Diolch yn fawr iawn am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Rwy'n eich croesawu i'ch swydd newydd. Rwy'n gobeithio eich bod yn mynd i'r afael â'r portffolio, oherwydd, yn sicr o safbwynt yr wrthblaid, mae wedi bod yn dipyn o her ymgymryd â rhai cyfrifoldebau newydd. Hoffwn ddiolch i fy rhagflaenydd hefyd, James Evans, am yr ymrwymiad a'r angerdd a rannodd ar y pwnc hwn a gobeithio o'm safbwynt i y gallaf wneud rhywfaint o gyfiawnder â'r pwnc. Diolch unwaith eto am eich datganiad y prynhawn yma.

Rydym yn siarad ar y mater hwn yn ystod Wythnos Ymwybyddiaeth Iechyd Meddwl, felly mae'n bwysig, wrth fynd i'r afael â'r heriau mewn triniaeth iechyd meddwl yng Nghymru, ein bod hefyd yn cydnabod ein cyfrifoldeb i godi ymwybyddiaeth, dileu'r stigma cymdeithasol ynghylch iechyd meddwl gwael a chydnabod ei fod yn cyffwrdd â bywyd pawb, mewn rhyw ffordd neu'i gilydd, gydag un o bob pedwar ohonom yn profi problem iechyd meddwl bob blwyddyn.

Mae heriau logistaidd yr hoffwn fynd i'r afael â nhw, ond hefyd meysydd y gall strategaethau iechyd meddwl fynd i'r afael â nhw'n well. O ran yr heriau logistaidd, mae amseroedd aros ar gyfer cymorth iechyd meddwl plant yn warthus. Dangosodd cais rhyddid gwybodaeth a gyflwynwyd gennym fod plant yng Nghymru yn aros bron i ddwy flynedd am driniaeth iechyd meddwl; mae aros am yr amser hwn yn golygu y bydd y problemau sydd gan y plant hyn yn dod yn fwy cymhleth a bydd yn anodd iawn mynd i'r afael â nhw os nad ymdrinnir â nhw mewn modd amserol. Ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro, arhosodd rhywun am flwyddyn a deufis i gael ei weld am y tro cyntaf ac, ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe, fe arhosodd rhywun 59 wythnos am ei apwyntiad cyntaf. Ni ddylem fod yn swil ynghylch y ffaith y gall hyn fod y gwahaniaeth rhwng bywyd a marwolaeth weithiau, ac mae rhai o'r bobl ifanc hyn yn agored iawn i niwed. Mae Mind Cymru hefyd wedi disgrifio'r ffigurau hyn fel rhai pryderus iawn. Er, ar y cyfan, mae'r rhai ar lwybr cleifion sy'n aros mwy na phedair wythnos am eu hapwyntiaid gwasanaethau iechyd meddwl cyntaf i blant a phobl ifanc wedi bod yn lleihau, sy'n newyddion i'w groesawu, mae'r achosion gwarthus yn peri pryder. Ac nid yr allgleifion yn unig, mae apwyntiadau dilynol yn fater hanfodol sydd angen ei ddatrys.

Dylai fod rhywfaint o gydnabyddiaeth hefyd o rai grwpiau mewn cymdeithas sy'n fwy tueddol o wynebu heriau iechyd meddwl nag eraill, megis y rhai o gymunedau lleiafrifoedd ethnig, yr henoed, yr ifanc, LHDTC+, niwroamrywiol a'r rhai sy'n byw mewn tlodi. Mae hunanladdiad yn effeithio'n anghymesur ar ddynion hefyd, gyda thri chwarter neu 75 y cant o'r holl hunanladdiadau yn rhai dynion.

Hefyd yr anawsterau iechyd meddwl unigryw y mae llawer o ffermwyr ac aelodau o gymunedau gwledig a godwyd yn y Senedd o'r blaen gan fy nghyd-Aelod James Evans ac Aelodau eraill hefyd. Felly, nid oes strategaeth un ateb sy'n addas i bawb. Rhaid i ofal gael ei deilwra weithiau i anghenion demograffeg penodol, ac mae hyn yn rhywbeth nad yw'r strategaeth iechyd meddwl yn ei wneud ar hyn o bryd.

Gwasanaethau iechyd meddwl plant sydd angen y sylw mwyaf, nid yn unig gyda'r amseroedd aros gwarthus a nodais, ond hefyd strategaeth Llywodraeth Cymru. Bu methiant i fynd i'r afael â'r canol coll bondigrybwyll, gyda nifer enfawr o blant yn y categori hwn nad ydynt yn bodloni'r trothwy ar gyfer diagnosis meddygol neu atgyfeiriad CAMHS, ond y mae rhagnodi cymdeithasol neu therapi cymunedol yn feddyginiaeth fwy priodol ar eu cyfer. Mae llawer o arbenigwyr iechyd meddwl hefyd wedi tynnu sylw at y ffaith, pan ddarperir y driniaeth briodol ar gyfer plant yn y canol coll, y bydd yn aml yn atal y plant hyn rhag datblygu problemau mwy cymhleth a dod yn achos CAMHS. Hefyd, mae llawer o arbenigwyr yn tynnu sylw at sut y bydd triniaeth iechyd meddwl plant yn dod i ben yn 18 oed, gydag adnoddau'n cael eu tynnu'n ôl yn sydyn heb ystyried y ffaith eu bod yn dal i fod yn bersonau ifanc agored i niwed gydag ymennydd sy'n datblygu, ac angen cefnogaeth barhaus.

Mae methiannau dybryd hefyd ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe, a ymddiheurodd ar ôl i glaf ddianc o uned ddiogel ac a aeth ymlaen i ymosod yn angheuol ar ei dad yng nghartref y teulu—esgeulustod gyda chanlyniadau dinistriol. Mae Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wedi canfod yn gyson a dweud bod cynlluniau gofal a thriniaeth o ansawdd gwael, nad ydynt yn cael eu cydgynhyrchu, ac nad ydynt yn cael eu cwblhau yn unol â deddfwriaeth sylfaenol.

Nid yw'r strategaeth iechyd meddwl newydd arfaethedig yn gwneud digon i nodi na manylu ar ba gamau y mae angen eu cymryd, ac mae angen i ni weld rhai syniadau newydd gan Lywodraeth Cymru. Rydyn ni'n clywed heddiw beth maen nhw'n mynd i'w wneud i wella amseroedd aros ar gyfer triniaeth iechyd meddwl plant, ond mae angen i ni glywed sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mynd i'r afael â'r canol coll—y nifer fawr o blant sydd, yn anffodus, wedi llithro drwy'r rhwyd.

Hoffem weld adolygiad annibynnol i holl farwolaethau trasig cleifion iechyd meddwl, a gweld y Gweinidog yn mynd i'r afael ag argymhellion adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru. Yng ngoleuni'r heriau presennol y mae Llywodraeth Cymru yn eu hwynebu gyda'r holl faterion hyn, credaf y byddai'n briodol clywed rhywfaint o edifeirwch ynghylch y toriad o 8.8 y cant i gyllideb iechyd meddwl Llywodraeth Cymru, a oedd yn benderfyniad ofnadwy ar yr adeg waethaf posibl. Edrychaf ymlaen at glywed eich ymateb. Diolch yn fawr iawn.