5. Datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol: Urddas yn ystod mislif

– Senedd Cymru am 4:03 pm ar 1 Mawrth 2022.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of David Rees David Rees Llafur 4:03, 1 Mawrth 2022

Eitem 5 y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar urddas yn ystod y mislif. Galwaf ar y Gweinidog, Jane Hutt.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae mislif yn naturiol. Nid dewis mohono. Mae pob un ohonom ni naill ai'n ei gael, neu wedi ei gael, neu'n adnabod pobl sy'n ei gael. Nid rhywbeth budr mohono ac nid yw'n achos cywilydd. Ni ddylai neb fod o dan anfantais oherwydd eu bod yn cael mislif. Fe ddylai cynhyrchion mislif fod ar gael i bawb, yn ôl yr angen, i'w defnyddio mewn man preifat sy'n ddiogel a gweddus. Ond, yn anffodus, nid yw hynny'n digwydd pob amser.

Cafwyd y ddadl ddiwethaf ar y mater hwn yn 2018, pan amlygodd ymchwil gan Plan International effaith tlodi mislif ar ferched yn y DU. Bedair blynedd yn ddiweddarach, mae pobl yng Nghymru yn wynebu argyfwng costau byw digynsail, a ysgogwyd gan godi biliau ynni i'r entrychion. Datgelodd ciplun Sefydliad Bevan o dlodi ym mis Rhagfyr nad oes gan fwy na thraean o aelwydydd Cymru ddigon o arian i brynu unrhyw beth y tu hwnt i hanfodion bob dydd. Fe fyddaf i'n siarad â rhanddeiliaid ynglŷn â'r mater hwn yn aml. Rwyf i wedi clywed yn uniongyrchol gan fenywod yng Nghymru, wrth ddewis rhwng talu am fwyd, rhent, biliau neu gynhyrchion mislif, mai cynhyrchion mislif yw'r eitem gyntaf i'w gadael oddi ar y rhestr. A gadewch i mi ddweud hyn eto: fe geir pobl yng Nghymru heddiw sy'n cael eu gorfodi i fynd heb ofal mislif sylfaenol ar gyfer gallu bwydo eu plant. Nid yw hynny'n dderbyniol i Lywodraeth Cymru, ac ni chaiff hynny ddigwydd.

Dyna pam mae Llywodraeth Cymru, yn gynharach y mis hwn, wedi ymrwymo £110,000 yn ychwanegol i awdurdodau lleol yng Nghymru i sicrhau bod lleoliadau cymunedol fel banciau bwyd a llyfrgelloedd yn cael stoc gyflawn o gynhyrchion rhad ac am ddim i gynorthwyo'r rhai sydd â'r angen mwyaf. Rydym ni hefyd yn dyrannu dros £400,000 i ehangu cyrhaeddiad y grant yn 2022-23, ac mae hyn dros ben y £3.3 miliwn yr ydym ni'n ei ddarparu eisoes bob blwyddyn i ysgolion, colegau a grwpiau cymunedol ledled Cymru. A dyna pam hefyd rydym ni'n gweithio i sicrhau bod cynhyrchion rhad ac am ddim ar gael mewn llochesau menywod ledled Cymru. Rydym ni wedi ymrwymo i fynd i'r afael â thlodi mislif ers blynyddoedd lawer, ac, ers 2018, rydym ni wedi darparu dros £9 miliwn o gyllid i sicrhau bod cynhyrchion ar gael ym mhob ysgol a choleg yng Nghymru ac ar draws cymunedau ar gyfer y rhai sydd ar incwm isel. Fe sefydlwyd y ford gron urddas yn ystod mislif, gan ddod â rhanddeiliaid arbenigol, gweithredwyr a phobl ifanc at ei gilydd i weithio gyda'i gilydd, ac mae'r ford gron wedi cynnig cyngor a chyfarwyddyd drwy gydol ein gwaith ni ynglŷn ag urddas yn ystod mislif, ac fe hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i'w haelodau am eu cefnogaeth.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 4:05, 1 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Fe ddaeth cau ysgolion a lleoliadau cymunedol yn ystod penllanw pandemig COVID-19 â heriau yn ei sgil o ran sicrhau bod cynhyrchion mislif yn cyrraedd y rhai mewn angen ac, yn ôl ymchwil gan Plan International, roedd dros 1 miliwn o ferched yn y DU yn ei chael hi'n anodd fforddio neu gael gafael ar gynhyrchion mislif yn ystod y pandemig. Yng Nghymru, fe fuom ni'n gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod gan unigolion, hyd yn oed yn y cyfnod clo, y cynhyrchion yr oedd eu hangen arnyn nhw. Fe ddaeth awdurdodau lleol Cymru o hyd i ffyrdd arloesol a chreadigol o wasanaethu eu cymunedau nhw, gan gynnwys anfon cynhyrchion yn syth i gartrefi pobl, i sefydlu gwasanaethau tanysgrifio a chynnig talebau, ac fe hoffwn i gydnabod yr ymateb cadarnhaol gan ein holl bartneriaid ni yn yr awdurdodau lleol yn ystod y cyfnod eithriadol o anodd hwn.

