6. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Comisiwn Etholiadol ynghylch nifer y dinasyddion o Gymru y mae eu henwau ar goll o'r gofrestr etholiadol? OQ61157

Diolch yn fawr am y cwestiwn.

Amcangyfrifir na fydd hyd at 400,000 efallai o'r dinasyddion cymwys yng Nghymru wedi cofrestru yn briodol i bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol na Senedd Cymru, ac rwyf i wedi codi fy mhryderon gyda'r Comisiwn Etholiadol. Dyma un o'r rhesymau pam y byddwn ni'n cyflwyno cofrestriad awtomatig o etholwyr drwy'r Bil Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru), sydd wedi bod trwy Gyfnod 2 ac a fydd yn symud i Gyfnod 3 yn ddiweddarach ym mis Mehefin.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Wel, diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am hynny. Fe wrandawais yn ofalus ar y drafodaeth gyda Rhys ab Owen ar gardiau adnabod yn gynharach. Rwy'n credu mai'r hyn a ddywedodd Syr Jacob Rees-Mogg, mewn gwirionedd, Dirprwy Lywydd, oedd bod polisi'r Llywodraeth ar gardiau adnabod yn ymgais aflwyddiannus i jerimandro, ac, o ran hynny, rwy'n credu y dylen ni ymostwng i'w arbenigedd. I'r gwrthwyneb, bydd eich cynigion chi eich hun yn mynd i'r afael â'r nifer rhyfeddol hwnnw o ddinasyddion Cymru nad ydyn nhw byth yn cael cyfle i bleidleisio o gwbl. Rwy'n credu, fel y gwn fod eraill yn y Siambr yn ei wneud, bod cymryd rhan mewn etholiad democrataidd yn ddyletswydd dinasyddiaeth, ond os nad yw 400,000 o ddinasyddion Cymru hyd yn oed ar y gofrestr, fyddan nhw byth yn cael y cyfle hwnnw, a bydd y gwaith rydych chi'n ei wneud ar gofrestru awtomatig yn mynd yn bell iawn i unioni'r diffyg democrataidd hwnnw. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallech roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr ar ba mor gyflym rydych chi'n meddwl y gallwn ni wneud y cynnydd hwnnw yma yng Nghymru.

Diolch am y cwestiwn hwnnw a'r sylwadau hynny. Rwy'n credu bod yna ddeddfwriaeth drawsnewidiol iawn sydd wedi bod yn mynd drwy'r Senedd, a ddechreuodd ar ddechrau'r sesiwn, a hynny yw nid yn unig ein bod ni'n diwygio'r Senedd ac yn dileu, rwy'n credu, y system annemocrataidd cyntaf i'r felin, yr her fawr sydd gennym ni yw dechrau siarad o ddifrif am iechyd democrataidd. Hynny yw, mae sefydlogrwydd unrhyw gymdeithas yn dibynnu ar i ba raddau y mae pobl yn barod i gymryd rhan a rhoi ei chefnogaeth iddi. Po leiaf y bobl sy'n cymryd rhan, y gwannaf yw mandad unrhyw Lywodraeth, ac rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth sy'n dechrau atseinio drwy, rwy'n credu, gwledydd lle mae llai o bobl wedi bod yn cymryd rhan. 

Nawr, gallwn ni ddim gorfodi pobl i bleidleisio, ond yr hyn y gallwn ni ei wneud yw sicrhau bod y cam cyntaf yno, bod pobl yn eu lle ac yn gallu pleidleisio. Ac, wrth gwrs, fel y nododd y Comisiwn Etholiadol, yng Nghymru, rydym 400,000 o bobl yn brin o'r rhai a ddylai fod. Mae hynny, fwy na thebyg, yn rhywbeth fel tua 8 miliwn yn y DU. Mae hynny'n codi mater hygrededd gwirioneddol o ran mandad democrataidd. Allwn ni ddim gorfodi pobl i bleidleisio. Yn amlwg, rydym ni eisiau sicrhau bod pobl yn pleidleisio, ond, oni bai eu bod ar y gofrestr yn y lle cyntaf, yna mae hynny'n dod yn rhywbeth yr ydym yn gwybod o etholiadau nad yw'n bosibl.

