2. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi'r ddarpariaeth iechyd meddwl yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OQ59666

Llywydd, rydym ni'n parhau i ddarparu cefnogaeth sylweddol a pharhaus ar gyfer iechyd meddwl. Yn ogystal â'r dyraniad sydd wedi'i glustnodi ar gyfer iechyd meddwl, mae byrddau iechyd Powys a Hywel Dda wedi derbyn £4.5 miliwn o gyllid rheolaidd i wella gwasanaethau iechyd meddwl dros y ddwy flynedd ddiwethaf.

Mae Hywel Dda yn gryf o ran iechyd meddwl. Dyma'r bwrdd iechyd cyntaf yng Nghymru i gyflwyno gwasanaeth 111 pwyso 2, lle gall pobl siarad ag ymarferydd iechyd meddwl bob munud o bob dydd, ac ar hyn o bryd mae'n treialu nifer o ddewisiadau amgen blaengar yn hytrach na derbyniadau, fel noddfeydd i blant a phobl ifanc. Felly, mae llawer o waith gwych yn cael ei wneud. Ond, yr wythnos diwethaf, ymwelais â Grŵp Cymorth Iselder Shadows yng Ngarnant, sy'n wynebu toriadau i gyllid. Maen nhw'n gwneud gwaith hanfodol yn y gymuned, a byddai colli'r cymorth hwnnw yn ergyd sylweddol. Felly, ar ôl COVID, a allwch chi sicrhau trigolion cymoedd Aman a Gwendraeth y bydd darpariaeth iechyd meddwl yn parhau i fod yn flaenoriaeth i'ch Llywodraeth?

Llywydd, diolchaf i Joyce Watson am hynna, a diolchaf iddi am yr hyn a ddywedodd am y gwaith sy'n cael ei wneud ym Mwrdd Iechyd Hywel Dda. Mae yn llygad ei lle bod y gwasanaeth 111 pwyso 2 wedi cael ei arloesi yn Hywel Dda, a'r gwasanaeth noddfa i bobl ifanc sy'n dioddef o gyflyrau iechyd meddwl—y model noddfa yr ydym ni wedi ei ddatblygu yn rhan o'r cytundeb cydweithio—agorwyd y gwasanaethau ymarferol cyntaf yn Hwlffordd, y bydd Joyce Watson yn ymwybodol iawn ohonyn nhw.

O ran gwasanaeth Garnant, fy nealltwriaeth i yw mai penderfyniad y clwstwr iechyd gofal sylfaenol lleol yw hwn. Felly, meddygon teulu yw'r rhain sy'n dod at ei gilydd i gomisiynu gwasanaethau. Maen nhw'n aml wedi'u cyfyngu o ran amser. Cyfrifoldeb y clwstwr yw adolygu'r gwasanaeth, i benderfynu a yw'r buddsoddiad hwnnw yn rhoi'r manteision mwyaf i'w poblogaethau lleol. Nawr, bydd y Gweinidog sy'n gyfrifol am wasanaethau iechyd meddwl yn Hywel Dda fis nesaf, ynghyd â'r Aelod dynodedig, ac rwy'n siŵr y bydd cyfleoedd i drafod y cynnydd sy'n cael ei wneud o ran gwasanaethau ledled ardal Hywel Dda, ond hefyd i roi sylw i rai o'r pwyntiau penodol y mae Joyce Watson wedi eu codi y prynhawn yma.

Prif Weinidog, mae'n rhaid i drigolion yn fy etholaeth i a ledled Cymru adael y wlad i gael mynediad at wasanaethau anhwylderau bwyta arbenigol. Mae'r elusen Beat wedi galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod triniaeth arbenigol ar y cyfle cyntaf. Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru eich bod chi'n gweithio gyda GIG Cymru i gwmpasu dichonoldeb uned anhwylderau bwyta arbenigol yma yng Nghymru. Hoffwn gysylltu fy hun â sylwadau yr Aelod o'ch meinciau cefn, Sarah Murphy, sydd wedi dweud ein bod ni angen amserlenni o ran pryd y bydd hyn yn cael ei gyflawni. Felly, Prif Weinidog, a allwch chi gadarnhau heddiw pa gynnydd rydych chi wedi ei wneud ar hyn? A phryd ydym ni'n mynd i gael canolfan gwasanaeth anhwylderau bwyta arbenigol yma yng Nghymru i wasanaethu'r bobl hynny sydd ei hangen?

