– Senedd Cymru am 5:06 pm ar 30 Ebrill 2024.
Grŵp 6 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r rhain yn ymwneud ag adalw Aelodau o'r Senedd. Gwelliant 40 yw'r prif welliant. Darren Millar sy'n cyflwyno'r prif welliant yma.
Diolch, Llywydd. Rwy'n codi i gynnig gwelliannau 40 a 42, sydd wedi'u cyflwyno yn fy enw i. Mae'r gwelliannau hyn yn ceisio cyflwyno system adalw ar gyfer Aelodau'r Senedd yn y dyfodol. Mae system adalw i Aelodau yn fecanwaith atebolrwydd pwysig nad yw, yn anffodus, wedi bod ar gael yn y Senedd hyd yma yn ystod ein chwarter canrif gyntaf. Mae systemau adalw yn cael eu defnyddio mewn deddfwrfeydd ledled y byd, a'u swyddogaeth yw hyrwyddo safonau uchel ymhlith cynrychiolwyr etholedig trwy ei gwneud yn bosibl iddynt golli eu seddi rhwng etholiadau.
Nawr, gwyddom fod Aelodau'r Senedd, yn y gorffennol, wedi mynegi eu cefnogaeth gyhoeddus lawn i gyflwyno system o'r fath; felly hefyd yr Aelod sy'n gyfrifol am y Bil. Yn y Pwyllgor Biliau Diwygio, pan ystyriodd y mater yng Nghyfnod 1, roedd llawer o gyfranwyr a oedd hefyd yn cefnogi'r angen am system adalw. Felly, yn wyneb pecyn o newidiadau i strwythur y Senedd a'r ffordd yr ydyn ni'n cael ein hethol, rwy'n credu bod gennym ni gyfle da i allu cyflwyno system adalw ar gyfer Aelodau.
Fel y dywedais i eisoes o ran y system etholiadol newydd arfaethedig, mae'r Bil hwn, yn ei ffurf heb ei wella, yn peryglu cyfyngu atebolrwydd uniongyrchol Aelodau unigol y Senedd i'r bobl y maen nhw'n eu cynrychioli yn sylweddol, hyd yn oed yn fwy felly nawr bod y gwelliannau ar y rhestr hyblyg wedi'u trechu. Mae'n bwysicach byth, felly, ein bod ni'n edrych ar ffyrdd o gynnal y berthynas hanfodol honno o atebolrwydd rhwng cynrychiolwyr etholedig a'r cyhoedd, fel y gwnaeth y Pwyllgor Biliau Diwygio ei argymell yn ei adroddiad Cyfnod 1.
Nawr, byddai cyflwyno system adalw yn gwneud yn union hynny. Byddai'n grymuso pleidleiswyr i allu barnu eu Haelodau o'r Senedd mewn achosion lle nad oedden nhw'n bodloni'r safonau uchel iawn yr ydyn ni'n eu disgwyl gan y rheini sydd mewn swydd gyhoeddus, felly byddai'n sicrhau bod ymddiriedaeth ac atebolrwydd wrth wraidd popeth yr ydyn ni'n ei wneud, nid yn unig ar adeg yr etholiad ond drwy gydol yr amser y mae'r Aelodau yn y swydd.
Gan droi at y gwelliannau, byddai gwelliant 40 yn mewnosod adran newydd ar wyneb y Bil. Byddai'n adlewyrchu ein cyd-destun unigryw yma yn y Senedd a byddai'n golygu y byddai deiseb adalw yn ofynnol ar gyfer Aelodau'r Senedd neu eu bod yn ddarostyngedig i ddeiseb adalw os ydyn nhw naill ai'n eu cael yn euog o drosedd a'u dedfrydu neu'n cael gorchymyn i fynd i'r carcharu neu i gael eu cadw yn y ddalfa, neu'u hatal o drafodion y Senedd am gyfnod o 10 diwrnod eistedd neu fwy gan Bwyllgor Safonau Ymddygiad y Senedd.