Wrth gwrs, mae mwy o waith i'w wneud eto i sicrhau bod cynhyrchion mislif ar gael i bawb sydd eu hangen nhw, ac rydym ni wedi ymrwymo i nodi ac ymateb i anghenion ein cymunedau ni. Fore heddiw, fe ddaethom ni ag awdurdodau lleol at ei gilydd i rannu arfer gorau ac ystyried sut rydym ni am sicrhau bod cynhyrchion ar gael mewn cymunedau heb wasanaeth digonol. Ond dim ond dechrau'r gwaith yw darparu cynhyrchion. Mae mynd i'r afael â thlodi mislif yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, ond, os ydym ni wir am ddryllio'r cywilydd a'r gwaradwydd sy'n gysylltiedig â mislif, yna fe fydd rhaid i ni godi ein huchelgeisiau ni a gweithio i sicrhau urddas i bawb yn ystod mislif.

Felly, beth gredwn ni yw ystyr urddas yn ystod mislif? Ystyr hynny yw blaenoriaethu cael gwared ar dlodi mislif a mynd i'r afael â'r ystod o faterion sy'n effeithio ar brofiad unigolyn o fislif yn ystod ei oes. Mae urddas yn ystod mislif yn rhoi ystyriaeth i'r cysylltiad rhwng mislif a materion iechyd ehangach, sy'n arbennig o bwysig gan ein bod ni heddiw yn nodi dechrau Mis Ymwybyddiaeth Endometriosis yn genedlaethol. Mae urddas yn ystod mislif yn cymryd effaith amgylcheddol llawer o gynhyrchion plastig untro i ystyriaeth, ac effeithiau rheoli mislif yn y gweithle, mewn addysg, ac ar gymryd rhan mewn chwaraeon a gweithgareddau diwylliannol.

I gyflawni'r diffiniad hwn o urddas yn ystod mislif, mae angen i ni gymryd camau ar draws y Llywodraeth, a dyna pam rydym ni am gyhoeddi ein cynllun gweithredu strategol urddas yn ystod mislif yn ddiweddarach eleni, ac mae'r cynllun yn ystyried urddas yn ystod mislif i rai sydd â nodweddion gwarchodedig croestoriadol ac yn ceisio gwneud darpariaeth ar gyfer heriau ychwanegol neu ofynion diwylliannol. Mae urddas yn ystod mislif a thlodi mislif yn faterion o ran hawliau plant, ond mae'r cynllun yn cymryd ymagwedd gydol oes at gyflawni urddas yn ystod mislif drwy roi ystyriaeth i gefnogaeth i rai sy'n mynd drwy'r perimenopos a'r menopos hefyd.

Rydym wedi nodi nifer o gamau uchelgeisiol i helpu i gyflawni ein gweledigaeth, gan gynnwys ymgyrch i ddechrau sgwrs genedlaethol am fislif i ddryllio mythau a mynd i'r afael â gwaradwydd; ymrwymiad i 90 y cant hyd 100 y cant o'r holl gynhyrchion a brynir dan grant urddas yn ystod mislif i fod yn ddi-blastig, yn cynnwys llai o blastig neu blastig y gellir eu hailddefnyddio erbyn 2026; a sicrhau bod adnoddau addysgol ac ymarferol ar gyfer urddas yn ystod mislif ar gael i fusnesau ledled Cymru i wneud urddas yn ystod mislif yn fwy eang yn y sector preifat; a hyrwyddo polisïau yn y gweithle ynglŷn ag urddas yn ystod mislif a'r menopos; ac ariannu rhaglenni addysg a hyfforddiant i hyrwyddo'r defnydd o gynhyrchion y gellir eu hailddefnyddio; a datblygu map cynnyrch misglwyf rhyngweithiol i helpu unigolion i ddod o hyd i gynhyrchion am ddim yn eu hardaloedd. Yn olaf, mae addysg, wrth gwrs, yn hanfodol hefyd i gyflawni ein nod ni o ran urddas yn ystod mislif. Rwy'n falch iawn fod y cod addysg perthnasoedd a rhywioldeb a'r canllawiau statudol yn cynnwys addysgu llesiant mislif ar amseroedd priodol o ran datblygiad. Fe fydd hynny'n rhoi'r wybodaeth a'r hyder i ddysgwyr geisio cymorth ac ymdrin â'r newidiadau corfforol ac emosiynol sy'n digwydd drwy gydol eu bywydau.

