Eitem 6 yw datganiad gan y Gweinidog Gofal Cymdeithasol: ein gweledigaeth ar gyfer gofal maeth yng Nghymru. Galwaf ar y Gweinidog Gofal Cymdeithasol, Dawn Bowden.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a phrynhawn da. Rwy'n croesawu'n fawr y cyfle i wneud fy natganiad cyntaf fel Gweinidog Gofal Cymdeithasol am ein gweledigaeth ar gyfer gofal maeth yng Nghymru. Wrth i ni ddechrau Pythefnos Gofal Maeth, mae hwn yn gyfle gwirioneddol i ddathlu'r cynnydd rydym yn ei wneud i wella gwasanaethau maethu ac i dynnu sylw at y gwaith pwysig y mae gofalwyr maeth yn ei wneud i roi cartref cariadus i blant a phobl ifanc.

Mae dros 7,000 o blant yng ngofal awdurdodau lleol yng Nghymru, ac mae llawer wedi profi cam-drin ac esgeulustod. Mae'r plant hyn ymhlith y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, ac maen nhw'n haeddu'r dyfodol gorau posibl. Ein polisi yw ceisio cadw teuluoedd gyda'i gilydd pryd bynnag y gallwn ni, ond weithiau nid yw'n bosibl i blant aros gyda'u teuluoedd, felly mae gofal maeth yn ffordd o gynnig cartref diogel a meithringar i blant a phobl ifanc pan na all eu teuluoedd genedigol wneud hynny.

Ein gweledigaeth yw i bob plentyn mewn gofal maeth yng Nghymru gael bywyd sefydlog, bod â pherthynas ddibynadwy ag eraill, teimlo eu bod yn cael gofal, ac elwa ar ofal maeth o ansawdd uchel cyhyd ag y bydd ei angen arnyn nhw, gan ganiatáu iddyn nhw bontio'n llwyddiannus i fod yn oedolyn ac yn annibynnol.

Yn yr amser byr rwyf wedi bod yn Weinidog Gofal Cymdeithasol, mae'r hyn rwyf wedi'i ddysgu am y gwaith sydd wedi'i wneud i wella'r sector maethu wedi gwneud argraff wych arnaf, ac rwyf am dalu teyrnged i ymroddiad ac ymrwymiad fy rhagflaenydd, Julie Morgan, sydd wedi gwneud llawer i hyrwyddo a gwella maethu. Gwnaed y gwaith hwn yn wyneb pwysau ar gyllid y sector cyhoeddus a'r argyfwng costau byw, sydd wedi cael effaith mor enfawr ar deuluoedd ledled Cymru.

Dirprwy Lywydd, wrth wraidd y gwelliannau hyn fu Maethu Cymru. Lansiwyd Maethu Cymru ym mis Gorffennaf 2021, ac mae'n rhwydwaith cenedlaethol cydweithredol o'r 22 tîm maethu awdurdodau lleol ledled Cymru. Ei brif nod yw gwella gallu gwasanaethau maethu awdurdodau lleol i recriwtio a chadw gofalwyr maeth er mwyn inni allu ailgydbwyso darpariaeth gwasanaethau, mynd i'r afael â gofynion, ac yn y pen draw, gwella ansawdd y dewis o leoliad i blant.

Ond mae hefyd yn cynnig cymaint mwy. Mae Maethu Cymru yn rhoi cyfle i sicrhau bod gwasanaethau maethu awdurdodau lleol yng Nghymru yn parhau i ddatblygu ac addasu i wella canlyniadau i blant. Mae cefnogi Maethu Cymru yn un o'n hymrwymiadau allweddol yn y rhaglen lywodraethu, ac rydym wedi darparu £3.7 miliwn tuag at ei ddatblygiad. Mae'r cyllid hwn wedi cefnogi amrywiaeth o fentrau newydd i godi proffil ac ymwybyddiaeth y cyhoedd o faethu, a gwella'r cynnig i'n gofalwyr maeth presennol.

Rydym yn gwybod bod angen i ni recriwtio mwy o ofalwyr maeth yn barhaus, yn enwedig os yw plant am gael gofal yn y lle iawn, gan y bobl iawn, sydd â'r sgiliau iawn i ddiwallu eu hanghenion. Mae Maethu Cymru yn allweddol i hyn ac mae'n gweithio tuag at y targed uchelgeisiol o recriwtio 800 o deuluoedd maeth ychwanegol erbyn 2026.

I helpu i godi ymwybyddiaeth o ofal maeth ac annog pobl i ystyried maethu, mae wedi cynnal sawl ymgyrch, ac mae pob un ohonynt yn cynrychioli llais plant a phobl ifanc mewn gofal. Mae ein hymdrechion yn cael effaith gadarnhaol. Mae'r ymwybyddiaeth o frand Maethu Cymru wedi cynyddu'n sylweddol, ac mae awdurdodau lleol yn derbyn mwy o ymholiadau gan ofalwyr maeth posib.

Ond mae cadw gofalwyr maeth yr un mor bwysig, ac rydym wedi cyfeirio buddsoddiad sylweddol tuag at hyn. Mae cynnig cefnogaeth gyson i'n gofalwyr maeth yn allweddol i gadw eu harbenigedd. Mae Maethu Cymru wedi lansio'r ymrwymiad cenedlaethol, sef pecyn o hyfforddiant, cefnogaeth a gwobrau y cytunwyd arnynt gan bob un o'n gofalwyr maeth yng Nghymru. Ac rwy'n gwybod bod ein hawdurdodau lleol yn parhau i weithio'n galed i sicrhau bod y cydrannau a amlinellir yn yr ymrwymiad hwn yn cael eu cyflawni'n gyson.