Fe wnes i gyflwyno gwelliannau tebyg yng Nghyfnod 2, ond fe wnes i fyfyrio ar rywfaint o'r adborth a'r sylwadau yn y dadleuon, ac fe wnes i newidiadau i ymdrin â rhai o'r pryderon a gafodd eu codi. Felly, yn hytrach na dim ond ailadrodd yr holl ddarpariaethau yn Neddf Adalw Aelodau Seneddol 2015, i gydnabod y ffaith bod pethau'n wahanol yma yng Nghymru, rwyf wedi'u haddasu i adlewyrchu ein hamgylchiadau ni. I gydnabod yr amser cyfyngedig i graffu ar yr hyn sy'n welliant sylweddol, rwyf i hefyd wedi gwneud rhai rhannau o'r gwelliant gwreiddiol y cyflwynais i'n amodol ar Weinidogion Cymru yn cyflwyno rheoliadau yn y dyfodol, a fyddai wedyn yn destun dadl ac a fyddai'n gorfod gofyn am bleidlais gadarnhaol yma yn y Senedd.
Gwahaniaeth pwysig arall yn y gwelliannau sydd ger ein bron ni heddiw yw, er y byddai fy ngwelliannau blaenorol wedi arwain at isetholiad pe bai deiseb adalw lwyddiannus, nid felly fydd y gwelliannau diwygiedig hyn. Yn hytrach, byddan nhw'n arwain at lenwi seddi gwag yn y ffordd arferol—h.y. y ffordd arferol y bydd sedd wag yn cael ei llenwi o dan y trefniadau newydd—h.y. byddai'r person nesaf ar y rhestr yn llenwi'r sedd wag honno. Mae hynny'n golygu, pan fydd 10 y cant neu fwy o etholwyr yn yr etholaeth wedi llofnodi deiseb adalw, y byddai'r Aelod sy'n destun y ddeiseb honno yn colli ei sedd, a byddai'r ymgeisydd nesaf ar restr etholiadol y blaid yn cymryd y sedd wag.
Mae'r newid hwn wedi'i wneud oherwydd fy mod i'n deall y gallai'r posibilrwydd o gynnal isetholiad beidio â chyd-fynd yn dda â'r system etholiadol newydd, oherwydd byddai wedi arwain at fandad deuol—mandadau gwahanol ar gyfer ymgeiswyr unigol. Ni fyddai bod â rhywun ymhlith ei holl gymheiriaid a oedd wedi'i ethol mewn ffordd wahanol na rhywun wedi'i ethol drwy isetholiad, yn amlwg, yn rhywbeth a fyddai o reidrwydd yn dda, ond dyna'r unig ffordd yr oeddwn i'n credu y dylai ddigwydd. Ond rwyf i wedi myfyrio ar yr adborth hwnnw, a dyna pam rwy'n dweud, 'Gadewch i ni lenwi'r seddi gwag hynny nawr drwy'r system rhestrau, er mwyn goresgyn yr her honno.'
Y gwahaniaeth arall i'w nodi yng ngwelliant 40, yw adran ychwanegol a fyddai'n caniatáu i Weinidogion Cymru wneud darpariaethau ym maes gwariant deisebau o ran unrhyw ymgyrchu ynghylch y deisebau a'r benthyciadau hynny—felly, ariannu ymgyrchoedd, yn effeithiol. Ond, unwaith eto, byddai'r rheini'n ddarostyngedig i reoliadau a fyddai'n gofyn am bleidlais gadarnhaol. Yn olaf, mae gwelliant 42 yn ganlyniadol i welliant 40.
Roedd yn siomedig bod pleidiau eraill wedi dewis peidio cefnogi fy ngwelliannau blaenorol yng Nghyfnod 2, er gwaethaf iddyn nhw gefnogi egwyddor yr angen am fecanwaith adalw a'r gefnogaeth y mae hynny wedi'i ennill. Ond ar ôl gwneud y newidiadau hyn, y newidiadau yr wyf i wedi'u hamlinellu, i wneud yn siŵr bod y gwelliant yn adlewyrchu'r cyd-destun yn y Senedd—y gwahanol drefniadau yn y Senedd nag sydd mewn lle arall yn y DU o ran ein Senedd y DU—rwy'n credu ein bod ni wedi gallu ymdrin â rhai o'r pryderon hynny, ac rydyn ni wedi rhoi'r cyfle i graffu pellach ddigwydd o ganlyniad i reoliadau yn ddarostyngedig i drafodaeth a dadl yma, a bod pleidlais fwyafrifol o ddwy ran o dair yn ofynnol.
