Part of the debate – Senedd Cymru am 3:33 pm ar 30 Ionawr 2024.
Diolch, Llywydd dros dro. Prif Weinidog, roedd yr adroddiad o ddiddordeb mawr i mi, ac, yn amlwg, fe'i darllenais o'n fanwl, ac rwy'n credu bod llawer o wybodaeth ddefnyddiol i'w chasglu ohono. Yn amlwg, fel chi, rwy'n ymroddedig i'r undeb. Fe hoffwn i weld Cymru yn cyfranogi yn llawn yn y DU, ac mae'r ffaith bod gan Gymru ddwy Lywodraeth yn brwydro ar ei chyfer—un ar yr ochr hyn o'r M4, a'r llall yr ochr draw—peth da yw hynny yn fy marn i.
Nawr, yn amlwg, roedd rhai pethau yn yr adroddiad a oedd yn peri pryder, y mae'r comisiwn wedi tynnu sylw atyn nhw, ac fe hoffwn i ddiolch iddyn nhw am eu gwaith, gyda llaw. Un o'r pethau hynny oedd y diffyg ymwybyddiaeth ymhlith dinasyddion yng Nghymru o'r pwerau a'r cyfrifoldebau a chan bwy y maen nhw, boed hynny yn y Senedd hon neu ar haen Senedd y DU. Ac i ba raddau tybed yr ydych chi'n barod i edrych ar yr hyn y gellid ei wneud nid yn unig o ran ein system addysg, gydag addysg dinasyddiaeth—sydd, wrth gwrs, yn bwysig iawn—ond ymhlith y boblogaeth yn fwy eang, nad yw llawer ohonyn nhw'n mynd drwy'r system addysg ar hyn o bryd, ond mae angen addysg arnyn nhw o hyd ynghylch pwy sydd â'r cyfrifoldebau.
Wrth gwrs, roedd yr adroddiad yn canolbwyntio hefyd ar y berthynas wael sydd wedi bod yn ystod y blynyddoedd diwethaf rhwng Llywodraethau'r Deyrnas Unedig. Fe wyddom ni fod straen a phwysau yn aml yn gallu bod wrth i'r cyfansawdd gwleidyddol amrywio mewn gwahanol leoedd, ac mae'n siŵr fod hynny wedi gwaethygu'r berthynas, fel gwnaeth, wrth gwrs, y sefyllfa gyfan gyda Brexit. Ond, yn amlwg, mae awydd ymhlith y cyhoedd i weld gwelliant gyda'r pethau hyn, heb ystyriaeth i liwiau'r pleidiau gwleidyddol ym mhob siambr. Ac eto, tybed i ba raddau y gallwch chi fyfyrio ar y ffaith bod pethau wedi gwella yn sylweddol ers newid y Prif Weinidog yn San Steffan, dros y 12 mis diwethaf, o leiaf.
Ac yn drydydd, dim ond codi'r mater o ran y berthynas sydd rhwng seneddau—ac rwy'n credu bod honno'n bwysig dros ben, mewn gwirionedd—fel gwyddoch chi, rwyf i'n aelod o Gynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon, ac yn hoffi cyfranogi yn llawn yng ngwaith y Cynulliad hwnnw. Ac mae hwnnw wrth gwrs yn ystyried y berthynas ar draws yr ynysoedd, gan gynnwys gyda Gweriniaeth Iwerddon. Ond rwy'n credu bod gwir angen fforwm ar gyfer y berthynas ymhlith gwledydd y Deyrnas Unedig, heb i Weriniaeth Iwerddon fod yn rhan o hwnnw, oherwydd mae rhai pethau sydd o ddiddordeb i holl Seneddau'r Deyrnas Unedig nad ydyn nhw, a dweud y gwir, yn cael eu trafod mewn ffordd agored, gyda'r ymgysylltiad priodol. Ac felly, tybed pa waith y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddatblygu cynulliad rhyngseneddol o ryw fath, gan weithio gyda'r Senedd, wrth gwrs, yn ei chynrychioli—