Mewn ymateb i adborth gan ofalwyr maeth, rydym hefyd wedi datblygu fframwaith dysgu a datblygu, sy'n cynnig dull cyson ledled Cymru. Ac rwy'n falch bod gofalwyr maeth yn gallu manteisio ar y cyfleoedd hyn sy'n diwallu eu hanghenion proffesiynol a phersonol, ochr yn ochr â'u cefnogi i ddarparu gofal o ansawdd uchel i blant a phobl ifanc.

Wrth wraidd ein polisi cadw y mae'r angen i drin gofalwyr maeth fel aelodau cyfartal a gwerthfawr o'r tîm o amgylch y plentyn. Rydym yn parhau i ariannu'r rhaglen llesiant maeth, a ddarperir gan y Rhwydwaith Maethu ac sy'n hyrwyddo cydraddoldeb statws drwy ddod â'r holl rwydweithiau proffesiynol sy'n ymwneud â chefnogi plant sy'n derbyn gofal, gan gynnwys gofalwyr maeth, at ei gilydd.

Mae incwm yn aml yn ystyriaeth bwysig i deuluoedd sy'n ystyried neu sy'n parhau i faethu, ac rwy'n credu y dylai'r rhai sy'n gofalu am ein plant fod ag adnoddau digonol i dalu costau'r plant yn eu gofal. Rydym wrthi'n ymgymryd â darn cynhwysfawr o waith i nodi costau cyflwyno dull newydd o ymdrin â lwfansau maethu sy'n canolbwyntio ar wir gostau gofalu am blentyn.

Rwy'n deall ac yn cydnabod pa mor uchelgeisiol fu ein rhaglen waith, ac mae'r cynnydd rydym wedi'i wneud hyd yma wedi bod yn sylweddol. Diolch i egni ac ymrwymiad staff ymroddedig o bob rhan o'n rhanbarthau maethu, ein partneriaid yn y trydydd sector a'n gofalwyr maeth y bu modd i ni gyflawni cymaint. 

Fodd bynnag, mae mwy y gallwn ac y dylem ni fod yn ei wneud i sicrhau bod ein gwasanaethau maethu yng Nghymru mor effeithiol ac effeithlon ag y gallant fod. Rydym wedi gweld dechrau trawsnewidiad mewn gofal maeth, ac rwyf wedi ymrwymo i barhau i adolygu ein polisïau a'n harferion yng Nghymru, er mwyn sicrhau bod ein teuluoedd maeth a'n gwasanaethau maethu yn cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw i sicrhau'r canlyniadau gorau i'r plant yn eu gofal.

Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at barhau â'n taith i ddatblygu dull effeithiol a chydgysylltiedig ledled Cymru o drawsnewid ein gwasanaethau gofal maeth, ac yn y pen draw greu dyfodol gwell i'n plant yma yng Nghymru. Diolch yn fawr.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rwy'n eich croesawu i'ch rôl newydd, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi. Rwy'n falch iawn o helpu i dynnu sylw at Bythefnos Gofal Maeth a dathlu rôl gofalwyr maeth yng Nghymru. Mae gofalwyr maeth yn trawsnewid bywydau plant a phobl ifanc sydd, heb unrhyw fai arnyn nhw eu hunain, yn mynd i'r system ofal. Mae'n iawn ein bod wedi diolch yn ddiffuant i bawb sy'n ymwneud â maethu.

Yn anffodus, yn ystod y degawd diwethaf, rydym wedi gweld cynnydd o dros draean yn nifer y plant sy'n derbyn gofal. Ac eto, ar yr un pryd, rydym wedi gweld gostyngiad yn nifer y gofalwyr maeth. Er fy mod yn croesawu ymrwymiad y Gweinidog i recriwtio 800 o deuluoedd maeth ychwanegol erbyn 2026, mae angen gweithredu nawr. Yn ôl y Rhwydwaith Maethu, mae angen tua 400 yn fwy o deuluoedd maethu arnom heddiw er mwyn darparu gofal i blant a phobl ifanc ledled Cymru.

Mae gennym broblem hefyd gyda'r trosiant uchel mewn timau gwaith gofal cymdeithasol plant. Dim ond hanner yr holl ofalwyr maeth sydd wedi cael yr un gweithiwr cymdeithasol goruchwylio dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ac mae rhai teuluoedd yn cael pedwar neu fwy, sy'n syfrdanol. Mae'r diffyg dilyniant hwn yn cael effaith fawr iawn ar y plentyn a'r teulu maeth. Mae'n rhaid i ni sicrhau nid yn unig bod gennym ddigon o ofalwyr maeth, ond hefyd gweithlu gofal cymdeithasol digonol i'w cefnogi. Gweinidog, pa gamau ydych chi'n eu cymryd i sicrhau bod Cymru'n recriwtio digon o weithwyr cymdeithasol i gyflawni'r llwythi achosion? Yn ôl Gofal Cymdeithasol Cymru, gwyddom fod 42 y cant o'r holl weithwyr cymdeithasol gwasanaethau plant yn gweithio'n bennaf ar gyfer asiantaeth. Pa asesiad ydych chi wedi'i wneud o'r effaith y mae darparu staff asiantaeth yn ei chael ar gyllidebau gwasanaethau plant ledled Cymru?

