Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rydym yn cael y trafodaethau hyn yn eithaf rheolaidd am ddatganoli plismona a'r system cyfiawnder troseddol. Rwy'n gwybod, oherwydd fe arweiniais rai ohonynt. Ym Mhrydain, rydym wedi cael datganoli tameidiog, ond yn UDA, yr Almaen, a'r rhan fwyaf o wledydd eraill, mae meysydd cyfrifoldeb naill ai'n cael eu datganoli neu eu cadw'n ganolog. Er enghraifft, yn UDA, mae gan California ac Efrog Newydd yr un meysydd cyfrifoldeb â Montana a New Jersey. Mae gennym ddatganoli anghymesur, ac fel y mae Sbaen wedi'i ddarganfod, mae hynny'n arwain at broblemau. Gyda datganoli, mae gennym y ddwy eithafiaeth: Plaid Cymru'n credu y gallant ennill mwy a mwy o bwerau tuag at ymwahanu; a'r gwrth-ddatganolwyr, yn bennaf yn y Blaid Geidwadol, yn credu y dylid gwrthwynebu pob cynnig ar ddatganoli pellach.

Mae'n rhaid gwneud achos dros ddatganoli pob pŵer ychwanegol, sy'n golygu bod y pwerau sydd wedi'u datganoli i Gymru, yr Alban, Gogledd Iwerddon a meiri Lloegr yn amrywio'n sylweddol. Mae plismona wedi'i ddatganoli i'r Alban a Gogledd Iwerddon, a dim ond edrych ar hanes Gogledd Iwerddon sy'n rhaid inni ei wneud i sylweddoli bod hwnnw'n gam mawr iawn, i ddatganoli plismona i Ogledd Iwerddon. Cymru yw'r eithriad. Ym Manceinion Fwyaf a Gorllewin Swydd Efrog, mae pwerau'r comisiynydd heddlu a throseddu wedi cael eu cyfuno yn rôl y maer. Pam y dylai'r Alban, Gogledd Iwerddon, Manceinion Fwyaf a Gorllewin Swydd Efrog gael plismona wedi'i ddatganoli, ac nid Cymru?

Mae llawer o'r ysgogiadau sy'n effeithio ar lefelau troseddu eisoes wedi'u datganoli i Gymru: diogelwch cymunedol, addysg, hyfforddiant, swyddi, gwasanaeth iechyd meddwl, triniaeth alcohol a chyffuriau, tai, cymunedau iach a llawer mwy—yn ogystal â gwasanaethau eraill. Mae mynd i'r afael â throseddu a lleihau troseddu ac aildroseddu yn golygu bod angen i'r heddlu weithio gyda gwasanaethau cyhoeddus eraill, sydd eisoes yn gweithredu ar wahanol lefelau ledled Cymru. Er enghraifft, mae angen ymyrraeth yr heddlu i gefnogi'r rhai â chyflyrau iechyd meddwl, cyn iddynt gyrraedd pwynt argyfwng ac ar ôl hynny, a phan fyddant wedi mynd i mewn i'r system cyfiawnder troseddol mae hynny'n aml yn golygu gweithio gyda GIG Cymru a byrddau iechyd lleol. Pe bai pwerau plismona wedi'u datganoli, byddai'n caniatáu llawer mwy o gyswllt rhwng y ddau wasanaeth yn lleol a chan Weinidogion a gweision sifil ar lefel strategol yng Nghymru, yn hytrach na rhwng Cymru a San Steffan.

Mae potensial ar gyfer model Cymreig llwyddiannus, a all adeiladu ar gryfder datganoli heb ein torri i ffwrdd o'r Deyrnas Unedig. Nid wyf yn credu y dylai datganoli'r heddlu gynnwys yr Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol, diogelwch cenedlaethol a gwrthderfysgaeth; dylent barhau ar lefel Brydeinig. Yn amlwg, mae angen i gydweithredu mewn plismona ymestyn nid yn unig i ynysoedd Prydain, ond hefyd i Ewrop a thu hwnt. Gwyddom nad yw trosedd a therfysgaeth yn cydnabod ffiniau, ac mae angen mesurau cydlynol arnom i sicrhau na all troseddwyr osgoi cyhuddiadau drwy ffoi dramor.

