Grŵp 4 sydd nesaf. Mae'r grŵp yma'n gyfres o welliannau sy'n ymwneud â'r system bleidleisio yn etholiadau cyffredinol y Senedd a dyrannu seddi. Gwelliant 32 yw'r prif welliant. Darren Millar sy'n cyflwyno'r gwelliant yma.

Cynigiwyd gwelliant 32 (Darren Millar).

Diolch, Llywydd. Rwy'n codi i gynnig gwelliannau 32, 33, 34, 35, 36 a 39, y cyflwynwyd pob un ohonynt yn fy enw i. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio newid y system bleidleisio a gynigiwyd gan y Bil o system bleidleisio rhestr gaeedig i system bleidleisio rhestr hyblyg.

Llywydd, mae 'democratiaeth' yn air mewn Groeg hynafol, ac mae'n llythrennol yn golygu 'rheolaeth y bobl', felly byddai'n naturiol dod i'r casgliad pan fydd y Senedd hon yn ystyried Bil y dywedir wrthym y bydd yn cryfhau democratiaeth, mai dyna fyddai'n ei wneud, y byddai'n rhoi mwy o bŵer, mwy o ddewis, a mwy o lais i bobl Cymru, eto, yn anffodus, nid yw'r Bil hwn yn gwneud unrhyw un o'r pethau hynny. Mewn gwirionedd, yn ddryslyd, bydd yn gwneud yr union i'r gwrthwyneb oherwydd bydd yn cael gwared ar y system bleidleisio y cyntaf i'r felin bresennol y mae dwy ran o dair o Aelodau'r Senedd hon yn cael eu hethol drwyddi ar hyn o bryd, ac yn ymestyn y system bleidleisio ar y rhestr gaeedig i 100 y cant o Aelodau'r Senedd. Mae'r system bleidleisio rhestr gaeedig honno yn system a fydd yn atal pleidleiswyr rhag gallu pleidleisio dros ymgeisydd unigol o'u dewis.

Llywydd, bydd system bleidleisio rhestr gaeedig yn tynnu pŵer oddi ar y bobl a'i roi yn nwylo pleidiau gwleidyddol. Mae'n gyfystyr â bachu pŵer ar ran pleidiau gwleidyddol oddi ar y cyhoedd. Bydd Aelodau'r Senedd yn dod yn fwy ymatebol i farn yr elît ac aelodau eu plaid sydd â'r rheolaeth dros y rhestrau etholiadol a safle ymgeiswyr nag i farn y bobl yr ydym yma i'w gwasanaethu. Nawr, pan fydd gan bobl y cyfle i bleidleisio dros ymgeisydd unigol, mae perthynas gref o atebolrwydd rhwng y cyhoedd a'u cynrychiolwyr etholedig. Gall pleidleiswyr wobrwyo Aelodau o'r Senedd sy'n eu cynrychioli'n dda, a gallant hefyd gosbi'r Aelodau hynny o'r Senedd nad ydynt yn gwneud hynny. Ac rydym eisoes yn gweld y gwahaniaeth y mae hynny'n ei wneud yn etholiadau'r Senedd yn barod, onid ydym, oherwydd rydym yn gweld y gwahaniaeth yn y pleidleisiau i bleidiau a phobl ar y systemau dwy restr sydd gennym ar hyn o bryd, oherwydd gall pobl bleidleisio dros gynrychiolydd etholaeth a phlaid ranbarthol. Rydym yn gweld y gwahaniaeth y mae hynny'n ei wneud.

Nawr, rwy'n wirioneddol agored i glywed unrhyw un yn y Senedd hon yn cynnig dadl gref y bydd y system etholiadol a gynigir ar hyn o bryd gan y Bil yn gwneud Aelodau'r Senedd yn fwy atebol i'w hetholwyr na'r trefniadau presennol, oherwydd ni allaf feddwl am un ddadl o'i phlaid, ac nid wyf wedi clywed neb yn ei gwneud hi i mi chwaith. Yn wir, fe wnes i herio pobl yng Nghyfnod 2 i wneud dadl gref ynghylch pam roedd y system rhestr gaeedig hon yn well na system rhestr hyblyg, a allai barhau i gyflawni holl amcanion cynigwyr y Bil hwn wrth sicrhau bod cymesuredd yn y Senedd, ond yn dal i ddiogelu'r cyfle sylfaenol hwnnw y mae pobl yn dymuno er mwyn gallu pleidleisio dros unigolyn a dwyn y person unigol hwnnw i gyfrif. A dyma pam y galwodd y Pwyllgor Biliau Diwygio, pan oedd yn ystyried y mater hwn, yn ei adroddiad Cyfnod 1, am fesurau, ac rwy'n dyfynnu,

'i sicrhau bod y system etholiadol yn rhoi mwy o ddewis i bleidleiswyr ac yn sicrhau bod Aelodau'r dyfodol yn fwy atebol i'w hetholwyr.'