Felly, nid bwled arian yw hwn, ond mae'n fan cychwyn ar gyfer mwy o ddiwygio o ran cydnabod y gwendidau o fewn ein strwythurau presennol. Mewn gwirionedd, rwy'n credu bod y ddeddfwriaeth, yr wyf yn credu ei bod yn mynd i Gyfnod 3 ar 17 neu 18 Mehefin ac rwy'n gobeithio y bydd wedi cwblhau ei hynt yr haf hwn ac wedi mynd i gael Cydsyniad Brenhinol, y bydd yn berthnasol, wedyn, ar gyfer etholiadau 2026—. Ac rwy'n credu bod hon yn ddeddfwriaeth lle rydym yn dangos sut y gellir ei wneud, a bydd gwledydd eraill yng ngweddill y DU, Lloegr rwy'n credu ac, yn wir, yr Alban, a lleoedd eraill, yn gweld hyn fel model i'w ddilyn, fel man cychwyn ar gyfer gwella ein hiechyd democrataidd a sicrhau mwy o gyfranogiad mewn etholiadau.

Rwyf wedi fy synnu braidd nad yw'r Cwnsler Cyffredinol a chyn-Brif Weinidog Cymru wedi cyfeirio o gwbl at y ffaith y gall unrhyw un o drigolion y DU wneud cais am dystysgrif awdurdod pleidleisiwr, sy'n hollol rhad ac am ddim ar wefan Llywodraeth y DU. Ac os ydym o ddifrif ynglŷn â chynyddu'r ganran sy'n pleidleisio, yr wyf yn cytuno â hynny—roedd yn druenus yn ystod etholiadau'r Comisiynwyr Heddlu a Throseddu yn ddiweddar; yn fy etholaeth i, rwy'n credu bod rhai blychau pleidleisio mor isel ag 8 y cant mewn rhai ardaloedd—os ydym o ddifrif ynglŷn â chynyddu'r ganran sy'n pleidleisio, a wnewch chi ymuno â mi i gofnodi'n gyhoeddus y gall pobl yng Nghymru wneud cais am dystysgrif awdurdod pleidleisiwr drwy wefan Llywodraeth y DU, yn hollol rhad ac am ddim?

Wel, rydych chi'n gwneud achos rhannol ddilys yn yr ystyr bod y Comisiwn Etholiadol wedi gwneud llawer o waith i ddweud wrth bobl, ond mae llawer o bobl o hyd nad oeddent yn ymwybodol. Lle mae'n rhaid i chi fynd yn ôl iddo, wrth gwrs, yw: beth oedd y cymhelliant dros gyflwyno hyn? A oedd hyn oherwydd rhyw bryder mawr am dwyll etholiadol neu gadernid y system etholiadol? Doedd na ddim—[Torri ar draws.] Doedd dim tystiolaeth—[Torri ar draws.] Doedd dim tystiolaeth—

Allwch chi ganiatáu i'r Aelod ymateb, os gwelwch yn dda?

Ydy, mae hi'n anodd pan fyddech chi'n cael eich heclo gan eich ochr eich hun, onid yw e? Doedd dim tystiolaeth ar gyfer hyn. Fel y soniodd Mark Drakeford, y pwrpas y cafodd ei gyflwyno—. Gadewch i ni fod yn glir—oherwydd fe adawodd Rees-Mogg y gath allan o'r cwd on'd do fe—roedd yn ymwneud ag atal pleidleiswyr. Roedd yn ymwneud â cheisio ei gwneud hi'n anoddach i bobl bleidleisio. Yn amlwg, mae hynny'n digwydd pan fydd un o'ch cyn Brif Weinidogion yn troi i fyny ac yn methu pleidleisio, pan fydd cyn-filwr yn methu pleidleisio, pan fydd myfyriwr ar ei gerdyn adnabod yn methu pleidleisio. Mae'n codi'r cwestiwn ynghylch pam mae angen dangos cerdyn adnabod mewn gwirionedd os nad oes unrhyw dystiolaeth bod ei angen mewn gwirionedd. Rydych chi'n gwybod cystal â minnau mai'r pwrpas y tu ôl iddo yw atal pleidleiswyr, gan fod categorïau o bleidleiswyr nad ydych chi wir eisiau iddyn nhw gymryd rhan yn ein hetholiadau. Dyna'r rhesymeg y tu ôl iddo. Fe adawodd Rees-Mogg y gath allan o'r cwd ac rydych chi'n ofni cyfaddef hynny.