Part of the debate – Senedd Cymru am 4:14 pm ar 14 Mai 2024.
Diolch yn fawr iawn, Russell. Yn gyntaf oll, o ran atafaelu carbon a 10 y cant o orchudd coed, rydym wedi sefydlu panel yn fwriadol i edrych ar hynny. Felly, yn hytrach na diystyru unrhyw beth, rydym eisiau ystyried yr opsiynau eraill hynny fel rhan o'r gwaith hwnnw y mae eraill wedi'i awgrymu y gallent fod yn ffyrdd da eraill o'i wneud. Rwy'n credu bod cryn dipyn o bobl yma o'r blaen wedi bod yn llofnodwyr i'r ymgyrch gwrychoedd ac ymylon, ac yn y blaen, ac yn y blaen, ond mae yna opsiynau eraill yn cael eu cyflwyno, gan gynnwys yr hyn y gallwn ni ei wneud, mewn gwirionedd, mewn pridd ac ar dir pori a reolir yn dda, sy'n eithaf diddorol. Felly, rwy'n credu mai dyma'r pethau sydd angen eu harchwilio yno. Felly, yn hytrach na chanolbwyntio ar 10 y cant o orchudd coed yn unig ar hyn o bryd, gadewch i ni roi'r rhyddid i'r ffrwd waith honno fynd i edrych ar y rhain, a mynd at wraidd y mater. Oherwydd efallai y bydd rhai ohonynt yn hyfyw ac eraill ddim, ond gadewch i ni fynd at wraidd y mater.
O ran yr ymarfer cadarnhau data, ydy, mae hyn yn allweddol iddo, wrth symud ymlaen. Un o'r manteision oedd gennym, er bod rhai pryderon na fyddai cynifer ag a wnaeth yn manteisio ar gynllun Cynefin Cymru, mewn gwirionedd, mae wedi bod yn braf iawn gweld yr ymateb i gynllun Cynefin Cymru, ac mae wedi helpu, hefyd, gyda rhywfaint o ddata yn dod ymlaen. Ond rydym yn gwybod bod ffermwyr yn dweud nad yw rhywfaint o hynny'n gywir, felly rhan o'r broses hon fydd mynd yn ôl at ffermwyr i ddweud, 'Dyma'r hyn sydd gennym, dyma'r hyn rydym wedi'i fapio, nawr allwch chi ein helpu ni i lenwi'r dotiau neu wrthddweud yr hyn sydd ar y data hwnnw yn y fan yna, y data hwnnw yn y fan yna?' ac yn y blaen. Mae hynny'n mynd i fod yn rhan annatod o hyn, oherwydd os gallwn ni gyrraedd y pwynt lle mae gennym ni ddata da, cywir, yna rydym mewn sefyllfa llawer gwell i helpu ffermwyr a dweud wrthyn nhw, 'Does dim rhaid i ni wneud hyn dro ar ôl tro; byddwn ni'n gwybod nawr erbyn diwedd y cyfnod paratoi hwn.'
O ran dileu TB erbyn 2041, rwy'n credu bod hynny'n uchelgeisiol iawn. Fe'i dywedir yn aml yn y Siambr hon, 'Edrychwch ar yr hyn sydd wedi digwydd yn Lloegr' ac yn y blaen, ond, mewn gwirionedd, mae'r taflwybr dros y 10 mlynedd diwethaf yr ydym wedi edrych arno yng Nghymru, a'r gostyngiad yn nifer yr achosion mewn buchesi, wedi bod yn arwyddocaol hefyd, felly rydyn ni'n gwneud rhai pethau iawn yma, ac yn aml dydyn ni ddim yn dweud ein bod ni'n gwneud rhai pethau'n iawn. Ac mae rhywfaint o hynny yn seiliedig ar y model partneriaeth llawer mwy hwn o weithio, o roi ymreolaeth i'r ffermwr, gweithio gyda milfeddygon ar y fferm ac yn y blaen, y mathau o bethau rydym yn eu gweld nawr. Mae rhan ohono'n mynd i gael ei llywio, mae'n rhaid i mi ddweud nawr, drwy, fel y dywedwch yn iawn, y grŵp cynghori TB, dan arweiniad Glyn Hewinson, sy'n cadeirio rhan o raglen Sêr Cymru, y ganolfan ragoriaeth TB yn Aberystwyth. Rwyf wedi cael rhai trafodaethau gydag ef yn barod; rwyf wedi ei gwneud yn glir, pan wyf wedi siarad o'r blaen, gan ddweud bod angen iddyn nhw nawr godi eu cyngor, wrth iddynt symud ymlaen, i fwrdd y rhaglen ar ddileu TB. Mae'n ddrwg gennyf, rwy'n sylweddoli nad wyf wedi mynd i'r afael â'r mater ynghylch a allem fod yn fwy uchelgeisiol. Pe bawn i'n meddwl y gallem ni—. Ond dydw i ddim yn siŵr naill ochr i'r ffin neu beth bynnag—. Mae'n dasg eithaf uchelgeisiol. Os gallwn ni ei ddileu erbyn 2041, os gallwn ni wneud hynny'n gynnar, byddai hynny'n wych, ond gadewch i ni weld beth mae'r grŵp cynghori TB yn ei gyflwyno fel y ffordd ymlaen.
Y peth cyntaf maen nhw wedi bod yn edrych arno—ac rwy'n aros am y cyngor swyddogol i ddod i fyny—yw lladd ar y fferm, sydd wedi bod yn broblem fawr i lawer o ffermwyr, yn enwedig y mater emosiynol ac effaith sefyll o'r neilltu wrth i'w gwartheg gael eu lladd, gyda lloi ynddyn nhw, ar y fferm o'u blaenau. Rwy'n gobeithio cael y cyngor hwnnw yn fuan iawn. Ond ble fyddan nhw'n mynd o fanna yw ble fyddan nhw'n mynd o fanna. Mae ganddyn nhw'r arbenigedd, ac maent yn dda iawn—. Dydw i ddim am gamddefnyddio'r ymadrodd hwn nawr, ond mae yna bedigrî ffermio da iawn a chyrhaeddiad hir ymhlith y bobl ar y TAG hefyd, ond maen nhw'n ei godi, wedyn, i'r bwrdd partneriaeth, lle mae nifer sylweddol o gynrychiolwyr ffermio uniongyrchol, ac mae aelodau ex officio o'r undebau ffermio ar y bwrdd hwnnw hefyd. Felly, gadewch i ni weld beth maen nhw'n ei gyflwyno. Dydw i ddim yn mynd i'w cyfarwyddo na'u camgyfeirio neu beth bynnag. Gadewch i ni weld beth maen nhw'n ei gyflwyno, ond mae ganddyn nhw lawer o waith o'u blaenau.