Oherwydd fe wnaethom gydnabod mai'r nam sylweddol yn y pecyn diwygio presennol oedd diffyg atebolrwydd a'r diffyg dewis i bleidleiswyr a gyflwynir iddynt yn y Bil penodol hwn. Ac roedd yr argymhelliad hwnnw yn adroddiad pwyllgor diwygio'r Senedd yng Nghyfnod 1 yn adlewyrchu nid yn unig fy safbwyntiau, ond barn holl aelodau'r pwyllgor hwnnw a gyfrannodd at ei waith ac a luniodd yr argymhelliad hwnnw. Roedd yn adroddiad trawsbleidiol a geisiodd wneud gwelliant difrifol i'r Bil. Felly, roeddwn yn siomedig iawn o weld ymateb negyddol Llywodraeth Cymru i'r argymhelliad hwnnw, ac roeddwn yn arbennig o siomedig o weld bod Llafur a Phlaid Cymru wedi pleidleisio yn erbyn gwelliannau a gyflwynais er mwyn dod â'r argymhelliad hwnnw i rym yng Nghyfnod 2. Ac roedd yn anodd deall yn arbennig pam pleidleisiodd Plaid yn eu herbyn o ystyried bod y system rhestr hyblyg yn llawer agosach at un system bleidlais sengl drosglwyddadwy, sy'n caniatáu i bobl bleidleisio dros ymgeisydd unigol o'u dewis.

Nawr, nid wyf yn llai sicr o'r difrod a wneir i ddemocratiaeth Cymru os bydd yr agwedd hon ar y Bil yn mynd drwyddo heb ei diwygio. Dyna pam rwyf wedi cyflwyno cyfres o welliannau sy'n ceisio goresgyn y diffyg pwysicaf hwn yn y Bil hwn. Ac os cytunir ar fy ngwelliannau, byddant yn cryfhau'r Bil drwy sicrhau y gall pleidleiswyr gadw'r pŵer i bleidleisio dros ymgeisydd unigol o'u dewis gan dderbyn safbwynt y Llywodraeth o ran bod eisiau sicrhau bod cynrychiolaeth gyfrannol mewn ffordd lle gellir rhestru ymgeiswyr ar wyneb y Bil, ond gan ddal i roi'r dewis hwnnw i bleidleiswyr unigol ad-drefnu'r rhestrau hynny. Nawr, rwy'n gwerthfawrogi bod y Prif Weinidog blaenorol a Llywodraeth flaenorol Cymru yn ymddangos eu bod yng nghlwm wrth ddelfryd y rhestrau caeedig, ac rwyf dal heb glywed neb yn dadlau dros restrau caeedig, gyda llaw, ac rwy'n gobeithio, yn absenoldeb unrhyw reswm da o'u plaid a dim rheswm da dros beidio â newid i system rhestr hyblyg, y gallai'r Prif Weinidog presennol a'i Lywodraeth newydd, er mai'r un Aelod sydd wrth y llyw, gymryd safbwynt gwahanol.

Felly, byddai gwelliant 32 yn caniatáu i bleidleiswyr fwrw pleidlais dros naill ai plaid wleidyddol neu ymgeisydd unigol ar restr y blaid honno. Byddai gwelliant 33 yn sicrhau bod unrhyw bleidleisiau sy'n cael eu bwrw ar gyfer ymgeiswyr unigol y blaid yn cael eu cynnwys yng nghyfanswm cyffredinol pleidlais y blaid at ddibenion dyraniadau seddi. Ac mae gwelliant 34 yn nodi y byddai ymgeiswyr sy'n derbyn mwy na 10 y cant o'r pleidleisiau a fwriwyd ar gyfer eu plaid yn mynd i frig rhestr y blaid. Ac os bydd mwy nag un ymgeisydd yn cael mwy na 10 y cant o'r bleidlais, yna byddent yn cael eu rhestru yn unol â'r ganran y maent yn ei chael ar frig y rhestrau hynny. Pam 10 y cant? Y rheswm am hyn yw mai 10 y cant oedd y ganran a argymhellwyd gan y panel arbenigol wrth edrych ar y materion hyn yn ôl yn 2017. Byddai gwelliant 35 yn ei gwneud yn ofynnol i swyddogion canlyniadau ddefnyddio rhestrau aildrefnu'r pleidiau i hysbysu'r Llywydd os bydd swydd wag yn y Senedd yn codi, ac mae gwelliant 36 yn ganlyniad i welliant 35.