Rwy'n croesawu eich ymrwymiad i gadw gofalwyr maeth. Un o'r prif bethau y mae teuluoedd maeth yn gofyn amdano yw cydnabyddiaeth swyddogol. Mae'r Rhwydwaith Maethu wedi galw ers tro am gofrestr genedlaethol o ofalwyr maeth, a fyddai'n gwella eu statws, yn y sector ac yn llygad y cyhoedd. Gweinidog, a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf am safbwynt Llywodraeth Cymru ar gofrestr o'r fath? A wnewch chi gefnogi ei gyflwyno ar frys? Rwyf hefyd yn croesawu'r ymrwymiad i edrych ar y lwfansau maethu. Gweinidog, a allwch chi gadarnhau a ydych yn edrych ar y cyfraddau cytûn a awgrymwyd gan Pro Bono Economics a'r Rhwydwaith Maethu ai peidio? A allwch chi hefyd gadarnhau a yw lwfansau i'w cysoni ledled Cymru neu eu gadael i'r adrannau gwasanaethau plant unigol?

Yn olaf, Gweinidog, rydym wedi treialu dau gynllun yn llwyddiannus sy'n defnyddio gofalwyr maeth i gefnogi teuluoedd i gadw eu plant gartref gyda nhw yn ddiogel. Mae'r rhaglen atal ar ffiniau gofal hon wedi bod yn llwyddiannus wrth gadw plant allan o ofal. Mae gwasanaethau plant dan bwysau aruthrol, ac rydym wedi gweld oedi mawr mewn asesiadau adran 47 mewn rhai rhannau o'r wlad. Gallai'r rhaglen Cam i Fyny Cam i Lawr helpu i leddfu rhywfaint o'r pwysau hwnnw. Gweinidog, a oes gennych unrhyw gynlluniau i gyflwyno'r rhaglen hon ledled Cymru? Diolch eto am eich datganiad, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi i wella gwasanaethau maethu yng Nghymru. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Altaf, am y sylwadau yna, a'r nifer o bwyntiau pwysig iawn rydych chi wedi'u gwneud. A gaf i ddechrau drwy ymuno â chi i ddiolch i'r holl ofalwyr maeth hynny sy'n darparu'r gwasanaeth amhrisiadwy hwnnw, fel y dywedwch chi, i rai o'r plant mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas?

Mae'n bryder i bob un ohonom, onid yw, i weld nifer y plant mewn gofal yng Nghymru. Fesul pen o'r boblogaeth o blant, mae gennym fwy o blant mewn gofal yng Nghymru nag mewn unrhyw ran arall o'r DU. Nid wyf yn credu am un eiliad bod hynny oherwydd bod plant Cymru yn wahanol i weddill y DU. Ond mae'n rhaid i ni fod ag agwedd wahanol iawn at y ffordd yr ydym yn gofalu am y plant hynny sydd ar ffiniau gofal ac sy'n dod i ofal. A dyna pam mae'r ymgyrchoedd recriwtio rydyn ni wedi bod yn eu cynnal o amgylch gofalwyr maeth mor bwysig. Bu nifer sylweddol o'r ymgyrchoedd recriwtio hynny, ac rydym yn gweld rhai canlyniadau o hynny, fel y dywedais i yn fy natganiad. Rydym yn gweld nifer cynyddol yn mynegi diddordeb i ddod i ofal maeth, ond mae angen i ni drosi'r nifer hwnnw sy'n mynegi diddordeb yn bobl sy'n dod ymlaen ac yn cymryd y cyfrifoldeb hwnnw.

Ond yr un mor bwysig i hynny yw cadw'r gofalwyr maeth hynny yn y system. Ac rwy'n dweud bod hynny'n bwysig oherwydd bod gennym raglen trawsnewid gwasanaethau plant yng Nghymru, sy'n cynnwys llawer o ddiwygio radical ynghylch y ffordd yr ydym yn ymdrin â gwasanaethau plant hyd at, ac yn cynnwys plant sy'n derbyn gofal. A rhan o'r rhaglen drawsnewid honno yw ein bod yn ceisio cadw cymaint o'r plant hynny allan o ofal preswyl ag y gallwn. Er mwyn gwneud hynny, mae'n rhaid i ni wneud nifer o bethau, un yr ydych eisoes wedi cyffwrdd arno, sef cadw plant gartref. Sef gweithio gyda theuluoedd a gofalwyr i alluogi'r plant hynny i aros yn ddiogel yn y teuluoedd y cawsant eu geni iddynt neu y maen nhw'n byw gyda nhw. Os gallwn ni wneud hynny, yna mae'n amlwg bod hynny'n tynnu'r pwysau oddi ar y gwasanaeth preswyl i blant, ac rydyn ni'n gwybod bod hynny'n broblem fawr i ni o ran nifer y lleoedd sydd ar gael. Mae angen i ni gadw plant yn eu cymunedau eu hunain, ac rydym yn gwybod bod hynny'n gallu bod yn broblem. Mae cymaint o blant, pan fyddan nhw'n mynd i ofal, yn cael eu rhoi mewn gofal preswyl sy'n bell o ble maen nhw'n byw, y tu allan i'r sir; weithiau hyd yn oed yn Lloegr. Felly, mae'n rhaid i ni edrych ar hynny i gyd o fewn y rhaglen trawsnewid gwasanaethau plant sydd gennym.

Rydyn ni yng nghamau cynnar y rhaglen honno, ond gall fod yn drawsnewidiol os yw'n gweithio. Ac mae hynny i gyd yn arwain at wahanol ddarnau o ddeddfwriaeth yr ydym yn mynd i'w cyflwyno. Byddaf yn cyflwyno'r Bil gofal cymdeithasol yr wythnos nesaf, a fydd yn symud tuag at ddileu elw mewn gwasanaethau plant. Credwn fod hynny'n hynod bwysig, oherwydd credwn y dylid ailfuddsoddi unrhyw incwm ac unrhyw ffioedd sy'n gysylltiedig â gofal plant yng ngofal y plant a pheidio â'i roi fel difidendau i gyfranddalwyr. Ac mae gen i ofn ein bod ni'n gweld gormod o gwmnïau rhagfantoli ac yn y blaen yn symud i'r maes hynny ar hyn o bryd, gan weld y sector gofal plant fel lle i wneud arian cyflym. 

