Diolch yn fawr iawn. Diolch, Cefin, am gyflwyno'r ddadl fer hon ar dlodi gwledig, a hefyd i Mabon a Siân a Sam am eu cyfraniadau. Rwy'n credu y gallwn i gyd gytuno bod hwn yn fater hollbwysig, gan ein bod ni'n gwybod, ledled Cymru, gan gynnwys yn ein cymunedau gwledig, fod llawer o bobl yn cael trafferth gyda chostau byw, felly mae'n iawn ein bod ni'n edrych ar sut mae tlodi'n cael ei brofi mewn gwahanol gymunedau, a hefyd ar yr hyn y gallwn ni fel Llywodraeth Cymru helpu gydag ef, a beth y dylem ofyn amdano'n ychwanegol hefyd, rhaid imi ddweud. I'r perwyl hwnnw, byddwn yn hapus iawn i dderbyn eich adroddiad a chael golwg arno, Cefin. A Sam, os caf ddweud, rydym yn ystyried adroddiad eich grŵp trawsbleidiol chi hefyd ar gynhyrchiant gwledig, a byddwn yn hapus i siarad drwyddo gyda chi maes o law. Rydym wedi bod yn brysur braidd yn ddiweddar, ond fe wnawn.

Rydym yn sôn yma am dros 80 y cant o Gymru sy'n cael ei ystyried yn wledig, gyda thua thraean o'n poblogaeth, un o bob tri o bobl, yn byw mewn ardaloedd gwledig. Ac mae'r ardaloedd gwledig hynny yn dra gwahanol hefyd. Mae yna wledigrwydd dwfn ac mae yna wledigrwydd ar ben uchaf cwm Garw hefyd, sy'n eithaf diddorol o ran rhywfaint o'r cymorth, pan fyddwn yn sôn am roi cymorth gwledig. Felly, rwy'n croesawu'r cyfle i drafod y dull o weithredu rydym yn ei gymryd i helpu pobl ledled Cymru, ac i sicrhau bod gennym fynediad cyfartal at y cymorth sydd ar gael, boed eich bod yn byw mewn ardal wledig iawn neu ardal drefol neu ardaloedd yn y canol. Ac ar y sail honno, rydym yn credu'n sylfaenol mai mabwysiadu agwedd strategol at Gymru gyfan yw'r ffordd gywir ymlaen, gan gydnabod hefyd y gwahanol heriau mewn gwahanol gymunedau, yn cynnwys mewn ardaloedd gwledig.

Felly, fe wnawn hyn, er enghraifft, drwy'r strategaeth tlodi plant. Rydym yn glir fod angen inni weithio gyda'n gilydd yn y tymor hir i helpu i wella bywydau plant, pob plentyn ym mhob rhan o Gymru, ledled Cymru. Ni ddylai unrhyw blentyn dyfu i fyny mewn tlodi. Dylai pob plentyn ym mhob rhan o'r wlad allu edrych ymlaen at fyw bywyd hapus a gobeithiol a bywyd bodlon. Felly, er mwyn helpu i gyflawni hyn, rydym yn ysgogi cydweithrediad o fewn y Llywodraeth ac yn ehangach ledled Cymru i ailgydbwyso camau tuag at atal tlodi, gan liniaru ei effeithiau gwaethaf ar yr un pryd.

Gyda llaw, Cefin, mae'r strategaeth hefyd yn cydnabod y gall cymunedau gwledig wynebu heriau penodol. Felly, dyma pam mae gwaith ehangach y Llywodraeth i gefnogi cymunedau gwledig mor hanfodol. Ac mae hynny'n golygu ystod eang o bolisïau. Felly, ddoe, er enghraifft, nodais fy nghynlluniau i ddatblygu cymorth i'r sector ffermio dros yr ychydig flynyddoedd nesaf. Rydym yn gwybod, fel y nodoch chi, fod cyfran uwch o bobl hunangyflogedig mewn ardaloedd gwledig, sy'n fwy tebygol o fod yn byw ar incwm is. Mae llawer o bobl hunangyflogedig yn gweithio yn y diwydiant ffermio neu'r cadwyni cyflenwi cysylltiedig. Felly, rydym wedi ceisio dangos yma ein bod ni fel Llywodraeth Cymru yn gwrando, yn mynd i barhau i wrando ar gymunedau gwledig, a chyda rhai o'r diwygiadau sydd ar y gweill, gobeithio y bydd cymunedau gwledig yn elwa'n sylweddol o gefnogaeth barhaus i'r sector bwyd a ffermio hefyd.