Ac yn olaf, mae gwelliant 39 yn darparu ar gyfer mecanwaith adolygu, iawn. Felly, byddai hynny'n caniatáu—yn ei gwneud yn ofynnol—i Weinidogion Cymru gynnal adolygiad o fewn 12 mis i bob etholiad i adrodd ar y system bleidleisio ac unrhyw newidiadau arfaethedig i'r trothwy o 10 y cant ar gyfer aildrefnu rhestrau plaid. A lle cynigir newid, byddai'n ei gwneud yn ofynnol i'r newid hwnnw gael ei gyflwyno i'r Senedd gyfan a chael ei gefnogi gan o leiaf dwy ran o dair o Aelodau'r Senedd hon er mwyn newid y trothwy.

Nawr, Llywydd, rhestrau agored neu hyblyg o'r math hwn yw'r norm ar draws llawer o ddemocratiaethau Ewropeaidd—Sweden, yr Iseldiroedd, Denmarc, Gwlad Pwyl, Slofacia a llawer, llawer mwy. Bydd pleidleisio dros system rhestr hyblyg yn y ffordd yr wyf yn ei chynnig yn caniatáu ar gyfer cymesuredd canlyniadau etholiad y mae Llywodraeth Cymru yn gofyn amdano wrth ddiogelu egwyddorion dewis pleidleiswyr ac atebolrwydd uniongyrchol yn ein democratiaeth. Byddai'n eu cadw wrth wraidd ein system bleidleisio ac yn cryfhau ein democratiaeth mewn ffordd nad yw'r Bil presennol yn ei wneud, ac mewn gwirionedd, mae'n ei thanseilio. Dyna pam rwy'n cymeradwyo'r gwelliannau hyn i'r Siambr, ac rwy'n erfyn ar yr Aelodau i feddwl yn ofalus iawn wrth fwrw eich pleidleisiau ar y gwelliannau hyn, oherwydd rydyn ni'n gwneud camgymeriad difrifol, yn fy marn i, trwy chwalu'r atebolrwydd uniongyrchol hwn i'r cyhoedd trwy gyflwyno system rhestr gaeedig—system rhestr gaeedig yn unig—a pheidio â chael yr atebolrwydd uniongyrchol hwnnw. Byddai'n gam mawr tuag yn ôl.

Dwi yn synnu clywed Darren Millar yn dweud dydy o ddim yn gwybod pam mae Plaid Cymru yn pleidleisio fel hyn, oherwydd dwi ddim yn meddwl ei bod hi wedi bod yn gyfrinach o gwbl beth ydy barn Plaid Cymru ar y mater, a buaswn i'n gobeithio fy mod i, yn ystod bob cam o'r broses yma, wedi bod yn glir yn dweud bod y math yma o system etholiadol wedi bod yn bwnc llosg. Mae hyn yn ei hun yn rhywbeth y dylwn ni fod yn ei groesawu, yn dangos cryfder y teimlad sydd yn amlwg yn bodoli ynglŷn â natur ein democratiaeth, ein bod ni'n cael sgwrs ynglŷn â system bleidleisio a bod pobl yn teimlo yn angerddol amdano fo.

O ran fy mhlaid i, i fod yn hollol ddi-amwys, rydym wedi bod yn glir o'r cychwyn taw system STV neu restrau cyfrannol agored neu hyblyg y byddwn ni'n ei ffafrio ac sy'n cynrychioli'r opsiwn mwyaf blaengar i etholwyr Cymru. Mae o'n siomedig nad yw'r Llywodraeth wedi gweld gwerth yr opsiwn yma, ond, fel plaid sydd o hyd yn rhoi buddiannau'r genedl yn gyntaf, rydym ni wedi gweithio'n bragmataidd er mwyn datblygu opsiwn a fydd, gobeithio, yn medru pasio drwy'r Senedd, gyda chefnogaeth y dwy ran o dair o Aelodau sydd eu hangen.