Felly, mae'r gofrestr genedlaethol, Altaf, y sonioch chi amdani, yn bwysig iawn. Mae'n rhywbeth y mae'r sector wedi galw amdano ers amser maith, ac rwyf eisiau cadarnhau fy mod wedi ymrwymo i ystyried cyflwyno cofrestr genedlaethol. Mae angen i ni weithio gyda'r sector ar hynny a chymryd yr holl safbwyntiau hynny i ystyriaeth. Rydym wedi cael trafodaethau cychwynnol gyda'r rhwydwaith maethu ynghylch hynny. Mae'n rhaid i ni ei wneud mewn ymgynghoriad â'r sector, oherwydd nid yw'n syml. Mae'n eithaf cymhleth, ond mae'n rhywbeth y mae angen ei wneud mewn modd amserol a rheoledig, gan sicrhau y bydd adnoddau priodol ar gael. Ond rwyf wedi ymrwymo'n gryf i weithio tuag at hynny. 

Diolch am y datganiad, Weinidog. Rwy'n falch o nodi hefyd, ar ran Plaid Cymru, bwysigrwydd Pythefnos Gofal Maeth ac, wrth gwrs, gwerth amhrisiadwy gofalwyr maeth. Mae Plaid Cymru hefyd yn falch o'r cynnydd sydd wedi'i wneud trwy'r cytundeb cydweithio, cynnydd roedd mawr ei angen i gymryd camau tuag at waredu ar elw mewn gofal. Ac mae'n bwysig bod lleisiau plant a phobl ifanc wrth galon yr hyn sy'n digwydd i wella'r gofal maen nhw'n ei dderbyn yng Nghymru.

Mae bron yn flwyddyn yn union ers i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg gyhoeddi adroddiad ar ddiwygio radical o fewn y sector gofal. Roeddwn i'n aelod o'r pwyllgor ar y pryd, ac fe glywon ni yn uniongyrchol gan blant a phobl ifanc am eu profiadau o ofal—nifer yn teimlo'n gryf iawn fod rhai gofalwyr maeth wedi eu cymell yn ormodol gan elw. A mynegwyd hyn yn glir gan aelod o Senedd Ieuenctid Cymru, Rosemary Squires, un o fy etholwyr i o Abertawe, a phwysleisiodd, yn ei geiriau syml ond grymus hi:

'Pobl ŷm ni, nid elw.'

Fe ddywedoch chi yn eich datganiad, Weinidog, fod y plant yma yn ein gofal fel rhieni corfforaethol ymhlith aelodau mwyaf bregus ein cymdeithas, eu bod nhw, yn eich geiriau chi, yn haeddu'r dyfodol gorau posib. Felly, o gofio y gwnaeth y pwyllgor waith manwl ar yr hyn a fyddai'n gwella eu profiad o fod mewn gofal mewn modd gwirioneddol radical, ac o ystyried y gwnaeth y Llywodraeth wrthod pob argymhelliad o ran y diwygiadau radical hynny roeddwn i am eu gweld, namyn un, a ydych chi'n hyderus bod y gwaith sy'n cael ei gyflawni yn ddigonol i gwrdd â'r her a osodwyd gan y bobl ifanc a lywiodd waith y pwyllgor? Fedrwch chi roi gwybod i ni sut mae'r adroddiad hwnnw wedi llywio eich gweledigaeth chi o ran maethu yn benodol?

Fe wnaeth Altaf Hussain godi'r mater o'r gofrestr, a gwnaethoch chi ddweud bod y gwaith ar hynny yn gorfod mynd rhagddo. Wel, fel rhan o ymateb y Llywodraeth i adroddiad y pwyllgor, fe gytunodd y Llywodraeth i ddatblygu cofrestr genedlaethol achos byddai'n rhywbeth a fyddai'n codi statws a chydnabyddiaeth ar eu cyfer, yn gwella diogelu plant a chynnig darlun gwell o'r ddarpariaeth a'r gefnogaeth sydd ar gael ar draws Cymru. Mae'n flwyddyn ers inni gael yr ymrwymiad yna, felly allwn ni gael diweddariad ar yn union beth sy'n digwydd, achos roedd yn swnio fel bod dim lot wedi digwydd o ran hynny? Ac o ran y cynlluniau sydd ar droed gwnaethoch chi restru heddiw a'r buddsoddiad yna sydd wedi'i wneud, sut bydd cynnydd yn cael ei fesur a sut y byddwch chi'n gwerthuso effeithiolrwydd y cynlluniau yma?

Roedd eich rhagflaenydd, Julie Morgan, yn frwd iawn dros y siarter rhianta corfforaethol. Oes modd i chi roi enghreifftiau inni o sut y mae’r siarter wedi gwella’r gwasanaethau y mae plant a phobl ifanc â phrofiad o fod mewn gofal yn eu derbyn gan gyrff cyhoeddus? Ac o gofio ei bod hi’n siarter wirfoddol, oes yna gysondeb nawr awr ar draws Cymru?

Fe wnaethoch chi hefyd sôn fanna am y targed yma sydd gan Faethu Cymru o recriwtio 800 o deuluoedd maeth erbyn 2026. Mae’r Rhwydwaith Maethu yn dweud bod Cymru 400 o leiaf yn brin o ofalwyr maeth ar hyn o bryd. Felly, mi wnaethoch chi ddweud bod yna gynnydd yn hyn o beth, ond wnaethon ni ddim cael lot o eglurder o ran faint o gynnydd. Felly, o ystyried bod Maethu Cymru wedi bod wrthi nawr ers rhai blynyddoedd, oes modd ichi roi syniad inni o ba mor agos ydyn ni at gyrraedd y nod yna o 800?