Wel, Llywydd, yn gyntaf oll, gadewch i ni fod yn glir ei bod hi wedi bod yn wir erioed, yng Nghymru, ein bod ni weithiau'n meddwl ei bod hi'n well yn glinigol i bobl ddefnyddio gwasanaethau arbenigol sy'n cael eu darparu dros y ffin. Nid wyf i'n genedlaetholwr yn y ffordd y mae'n ymddangos y mae'r Aelod. Rwy'n credu ei bod hi'n berffaith bosibl—. Mae'r Aelod yn ysgwyd ei ben. Ei gwestiwn i mi oedd ei bod hi'n well rywsut i wasanaethau gael eu darparu yng Nghymru nag ar draws y ffin, ac rwy'n gwneud y pwynt iddo y bydd gwasanaeth arbenigol, weithiau, i boblogaeth o 3 miliwn o bobl, yn cael ei ddarparu yn well ar draws ein ffin. Mae hynny wedi bod yn wir ers dros 20 mlynedd, ac, ar gyfer rhai arbenigeddau, bydd yn parhau i fod yn wir yn y dyfodol. A byddai un gwasanaeth anhwylderau bwyta i Gymru—un ganolfan—yn llawer mwy anghyfleus yn ddaearyddol i rai rhannau o Gymru na gwasanaethau y gellir eu cyrraedd yn haws dros y ffin yn Lloegr. Nid oes gen i unrhyw wrthwynebiad i hynny gan fy mod i'n meddwl bod hwnnw'n well gwasanaeth i gleifion.

Serch hynny, darparodd Llywodraeth Cymru gyllid gwella gwasanaethau ychwanegol wedi'i dargedu o £2.5 miliwn yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf i gydnabod blaenoriaeth gwasanaethau anhwylderau bwyta, ac mae byrddau iechyd wedi bod yn nodi'r anghenion lleol hynny ac yn gweld a ydyn nhw'n cyfuno i wneud dadl dros wasanaeth cenedlaethol ar gyfer rhai agweddau ar wasanaethau anhwylderau bwyta. Felly, mae'r ddadl honno'n cael ei llunio, a mater i Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru fydd penderfynu pa un a yw'r gwasanaeth hwnnw yn rhywbeth y bydden nhw'n ystyried y dylai gael ei ariannu ai peidio. Ond y pwynt cyffredinol yr wyf i'n dychwelyd ato yw lle mae gennych chi anghenion penodol iawn, ac mae anghenion rhai pobl ag anhwylderau bwyta yn benodol dros ben, ni fydd poblogaeth o 3 miliwn o bobl yn cefnogi gwasanaeth o'r math hwnnw, ac ni ddylem deimlo'n betrusgar ynghylch manteisio ar y gwasanaeth hwnnw mewn mannau eraill pan fo hynny er budd y cleifion hynny.

Rwy'n cwrdd â grŵp cymorth Shadows Depression yn Nyffryn Aman ddydd Gwener, ac mae'n rhaid i mi ddweud wrth y Prif Weinidog fod y newyddion bod y gwasanaeth yma ar hyn o bryd yn mynd i gau ym mis Medi wedi achosi pryder anferth i'r 1,600 o bobl sydd yn defnyddio'r gwasanaeth ar hyn o bryd. Mae'n rhaid i ni gofio hefyd y rhestrau aros yn ardal Hywel Dda ar gyfer pobl sydd eisiau therapi ar gyfer anhwylder meddwl—dros 50 y cant yn aros dros chwe mis. Felly, beth ydyn ni'n gallu cynnig o ran gobaith a sicrwydd iddyn nhw? Rwy'n deall y pwynt roedd y Prif Weinidog yn ei wneud, mai penderfyniad gan y clwstwr meddygon lleol oedd hyn, ond a oes yna fframwaith cenedlaethol o ran asesu cost a budd y penderfyniadau hyn, ac a oes cyllid uniongyrchol ar gael ar gyfer sefyllfaoedd lle, oherwydd y penderfyniadau hyn, mae yna fwlch yn mynd i fod ar gyfer y bobl hyn? Oni ddylid sicrhau bod yna barhad yn y gefnogaeth i’r bobl sydd wir ei hangen yn Nyffryn Aman a Chwm Gwendraeth? 

Diolch i Adam Price am y cwestiwn ychwanegol. Mae'n adlewyrchu beth mae Joyce Watson wedi’i ddweud yn barod. Wrth gwrs, dwi’n cydnabod y ffaith, pan fo gwasanaethau yn newid, fydd hynny’n codi pryderon gyda rhai pobl, yn enwedig y bobl sydd wedi defnyddio’r gwasanaeth sydd yno yn barod.

Ond pwrpas creu clwstwr sy’n gryf, gyda chyllid uniongyrchol sy’n mynd syth atyn nhw, yw rhoi’r pŵer iddyn nhw wneud penderfyniadau. Dyna’r pwrpas rŷn ni wedi bod yn ei ddatblygu am nifer o flynyddoedd yn awr, ac i fi, mae’n bwysig rhoi’r hyblygrwydd i bobl leol sy’n agos at y cymunedau i ddefnyddio’r cyllidebau sydd ganddyn nhw yn y ffordd y maen nhw’n asesu fydd yn effeithiol yn y dyfodol.

Dwi’n siŵr y bydd y Gweinidog yn fodlon siarad, pan fydd hi i lawr yn Hywel Dda, gyda’r bwrdd iechyd am beth sy’n digwydd yng Ngarnant. Mae’n bwysig imi gadw at yr egwyddor lle mae penderfyniadau’n cael eu gwneud gyda'r bobl ar lawr gwlad, gyda phopeth y maen nhw’n ei wybod am anghenion pobl leol, a beth yw’r ffordd fwyaf effeithiol o ymateb i’r anghenion.