Ac nid yw'n syndod i neb erbyn hyn taw cyfaddawd ydy'r system yma. Dyma yw natur democratiaeth, yn aml. Ond, er gwaethaf ei diffygion, does dim amheuaeth y bydd y newidiadau yma yn welliant sylweddol o'i chymharu â'r un presennol, wrth sicrhau y bydd nifer y seddi a enillwyd yn adlewyrchiad teg o'r pleidleisiau a fwriwyd, ac yn rhoi'r gorau yn gyfan gwbl ar y model first-past-the-post, sydd wedi bod mor niweidiol i fywiogrwydd democrataidd.  

Ein blaenoriaeth, felly, ydy sicrhau bod pecyn beiddgar o ddiwygiadau yn eu lle erbyn 2026, sydd dim ond dwy flynedd i ffwrdd erbyn rŵan, gydag adolygiadau pellach yn medru digwydd yn sgil y mecanwaith adolygu sy'n cael ei ganiatáu gan y Bil yma.   

A tra rydym yn cydnabod y pryderon hollol dilys sydd wedi'u mynegi ynglŷn â rhestrau caeedig, mae'r syniad bod cyflwyno rhestr o ymgeiswyr rhywsut yn amharu ar allu pleidleiswyr i ddeall i bwy y maent yn pleidleisio yn hollol groes i realiti hanes ein hetholiadau datganoledig yng Nghymru, lle mae rhestrau caeedig wedi bod yn elfen o'r etholiadau i seddi rhanbarthol o'r cychwyn. Mae'n werth hefyd pwysleisio bod system San Steffan, sydd yn parhau i ddwyn cefnogaeth frwdfrydig y Torïaid, yn ei hun yn fersiwn o restr gaeedig, ble mae etholwyr yn dewis ymgeisydd dewisol y pleidiau sy'n sefyll. Rhestr gaeedig o un ydy honna.    

Am y rhesymau yma i gyd, felly, nid ydym yn gallu cefnogi gwelliannau 32, 33, 34, 35, 36 na 39, yn enw Darren Millar, a fydd yn ail agor y ddadl ynglŷn â'r system etholiadol ac yn dadwneud y gwaith sydd wedi'u wneud i gyrraedd y pwynt yma.  

Hoffwn wneud ymyriad byr i ymateb i rai o'r pwyntiau a wnaeth Darren Millar. Roedd yn araith deg a rhesymol, ac rwy'n siŵr y byddwn ni'n cydymdeimlo ag elfennau ohoni ar draws y Siambr. Ond, wrth gwrs, fel y gwyddom ni, mae systemau etholiadol yn gawdel enwog. Mae cymaint ohonyn nhw, ac mae gan bawb eu ffefrynnau eu hunain, ac rwy'n siŵr, o gwmpas y Siambr hon, pe byddem yn rhoi pleidlais rydd i bobl ar ddewis pa system yr hoffent ei gweld, byddai gennym ystod o opsiynau wedi'u cyflwyno, ond mae angen dod o hyd i gonsensws. Mae gennym eisoes, fel y nododd Heledd Fychan, draddodiad o restrau caeedig yn ein Senedd ddatganoledig, felly nid yw hyn y tu allan i'n traddodiad. Ei mantais—. Gofynnodd am ddadlau o'i phlaid, ac, mewn gwirionedd, rwy'n amhendant ynghylch y peth, ond rwy'n amhendant ynghylch yr holl systemau pleidleisio, oherwydd mae gan bob un ohonyn nhw ffaeleddau; mae gan bob un ohonyn nhw fanteision ac mae gan bob un ohonyn nhw anfanteision. Mantais y system hon yw ei bod yn hawdd ei deall, sef un o'r profion sy'n cael ei wneud ar gyfer y cyntaf i'r felin; mae'n rhoi pleidlais gyfartal wedi'i phwysoli i bob pleidleisiwr; ac, yn amodol ar y trothwy, mae'n caniatáu i bob barn yn yr etholaeth gael ei chynrychioli. Mae hynny'n fantais enfawr o gymharu â'r model y cyntaf i'r felin, ac mae'n amrywiad ar ein system bresennol. Bydd enwau'r ymgeiswyr ar y bleidlais. Ac mae'n ffordd i ni fel Senedd greu consensws a symud ymlaen i ddiwygio'r Senedd, ac rwy'n gwerthfawrogi nad yw'n rhywbeth y mae eisiau ei weld. Ond nid oes dim o hyn yn gwbl ddigyfnewid; os gwelwn fod diffygion, ac os gwelwn fod canlyniadau anfoddhaol yn deillio o hyn, yn union fel yr ydym wedi newid ein system bleidleisio dros y 25 mlynedd diwethaf a'i mireinio, byddem yn gallu gwneud yr un peth eto. Felly, er bod ei ddadleuon yn ddeniadol, nid wyf yn credu bod unrhyw ergydion trwm yn bodoli o blaid hyn, ac mae'r wobr fwy o ddiwygio'r Senedd yn un yr wyf yn barod i anwybyddu rhai o fy amheuon er ei mwyn, gan gydnabod, fel y dywedais, bod gan bob un system bleidleisio ei diffygion, a pha bynnag system y byddai'n ei chynnig, gallem i gyd dynnu sylw at y diffygion ynddi hi hefyd.

