4. Pa waith cynllunio gweithlu, hyfforddiant, a datblygu y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ar gyfer deintyddiaeth yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ61018

Byrddau iechyd unigol sy'n gyfrifol am gynllunio'r gweithlu, ar sail anghenion a gofynion penodol eu poblogaeth. Maen nhw’n gwneud hyn drwy eu cynlluniau tymor canolig integredig, sy’n cael eu cyflwyno i Addysg a Gwella Iechyd Cymru. Mae’r cynlluniau hyn yn llywio cynllun comisiynu addysg a hyfforddiant Cymru.

Diolch yn fawr iawn. Fel rydyn ni wedi clywed nifer o weithiau yn y Siambr yn barod heddiw, mae yna brinder deintyddion, prinder deintyddion sy'n siarad Cymraeg, yn ein canolbarth ni'n dau ac yn ehangach hefyd. Dwi'n falch i glywed bod gosod cyfundrefn hyfforddiant briodol yn hollbwysig er mwyn sicrhau'r genhedlaeth nesaf o ddeintyddion. Felly, fe wnes i synnu wrth glywed yn ddiweddar iawn am ferch ifanc o Geredigion oedd wedi cael ei gwrthod a ddim wedi cael ei derbyn ar gwrs deintyddiaeth yng Nghaerdydd, a ddim hyd yn oed wedi cael cynnig cyfweliad. Roedd disgwyl iddi gyrraedd y graddau disgwyliedig i fynd mewn i'r ysgol ddeintyddiaeth. Erbyn hyn, mae hi bellach yn ystyried astudio y tu fas i Gymru. Dyw'r stori hon ddim yn newydd. Nôl yn 2019, dangosodd adroddiad ar ddeintyddiaeth yng Nghymru gan y pwyllgor iechyd yn y Senedd yma fod angen system recriwtio mwy effeithiol i sicrhau cynnydd yng nghyfraddau myfyrwyr o Gymru sydd yn astudio deintyddiaeth—y rhai sydd yn dod o Gymru. Felly, gan ystyried profiad yr etholwraig dwi wedi cyfeirio ati, gaf i ofyn beth mae'r Llywodraeth yn bwriadu gwneud er mwyn mynd i'r afael â'r argymhelliad penodol yna, a sut fedrwch chi fynd ati i sicrhau bod cenhedlaeth newydd o ddeintyddion y dyfodol yn hanu o Gymru, gan gynnwys rhai sy'n siarad Cymraeg?

Diolch yn fawr. Rŷch chi'n iawn—dwi'n meddwl bod problem wedi bod yn y maes yma. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu tu 74 lle yn ysgol deintyddiaeth Caerdydd, ac mae ceisiadau a llefydd wedi cynyddu 23 y cant ers 2023. Ond mae wirioneddol yn siomedig faint o fyfyrwyr o Gymru sy'n cael lle ar y cwrs. Mae'r ysgol feddygaeth wedi gwneud camau anhygoel i wella'r sefyllfa, ac rŷch chi wedi gweld gwahaniaeth yn y niferoedd sy'n dod o Gymru.

Nawr, dwi'n gwybod bod yr ysgol deintyddiaeth yn rhoi cyfweliadau i bob ymgeisydd o Gymru sy'n cwrdd â gofynion academaidd a safonau'r cwrs, ond hefyd y rhai sydd wedi cymryd rhan yng nghyrsiau ehangu cyfranogiad a sawl cwrs arall. Ond y ffaith yw efallai fod hwnna'n anodd i rywun sydd yn y gorllewin, i gael mynediad at y cyrsiau hynny. Felly, rŷn ni wedi gwneud hwn yn glir nawr—ces i gyfarfod yn ddiweddar gyda'r ysgol deintyddiaeth ar ôl i mi gael sgwrs gyda'r Gweinidog sy'n gyfrifol am Gymraeg, achos dwi yn meddwl bod hyn yn broblem. Dwi'n falch dros ben eu bod nhw wedi cydnabod bod yna broblem yma, ac maen nhw wedi gwneud ymrwymiad i gynyddu'r niferoedd i tua 40 y cant o fyfyrwyr ar y cwrs yn ystod y tair blynedd nesaf. Os yw hwnna'n digwydd, bydd hwnna'n chwyldro, ac felly, yn amlwg, mae'n rhaid i ni gadw golwg ar hynny.

Dwi wedi cytuno i fynd i gwrs y maen nhw'n cynnal yn ysgol Glantaf, lle maen nhw'n dod â lot o blant o ysgolion gwahanol sy'n medru'r Gymraeg sydd â diddordeb i fynd i mewn i feddygaeth a deintyddiaeth jest i wneud yn siŵr eu bod nhw'n deall bod yna lwybr yma iddyn nhw. Ac, wrth gwrs, rŷch chi'n ymwybodol hefyd fod yna grant ychwanegol o £7,000 i annog pobl sydd ar y cwrs yna i wneud eu hyfforddiant nhw yng nghefn gwlad Nghymru.