Rwy'n gwybod beth fydd yr Aelod sy'n gyfrifol am hyn yn ei ddweud, fel y mae wedi'i ddweud o'r blaen mewn ymateb i'r drafodaeth a gawsom ar y ddadl ynghylch y gwelliant dichell, ei fod eisiau gweld system o adalw, ond ei fod yn credu ei bod yn well i'r pwyllgor safonau ymddygiad allu ystyried hyn yn gyffredinol a chyflwyno rhywbeth yn y dyfodol. Rwy'n pryderu na fydd gennym ni amser i hynny ddigwydd rhwng nawr a'r etholiad nesaf, ac y gallem golli'r cyfle hwn. Felly, rwy'n dweud eto: gadewch i ni geisio'i gofleidio. Gadewch i ni achub ar y cyfle hwn, gan wneud yn siŵr bod gennym ni ddeiseb adalw. Mae'r rhain yn faterion o ddiddordeb cyhoeddus byw, ac maen nhw wedi bod felly yn ystod yr wythnosau diwethaf, ers ein trafodaeth pwyllgor Cyfnod 2. Mae hwn yn gyfle i allu dod â hynny i ben, i allu ymdrin â'r sefyllfa mewn ffordd sy'n cynnal yr atebolrwydd hwnnw, o gofio ein bod ni'n ei golli drwy gyflwyno system rhestr gaeedig ar gyfer pob etholiad yn y dyfodol. Rwy'n credu ei bod yn ffordd synhwyrol ymlaen sy'n gymesur, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n rhoi eu cefnogaeth iddo.
Rwy'n cyfrannu heddiw yn rhinwedd fy swydd fel Cadeirydd Pwyllgor Safonau Ymddygiad y Senedd. Fel y bydd yr Aelodau'n ymwybodol, argymhellodd y Pwyllgor Biliau Diwygio y dylai'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad ymgynghori ar y mater adalw fel rhan o ystyriaeth ehangach atebolrwydd Aelodau unigol. Rwy'n falch o ddweud bod y Pwyllgor Safonau Ymddygiad wedi cyfarfod ddoe i drafod a chytuno ar gwmpas ar y gwaith hwn. Rydyn ni'n bwriadu cymryd tystiolaeth gan dystion allweddol a all helpu'r pwyllgor i nodi trefn adalw effeithiol a chymesur sy'n gweithio i Gymru a'n system etholiadol. Nododd y pwyllgor ohebiaeth gan y Pwyllgor Deisebau a'r Cwnsler Cyffredinol ar y mater hwn, a oedd yn amlygu'r gefnogaeth eang, y tu mewn a'r tu allan i'r Senedd, i gyflwyno system adalw. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chydweithwyr ar draws y Siambr hon, ac yn Llywodraeth Cymru, i gyflwyno system sy'n gweithio i Gymru, system sy'n cryfhau ein democratiaeth a'n hatebolrwydd i'r cyhoedd.
Dwi'n falch iawn o glywed y cyfraniad yna gan Vikki Howells ar ran y pwyllgor. Dwi'n meddwl ein bod ni i gyd yn cytuno bod angen rhyw fath o system o adalw. Mae'n rhywbeth sydd yn synhwyrol ac sydd â chefnogaeth trawsbleidiol yn y Senedd. Ond, fel y dywedais yn ystod Cyfnod 2, mi gredwn ni fod angen cyfnod i graffu ar y cynnig hwn a sicrhau system sy'n gweithio yn y cyd-destun newydd yma. Ers Cyfnod 2, mi ydyn ni wedi bod yn trafod ac ystyried datrysiadau posib, ac rydym yn croesawu'r ffaith bod y Prif Weinidog wedi ymrwymo mewn gohebiaeth y bydd y pwyllgor safonau, fel rydym ni wedi clywed rŵan, yn gweithio ar argymhellion i sefydlu proses adalw addas gan ystyried mewnbwn o bob plaid Seneddol.