Fe sonioch chi hefyd am y broses yma sy’n mynd rhagddi o ran edrych ar ffocws newydd ar gyfer lwfansau maethu, gan y dylai’r rhai sy’n gofalu dderbyn cyllid digonol i ddarparu’r gofal gorau posib. Wel, eto, fe glywon ni’r union eiriau hyn gan eich rhagflaenydd ddwy flynedd yn ôl mewn ymateb i gwestiwn gan Heledd Fychan, felly pa waith sydd wedi cael ei wneud eisoes ar hyn? Liciwn i wybod ychydig bach mwy o fanylion, os gwelwch yn dda. A hefyd, pryd fydd y gwaith, ydych chi’n meddwl, yn cael ei gwblhau?

Ac yn olaf, hoffwn i wybod sut yr ydych yn sicrhau bod barn plant a phobl ifanc sydd mewn gofal yn cael ei glywed o ran datblygiad ac effeithioldeb y cynlluniau newydd yma. A yw maint eu huchelgais nhw yn y cynlluniau yma yn cwrdd â dyheadau’r bobl ifanc, a’n dyletswydd ni fel rhieni corfforaethol i sicrhau i’r bobl ifanc yma y tegwch a’r dyfodol gwell y maen nhw’n ei haeddu? Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Sioned, am y pwyntiau a'r cwestiynau pwysig iawn yna ac a gaf i ddweud pa mor werthfawrogol ydw i o'r gwaith rydyn ni wedi'i wneud gyda Phlaid Cymru i gyflawni'r ymrwymiadau yn y rhaglen lywodraethu o ran y rhaglen trawsnewid gwasanaethau plant? Oherwydd bydd hynny'n drawsnewidiol, yn fy marn i, pan fyddwn ni'n gallu cyflawni'r holl bolisïau sydd wedi'u cynnwys ynddo. Nid yw'r pethau hyn yn digwydd dros nos ac rwy'n gwybod eich bod yn deall hynny. Mae'r rhain yn rhaglenni tymor hir gyda nod penodol. O ran dileu elw o ofal preswyl plant, rydym yn sôn am raglen 10 mlynedd i symud o ble'r ydym ni nawr i ble rydym eisiau bod. Rydym yn gwybod y bydd hynny'n cymryd peth amser o ran y pontio o ble'r ydym ni nawr i ddileu elw o'r sector. Yr holl sefydliadau hynny sydd yn y sector er elw, rydym am i gynifer o'r rheini drosglwyddo i'r trydydd sector neu i'r model nid-er-elw. Efallai y bydd rhai ohonyn nhw'n barod i wneud hynny, ni fydd nifer ohonyn nhw. Rydym yn gweithio ar y sail na fydd nifer ohonyn nhw, ac felly, mae'n rhaid i ni fod â dewisiadau amgen ar waith, ac fel y dywedais i yn fy ymateb i Altaf Hussain, bydd gofalwyr maeth yn allweddol ac yn hanfodol yn hynny, wrth ddarparu'r math o ofal y byddem eisiau ei weld sy'n eu cadw allan o wasanaethau preswyl.

Rwy'n gwybod bod fy rhagflaenydd, Julie Morgan, yn ddiolchgar iawn i'r pwyllgor plant a phobl ifanc, fel yr ydw i, o ran y gwaith a wnaed. Ac rwyf wedi cael sgyrsiau gyda Jayne Bryant, Cadeirydd blaenorol y pwyllgor hwnnw, felly rydym wedi gallu dal i fyny ar nifer o ddarnau o waith a wnaethoch chi ar ddiwygio radical, ac roedd y dystiolaeth o'r ymchwiliad hwnnw'n hynod bwysig, ac nid wyf am i neb feddwl nad ydym wedi cymryd unrhyw sylw o'r hyn a ddywedodd y plant hynny yn y pwyllgor hwnnw yn gyhoeddus, oherwydd roedd yn dystiolaeth bwysig iawn, iawn i ni. A'r ffaith na dderbynion ni'r holl argymhellion—fe wnaethom ni mewn gwirionedd dderbyn yn rhannol neu'n gyfan gwbl tua 20 o'r argymhellion—[Torri ar draws.] Ie, er yr hyn na wnaethom ni ei dderbyn oedd bod angen gwneud llawer o hynny trwy ddeddfwriaeth. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud mai'r hyn yr oeddem yn edrych arno yn y dystiolaeth a gafodd y pwyllgor oedd bod ein rhaglen, y rhaglen radical honno yr ydym yn ceisio trawsnewid gwasanaethau plant ynddi, ac y mae Plaid Cymru wedi bod yn rhan fawr ohoni—mae llawer o'r meysydd gwaith hynny yr ydym yn eu gwneud yno yn cael eu llywio gan y dystiolaeth a roddodd y bobl ifanc hynny i'r pwyllgor hwnnw. Nid yw'r ffaith nad yw o reidrwydd mewn deddfwriaeth yn golygu nad yw'n cael ei ddefnyddio ac nad yw'n mynd i fod yn rhan o'n gwaith.

