3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar honiadau o gamdrin sefydliadol hanesyddol mewn unedau iechyd meddwl yn y gogledd? OQ61181

Diolch am y cwestiwn.

Mae'r materion yn ymwneud ag ansawdd gofal mewn sawl uned iechyd meddwl yn y gogledd yn cael eu cydnabod ac wedi cael llawer o sylw. Roedden nhw'n rhan o'r hyn a gyfrannodd dros y degawd diwethaf at osod y bwrdd iechyd mewn mesurau arbennig. Mae rhaglen waith gynhwysfawr ar y gweill i sicrhau bod y bwrdd iechyd yn gwneud y cynnydd parhaus sydd ei angen mewn gwasanaethau iechyd meddwl i'r staff a'r bobl y maen nhw'n gofalu gyda nhw ac amdanyn nhw.

Mae unedau iechyd meddwl, fel Tawel Fan, wrth gwrs, wedi bod yn y penawdau, fel y maen nhw ers nifer o flynyddoedd. Ond y tro hwn, rwy'n ymwybodol bod y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth wedi penderfynu diarddel nyrs seiciatrig ar ôl gwrandawiad am yr hyn y maen nhw'n ei ddisgrifio fel cam-drin sefydliadol yn yr uned, yn mynd yn ôl dros 10 mlynedd. Nawr, yn amlwg, digwyddodd y cam-drin cyn eich cyfnod fel Gweinidog iechyd, ond yn ystod eich cyfnod fel Gweinidog, fe wnaethoch chi ddweud nad oedd unrhyw gam-drin sefydliadol wedi digwydd. Felly, yng ngoleuni'r dystiolaeth newydd, a ydych chi'n dymuno newid eich barn flaenorol nawr? Oni ddylech chi fod wedi gwneud mwy ar y pryd i ddarganfod y gwirionedd? Ac a ydych chi bellach yn difaru paentio darlun gwahanol iawn pan oeddech chi'n Weinidog, o gofio ein bod ni bellach yn gwybod bod y realiti yn wahanol iawn, iawn?

Rwy'n credu bod dau beth ychydig yn wahanol yma. Felly, mae'r defnydd o'r term 'cam-drin sefydliadol' yn un nad wyf i'n cilio oddi wrtho ym mhenderfyniad y Cyngor Nyrsio a Bydwreigiaeth. Dylwn ddweud fy mod i wedi cynrychioli pobl mewn gwrandawiadau ymarfer rheoleiddio yn ystod fy ngyrfa flaenorol fel cyfreithiwr cyflogaeth; rwy'n gwybod bod y gwrandawiadau'n anodd. Ond mewn gwirionedd, yn yr achos hwn, roedd yn peri gofid arbennig, nid yn unig oherwydd ymddygiad yr unigolyn dan sylw a'r effaith ar y claf, ond hefyd yr effaith ar aelodau eraill o staff. Roedd gweithiwr dan hyfforddiant yn dyst i'r digwyddiad ac yn achwyn ei fod wedi peri cymaint o ofid iddi fel y gadawodd nyrsio hefyd. Felly, ceir pwynt ynglŷn â phan fo pobl uwch mewn sefydliad yn ymddwyn yn y ffordd honno, daw haenau lluosog o niwed.

Pan oeddwn i'n Ddirprwy Weinidog iechyd ac, yn wir, yn Weinidog iechyd y Cabinet, roeddwn i bob amser yn eglur iawn ynghylch y ffaith bod methiannau sylweddol mewn gofal iechyd, ac ar yr adeg pan wnes i'r sylwadau hynny, nid oedd tystiolaeth i gefnogi'r canfyddiad o gam-drin sefydliadol. Yr hyn a wnaethom ni, fodd bynnag, oedd cael ymchwiliad trylwyr i'r hyn a oedd wedi digwydd yno, ac, yn wir, mae hwnnw'n parhau nawr, nid yn unig yn yr un uned ond mewn gwirionedd yn edrych ar wasanaethau iechyd meddwl ledled y gogledd. Felly, mae'r Llywodraeth, Eluned Morgan, wedi sicrhau bod Coleg Brenhinol y Seiciatryddion wedi cynnal adolygiad annibynnol o wasanaethau iechyd meddwl i ddeall a rhoi sicrwydd ar gynnydd sy'n cael ei wneud yn erbyn argymhellion blaenorol.

