3. Pa wersi y mae'r Cwnsler Cyffredinol yn credu y gellid eu dysgu o etholiadau diweddar Comisiynydd yr Heddlu a Throseddu ynghylch sut i ymgysylltu'n well â'r cyhoedd mewn etholiadau? OQ61135

Diolch i chi am eich cwestiwn. Nid yn annisgwyl, roedd y niferoedd a wnaeth bleidleisio yn etholiadau'r comisiynwyr heddlu a throseddu diweddar yng Nghymru yn isel iawn. Ymhlith y rhesymau niferus am hynny, roedd ymgysylltiad aneffeithiol â'r cyhoedd ynghylch yr etholiadau hyn yn un amlwg. Ar gyfer cryfhau ymgysylltiad y cyhoedd ag etholiadau yn fwy eang, rwyf i am gyflwyno deddfwriaeth i wella argaeledd gwybodaeth a goresgyn y rhwystrau rhag cyfranogi.

Diolch, Cwnsler Cyffredinol. Rwy'n falch eich bod chi wedi sôn am chwalu'r rhwystrau rhag cyfranogi, oherwydd dyna fydd fy nghwestiwn atodol o ran cyflwyno dogfennau adnabod pleidleiswyr. Rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod cyflwyno'r rhain wedi bod yn anniben heb unrhyw resymeg wirioneddol. Fe gewch chi bleidleisio gyda phas bws unigolyn hŷn, ond nid gyda phas bws unigolyn ifanc. Fe gewch chi ddefnyddio rhai pasbortau, fel pasbortau'r DU, yr UE a'r Gymanwlad, ond nid unrhyw un arall. Roedd rhai adroddiadau bod rhai â phasbortau o Bangladesh a Pacistan yn cael eu gwrthod ar gam mewn etholiadau lleol yn Lloegr. Efallai fod y staff pleidleisio eu hunain yn ansicr o'r rheolau. Ac o ran hawl unigolyn i bleidleisio, mae hi'n hanfodol ein bod ni'n gwneud cyfiawnder â hynny. A yw Llywodraeth Cymru wedi bod yn casglu data ar effaith dogfennau adnabod pleidleiswyr, ac a fu gwahaniaeth ar sail hil o ran y rhai a wrthodwyd rhag bwrw eu pleidlais? Diolch yn fawr.

Wel, diolch i chi am godi'r mater parhaus hwn. Wrth gwrs, mae llawer o sôn wedi bod am etholiadau'r cynghorau diweddar, yn enwedig yn Lloegr. Wrth gwrs, isel iawn oedd nifer y pleidleiswyr yn etholiadau'r comisiynwyr heddlu a throseddu yng Nghymru, am mai nhw oedd yr unig etholiadau, ac nid oedd gan yr ymgeiswyr unrhyw gefnogaeth o ran rhannu cyhoeddusrwydd a deunydd a gwybodaeth ar gyfer etholwyr. Felly, fe fydd unrhyw ddadansoddiad o sut ddigwyddodd pethau yng Nghymru yn rhywbeth o ddiddordeb, yn amlwg. Efallai y byddwn ni'n dysgu rhagor o wersi o'r hyn a ddigwyddodd yn Lloegr, lle gwyddom ni, y tro diwethaf, fod o leiaf 14,000 wedi cael eu gwrthod rhag pleidleisio yn yr etholiadau; cafodd rhai eraill eu troi i ffwrdd a dod yn ôl wedyn; ac eraill, rwy'n amau, nad aethon nhw i'r drafferth i fynd allan i bleidleisio o gwbl am eu bod yn rhagdybio nad oedd y cardiau adnabod angenrheidiol ganddyn nhw. Rwy'n cofio'r cyn-Brif Weinidog, Boris Johnson, wrth gwrs, o ran cerdyn adnabod, y byddai ef yn ei rwygo yn ddarnau a'i fwyta gyda'i rawnfwyd i frecwast. Wel, mae'n rhaid ei fod ef wedi gwneud felly, oherwydd fe ddaeth i bleidleisio, nid oedd cerdyn adnabod ganddo, ac fe wnaethon nhw ei anfon ef adref.