Rydych chi wedi gofyn yn benodol am y gofrestr faethu genedlaethol, ac fe wnes i ymateb yn gryno i Altaf, ac fel y dywedais i, byddaf yn ailadrodd yr hyn a ddywedais bryd hynny. Rydym yn gwybod, ac rydym yn ymwybodol, bod rhanddeiliaid wedi bod yn gofyn am hyn ers peth amser, ac er bod llawer o fanteision i gyflwyno cofrestr genedlaethol, mae'n rhaid i ni gymryd barn gytbwys o ran p'un a ydym yn mabwysiadu hynny ai peidio. Fel y dywedais i, er fy mod wedi ymrwymo i ystyried cyflwyno cofrestr o'r fath, mae'n rhaid i ni weithio gyda'r sector a chymryd yr holl safbwyntiau hynny i ystyriaeth wrth benderfynu ai dyna'r ffordd iawn ymlaen ai peidio. Rydym mewn trafodaethau gyda'r Rhwydwaith Maethu ynghylch hynny, ac rydym yn cynnal ymarfer cwmpasu i ganfod sut olwg allai fod ar gofrestr genedlaethol mewn gwirionedd, a oes unrhyw ofynion deddfwriaethol ynghlwm wrth hynny a beth allai ymarferoldeb gweithredol hynny fod. Felly, byddwn yn parhau i lawr y ffordd honno, mae'n rhywbeth rwy'n awyddus i barhau i edrych arno, a byddwn yn adrodd yn ôl maes o law.

Y peth arall—mae'n ddrwg gen i, Altaf, fe wnaethoch chi ei godi a wnes i ddim ei ateb yn benodol, ond mi wna i ei ateb ar gyfer Sioned yn lle hynny—yw ynghylch cefnogaeth ariannol i ofalwyr maeth. Mae'n bwysig dweud, onid yw, bod gofalwyr maeth yn dod i ofal maeth am y rhesymau cywir. Dydyn nhw ddim yn dod i mewn iddo am yr arian, ond pan ddônt i mewn iddo, mae'n rhaid i ni sicrhau eu bod yn cael eu talu'n iawn am yr hyn maen nhw'n ei wneud a bod lefel y lwfans maen nhw'n ei gael yn gymesur â'r math o blentyn maen nhw'n gofalu amdano. Mae gwahaniaeth o ran faint mae plentyn yn ei gostio. Rydych chi'n gwybod os ydych chi wedi cael plant eich hun—mae fy rhai i yn oedolion bellach ac maen nhw'n costio mwy i mi nag oedden nhw pan oedden nhw'n fabanod. Dyma sut y mae hi. Felly, mae'n rhaid i ni ystyried hyn i gyd.

Mae'r taliadau ar gyfer gofalwyr maeth, fel y gwyddoch chi, yn amrywiol, ledled Cymru. Felly, er bod gennym yr isafswm lwfans cenedlaethol, sydd yr un peth ym mhob awdurdod lleol, rydym yn gweld gwahaniaethau ym mhob awdurdod lleol. Mae rhai awdurdodau lleol yn cyflwyno buddion ychwanegol i fynd ochr yn ochr â'r isafswm lwfans cenedlaethol, felly rydym yn gweld rhai awdurdodau sy'n lleihau'r dreth gyngor, sy'n rhoi mynediad am ddim i wasanaethau hamdden, sy'n darparu parcio ceir am ddim. Maen nhw'n rhoi lwfansau pen-blwydd a lwfansau Nadolig ac yn y blaen. Ond nid yw'n gyson ar draws y 22 o awdurdodau lleol, ac mae hynny'n rhan o'r gwaith yr ydym yn edrych arno. Fe wnaethom ni gomisiynu adroddiad i edrych ar hynny, fe wnaethom hefyd ofyn i Maethu Cymru ymgymryd â darn cynhwysfawr o waith i nodi costau cyflwyno dull newydd o ymdrin â lwfansau maethu, ac ar hyn o bryd rydym wrthi'n dadansoddi'r adroddiadau hynny. Dydy hynny ddim yn mynd i ddod heb gost, a does dim pwynt i mi sefyll yma a dweud y gallwn ni sicrhau cynnydd enfawr yn y lwfansau hynny, ond rydyn ni eisiau eu gwneud nhw'n fwy cyfartal—[Torri ar draws.]—ac rydyn ni eisiau—. Ydyn, rydyn ni wir eisiau sicrhau bod lwfans teg a bod lwfans cyfiawn a'i fod yn gyson ar draws y 22 o awdurdodau. Felly, mae hwnnw'n ddarn o waith sy'n mynd rhagddo.

Rwy'n ceisio meddwl beth arall y gofynnoch chi i mi. Mesurau—sut fydden ni'n mesur hynny. Felly, fel rhan o'r trefniadau monitro grant safonol, mae gennym gyfarfodydd rheolaidd gyda Maethu Cymru ac aelodau o'i fwrdd llywodraethu i drafod perfformiad a metrigau. Mae Maethu Cymru hefyd yn aelod o'r grŵp cyflawni trawsnewid, sydd wedi'i sefydlu i arwain ac ysgogi ein rhaglen drawsnewid. Mae'r grŵp hwnnw wedi sefydlu dwy ffrwd waith i edrych ar fetrigau data i ysgogi a monitro cynnydd, yn ogystal ag ymyrraeth gynnar ac atal er mwyn sicrhau darpariaeth gydgysylltiedig ac effeithiol. Ond, yn y pen draw, yr hyn fyddwn i'n ei ddweud yw y byddwn ni'n gwybod bod ein rhaglen wedi'i chyflwyno'n llwyddiannus os gwelwn lai o blant mewn gofal, rydyn ni'n gweld llai o blant yn cael eu rhoi mewn gofal ymhell i ffwrdd o'u cartrefi neu y tu allan i'r sir ac rydyn ni'n gweld bod gennym fwy o ofalwyr maeth yn dod i mewn i'n rhwydweithiau fel y gall plant gael bywyd mwy derbyniol mewn gofal, os hoffech chi, mewn lleoliad teuluol. Felly, dyna sut yr hoffwn weld popeth yn digwydd, ac rwy'n credu mai dyna'r cyfan yr oeddech chi'n ei ofyn. Rwy'n credu fy mod i wedi ymdrin â phopeth, beth bynnag, ond diolch, Sioned.