Mae Llywodraeth Cymru wedi dangos eu cefnogaeth drwy fuddsoddi mewn swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu ychwanegol, ac mae llawer ohonom yn cydnabod y gwaith da iawn y mae'r swyddogion cymorth cymunedol hyn yn ei wneud yn ein cymunedau. Yn amlwg, mae angen eithrio diogelwch cenedlaethol, fel y dywedais: mae angen gwneud ysbïo a therfysgaeth ar sail Brydeinig fan lleiaf. Mae angen i'r Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol, asiantaeth sy'n ymladd troseddau, gyfeirio pwysau llawn y gyfraith at dorri nifer y troseddau difrifol a chyfundrefnol. Yr hyn y mae'n ei adael yw'r plismona o ddydd i ddydd a gyflawnir gan bedwar heddlu Cymru. Nid yw heddluoedd yn gweithio ar eu pen eu hunain. Maent yn gweithio'n agos gyda'r gwasanaethau tân ac ambiwlans, sydd ill dau wedi'u datganoli. Pan fyddwch yn ffonio 999, ni fydd neb yn gofyn i chi a ydych am gael gwasanaeth datganoledig neu heb ei ddatganoli.

Dadl arall o blaid datganoli plismona yw'r gallu i gysylltu plismona'n well â gwasanaethau datganoledig eraill, megis cymorth i ddioddefwyr, cam-drin domestig a'r gwasanaeth iechyd. Gyda phlismona wedi'i ddatganoli i'r Alban a Gogledd Iwerddon, mae'n anghyson nad yw wedi'i ddatganoli yng Nghymru. Wrth edrych ar gyfandir Ewrop a Gogledd America, mae Cymru'n ymddangos fel eithriad ar draws y rhan fwyaf o'r byd democrataidd. Heblaw am reoli diogelwch cenedlaethol a throseddau difrifol, mae plismona'n cael ei gyflawni gan heddluoedd rhanbarthol neu leol. Mae gorfodi'r gyfraith yn yr Almaen yn digwydd o fewn yr 16 talaith ffederal. Mae plismona yn UDA yn digwydd drwy asiantaethau ffederal, megis y Swyddfa Ymchwilio Ffederal, FBI, sy'n gyfarwydd i bobl sy'n gwylio rhaglenni teledu Americanaidd, ond mae asiantaethau taleithiol fel patrol priffyrdd a phlismona lleol yn cael eu gwneud yn lleol. Yr hyn sydd gan y rhain yn gyffredin yw bod plismona lleol yn lleol, ac ymdrinnir â throseddau mawr a diogelwch cenedlaethol ar lefel genedlaethol.

Credaf mai'r ffordd ymlaen yw datganoli'r rhan fwyaf o blismona i'r Senedd, ond i gadw Asiantaeth Troseddu Cenedlaethol y DU a'r gwasanaethau diogelwch cenedlaethol yn ganolog. Cofiwch fod dinasoedd mawr Prydain wedi plismona eu hunain hyd at 1960. Roedd gennym bwyllgorau'r heddlu—roeddent hwy'n cael ei wneud. Pan gawsant eu gwladoli gan y Llywodraeth Geidwadol yn y 1950au, cafodd rheolaeth pwyllgorau heddlu lleol ei throsglwyddo i'r Swyddfa Gartref, a olygodd ein bod wedi colli llawer iawn o reolaeth leol. Ac rwy'n gwybod am awdurdodau heddlu—roeddwn i'n gwasanaethu ar un—ond nid oeddent yn agos at fod mor effeithiol â phwyllgorau'r heddlu.

Dylem adfer yr hawl i blismona ein hunain a dychwelyd plismona lleol i Lywodraeth Cymru. Os gallant ei wneud yng Ngogledd Iwerddon, gyda'r hanes y maent wedi'i weld yng Ngogledd Iwerddon, ac anghydfodau a phobl yn saethu at yr heddlu, ac ati, am resymau gwleidyddol, nid oes unrhyw reswm pam na allwn ei gael yng Nghymru.