Cwnsler Cyffredinol.

Diolch, Llywydd. Credaf fod gwahaniaeth barn gwirioneddol, adeiladol ar hyn, ond gallaf gadarnhau na fyddaf yn cefnogi gwelliannau 32, 33, 34, 35, 36 na 39, a fyddai'n rhoi ar waith system rhestr hyblyg a mecanwaith ar gyfer adolygu'r trothwy cysylltiedig ar gyfer symud ymgeisydd i fyny rhestr plaid ar ôl hynny.

Mae'n angenrheidiol bod y cynigion yn y Bil hwn yn gallu hawlio uwchfwyafrif yn y Senedd. Rwy'n parhau i fod yn hyderus ei fod yn wir am y darpariaethau sydd yn y Bil ar hyn o bryd, gan gynnwys y rhai sy'n ymwneud â system rhestr gaeedig. Felly, ar ôl trafod y gwelliant hwn yng Nghyfnod 2, rwy'n gwybod fy mod mewn perygl o ailadrodd rhai o'r un pwyntiau, ond maen nhw'n parhau i fod yn bwysig. Mae'r system rhestr gaeedig arfaethedig yn dileu anghymesuredd y system y cyntaf i'r felin yn ein system etholiadol bresennol, sy'n golygu y bydd y canlyniadau'n adlewyrchu'r pleidleisiau a fwriwyd yn well. Mae'r cynigion yn darparu ar gyfer un llwybr syml ar gyfer ethol, gyda phleidleisiau yn gofyn am un papur pleidleisio yn unig, yn hytrach na dau. Mae system rhestr gaeedig yn gyfarwydd i bleidleiswyr yng Nghymru o'r pleidleisiau rhestr ranbarthol bresennol. Mae system rhestr gaeedig hefyd yn hwyluso ymgeiswyr i fod yn atebol i'r cyhoedd am faniffestos cenedlaethol eu pleidiau gwleidyddol, gan ddal i gadw angen i ymgeiswyr feithrin pleidlais bersonol leol i hybu rhagolygon etholiadol eu plaid. Mae hefyd yn darparu mecanwaith ar gyfer gwella amrywiaeth, nad yw rhestrau hyblyg yn ei wneud. Mae hefyd yn sicrhau, yn etholiadau'r Senedd yn y dyfodol, y bydd pob pleidlais yn cyfrif.

Er y gallai rhai ddadlau nad yw system o'r fath yn darparu'r un lefel o ddewis i bleidleiswyr â rhestrau hyblyg neu agored, rwy'n glir nad yw'n dileu'r dewis sydd gan bleidleiswyr ar hyn o bryd. O dan y system y cyntaf i'r felin, mae pleidiau yn dewis eu hymgeiswyr, maen nhw'n rheoli'r mecanwaith dethol, fel y byddan nhw'n ei wneud mewn system restr—rhestr o un, mewn gwirionedd, o dan y system y cyntaf i'r felin. Mae'r dewis ar gyfer y pleidleisiwr yn parhau fel un lle maen nhw'n pleidleisio dros yr ymgeiswyr a ddewiswyd gan blaid neu ymgeisydd annibynnol.