Diolch yn fawr i'r Gweinidog am wneud y datganiad pwysig iawn hwn heddiw yn ystod Pythefnos Gofal Maethu. Hoffwn hefyd ddechrau drwy gofnodi fy niolch i'r holl ofalwyr maeth, y gall eu heffaith ar blant fod yn drawsnewidiol.

Felly, byddaf yn cyffwrdd â chwpl o faterion yn gryno iawn. Un o'r materion mawr y mae pobl ifanc â phrofiad o ofal wedi'i ddweud wrthyf, yn ystod y cysylltiadau lawer yr wyf wedi'u cael gyda nhw, am ofal maeth yw eu bod yn codi'r mater o beidio â bod â digon o hyblygrwydd yn eu bywyd o ddydd i ddydd. Maen nhw'n codi'r mater o beidio gallu aros i ffwrdd dros nos heb gael caniatâd gan y gweithiwr cymdeithasol, nad ydw i'n credu sy'n angenrheidiol mewn gwirionedd, ond mae ganddyn nhw'r canfyddiad hwn o hyd a dyna sydd wedi digwydd, a'r gallu i fynd i glybiau ar ôl ysgol a mynd allan am de. Meddwl oeddwn i tybed a oedd unrhyw beth y gallech feddwl amdano a fyddai'n helpu i wneud hynny'n fwy hyblyg. Dyna oedd un o'r materion a gododd y bobl ifanc. Y mater arall oedd pwysigrwydd cael eu rhoi gyda chwiorydd a brodyr a pha mor hanfodol oedd hynny ac, unwaith eto, mae hynny'n bwysig iawn i'r bobl ifanc. Roedd hwn yn un o'u materion pwysig, mawr. Ac yna, yn olaf—rwy'n credu i Altaf Hussain godi hyn—y rhaglen Cam i Fyny Cam i Lawr, a dreialwyd yn sir Benfro. Rwy'n gwybod mai uchelgais Llywodraeth Cymru yw cadw plant gartref a meddwl oeddwn i tybed a oes gennych unrhyw fesur o ba mor llwyddiannus oedd honno ac a ydych chi'n mynd i allu ei hymestyn.

A gaf i ddiolch i chi, Julie, am y cwestiynau yna? Ac unwaith eto, diolch yn fawr iawn am y gwaith rydych chi eisoes wedi'i wneud yn y maes hwn; rwy'n teimlo fy mod i'n dod i mewn ar gefn rhywun sy'n gwneud fy swydd yn llawer haws, oherwydd popeth a wnaethoch chi yn y cyfnod cyn i mi gael fy mhenodi'n Weinidog. Felly, diolch yn fawr am hynny.

Y peth cyntaf y byddwn i'n ei ddweud yw, y bore yma, mewn gwirionedd, roeddwn i ym mord gron y rhwydwaith maethu cenedlaethol ac, o gael y cyfle hwnnw i eistedd i lawr a siarad yn uniongyrchol â gofalwyr maeth, dydw i ddim yn credu bod unrhyw beth a all gymryd lle hynny. Gallwch gael sesiynau briffio gan swyddogion a gallwch siarad â phobl, ond mewn gwirionedd yn eistedd o gwmpas bwrdd yn yr un ystafell, gyda phobl sy'n rhoi eu profiad bywyd i chi o'r math o bethau y mae'n rhaid iddyn nhw ymdopi â nhw—. Roedd yn ddiddorol bod rhywun wedi codi'r union bwynt hwnnw y bore yma mewn gwirionedd—. Os gallwch chi gredu hyn, roedd ganddo blentyn yn ei ofal a oedd angen apwyntiad deintyddol brys ac fe aeth i'r ysbyty, ond, oherwydd nad ef oedd rhiant na gwarcheidwad cyfreithiol y plentyn, ni allai'r ysbyty gyflawni'r driniaeth. Nawr, cafodd ei ddatrys, ond roedd yn oedi diangen pan oedd angen rhywfaint o driniaeth ar y plentyn hwn, oherwydd nid oedd gan y gofalwr maeth yr awdurdod hwnnw. Felly, mae'r holl bethau hyn ynghylch yr awdurdod dirprwyedig hwnnw, onid oes, a gwneud yn siŵr bod awdurdodau lleol, mewn gwirionedd, yn ymwybodol o bwysigrwydd lleihau'r fiwrocratiaeth ddiangen ynghylch hynny. Rydym yn gwybod bod gennym ddeddfwriaeth a chanllawiau ategol sy'n sicrhau bod gofalwyr maeth wedi'u hawdurdodi i wneud y mathau hynny o benderfyniadau bob dydd am eu plentyn maeth, lle bynnag y bo'n bosibl. Yn allweddol i hyn yw bod gweithwyr cymdeithasol yn cysylltu'n agosach â'r rhieni maeth, ac unwaith eto, clywais straeon y bore yma lle nad yw hynny bob amser yn gweithio'n effeithiol iawn.