Fe hoffwn ddiolch yn ddiffuant i Plant yng Nghymru, Women Connect First, Fair Treatment for the Women of Wales ac aelodau ein bord gron urddas yn ystod mislif am eu heiriolaeth barhaus a'u cefnogaeth wrth i ni wireddu ein gweledigaeth gyffredin. Ac rwy'n hyderus, drwy weithio mewn partneriaeth, y byddwn ni'n cyflawni ein gweledigaeth ni i fyw yn y Gymru lle nad oes gan neb gywilydd neu warth o ran mislif ac y gellir siarad yn agored ac yn hyderus amdano, os ydyn nhw'n cael mislif neu beidio. Diolch.

Photo of Laura Anne Jones Laura Anne Jones Ceidwadwyr

(Cyfieithwyd)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi am eich datganiad, Gweinidog. Mae hyn i'w groesawu yn fawr ac rydym ninnau ar y meinciau hyn yn llwyr gefnogi'r amcan o gael gwared ar dlodi mislif a sicrhau urddas yn ystod mislif yng Nghymru. Mae hwn yn fater sy'n effeithio nid ar leiafrif bychan yn unig, Dirprwy Lywydd, ond ar hanner ein poblogaeth ni. Mae hwn yn fater enfawr ac mae'n rhywbeth y dylid bod wedi mynd i'r afael ag ef amser maith yn ôl.

I rai a oedd yn y Senedd ddiwethaf, ac efallai eich bod chi'n cofio, Gweinidog, fe siaradais i am sut na allwn ni ddibynnu ar rieni a theuluoedd bob amser i addysgu a siarad yn agored am bynciau mor bwysig â mislif, rhywbeth sy'n anodd ei ddeall i'r teuluoedd hynny y mae hi'n gwbl arferol iddyn nhw siarad yn agored am bethau fel hyn, ond mae hwn yn fater gwirioneddol, am lu o resymau. Ac roeddwn innau'n un o'r merched hynny nad oedd yn ei weld yn dod nac yn gwybod beth i'w wneud am y peth, ac roeddwn i'n aml yn ei chael hi'n anodd iawn siarad am y peth, felly mae sefyll i fyny nawr yn dipyn o beth i mi. Ond mae hwn yn rhywbeth y mae angen ei drafod.

Fe ddywedais i, yn ystod dadleuon y Bil addysg yn y Senedd ddiwethaf honno, fy mod i wedi fy nghalonogi gan y cyfle y mae'r cwricwlwm newydd yn ei ddarparu yn hyn o beth i addysgu, mewn modd sy'n briodol i oedran, ar bynciau pwysig fel rhain a sicrhau bod pob plentyn yn cael y wybodaeth sydd ei hangen arno. Mae angen i ni roi addysg lawn a phriodol i bob merch a menyw ifanc ar fislif o fewn addysg rhyw a chydberthynas i sicrhau y bydd yr addysg yn cwmpasu o ddechrau cael eich mislif i gam y menopos, gan gynnwys gwybodaeth hanfodol am gyflyrau fel endometriosis, y bu fy ffrind da ac Aelod blaenorol yn y fan hon Suzy Davies yn ymgyrchu gydag angerdd iddo fod yn rhan o'r cwricwlwm newydd yn ystod tymhorau Seneddol blaenorol.