Ond gadewch imi droi at feysydd eraill. Rydych chi wedi nodi bod rhai agweddau ar dlodi yn fwy cyffredin, yn fwy dwys, mewn ardaloedd gwledig. Felly, er enghraifft, mae'r risg o dlodi tanwydd yn uwch, gyda thua 28 y cant o aelwydydd yn defnyddio tanwydd oddi ar y grid. Mae hon yn broblem go iawn. Nawr, ers mis Mehefin 2022, rydym wedi penderfynu dyrannu bron i £4.5 miliwn o gyllid i alluogi'r Sefydliad Banc Tanwydd i gyflwyno taleb tanwydd genedlaethol a chronfa wres yng Nghymru, a dyma lle mae cwm Garw'n eithaf diddorol, oherwydd mae'r cynllun talebau, sydd wedi darparu mwy na 57,000 o dalebau tanwydd hyd yn hyn, yn cefnogi pob cartref cymwys sy'n rhagdalu am eu tanwydd ac sydd mewn perygl o gael eu datgysylltu. Mae cwm Garw'n ddiddorol, yn ogystal â chefn gwlad gwledig iawn canolbarth Cymru, oherwydd mae'r gronfa wres yn enwedig yn ymateb i anghenion cymunedau gwledig drwy ddarparu ar gyfer danfon olew a nwy i'r rhai nad ydynt wedi'u cysylltu â rhwydwaith nwy y prif gyflenwad, a gwn fod yna bobl yng nghefn gwlad Ceredigion, yn ogystal â chefn gwlad cwm Garw, wedi cael cymorth drwyddi. Mewn gwirionedd, mae wedi cynorthwyo 311 o gartrefi i brynu tanwydd oddi ar y grid, a hyd yma, mae'r ymyriadau hyn wedi cynorthwyo cyfanswm o dros 143,000 o bobl.

Rydym hefyd yn gweithredu i wella mynediad at wasanaethau mewn ardaloedd gwledig, gan gydnabod y gwahaniaeth. Mae cysylltiadau trafnidiaeth, y sonioch chi amdanynt, Cefin, ac y soniodd eraill amdanynt, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, yn hanfodol ar gyfer cysylltiadau rhwng pobl a chymunedau a gwasanaethau ac ar gyfer mynediad at gyfleoedd hefyd. Felly, dyna pam mae Fflecsi, hyd yn oed mewn cyfnod heriol, yn cynnig mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus lle nad oedd ar gael yn flaenorol. Rydym bellach yn treialu Fflecsi mewn 11 ardal wledig, lle rydym yn gweld—mae'n dda ei weld—cynnydd sylweddol yn nifer y teithwyr, gyda'r treialon bellach wedi cael eu defnyddio ar gyfer dros 100,000 o deithiau. 

Nawr, yng nghanolbarth a gorllewin Cymru, drwy gyllid trafnidiaeth leol 2023-24, rydym yn rhoi ychydig llai nag £1 filiwn i seilwaith bysiau TrawsCymru yng Ngheredigion, a thros £3 miliwn tuag at ddatblygu gorsaf fysiau Hwlffordd. Rwy'n rhoi enghreifftiau yma o sut y cyfeiriwn fuddsoddiad tuag at ein cymunedau gwledig. 

Fe wnaethoch chi grybwyll cysylltedd digidol mewn ardaloedd gwledig. Nid yw bob amser cystal ag y mae mewn ardaloedd trefol, ond rwy'n edrych ar Luke yma—nid yw bob amser yn dda yn rhai o'n hardaloedd gwledig o fewn yr hyn a ystyrir yn ardaloedd lled-drefol neu ardaloedd amdrefol. Mae'n rhaid inni weithio ar hyn yn gyffredinol. Ond byddwn yn parhau i ddefnyddio'r ysgogiadau sydd ar gael i ni i gefnogi busnesau, cartrefi a'r sector cyhoeddus yng Nghymru i gael y cysylltedd sydd ei angen arnynt.