Mi fuaswn i'n ddiolchgar, felly, os byddai’r Cwnsler Cyffredinol yn medru cadarnhau hyn ar y record yn ei ymateb i’r grŵp yma, ac efallai rhoi syniad i ni o’r amserlen bosib ar gyfer cyflwyno unrhyw ddeddfwriaeth briodol i ddod â system o’r fath i rym. Dwi'n meddwl bod y neges yn glir gan nifer o Aelodau yn y Senedd hon: mae angen system, mae ei hangen hi ar frys, ond y mater ydy sut ydym ni'n ei gwneud hi fel ei bod hi'n system sy'n gweithio.
Rwy'n credu fy mod i'n mynd i ddweud ond hanner yr hyn yr oeddwn i'n mynd i'w ddweud, oherwydd mae'n wych clywed y bydd eich pwyllgor yn edrych ar hyn. Diolch yn fawr iawn. Ac rwy'n falch iawn o gefnogi gwelliant Darren. Diolch am y gwaith yr ydych chi wedi'i wneud ar hyn; mae'n bwysig iawn. Dim ond i ddweud ein bod ni i gyd yn cytuno bod materion penodol yn ein hwynebu ni fel gwleidyddion ynghylch ymddiriedaeth a chyfreithlondeb, ac mae hon yn un broses lle y gallwn ni ddechrau adfer yr ymddiriedaeth honno gan y cyhoedd.
Yn 2023, daeth grwpiau cynulliad dinasyddion i'r casgliad bod diwylliant gwleidyddol digon i godi cywilydd arnoch chi o anonestrwydd a diffyg canlyniadau difrifol ar gyfer ymddygiad gwael. Fel y dywedodd un cyfranogwr, 'Maen nhw'n cael gwneud beth fynna nhw, does dim cerydd'. Felly, mae'r gwelliant hwn yn gam allweddol ymlaen i ymdrin â'r mater hwn o erydu ymddiriedaeth y cyhoedd. Er y dylai pŵer adalw gael ei ymarfer yn bwyllog, gyda mesurau diogelu priodol yn erbyn camddefnydd posibl, mae'n parhau i fod yn fecanwaith hanfodol ar gyfer cynnal uniondeb ein sefydliadau democrataidd, ac felly rwy'n falch iawn o glywed y bydd camau'n cael eu cymryd i ystyried sut y gall hyn weithio. Byddwn i'n annog iddo fod cyn gynted â phosibl.
Dim ond i orffen ar nodyn personol iawn, mae sawl gwleidydd wedi ennill a cholli o system adalw. Fe wnawn ni ddechrau gydag un nad yw yn y Siambr hon: rhaid i ni gofio bod y Prif Weinidog Boris Johnson wedi ymddiswyddo dan fygythiad deiseb adalw ar ôl i'w ganfod ei fod wedi camarwain y Senedd yn fwriadol. A chefais i fy ethol fy hun am gyfnod byr iawn ar gefn deiseb adalw. Mae yna llawer iawn o enghreifftiau eraill, ac mae enghreifftiau diweddar iawn hefyd, ond mae hynny'n ymwneud â'r cyhoedd yn gallu gwneud y penderfyniadau y maen nhw'n teimlo sy'n gywir o ran democratiaeth. Rwy'n gobeithio'n fawr, wrth i ni symud hyn ymlaen, y gwelwn ni y bydd hynny'n cael ei gryfhau o ran y camau sy'n cael eu cymryd. Diolch yn fawr iawn.
Cwnsler Cyffredinol.