Ond, ochr yn ochr ag addysg, mae angen i ni sicrhau hefyd, yn fy marn i—fel hawl ddynol sylfaenol, fe fyddwn i'n dadlau—bod cynhyrchion mislif ar gael i bawb sydd eu hangen nhw, ac, fel rydych chi'n dweud, Gweinidog, mewn ffordd urddasol, ac yn rhad ac am ddim, yn enwedig ar gyfer y rhai sydd mewn lleoliadau addysgol. Fel gwyddom ni, Gweinidog, mae plant a phobl ifanc yn treulio rhan helaeth o'u hwythnos mewn lleoliad addysgol ac yn debygol o ddechrau eu mislif neu gael mislif yn ystod diwrnod felly. Rydym ni, wrth gwrs, yn croesawu ymrwymiad y Llywodraeth hon i ddarparu cynhyrchion yn rhad ac am ddim i leoliadau addysgol ers 2018, ond yr hyn nad yw'r Llywodraeth hon wedi gallu ei sicrhau eto yw cyflwyno'r cynhyrchion hynny yn ein hysgolion ni. Ar hyn o bryd rydym ni mewn sefyllfa lle mae'n rhaid i'r disgyblion ofyn i athrawon fynd i ddatgloi cwpwrdd iddyn nhw gael gafael ar gynhyrchion mislif. Nid yw honno'n ymddangos i mi'n ffordd urddasol o gwbl i'r merched hyn gael gafael ar yr hyn sydd ei angen arnyn nhw, yn enwedig, er enghraifft, os mai dyn yw'r athro hwnnw sy'n rhaid gofyn iddo ef. Fe fyddwn i'n sicr wedi bod yn rhy swil o lawer i ofyn am bethau o'r fath yn yr ysgol. Mae angen datrysiad sy'n fwy parhaol ac yn fwy urddasol. Fe fyddwn i'n awgrymu rhywbeth tebyg i strwythurau parhaol yn ein toiledau mewn ysgolion uwchradd a cholegau ledled Cymru ar ffurf peiriant gwerthu efallai sy'n dosbarthu'r cynhyrchion hyn, y byddai'r cynhyrchion, wrth gwrs, yn rhad ac am ddim, a gellid dadlau y byddai hynny'n rhoi ateb mwy parhaol mewn ysgolion cynradd hefyd, oherwydd, fel gwyddom ni, Gweinidog, mae llawer o ferched yn cychwyn yn gynnar iawn yn hyn o beth.

Fe gafodd llawer o ferched yr wyf i'n eu hadnabod, a minnau hefyd, brofiad annifyr o gael ein dal mewn angen. Yn ffodus, nid papur toiled fel papur trasio sydd ar gael yn ein hysgolion ni erbyn hyn, ond mae angen i ni sicrhau bod popeth sydd ei angen gan bob merch, gan gynnwys cynhyrchion mislif sydd ar gael yn rhwydd iddynt. Felly, a gaf i ofyn, Gweinidog, i chi sicrhau'r Senedd hon heddiw y byddwch chi'n gwneud popeth yn eich gallu i wneud yn siŵr bod datrysiad urddasol i ddarpariaeth cynhyrchion mislif yng Nghymru a hwnnw drwy gyfrwng rhoi peiriannau dosbarthu parhaol yn ein toiledau ni? Rwyf i wedi siarad â llawer o ysgolion yn ystod y misoedd diwethaf ac fe geir problem wirioneddol—problem amlwg—yng ngham dosbarthu yn yr ysgol, ac mae hynny'n mynd yn groes i'r hyn yr ydych chi'n bwriadu ei wneud a'r hyn yr ydym ni i gyd yn gobeithio amdano ac yn awyddus i'w gyflawni.

Hefyd, wrth gwrs, rydych chi wedi amlinellu yn eich datganiad na all rhai merched na menywod mewn rhai teuluoedd fforddio cynhyrchion mislif, ac fel rydych chi'n dweud, fe waethygwyd y sefyllfa honno gan y pandemig. Ac, yn erchyll iawn, am eu bod nhw'n gostus, yn aml nid ydyn nhw'n cael eu prynu, i wneud yn siŵr bod digon o fwyd i'r teuluoedd. Ac rydych chi'n iawn, Gweinidog, ni all hyn barhau.

Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn cytuno â chi hefyd, Gweinidog, pan ydych chi'n sôn am ymestyn cymorth i awdurdodau lleol yng Nghymru i sicrhau bod lleoliadau cymunedol, fel banciau bwyd a llyfrgelloedd, â chyflenwad llawn o gynhyrchion mislif i gynorthwyo'r rhai sydd â'r angen mwyaf—yn rhad ac am ddim, wrth gwrs. Felly, Gweinidog, drwy'r hyn a ddysgais i fy hunan, rwy'n ymwybodol o'r angen i ymestyn hyn i glybiau chwaraeon ledled ein gwlad, felly rwyf i am ofyn i'r cynlluniau hyn ymestyn i'r lleoedd hynny hefyd fel na fydd yn rhaid inni fyth weld merch neu fenyw arall yn gorfod hepgor chwaraeon oherwydd gweithrediad naturiol y corff.