Ac wrth gwrs, yng Nghyfnod 2, cytunodd Pwyllgor o'r Senedd Gyfan i welliant Jane Dodds i'r Bil sy'n sicrhau y bydd y Gorchymyn cynnal etholiadau yn ei gwneud yn ofynnol i'r papur pleidleisio a ddefnyddir mewn etholiad cyffredinol mewn etholaeth yn y Senedd gynnwys enwau'r holl ymgeiswyr. Bwriad Llywodraeth Cymru trwy'r amser oedd i hynny fod yn wir—

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Yn sicr.

Diolch yn fawr iawn. Doeddwn i ddim yn mynd i siarad am hyn. Bron i mi orfod clymu fy hun i'r gadair er mwyn peidio â dweud dim byd ynghylch y system bleidleisio. Fodd bynnag, diolch am gyfeirio ataf. Mae'n debyg mai fy nghwestiwn i, mewn gwirionedd, yw eich bod chi'n dweud bod y gwelliant bellach wedi'i gynnwys, o ran yr enwau gyferbyn â'r blaid, ond onid yw'n wir bod yr enwau hynny yn cael eu penderfynu gan y blaid, nid gan y cyhoedd? Diolch.

Wel, yn union yr un ffordd ag o dan y system y cyntaf i'r felin, mae ymgeiswyr yn cael eu dewis gan y pleidiau. Mae'n union yr un fath, ond mae hon yn system sydd â llawer mwy o gyfranoldeb, ac rwy'n credu ei bod yn llawer mwy democrataidd nag unrhyw beth sydd gennym ni ar hyn o bryd. Wrth gwrs, mae'r Bil hefyd yn darparu ar gyfer adolygiad ôl-ddeddfwriaethol gan bwyllgor y Senedd nesaf i ystyried gweithredu ac effaith y ddeddfwriaeth hon. Er mai mater i'r Senedd nesaf fydd union gwmpas yr adolygiad hwnnw, mae'n ymddangos bod y profiad o restrau caeedig yn ystyriaeth berthnasol iawn. Diolch, Llywydd.

Darren Millar i ymateb.

Diolch, Llywydd. Yn amlwg, rwy'n siomedig o glywed yr ymatebion. Mae pawb yn y Siambr hon yn gwybod bod system rhestr hyblyg yn ddewis gwell na system rhestr gaeedig. Rydw i dal heb glywed rheswm eto pam mae'r Llywodraeth yn credu bod system rhestr gaeedig yn well. Mae'r holl ddadleuon yr ydych i'w gweld yn eu gwneud, mewn gwirionedd, yn erbyn y system y cyntaf i'r felin, nad wyf i hyd yn oed wedi ceisio'i hamddiffyn, er bod ganddi fframwaith atebolrwydd cryf iawn ynddi. Wrth gwrs, yr ydych chi'n gwneud y gymhariaeth—. Rwy'n credu bod Heledd a'r Aelod cyfrifol wedi cyfeirio, i bob pwrpas, at y ffaith bod honno'n system rhestr gaeedig o un. Wel, mae hynny'n ddigon posibl, ond o leiaf y gallwch chi wrthod yr ymgeisydd drwy bleidleisio dros rywun arall, oni allwch chi? Ni allwch chi wneud hynny yn yr un ffordd trwy wrthod ymgeisydd unigol os oes gennych chi system rhestr gaeedig gyda rhestr o enwau o'ch blaen chi.

Os gaf i fynd trwy'r manteision yr ydych chi'n dweud sydd i system rhestr gaeedig, felly, fe wnaethoch chi sôn ei bod yn ymdrin â chyfranoldeb. Wel, mae rhestr hyblyg yn gwneud hynny hefyd. Mae'n hawdd ei deall. Wel, mae'r un peth yn wir am restr hyblyg—rydych chi'n pleidleisio dros berson neu blaid. Mae un papur pleidleisio. Felly hefyd gyda rhestr hyblyg. Rydych chi'n dwyn pobl i gyfrif am faniffestos cenedlaethol. Wel, dyna yw gwaith pleidiau unigol wrth roi ymgeiswyr ar y rhestr honno, ni waeth ble maen nhw'n cael eu gosod ar y cychwyn. Ymdrin ag amrywiaeth. Wel, mae gennym ni Fil arall yn mynd rhagddo yn y Senedd ar hyn o bryd a fyddai'n caniatáu system gwota, neu system am-yn-eilio. Gallwch chi ddal gwneud hynny hyd yn oed ar system rhestr hyblyg, ac, os oes unrhyw un wedi darllen adroddiad y panel arbenigol o 2017, roedd yn eithaf clir y gallwch chi barhau i ymdrin â mater amrywiaeth drwy system rhestr hyblyg. Rydych chi'n dweud y bydd pob pleidlais yn cyfrif o dan y system rhestr gaeedig. Ni fydd, mewn gwirionedd, oherwydd, wrth gwrs, os yw'ch ymgeisydd yn cael llai na 12 y cant o'r trothwy yn eich sedd benodol, mae'n annhebygol y bydd yn cael yr un sedd. Felly, nid yw hi mor gyfrannol, mewn rhai ffyrdd, ag y mae hi gyda'n sefyllfa ranbarthol ar hyn o bryd. Ond byddai system rhestr hyblyg yr un fath yn union, yr un mor gyfrannol â'ch system rhestr gaeedig. Felly, rwy'n dal i aros am y ddadl ynghylch pam.