Diolch, Llywydd. Yn gyntaf, rwy'n diolch i Darren Millar am ystyried rhywfaint o'r hyn a ddywedwyd mewn ymateb i'r gwelliant tebyg yng Nghyfnod 2 a chyflwyno gwelliant diwygiedig a allai fod â lle mwy naturiol yn y system etholiadol y mae'r Bil yn ei gynnig, yn benodol y bydd seddi gwag sy'n deillio o ddeiseb adalw lwyddiannus yn cael eu llenwi yn yr un ffordd â'r rhai sy'n codi oherwydd rhesymau eraill. Mewn gwirionedd, nid yw'n welliant i system adalw, gymaint ag yn system ddileu. Byddai'r Aelod newydd yn amlwg yn dod drwy'r system rhestrau. A gaf i ddweud hefyd fy mod i'n parhau i fod yn gefnogol iawn, ac felly Llywodraeth Cymru hefyd, o'r cynnig cyffredinol i wella atebolrwydd yr Aelodau? Rwy'n credu bod yna gonsensws bod angen proses fel rhan o'r gwaith hwnnw, ac rwy'n ei weld fel maes pwysig ar gyfer archwilio ymhellach.
Ers Cyfnod 2, fel sydd wedi'i ddweud eisoes, rwyf i wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Safonau Ymddygiad i fynegi fy safbwyntiau ar bwysigrwydd y gwaith hwn, yn ogystal â'r rhai a gafodd eu cyfleu yn ystod trafodion Cyfnod 2. Mae'r Prif Weinidog hefyd wedi ysgrifennu at arweinydd Plaid Cymru ac wedi rhannu'r llythyr gydag arweinwyr y pleidiau eraill yn y Senedd, i egluro bod y Llywodraeth yn barod i gefnogi gweithredu'n ymarferol unrhyw argymhellion y mae'r pwyllgor safonau yn eu gwneud ac wedi'u cymeradwyo wedyn gan y Senedd. Erbyn hyn mae rhywfaint o fomentwm y tu ôl i'r gwaith hwn, ac rwy'n falch iawn o glywed y sylwadau a gafodd eu gwneud gan Gadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad bod y gwaith hwn sydd ar fin dechrau eisoes wedi'i gwmpasu. Mae'n bwysig ein bod ni'n cynnal y momentwm hwnnw. Oherwydd hynny, ni fyddaf i'n cefnogi'r gwelliannau hyn heddiw, oherwydd rwy'n dal o'r farn mai'r dull y mae'r Pwyllgor Biliau Diwygio wedi'i argymell yw'r un cywir.
Wrth gydnabod cymhlethdodau gweithredu system—rydyn ni'n nodi bod hyd yn oed y gwelliant hwn yn gyfystyr â 27 tudalen o ddeddfwriaeth y mae angen craffu arni ac sydd angen ei ystyried o ran rhyngweithio â materion ymddygiad eraill, a chawson ni'r drafodaeth yn gynharach ar y mater dichell, ac yn y blaen—galwodd ar y Pwyllgor Safonau Ymddygiad i weithio gyda'r comisiynydd safonau. Mae'r comisiynydd safonau hefyd wedi mynegi barn. Mewn gwirionedd, nid yw'n cytuno â hyn. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n deall beth yw'r rhesymau penodol hynny, neu sut y gallai'r ymgysylltu hwnnw effeithio ar yr ystyriaethau y byddai'r pwyllgor yn eu cael. Mae'n bwysig bod ystyriaeth ddyledus yn cael ei rhoi i'r safbwyntiau hynny. Mae'n rhaid i ni edrych ar ddatblygu dewisiadau ar gyfer cryfhau atebolrwydd Aelodau unigol, ac mae'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad, fel yr wyf i eisoes wedi'i ddweud, wedi ateb yr alwad honno ac yn mynd i fod yn ymgymryd â'r gwaith hwnnw.
Mewn gwirionedd, mae hyd a chymhlethdod y gwelliant hwn yn helpu, rwy'n credu, i bwysleisio, fel yr wyf i wedi'i ddweud, yr angen i ystyried yn ofalus, yn ogystal ag amlygu rhai o'r meysydd y bydd y pwyllgor, rwy'n siŵr, yn dymuno eu hystyried. Mae hyn yn cynnwys y cwestiynau allweddol ynghylch beth ddylai'r camau priodol fod o fewn y weithdrefn, beth fyddai'r sbardunau a sut y byddai hynny'n ymwneud â'r drefn anghymhwyso ar gyfer Aelodau, a beth ddylai'r trothwy fod er mwyn i ddeiseb lwyddiannus fod yn ddilys. Rwy'n credu bod hwnnw'n bwynt hynod bwysig, yn enwedig o gofio bod hwn yn welliant dileu yn hytrach na gwelliant adalw, yn yr ystyr hwnnw. Felly, mae'n wahanol ac mae angen iddo fod yn wahanol i adlewyrchu'r system wahanol sydd gennym ni yng Nghymru, yn enwedig pan mai'r effaith yw bod Aelod yn colli ei sedd.