Felly, nid yw hyn yn ymwneud yn syml â dychwelyd i iaith benodol yn unig; mae'n edrych ar yr her sydd gennym ni heddiw, a deall ble mae'r bwrdd iechyd yn gwneud cynnydd. Bydd yr adroddiad hwnnw'n cael ei gyhoeddi a'i drafod yn gyhoeddus mewn cyfarfod bwrdd ddiwedd y mis hwn. Mae'r didwylledd hwnnw, rwy'n credu, yn bwysig iawn i ailadeiladu perthnasoedd ac ymddiriedaeth yn y gwasanaeth, i wneud yn siŵr ein bod ni'n dysgu o adegau pan nad yw hynny wedi bod yn wir, ac eisiau symud ymlaen a gwella'r gwasanaeth y dylai fod gan bobl hawl i ddibynnu arno heddiw ac yn y dyfodol.

Mae gan Ddyffryn Clwyd hanes maith o sefydliadau a chyfleusterau iechyd meddwl, sy'n dyddio'n ôl cyn belled â'r 1800au, gydag ysbyty gogledd Cymru yn Ninbych ac, yn fwyaf diweddar, uned Ablett gyda ward Tawel Fan. O ystyried yr achosion hanesyddol hynny o gam-drin, mae fy etholwyr wedi bod yn y sefyllfaoedd mwyaf dirdynnol o gam-drin iechyd meddwl efallai ar draws y gogledd cyfan yn ystod hanes diweddar. Felly, o gofio bod Betsi Cadwaladr yn destun mesurau arbennig, sy'n golygu rheolaeth uniongyrchol Llywodraeth Cymru, pa strategaethau neu fframweithiau uniongyrchol allwch chi eu datblygu gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i wneud yn siŵr nad yw achosion fel hyn byth yn digwydd eto?

Wel, mae hynny bob amser yn rhan o'r her, onid yw: cydnabod pan fydd methiannau, peidio byth â cheisio bychanu'r methiannau sydd wedi digwydd a gwrando ar leisiau pobl sy'n cwyno neu bobl sy'n dweud eu bod nhw wedi cael eu siomi, ac, ar yr un pryd, gwneud yn siŵr nad ydych chi'n condemnio gwasanaeth cyfan a cheisio dweud nad oes dim da byth yn digwydd. Oherwydd, mewn gwirionedd, mae peidio â mynd i'r afael â'r problemau gwirioneddol iawn sy'n cael eu hamlygu mewn gwirionedd yn tanseilio sefyllfa'r holl weithwyr proffesiynol ymroddedig hynny sy'n darparu gofal o ansawdd uchel. Felly, mae hyn yn ymwneud mewn gwirionedd â cheisio gwneud popeth o fewn ein gallu i wneud yn siŵr bod gwersi'n cael eu dysgu o fethiannau yn y gorffennol, a gwneud yn siŵr bod atebolrwydd priodol, lle gallwch nodi pwy sy'n gyfrifol naill ai ar lefel arweinyddiaeth neu ar lefel unigol. Ond mae'n rhaid i chi gael diwylliant lle, os yw pobl yn teimlo eu bod yn cael eu beio, eich bod chi'n deall, os dyna'r broses sydd gennych chi ar waith, na fydd pobl yn dod ymlaen, ac, mewn gwirionedd, bydd eich cyfle i unioni'r pethau sydd wedi mynd o'i le yn cael ei roi o'r neilltu, a bydd y sefyllfa yn gwaethygu, nid yn gwella. Felly, mae'r her ddiwylliannol yn un bwysig iawn o ran sut mae gwelliant yn edrych.

Nid wyf i eisiau gweld unrhyw etholwr mewn unrhyw ran o Gymru yn gorfod mynd i gyfleuster gofal iechyd lle nad yw'n cael ei drin gyda'r urddas a'r parch y mae'n ei haeddu, ac nad yw'n cael yr ansawdd o ofal y mae'n ei haeddu, a bod ein staff yn teimlo eu bod nhw'n gweithio mewn amgylchedd lle bydd rhywun yn gwrando ar eu pryderon ac y byddan nhw'n darparu'r ansawdd o ofal y maen nhw ei angen a'i eisiau. Dyna pam mae'r adroddiad gan Goleg Brenhinol y Seiciatryddion, er enghraifft, mor bwysig—i roi'r sicrwydd hwnnw y gwrandawyd ar argymhellion blaenorol a'u bod yn cael sylw.

Mae hyn, wrth gwrs, yn rhan o'r fframwaith mesurau arbennig: i weld gwelliant yn y maes hwn a chael cyngor annibynnol, gwrthrychol cyn y gall Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd wneud penderfyniad ynghylch y camau nesaf mewn mesurau arbennig, pa un a ydyn nhw'n parhau neu, yn wir, pa un a oes llwybr i ddad-ddwysáu. Rwy'n hyderus bod y prosesau hynny a'r sgyrsiau hynny ar waith, gyda sicrwydd allanol, i wneud yn union hynny.