Felly, mae'r gwaith o gyflwyno ffeibr llawn gydag Openreach bellach wedi darparu band eang ffeibr llawn i dros 44,000 o gartrefi a busnesau ledled Cymru. Caiff ei gefnogi gan dros £50 miliwn o arian cyhoeddus. Dyna'r gwahaniaeth y gall y sefydliadau datganoledig hyn ei wneud mewn gwirionedd. 

Byddwn yn parhau i ddefnyddio'r cynlluniau presennol hyn, gan gynnwys Allwedd Band Eang Cymru, yn ogystal â chynnal perthynas waith agos â Llywodraeth y DU, i sicrhau bod anghenion Cymru yn cael sylw trwy Brosiect Gigabit. Mae'n rhaid i hwnnw gyrraedd pob rhan o Gymru. 

Felly, rwy'n gobeithio y bydd hyn yn ei gwneud yn glir i'r Senedd, fel rhan o strategaethau ledled Cymru, gan gydnabod y gwahaniaethau, fod cefnogaeth sydd o fudd arbennig i'r rhai sy'n byw mewn cymunedau gwledig i helpu i fynd i'r afael â thlodi gwledig. Ac os caf ddweud, fe wyddom nad yw'r 14 mlynedd diwethaf wedi bod yn garedig i bobl mewn ardaloedd gwledig ac ardaloedd trefol, a phob man yn y canol. Mae gennym gymunedau a theuluoedd ledled Cymru, gan gynnwys ar draws cefn gwlad, sy'n teimlo effeithiau niwed i economi'r DU. Rydym yn gwybod bod angen cymorth, felly rydym wedi rhoi'r gronfa cymorth dewisol a'r gronfa gynghori sengl ar waith, gan ddarparu cymorth sy'n wirioneddol hanfodol i'r rhai sy'n cael trafferth gyda chostau byw. Ym mis Chwefror 2024 yn unig, gwnaed dros 2,200 o ddyfarniadau o'r gronfa cymorth dewisol honno yng nghanolbarth a gorllewin Cymru yn unig. Aeth cyfanswm o dros £257,000 i bobl a wynebai'r angen ariannol mwyaf. A rhwng mis Ionawr a mis Rhagfyr 2023, yng nghanolbarth a gorllewin Cymru yn unig, mae dros 18,700 o bobl wedi defnyddio gwasanaethau'r gronfa gynghori sengl ac fe'u cefnogwyd i hawlio dros £10.4 miliwn o fudd-daliadau lles ychwanegol. Rydym yn ceisio targedu a lledaenu'r neges mewn ardaloedd gwledig, yn ogystal â'r Gymru ehangach.

Mae cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yn helpu pobl sydd ar incwm isel, neu'n hawlio budd-daliadau penodol, i dalu rhywfaint neu'r cyfan o'u bil treth gyngor. Yng nghanolbarth a gorllewin Cymru yn unig, mae dros 47,000 o aelwydydd yn derbyn arian drwy'r cynllun. Nid yw bron i 37,500 o aelwydydd yn talu unrhyw dreth gyngor o gwbl. Ac wrth gwrs, dylid ystyried gwledigrwydd a'r effaith ar bobl sy'n byw mewn cymunedau gwledig bob amser wrth ddatblygu polisïau. Fel y bydd pob un ohonom ar draws y Siambr yn gwybod, rwy'n siŵr fod lles y Gymru wledig yn annatod gysylltiedig â pherfformiad economi Cymru. Am y rhesymau hyn mae'n ofynnol i Lywodraeth Cymru gynnal asesiad effaith integredig wrth ddatblygu unrhyw bolisi. Mae'r broses yn dod ag ystod o asesiadau effaith at ei gilydd yn fframwaith cydlynol, yn hytrach na darnau o bob dim, ond mae hyn yn cynnwys cydraddoldeb, y Gymraeg, y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, hawliau plant a phrawfesur gwledig. Ysgrifennais lythyr atoch yr wythnos diwethaf—gobeithio eich bod wedi ei gael—yn nodi ein dull o weithredu a'r cwestiynau y mae angen i swyddogion eu hystyried yng nghyd-destun prawfesur gwledig wrth ddatblygu'r polisïau hynny, ac mae'n eithaf helaeth. Cefin.