Felly, Darren, rwy'n diolch i chi am y gwaith yn y maes hwnnw. Diolch i'r holl Aelodau eraill am yr hyn rwy'n credu eu bod yn sylwadau adeiladol. Rwy'n gweld bod lefel uchel iawn o gonsensws yma. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni gynnal y momentwm. Bydd y pwyllgor, rwy'n siŵr, yn gwneud hynny, ac edrychaf ymlaen at ymgysylltu â'r pwyllgor yn ei waith. Diolch.
Darren Millar nawr i ymateb.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch iawn o glywed y consensws o amgylch y Siambr. Gwelais i'r ohebiaeth rhwng y Prif Weinidog ac arweinydd yr wrthblaid yr wythnos diwethaf, ac rwy'n gwybod bod sicrwydd wedi'i roi bod Llywodraeth Cymru eisiau ddefnyddio ei hadnoddau er mwyn ceisio helpu i gyflwyno rhywbeth o ganlyniad i waith y Pwyllgor Safonau Ymddygiad. Yr un peth nad ydyn ni wedi cael ateb iddo yn fy marn i yw'r amserlenni ar gyfer cwblhau'r gwaith hwnnw. Gwrandawais i'n ofalus iawn ar yr hyn y dywedodd Vikki Howells am y darn o waith cwmpasu sy'n cael ei wneud, ond, yn amlwg, mae ceisio cael rhyw fath o arwydd o amserlen, o ystyried pa mor agos yr ydyn ni at etholiad nesaf y Senedd ac o gofio bod awydd i geisio cyflwyno rhywfaint o ddeddfwriaeth cyn yr etholiad hwnnw, rwy'n credu ei bod hi'n dipyn o her.
A wnewch chi gymryd ymyriad?
Ydw, rwy'n hapus iawn i wneud hynny.
Rwy'n ymddiheuro am beidio â gwneud sylw ar hynny. Rwy'n credu mai mater i'r pwyllgor ac i'r Senedd yw hynny mewn gwirionedd, ac rwy'n siŵr bod y brys yno yn cael ei gydnabod a bod y pwyntiau hynny'n cael eu hystyried.
O ystyried bod consensws ar draws y Siambr, o ystyried bod yna bwyllgor trawsbleidiol sy'n barod i edrych ar hyn gyda rhywfaint o frys, gobeithio, gyda chais i geisio gwneud rhywbeth yr ochr hon i'r etholiad nesaf, yn ysbryd hynny, rwy'n hapus iawn i dynnu'r gwelliannau hyn yn ôl a chael trafodaethau eraill ar sail gydweithredol i geisio cael rhywbeth y gallwn ni i gyd gytuno arno a'i gefnogi.
Mae Darren Millar yn cynnig fod gwelliant 40 yn cael ei dynnu'n ôl. Os nad oes yna wrthwynebiad i hynny, fe wnawn ni ystyried y gwelliant yna wedi ei dynnu'n ôl.
Rŷm ni nawr yn symud at bleidleisiau ar welliannau 45 hyd 48 a 53 hyd 114. Y cynnig yw ein bod ni yn gwaredu'r gwelliannau yma ar y cyd. A oes unrhyw wrthwynebiad i osod y gwelliannau yma mewn bloc? Os nad oes yna wrthwynebiad i hynny, dwi eisiau gofyn i Adam Price a ydy e yn cynnig gwelliannau 45 i 48 ac wedyn 53 hyd at 114.
Na, dwi ddim yn eu cynnig.
Dyw'r holl welliannau yna, tua 60 ohonyn nhw, ddim yn cael eu cynnig. Does yna ddim pleidlais, felly, ar y gwelliannau yna.
Ni chynigiwyd gwelliannau 45, 46, 47, 48, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113 a 114 (Adam Price).