Nawr, y ddadl arall y gwnaethoch chi ei gwyntyllu oedd, 'Wel, dyma'r unig beth—yr unig ddatrysiad posibl—a all ein cael ni i fwyafrif o ddwy ran o dair.' Nid wyf i'n siŵr ei fod, mewn gwirionedd. Rwy'n siŵr, pe bai trafodaeth ar y mater a bod pobl yn cael rhwydd hynt i allu pleidleisio, yn enwedig ar feinciau'r Blaid Lafur, yna efallai y byddwn ni'n dod i ddatrysiad hollol wahanol. Ond mae'n ymddangos i mi eich bod chi'n gwbl ymroddedig iddo, am ba reswm bynnag nid wyf i'n gwybod. Mae'n debyg eich bod chi wedi cael cyfarwyddyd o rywle na allwch chi o bosibl wyro oddi wrtho. Rydych chi wedi clywed gan feinciau Plaid Cymru y byddai'n well ganddyn nhw system rhestr hyblyg, felly maen nhw'n cael eu gorfodi, i bob pwrpas, gennych chi lot fan hyn i gefnogi system sy'n israddol i system rhestr hyblyg, y mae gan bob un ohonon ni'r cyfle i'w chyflwyno y funud hon drwy gefnogi'r gwelliannau hyn. Nid ydw i'n ei ddeall.

Y ddadl arall yr ydych chi'n ei gwneud, wrth gwrs, yw nad yw'n hollol ddigyfnewid, rwy'n credu y dywedodd Lee Waters. Nid yw'n hollol ddigyfnewid. Bydd adolygiadau. Gall y pethau hyn newid, yn union fel yr ydyn ni'n gwneud newidiadau nawr. Mae wedi cymryd 25 mlynedd i gyrraedd mor bell â hyn. Pa mor hir fydd newidiadau? A yw'n digwydd unwaith bob 25 mlynedd, fel comed yn ymddangos? Ai dim ond fel hynny? Ai dyna'r ffordd yr ydyn ni'n gwneud newidiadau yma, unwaith bob 25 mlynedd? Edrychwch, gadewch i ni fanteisio ar y cyfle nawr. Gadewch i ni ddatrys y peth hwn, gwella'r Bil, sicrhau bod rhywfaint o atebolrwydd uniongyrchol, sy'n fantais nad yw eich system rhestr gaeedig yn ei chyflwyno, a sicrhau ein bod ni'n ei gael yn gywir ar gyfer ein democratiaeth, oherwydd rwy'n ofni y byddwn ni, mewn gwirionedd, yn gweld llai o bobl yn pleidleisio yn y dyfodol, oherwydd ni all pobl bleidleisio dros berson a byddan nhw'n credu bod ganddyn nhw hyd yn oed llai o lais a chyfle i wneud newid, oherwydd dyna beth fydd eich system yn ei wneud. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf i, hoffech chi wneud ymyriad?

Hoffwn, fe hoffwn i wneud ymyriad, ac mae'n bwysig ein bod ni'n cael y drafodaeth hon. Wrth gwrs, bydd hi'n glir iawn ar y papur pleidleisio pwy sy'n sefyll. Bydd pobl yn gallu gwneud dewis ynghylch pwy sydd ar frig y rhestr a phwy sy'n debygol o fod i'w ddisgwyl. Mater i ni yw esbonio i bobl ar draws y blaid hon bod hon yn system ddemocrataidd, nid rhyw system wneuthuredig, annemocrataidd; mae'n system gadarn y bydd pob un ohonon ni mewn sefyllfa i esbonio i bobl Cymru mai eu system nhw ydyw, y gobeithiwn y gallwn ni ei newid a'i chryfhau ar gyfer y dyfodol, ond dyma'r mwyafrif y gallwn ni ei gael yma i ysgogi'r gwelliant pwysig hwn ymlaen.

