8. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o sut mae elw gormodol mewn rhai sectorau o’r economi yn effeithio ar drigolion Cymru? OQ60618

Wel, Llywydd, does dim amheuaeth bod gorelwa wedi ychwanegu at bwysau chwyddiant ar gyllidebau aelwydydd Cymru. I roi un enghraifft yn unig, daeth yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd i'r casgliad ym mis Tachwedd bod gwneuthurwyr rhai brandiau bwyd poblogaidd wedi codi eu prisiau yn fwy na'u costau yn ystod yr argyfwng costau byw.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb. Rydych chi'n iawn, Prif Weinidog; mae'r Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd wedi gwneud eu darn eu hunain o waith, ond felly hefyd—. Mae ymchwil wedi'i wneud gan Uno'r Undeb, Llywydd, ac rwy'n cyfeirio Aelodau at fy natganiad buddiannau. Gwnaeth Uno'r Undeb ddarganfod bod elw gormodol, mewn llawer o ddiwydiannau, yn gwthio prisiau i fyny—[Torri ar draws.] Llywydd, gall y Ceidwadwyr weiddi nerth eu pennau, ond byddan nhw eisiau gwrando ar wirionedd yr hyn y mae llawer o fy nhrigolion i yn ei wynebu a llawer o'u rhai nhw yn ei wynebu yn eu cymunedau eu hunain: elw gormodol yn cynyddu prisiau. Cafodd Llywodraeth Geidwadol y DU, Llywydd, ei gorfodi i weithredu mewn ffordd symbolaidd yn y sector ynni. Fodd bynnag, nid yw hyn wedi bod yn wir yn unman arall, ac nid yw wedi bod yn ddigon da o bell ffordd. Mewn sectorau eraill, fel yswiriant ceir, mae'n effeithio ar eu hetholwyr yn ddyddiol. Mewn meysydd eraill, fel bwyd, mae'n effeithio ar eu hetholwyr yn ddyddiol. Mae'r ymddygiad hwn wedi mynd rhagddo'n ddilyffethair. Prif Weinidog, y gaeaf diwethaf gwnaethon ni weld rhai cwmnïau yn gwneud elw gormodol ac yn newid cwsmeriaid sy'n agored i niwed yn orfoleddus i fesuryddion rhagdalu ar yr un pryd. Roedd yr elw gormodol hwn yn ymfflamychol, roedd yn niweidiol i dwf, ac roedd yn niweidiol i fy etholwyr a phoblogaeth Cymru. A gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog, felly: beth yw'ch asesiad chi o'r hyn sydd angen digwydd i sicrhau bod Llywodraeth San Steffan yn cymryd y broblem hon o ddifrif?

Wel, Llywydd, diolch i Jack Sargeant am hynny. Rwyf i hefyd yn falch o ddatgan fy aelodaeth o Uno'r Undeb ac i gymeradwyo'r gwaith y mae wedi'i wneud yn y maes hwn. Pan welais i'r cwestiwn dros y penwythnos, Llywydd, cefais i fy atgoffa o ddywediad enwog gan y meddyliwr sosialaidd a gwleidyddol gwych hwnnw, R.H. Tawney. Rwy'n credu mai 100 mlynedd yn ôl bron i nawr oedd hi pan ddywedodd ef,

'mae'r hyn y mae pobl gyfoethog feddylgar yn ei alw'n broblem tlodi, yn cael ei alw, gyda chyfiawnder cyfartal, yn broblem cyfoeth gan bobl dlawd feddylgar'.

A dyna sydd wrth wraidd y pwynt y mae Jack Sargeant wedi'i wneud, onid ydyw? Rydyn ni'n byw yn y gymdeithas hynod anghyfartal hon. Rydyn ni'n siarad llawer iawn yma yn y Siambr hon am dlodi. Rydyn ni'n siarad ychydig yn llai nag y dylen ni am broblem cyfoeth a'r angen i sicrhau bod yr asedau sydd ar gael i ni fel dinasyddion y Deyrnas Unedig yn cael eu dosbarthu'n decach rhyngom ni. Er gwaethaf popeth sydd wedi'i wneud, Llywydd, i wella sefyllfa cwsmeriaid mesuryddion rhagdalu, roedd Cyngor ar Bopeth yn adrodd yr wythnos diwethaf y bydd 2 filiwn o bobl sy'n dibynnu ar fesuryddion rhagdalu yn wynebu bod heb gyflenwad yn anwirfoddol. Byddan nhw wedi datgysylltu eu hunain o gyflenwadau achubiaeth oherwydd dydyn nhw ddim yn gallu fforddio eu bwydo. A hynny er gwaethaf yr elw rhyfeddol y mae'r cwmnïau ynni hynny wedi'i wneud yn ystod yr argyfwng costau byw hwn.

A, Llywydd, nid dim ond yn y fan honno y mae'n digwydd. Mae Jack Sargeant wedi tynnu sylw at y diwydiant bwyd, at y diwydiant yswiriant a'r diwydiant ynni. Ond cawson ni gyfraniad pwerus ar lawr y Senedd yr wythnos diwethaf gan Jane Dodds yn sôn am ddileu elw o wasanaethau ar gyfer plant sy'n derbyn gofal, ac o ran hynny daeth yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd i'r casgliad, yn y diwydiant hwnnw, lle byddai enillion rhesymol ar fuddsoddiad yn 6 y cant, bod y diwydiant yn cymryd dwywaith hynny mewn elw gormodol. Dywedodd yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd ei hun fod y DU wedi cerdded yn ei chwsg i mewn i farchnad gamweithredol lle'r oedd elw gormodol yn cael ei wneud ar draul y plant agored i niwed hynny a oedd yn dibynnu arno. Yn y ffordd y mae Jack Sargeant wedi dweud y prynhawn yma, Llywydd, mae angen Llywodraeth arnom sy'n barod i sicrhau chwarae teg er budd dinasyddion yng Nghymru a ledled y Deyrnas Unedig.

Diolch i'r Prif Weinidog.