Gweinidog, roeddwn i'n falch iawn o weld, o ystyried bod ein plant a'n pobl ifanc ni mor ymwybodol o effeithiau amgylcheddol a'u dymuniad nhw i wneud rhywbeth yn ei gylch, eich ymrwymiad chi, sef fy mhrif gwestiwn i, i sicrhau bod 90 y cant i 100 y cant o'r cynnyrch sy'n cael ei brynu ag arian Llywodraeth Cymru yn ddi-blastig, rhywbeth y mae ymgyrchydd lleol anhygoel o Gymru, Molly Fenton, sydd ond yn 19 oed, wedi ymgyrchu yn frwd drosto. Mae hi'n gwbl briodol ein bod ni ag agwedd amgylcheddol at hyn sy'n ofalus. Felly, Gweinidog, pa wiriadau a roddir ar waith i sicrhau bod hynny'n digwydd, os gwelwch chi'n dda, ac a fydd Llywodraeth Cymru yn rhagweithiol wrth helpu ein hysgolion a'n hawdurdodau lleol ni i roi'r cysylltiadau cywir iddyn nhw i'w galluogi nhw i wneud hyn? Diolch.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 4:15, 1 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Laura Anne, a diolch am fod mor adeiladol yn eich—. Wyddoch chi, mae pob un ohonom, y menywod yma, yn gwybod beth yr ydych chi wedi bod yn ei ddweud am eich profiadau, yn anffodus. Mae'n rhaid i ni wneud gymaint o newid, onid oes? Ond mewn gwirionedd, rwy'n credu mai un o'r pethau a ddywedais yn fy natganiad yw mai un o'n nodau yw cael y sgwrs genedlaethol hon, felly rydym yn dechrau hynny heddiw. Ac mae'n sgwrs y mae angen i bob un ohonom ei chael, ac, mewn gwirionedd, fe wnaeth darparu'r grantiau hynny yn ôl yn 2018 alluogi awdurdodau lleol i ddechrau cael y sgyrsiau ac ysgolion hefyd.

Ond hoffwn i ddechrau ar eich pwynt am addysg cydberthynas a rhywioldeb, oherwydd, wrth gwrs, roeddech chi yma pan oeddem yn trafod hyn. Hoffwn i ddiolch i Suzy Davies, yn arbennig—cyn AS, Suzy Davies—am godi proffil llesiant mislifol, yn arbennig wrth graffu ar y Bil cwricwlwm ac asesu, gan hyrwyddo ei gynnwys yn y cod addysg cydberthynas a rhywioldeb. Mae cymaint o gyfle gyda'r cwricwlwm newydd o ran addysgu llesiant mislifol ar gamau sy'n briodol o ran datblygiad mewn bywyd, a hefyd rhoi'r wybodaeth a'r hyder i'n disgyblion, ein myfyrwyr ysgol, i geisio cymorth ac ymdrin â'r newidiadau corfforol ac emosiynol hynny sy'n digwydd trwy fywyd.

Nawr, roeddwn i'n ffodus iawn y bore yma i gwrdd â grŵp o ddisgyblion o ddwy ysgol leol, o Ysgol Gynradd Radnor ac Ysgol Uwchradd Fitzalan. Gofynnais am gyfarfod â nhw oherwydd eu bod wedi cymryd rhan gyda Phlant yng Nghymru i'n helpu i ymateb i'r ymgynghoriad yr ydym wedi ei gael ar urddas mislif. Roedd yn wych bod gen i ddau fyfyriwr ifanc o Ysgol Gynradd Radnor, dwy ferch, ac yna dau fachgen a dwy ferch o Ysgol Uwchradd Fitzalan, ac roedden nhw i gyd wedi bod yn ymwneud â gweithdai a thrafodaethau. Yn ddiddorol, yn Fitzalan, penderfynon nhw gael y bechgyn a'r merched at ei gilydd ar gyfer y trafodaethau hyn—cymerodd pawb ym mlwyddyn 7 ran ynddyn nhw a blwyddyn 8 hefyd. Ac yn Radnor, blynyddoedd 5 a 6 hefyd. Felly, fe wnaethon nhw siarad yn wirioneddol o'r galon ac o'u profiad. Roedd yn ddadlennol iawn.

Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig bod yr ysgolion hynny, pob awdurdod lleol, pob coleg addysg bellach, wedi derbyn ein cynnig o grant urddas mislif ers 2018. Maen nhw wedi ymgymryd â'r cynllun, maen nhw wedi dysgu ffyrdd o ddosbarthu cynhyrchion, maen nhw wedi mynd i'r afael â stigma. Gofynnais iddyn nhw mewn gwirionedd beth oedd ystyr 'stigma' yn eu barn nhw ac roedden nhw'n llygaid eu lle, dywedon nhw mai 'stigma' oedd cael eich gwthio i edrych yn wahanol neu eich gwneud i deimlo'n wahanol. Roedden nhw mor glir ynglŷn â sut roedden nhw'n teimlo. Dywedon nhw wrthym am newidiadau yn yr ysgol, lle bu'n rhaid iddyn nhw fynd i gasglu cynhyrchion yn y coridor yn flaenorol, ond erbyn hyn roedden nhw mewn man lle'r oedden nhw'n teimlo'n gyfforddus. Ond fel y dywedon nhw i gyd, pam y dylem ni deimlo cywilydd wrth gasglu'r cynhyrchion? Ond roedden nhw'n ardderchog.

Hoffwn i ddweud yn gyflym fod yn rhaid i ni edrych ar effaith cyllid, mae'n rhaid i ni estyn allan i'r cymunedau hynny nad ydyn nhw'n cael eu gwasanaethu'n llawn; mae'n rhaid i ni edrych ar leoliadau newydd i sicrhau bod y cynhyrchion ar gael. Rydym yn cynnal gwerthusiad o'r grant eleni, a'r peth allweddol yw gwrando ar y rhai hynny sydd â phrofiad bywyd o'r mislif a hefyd sut y mae'n cael ei reoli mewn ysgolion. A'r hyn sy'n ddiddorol yw ein bod hefyd wedi trafod y ffaith y gallai eu cynghorau ysgol gymryd rhan a'i roi ar agenda'r cynghorau ysgol. Fe wnaethon nhw ddysgu cymaint i mi yn gyflym iawn yn wirioneddol drwy fod gyda'n gilydd, ac rwy'n siŵr y bydd Aelodau eraill y Senedd ar draws y Siambr yn gweld eu bod yn dymuno dysgu; roedd y bechgyn eisiau ymgysylltu ac roedden nhw'n sôn am dadau a dynion a oedd yn athrawon yn ymgysylltu hefyd, sy'n hanfodol bwysig, oherwydd bod yn rhaid i bawb ei rannu.

Felly, mae Molly Fenton, rwy'n credu ein bod ni i gyd yn gwybod, yn fenyw ifanc rymus iawn o ran effeithiau amgylcheddol, ac mae gan lawer ohonom ni bobl ifanc fel hyn yn ein hetholaethau i sicrhau ein bod yn cyrraedd y targed hwnnw. Rydym ni wedi dweud bod yn rhaid i 90 i 100 y cant o'r holl gynhyrchion mislif fod yn rhai y gellir eu hailddefnyddio neu'n rhai eco-gyfeillgar erbyn 2026, ond mae'n rhaid i ni dreialu hyn. Mae'n rhaid i ni gydnabod nad yw hyn yn rhywbeth hawdd, syml; mae angen i chi feddwl hefyd am gyfleusterau mewn ysgolion o ran y toiledau, ac ati, mannau preifat, basnau ymolchi, mynediad preifat iddyn nhw. Ond rydym ni wedi, mewn gwirionedd, hefyd—ac mae wedi dod o awdurdodau lleol—cytuno i wario 20 y cant o'r grant urddas mislif ar addysg neu hyfforddiant, a fydd yn cynnwys gwybodaeth am gynhyrchion y gellir eu hailddefnyddio ac sy'n eco-gyfeillgar.

Rwy'n credu, i ddweud yn olaf, fy mod i wedi dweud yn fy natganiad—mewn ymateb i'ch pwynt am chwaraeon, er enghraifft, a mynediad at gyfleusterau ehangach—fod yn rhaid i hyn fod yn weithredu ar draws y Llywodraeth. Mae hynny'n weithredu ar draws y Llywodraeth nad yw'n ymwneud â mi yn unig fel y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ond yn amlwg y Gweinidog addysg, iechyd, iechyd meddwl a llesiant, plant a chwaraeon. Mae gan bob un ohonom ran i'w chwarae yn hyn o beth, yn wir, fel sydd gan bawb yn y Siambr hon.