Weinidog, rwy'n credu bod y sefyllfa o ran mynediad at ddeintyddion y GIG yn eithaf enbyd 12 mis yn ôl, ac rwyf wedi clywed yr hyn rydych chi wedi'i ddweud heddiw mewn ymateb i gwestiynau eraill, ond mae'r sefyllfa hyd yn oed yn fwy enbyd heddiw. Yr wythnos hon, roedd gennyf etholwr yn y Trallwng yn methu cael mynediad at ddeintydd y GIG. Maent bedwar deintydd GIG yn fyr yn y Trallwng. Yn y Drenewydd, y dref fwyaf yn fy etholaeth i, symudodd deintydd amser llawn olaf y GIG dros y ffin i Loegr yr wythnos diwethaf. Erbyn hyn, nid oes unrhyw ddeintydd amser llawn yn y Drenewydd, y dref fwyaf yn fy etholaeth. Felly, mae'r sefyllfa'n enbyd.

Nawr, rwyf wedi clywed rhai o'r pethau a ddywedwyd heddiw yn y Siambr, a fy mhryder i yw eich bod yn parhau i gael cwestiynau gan Aelodau'r Senedd o bob plaid yma am y sefyllfa, ond beth sy'n mynd i ddigwydd? Beth y gellir ei wneud? Nawr, rwyf wedi clywed eich ymateb i gwestiwn Janet Finch-Saunders heddiw, ac rwy'n croesawu'r grant ariannol sydd ar gael er mwyn perswadio pobl i gael eu recriwtio, a'r cynnig gwledig. Rwy'n croesawu hynny, ond fel y dywedoch chi'ch hun—ac rwy'n cytuno â chi—ni allwch gonsurio deintyddion newydd dros nos. Felly, yn ogystal â hynny, rwy'n credu bod dau beth arall y mae angen eu gwneud. Mae angen inni ailedrych ar gontract y GIG, oherwydd mae'n amlwg nad yw'n gweithio. Pe bai'n gweithio, ni fyddem yn y sefyllfa yr ydym ynddi. Mae angen inni atal deintyddion rhag symud o'r GIG i'r sector preifat a symud dros y ffin. Ac rydym hefyd angen cynnig i ddenu deintyddion profiadol i ddod i Gymru, yn enwedig y Gymru wledig hefyd—felly, deintyddion profiadol sy'n gweithio mewn mannau eraill yn y DU, ac mae angen cymhelliant ariannol ar gyfer hynny. Ond yn y pen draw, pryd rydych chi'n meddwl y bydd fy etholwyr, pobl sy'n byw mewn trefi fel y Drenewydd a'r Trallwng, yn gallu cael mynediad at ddeintydd y GIG yn y dref lle maent yn byw?

Diolch yn fawr. Fel y gwyddoch, rydym wedi gwneud llawer iawn o waith i geisio newid y contract yn barod. Mae'n ddiddorol iawn fod Lloegr yn edrych ar newid y model sydd ganddynt oherwydd eu bod yn cydnabod bod rhaid gwneud rhywbeth yno. Felly, mae gennym y 300,000 o apwyntiadau GIG newydd wedi'u cyflawni. Rydym yn y broses o drafod contract newydd gyda deintyddion y GIG. Mae'n anodd iawn oherwydd, mewn gwirionedd, mae ganddynt ddewis—gallant fynd i weithio yn y sector preifat, ac yn aml iawn, nid oes gennym ni'r arian i gystadlu. Maent yn cael llawer mwy o ddiogelwch os ydynt yn gweithio yn y GIG, ac maent yn cael pensiynau a llawer o fudd-daliadau eraill, ond mae'n rhaid iddynt gydbwyso hynny yn erbyn yr hyn y gallant ei gael yn y sector preifat. Felly, mae'n anodd iawn i ni wneud hynny, ar adeg o gyfyngiadau ariannol tynn. Ac wrth gwrs, mae'n llawer mwy costus i rywun gael eu trin gan y GIG yn Lloegr o'i gymharu â Chymru, er ein bod wedi gorfod codi prisiau yn ddiweddar. Ac wrth gwrs, maent wedi cyhoeddi heddiw y bydd tâl o £9.90 am unrhyw bresgripsiwn yn Lloegr. Wrth gwrs, mae hynny'n rhad ac am ddim i bobl yng Nghymru, ac rwy'n falch o hynny.