Testun gofid llawer mwy, wrth gwrs, yw'r pryder bod pobl fel y cyn-filwr a gyflwynodd ei gerdyn adnabod cyn-filwr ac na chafodd ei dderbyn, ac wrth gwrs mae yna lawer o fyfyrwyr sydd â chardiau adnabod, ond am ryw reswm—ni allwn ni ond dychmygu pam—na chafodd y cardiau adnabod myfyrwyr eu derbyn. Felly, mae pryder gwirioneddol am hynny a'r system o gardiau adnabod a'r effaith y mae hynny'n ei chael. Fel gwyddoch chi, mae safbwynt Llywodraeth Cymru yn un sy'n canolbwyntio ar godi'r rhwystrau rhag cyfranogi mewn etholiadau. Ac fe wyddom ni, o'r sylwadau a wnaeth y cyn-Weinidog Ceidwadol Rees-Mogg, mai mesur oedd hwn a gyflwynwyd gyda'r amcan o gyfyngu ar allu pobl i gyfranogi yn y pleidleisio—syniad a ddeilliodd o dactegau Americanaidd o atal pleidleiswyr. Ond yr hyn y gallaf eich sicrhau chi yw, pan fydd dadansoddiad pellach gan y Comisiwn Etholiadol—rwy'n cyfarfod â hwnnw o bryd i'w gilydd—fe fydd hwn yn un o'r materion y byddwn ni'n awyddus i'w ystyried. Ond fe fyddwn ni'n awyddus hefyd i ystyried sut i atal dryswch i bobl yn yr etholiadau datganoledig yng Nghymru pan gynhelir y rheiny, ac atal dryswch i bobl o ran eu hawl a'u gallu i bleidleisio yn etholiadau Cymru heb gardiau adnabod.

Rwy'n anghytuno â'r Cwnsler Cyffredinol. Fe ddywedodd ef mai niferoedd bychain a bleidleisiodd; fe ddywedwn i mai bychain iawn oedden nhw. Roedd diffyg diddordeb yn yr etholiad. Arhosodd pobl gartref a fyddant fel arfer yn pleidleisio ym mhob etholiad arall. Mae hi'n bosibl mai hwn oedd yr etholiad cyntaf erioed i'r rhai a bleidleisiodd drwy'r post fod yn fwy niferus na'r rhai a bleidleisiodd yn y cnawd. Roedd dryswch ynghylch yr hyn y mae comisiynwyr heddlu a throseddu yn gyfrifol amdano. A yw'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno â mi mai prif achos prinder pobl yn pleidleisio oedd absenoldeb unrhyw lenyddiaeth gan y pleidiau, yn enwedig pan fo'r comisiynwyr heddlu a throseddu yn cwmpasu ardal mor eang, ac mae hi'n anodd iawn bod yn adnabyddus yn yr ardal eang honno? A fydd y Cwnsler Cyffredinol yn pwyso am lythyru rhadbost i bob ymgeisydd yn yr etholiad nesaf? Fel yna mae democratiaeth yn gweithio.

Rydych chi'n gwneud pwynt pwysig iawn. Y ffaith eich bod yn cynnal etholiad a sefydlwyd ar gyfer comisiynwyr heddlu a throseddu sydd â swyddogaeth benodol i'w chyflawni, ac yn wahanol i unrhyw etholiad arall, lle mae gan ymgeiswyr hawl i gynhyrchu cyfran benodol o lenyddiaeth, nid oes gan gomisiynwyr heddlu a throsedd unrhyw beth o'r fath. Mae hi'n ymddangos i mi ei fod yn rheswm sylfaenol i gynghorwyr ac Aelodau'r Senedd ac Aelodau Senedd San Steffan gael cyfran benodol o radbost, oherwydd ei bod hi'n bwysig fod pobl yn gwybod pwy yw'r ymgeiswyr, yn gwybod dros beth y maen nhw'n sefyll, ac unrhyw faterion maniffesto sydd ganddyn nhw, felly mae honno'n rhan o broses ddemocrataidd dda. Dim ond proses ddemocrataidd wael all hi fod os oes gennych chi ymgeiswyr nad yw pobl yn gwybod pwy ydyn nhw mewn gwirionedd, nad oes ganddyn nhw hawl i dderbyn unrhyw lenyddiaeth neu wybodaeth amdanyn nhw, ac mae hynny'n tanseilio'r broses ddemocrataidd a'r hyder sydd ynddi, ac felly rwy'n cytuno yn llwyr â chi. Wrth gwrs, nid yw comisiynwyr heddlu a throseddu wedi cael eu datganoli; wel, heb eu datganoli eto, ac rwy'n gobeithio, pe bydden nhw'n cael eu datganoli, fe fyddem ni'n gallu datrys hyn. Ond fe allaf eich sicrhau chi, gan ystyried yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, mae gennym ni grŵp rhyng-weinidogol ar etholiadau. Rwy'n credu bod un o'r rhain yn dod yn fuan iawn ac fe fyddaf i'n gwneud y pwyntiau hyn yn y cyfarfod arbennig hwnnw.

Diolch i chi.

Cwestiwn 4, Rhys ab Owen. [Torri ar draws.]

Na, dim pwynt o drefn; nid ar yr adeg hon, rydym ni ar ganol cwestiynau.

Cwestiwn 4, Rhys ab Owen.