Wel, y mwyafrif ydyw yr ydych chi'n ei dderbyn, a dweud y gwir, wyddoch chi, a dweud y gwir, rwy'n credu y dylech chi fod wedi mynnu bargen galetach gan eich meistri Llafur er mwyn cael y pecyn o welliannau hynny drwodd a oedd yn mynd i gyflawni'r math o atebolrwydd uniongyrchol yr ydyn ni'n mynd i'w golli nawr os nad yw'r Bil hwn yn mynd drwodd heb gael ei wella o ran y ffordd y byddwn ni'n gallu ymdrin â'r rhestrau hyn.

Felly, edrychwch, wrth gwrs rwy'n derbyn y gall pobl edrych i lawr rhestr a dweud, 'O, nid ydw i'n hoffi'r person hwnnw', neu 'Nid ydw i'n hoffi'r person hwnnw, felly, rydw i'n mynd i bleidleisio dros blaid arall', ond nad ydych chi'n credu y byddai'n well cael yr atebolrwydd uniongyrchol hwnnw, lle y gall aelodau'r cyhoedd bleidleisio dros ymgeisydd unigol ar restr plaid i ddweud, 'Wyddoch chi beth? Dydw i ddim yn rhy hoff o'r person yna, ond rwy'n credu bod y person yna'n gwneud gwaith gwell i fi yn lleol ac rwyf i eisiau gallu gwobrwyo'r person yna gyda fy mhleidlais'? Rydyn ni'n gwybod bod hynny'n digwydd eisoes, iawn, o fewn y system bresennol, lle y gall pobl bleidleisio a mynegi barn am ymgeisydd unigol ar sail y cyntaf i'r felin ac yna gwneud rhywbeth ar y rhestrau caeedig, rhestrau rhanbarthol, hefyd. Ac, ar y cyfan, mae pobl leol sy'n gweithio'n galed dros eu hetholwyr yn cael eu gwobrwyo yn y bleidlais gyntaf i'r felin. Byddan nhw dal i allu gwobrwyo'r unigolion hynny os oes gennych chi system rhestr hyblyg. Felly, rydyn ni'n gwneud camgymeriad mawr yma, Aelod cyfrifol, a chamgymeriad mawr ar ran y Blaid Lafur. Mae'n gam yn ôl; gallai gymryd degawdau i'w ddatrys yn y dyfodol. Dydyn ni byth yn siŵr a ydyn ni byth yn mynd i gael mwyafrif dwy ran o dair yn y dyfodol, felly mae angen i ni achub ar y cyfle hwn; ei ddatrys, a pheidio â gwneud camgymeriad.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly, fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 32. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 32 wedi'i wrthod.

Gwelliant 32: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Gwelliant 33. Ydy e'n cael ei symud, Darren Millar?

Cynigiwyd gwelliant 33 (Darren Millar).

Cynnig.

Ydy. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, pleidlais felly ar welliant 33. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 33 wedi'i wrthod.

Gwelliant 33: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Ydy gwelliant 34 yn cael ei gynnig?

Cynigiwyd gwelliant 34 (Darren Millar).

Ydy, gan Darren Millar. Os gwrthodir gwelliant 34, bydd gwelliant 39 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 34? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Gwelliant 34, felly, pleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 34 wedi'i wrthod. Mae gwelliant 39 yn cwympo.

Gwelliant 34: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Methodd gwelliant 39.

Gwelliant 35, Darren Millar, yn cael ei symud?

Cynigiwyd gwelliant 35 (Darren Millar).

Ydy. A oes gwrthwynebiad i welliant 35? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Pleidlais, felly, ar welliant 35. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Mae gwelliant 35 wedi'i wrthod. 

Gwelliant 35: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant

Ydy gwelliant 36 yn cael ei symud?

Cynigiwyd gwelliant 36 (Darren Millar).

Cynnig.

Ydy. A oes gwrthwynebiad i welliant 36? [Gwrthwynebiad.] Oes. Pleidlais ar welliant 36. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal a 38 yn erbyn. Mae gwelliant 36 wedi ei wrthod.

Gwelliant 36: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0

Gwrthodwyd y gwelliant