd y Gymraeg wedi hen farw o'r teulu pryd aeth fy nhad ati i ddysgu'r iaith. Iddo ef, rhodd oedd yr iaith Gymraeg, ac mae'n anodd credu heddiw mai polisi Cyngor Caerdydd hyd ddiwedd y 1960au oedd bod yn rhaid i o leiaf un rhiant siarad yr iaith cyn i blentyn allu derbyn addysg Gymraeg.

Ac yntau dal yn ddi-Gymraeg, brwydrodd dad i sicrhau bod fy mrawd John yn gallu derbyn addysg Gymraeg. Arweiniodd hynny at newid polisi, a maes o law at dwf aruthrol yn addysg Gymraeg Caerdydd. Heddiw, daw dros 70 y cant o ddisgyblion addysg Gymraeg Caerdydd o gartrefi di-Gymraeg.

Roedd dad yn allweddol yn sefydlu nifer o ysgolion, a'i arbenigedd yn hanes y Gymraeg yng Nghaerdydd yn ei alluogi i gynnig enwau addas. Roedd ei deulu'n methu deall pam roedd dad wedi ymuno â Phlaid Cymru ar ddiwedd y 1950au. Rwy'n cofio ei chwaer yn dweud iddynt geisio rhesymu ag ef droeon i ymuno â'r Blaid Lafur; gwastraff amser, yn eu tyb hwy, oedd ymuno â'r blaid. Ond roedd gan dad weledigaeth glir am Gymru rydd a Chymru well i'w phobl, a daliodd ati etholiad ar ôl etholiad hyd gwireddu'r freuddwyd. Buodd sawl siom ar y ffordd, ond roedd dad o hyd yn bositif.

Refferendwm ac etholiad 1979 a'i sbardunodd i sefydlu Clwb Ifor. Pan ddaeth refferendwm 1997, ef oedd yn trefnu'r canfasio ffôn. Gyda mwyafrif o lai na 7,000, rwy'n siŵr i'r ffaith iddynt siarad â 45,000 o bobl, o etholwyr, fod yn allweddol iawn i'r llwyddiant.

Diwrnod ei farw, fe wnaeth ei gyfaill Geraint Davies, sef cyn-Aelod Cynulliad y Rhondda, fy ffonio. Fe ddywedodd ef cymaint o gymorth ymarferol rhoddodd dad iddo yn ystod etholiad 1999, er y byddai ethol Geraint yn debygol o feddwl na fyddai dad yn y Cynulliad. Roedd hyn yn nodweddiadol iawn o fy nhad. Y blaid ac, yn bwysicach fyth, ei genedl, yn dod ymhell cyn unrhyw fudd personol.

Mae dad yn gadael 11 o wyrion, ac mae'r deuddegfed yn cyrraedd o fewn deuddydd, ar ddydd Gwener. Er ei gyfraniadau lu, dyma yw ei brif gyfraniad. Diolch, dad. [Cymeradwyaeth.]

Wel, mae pentrefi a threfi mwynder Maldwyn yn blaster o goch, gwyn a gwyrdd wrth i gaeau hynafol Mathrafal ger Meifod baratoi i groesawu Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd i'r gororau'r wythnos nesaf. Bydd yr wythnos yn benllanw blynyddoedd o waith codi arian a chodi ymwybyddiaeth o'r ŵyl gan bwyllgorau apêl leol ledled sir Drefaldwyn, o'r Afon Ddyfi i Glawdd Offa.

Dyma'r tro cyntaf i Faldwyn groesawu'r ŵyl ers 1988, ac mae eisoes yn argoeli i fod yn Eisteddfod i'w chofio, â brwdfrydedd ar led ym mhobman. Yr wythnos hon yn unig, cafwyd cyhoeddiad gan yr Urdd yn cadarnhau bod dros 100,000 o bobl ifanc o bob cwr o Gymru a thu hwnt wedi cofrestru i gystadlu yn yr ŵyl, mwy nag erioed o'r blaen. Felly, wrth i'r torfeydd, yn gystadleuwyr, yn rhieni, athrawon, mam-gus a thad-cus ac yn y blaen, baratoi i ymgasglu yng ngwlad Owain Glyndŵr, Ann Griffiths a Nansi Richards, a gaf i gymryd y cyfle hwn i ddymuno'r gorau i bawb, a diolch unwaith eto i'r rheini yn eu cymunedau a fu'n gweithio mor, mor galed i gefnogi un o uchafbwyntiau celfyddydol mwyaf Cymru? Rwy'n siŵr bydd croeso gwresog i bob un ohonom ni i ymuno â miri mwynder Maldwyn yr wythnos nesaf. Diolch yn fawr.

Ac yn olaf, James Evans.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yfory, bydd cystadleuaeth gyntaf ci'r flwyddyn y Senedd. Mae'r cymhelliant hwn yn llwyfan pwerus i dynnu sylw at y cysylltiad dwfn rhwng pobl a'u cŵn a'r rôl hanfodol y mae cŵn yn ei chwarae yn y gymdeithas yng Nghymru. Mae ystadegau'n datgelu cynnydd yn y lefelau perchnogaeth ar gŵn yng Nghymru, gydag adroddiad diweddar gan y Kennel Club yn awgrymu cynnydd o 17 y cant ers dechrau'r pandemig. Er bod y duedd hon yn dynodi gwerthfawrogiad cynyddol o gŵn, mae hefyd yn tanlinellu pwysigrwydd perchnogaeth gyfrifol ar gŵn. Mae ymgyrch ci'r flwyddyn y Senedd yn cyflawni pwrpas hanfodol drwy arddangos cŵn iach sydd wedi'u hyfforddi'n dda gyda pherchnogion ymroddedig sydd bob amser yn ymddwyn yn dda eu hunain yn Siambr y Senedd. Mae'n hyrwyddo arferion perchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid anwes yn ogystal â phwysigrwydd gofalu am ein hanifeiliaid anwes.

Mae data diweddar yn dangos bod 1,200 o gŵn wedi cael eu gadael y llynedd, ac roedd adroddiad y Dogs Trust yn dangos bod cynnydd o 47 y cant wedi bod yn nifer y cŵn sy'n mynd i'w gofal oherwydd yr argyfwng costau byw, gan dynnu sylw at y pwysigrwydd y mae'n ei chwarae wrth ddeall costau cadw ci a pherchnogaeth gyfrifol ar gŵn. Drwy ddathlu'r cŵn rhyfeddol hyn sydd gennym yma yn y Senedd, rydym yn gobeithio ysbrydoli diwylliant o berchnogaeth gyfrifol ar anifeiliaid anwes a gwerthfawrogiad dyfnach o lesiant pob anifail, mawr a bach. Gyda'r beirniadu a'r canlyniadau'n digwydd yfory, bydded i'r ci mwyaf haeddiannol yn y Senedd gael ei goroni'n gi'r flwyddyn.

Diolch.