Rydyn ni wrthi'n cyflwyno fframwaith cenedlaethol y byddwch chi'n gyfarwydd ag ef ac mae'n rhaid i hwnnw—os nad yw'n gwneud dim byd arall, mae'n rhaid iddo fod—am gael cysondeb o ran dull ar draws pob un o'r 22 o awdurdodau, yn debyg iawn, yn fy ymateb i Sioned Williams, ynghylch y lwfansau i'r gofalwyr maeth. Mae angen i'r ffordd y mae'r gwasanaethau cymdeithasol yn rhyngweithio â gofalwyr maeth a'r cymorth y maen nhw'n ei roi fod yn gyson hefyd. Felly, rwy'n credu bod hwnnw'n ddarn allweddol arall o waith y mae angen i ni sicrhau ein bod yn ei ddatblygu, ac yn cyflawni'r mathau o ganlyniadau rydych chi'n sôn amdanyn nhw, yn enwedig pan fydden ni'n sôn am—. Wyddoch chi, plant yw plant ac mae angen iddyn nhw chwarae gyda phlant eraill a ddylen nhw ddim cael pethau fel yna yn rhwystr yn y ffordd, i'w hatal rhag gwneud hynny, mynd a rhyngweithio gyda ffrindiau ac ati.

Fe wnaethoch chi sôn am y cynllun peilot Cam i Fyny Cam i Lawr—ac mae'n ddrwg gen i, Altaf, fe wnaethoch chi godi hyn hefyd—ond, unwaith eto, fel rhan o'n rhaglen trawsnewid gwasanaethau plant, rydym o'r farn, ni waeth ble mae plant yn byw, ein bod ni eisiau eu cefnogi i aros gyda'u teuluoedd, pan fo hynny'n bosibl, gyda llai o blant a phobl ifanc yn mynd i ofal. Felly, gwnaethom weithio ochr yn ochr â'r Rhwydwaith Maethu a'n sector statudol, fel y dywedwch chi, i lansio'r cynllun treialu hwn yn sir Benfro i gefnogi teuluoedd agored i niwed. Mae'r cynllun treialu hwnnw'n cynnig dull arloesol iawn o gefnogi teuluoedd sydd ar ffiniau gofal trwy ddarparu cymorth teuluol arbenigol, gan bobl sydd wedi cael llawer iawn o hyfforddiant, i ofalwyr maeth, a all ddarparu cefnogaeth gyfyngedig o ran amser ac ataliol i'r teuluoedd hynny sydd mewn angen, gan eu helpu i aros gyda'i gilydd.

Nawr, rwy'n deall bod y cynllun treialu yn mynd yn dda iawn, ond dim ond ym mis Tachwedd y llynedd y cafodd ei lansio. Felly, mae'n dal yn ei ddyddiau cynnar ac mae'n rhy fuan i fod wedi gwneud unrhyw werthusiad sylweddol eto. Fodd bynnag, rwy'n bwriadu ymweld â Gogledd Iwerddon yn fuan i ddysgu mwy am lwyddiant y rhaglen yn y fan honno, gan ein bod yn ystyried ei chyflwyno ledled Cymru yn y dyfodol. Felly, gobeithio, y byddaf mewn sefyllfa i ddod yn ôl i'r Senedd ac adrodd ar y cynnydd ar y gwaith o gyflwyno'r cynnig hwnnw yn y dyfodol agos.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Yn olaf, Jane Dodds.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Diolch yn fawr iawn am eich datganiad ar y mater pwysig hwn, ac fe hoffwn i hefyd ddiolch ar goedd i'r holl ofalwyr maeth. Maen nhw'n wych. Rydw i, yn bersonol, wedi bod yn gyfrifol am leoli plant gyda gofalwyr maeth ar unrhyw adeg o'r dydd neu'r nos. Maen nhw'n derbyn plant nad ydyn nhw'n aml yn gwybod fawr ddim amdanyn nhw. Mae'r rhain, yn anffodus, yn blant bregus sy'n dioddef trawma, yr ydym ni'n eu gadael gyda nhw, ac maen nhw'n gwneud gwaith anhygoel.

Rwy'n falch o glywed bod gennych chi'r rhaglen Cam i Fyny Cam i Lawr mewn golwg, oherwydd bydd hynny'n drawsnewidiol i gadw plant gartref, ond i sicrhau bod ein gofalwyr maeth yn teimlo'n rhan o fywyd plentyn. Ar ôl eu derbyn nhw pan oedden nhw ar eu mwyaf bregus, mae mor werthfawr wedyn gweld, gobeithio, eu bod yn dychwelyd adref, a bod yn rhan o hynny.

Fe hoffwn i ofyn y cwestiwn penodol hwn i chi. O ystyried popeth rydym ni wedi'i ddweud am ofalwyr maeth, mae angen eu talu. Mae angen cyflog arnyn nhw. Ni ddylai fod yn rhaid iddyn nhw beidio â chael eu talu pan nad oes ganddyn nhw blant gyda nhw, sef y sefyllfa bresennol. Mae'n annerbyniol. Ni fyddem yn derbyn nad yw pobl, pan fyddan nhw ar wyliau, yn cael eu talu. Felly, hoffwn i chi, yn eich ystyriaeth—nid wyf yn disgwyl ateb nawr, oherwydd rwy'n gwybod bod amser wedi cario'r dydd arnom ni—i edrych ar gynlluniau gofalwyr maeth cyflogedig. Diolch. Diolch yn fawr iawn.  

Diolch yn fawr, Jane Dodds, am hynny. O ran y cwestiwn penodol yna, rwy'n sicr yn hapus i edrych ar hynny. Rydym ni'n edrych ar yr holl broses o dalu gofalwyr maeth. Rydym ni'n edrych ar gysoni'r sefyllfa rhwng gofalwyr maeth ffurfiol a gofalwyr sy'n berthnasau oherwydd fe wyddom ni fod gwahaniaethau rhwng y rheini hefyd. Wn i ddim a oes gennym ni ddarn penodol o waith ar ofalwyr maeth cyflogedig eto, ond byddaf yn sicr yn cyfleu'r farn honno ac yn trafod hynny gyda swyddogion ac yn cysylltu â chi ac yn rhoi gwybod i chi. Diolch.  

Diolch i'r Gweinidog.