Photo of Sioned Williams Sioned Williams Plaid Cymru

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Gweinidog am y datganiad.

Photo of Sioned Williams Sioned Williams Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Roedd yr ymgyrch gyntaf i mi ei rhedeg erioed yn ymwneud ag urddas mislif. Yn yr un modd â Laura Anne Jones, rydym ni wedi bod yn yr un sefyllfa. Rwy'n cofio roedd gennym ni doiledau awyr agored yn yr ysgol gyfun yr es i iddi, a fyddai'n rhewi yn y gaeaf. Roedden nhw'n bethau ofnadwy, ofnadwy. Ac rwy'n cofio nad oedd biniau yn y ciwbiclau ar gyfer cynhyrchion y mislif, felly bu'n rhaid i chi, yn blentyn ifanc 12 oed, adael y ciwbicl gyda'ch cynnyrch mislif brwnt, a'i roi yn y bin o flaen pawb arall. Aeth yr athrawon â'r merched i gyd i mewn i ystafell i ddweud y drefn wrthym ni oherwydd ein bod yn blocio'r toiledau, a nodais fod rheswm dros hynny. Ni wrandawodd neb arnaf i ar y pryd, oherwydd yn anffodus nid oedd gan lais y dysgwr yr un gwerth ag sydd ganddo heddiw. Diolch byth, mae hynny wedi newid.

Photo of Sioned Williams Sioned Williams Plaid Cymru 4:22, 1 Mawrth 2022

Gwyddom mai pobl fwyaf bregus ein cymdeithas sy'n cael eu heffeithio fwyaf gan ddiffyg urddas mislif a thlodi mislif, gan gynnwys pobl sydd eisoes yn wynebu digartrefedd, sydd ar incwm isel, ag anableddau, ac yn dioddef o gamwahaniaethu systemig am eu bod nhw'n aelodau o grwpiau ymylol. Y bobl yma sy'n gorfod mynd heb bethau elfennol eraill, tocio ar gyllidebau prin ar gyfer nwyddau ac anghenion bob dydd eraill, neu'n gorfod ymdopi ag effaith diffyg nwyddau neu gyfleusterau mislif.

Hyd yn oed cyn i'r argyfwng costau byw wasgu ar y bobl yma ymhellach, roedd lefelau tlodi cywilyddus Cymru yn golygu bod llawer gormod yn cael eu hunain yn y sefyllfa yma. Ac rwy'n falch o ymdrechion Plaid Cymru a'r ymgyrch lwyddiannus a arweiniwyd gan Elyn Stephens, cynghorydd Plaid Cymru ifanc ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ar y pryd, nôl yn 2017, a lwyddodd i dynnu sylw at effaith tlodi mislif ac at sicrhau cyllid ychwanegol i gynghorau i geisio mynd i'r afael â'r broblem hon yn y pen draw. Ac rwy'n cytuno â'r Gweinidog ei bod yn anorfod bod yr argyfwng costau byw yn mynd i ddwysáu tlodi a diffyg urddas mislif, ac felly mae'n gwbl hanfodol ein bod ni'n gwneud mwy i atal y modd y mae'n cael effaith andwyol ar bobl sydd dan bwysau economaidd digynsail ac, yn fwy eang, ar gydraddoldeb cymdeithasol, economaidd, iechyd a rhywedd.

Diffyg incwm sydd, yn aml iawn, wrth wraidd diffyg urddas. Mae'r pandemig hefyd wedi effeithio ar allu pobl ifanc i fedru cael cefnogaeth a mynediad at nwyddau mislif mewn lleoliadau addysg, fel y gwnaethoch chi gyfeirio ato yn eich datganiad. Rwy'n croesawu yr adnoddau a'r cyllid ychwanegol sydd wedi cael eu darparu gan y Llywodraeth i daclo'r broblem yma, ond hoffwn wybod sut mae'r Llywodraeth am sicrhau y bydd y nifer cynyddol o bobl sy'n wynebu tlodi ac sydd angen nwyddau mislif yn cael eu cefnogi yn ystod yr argyfwng costau byw—y tu hwnt i'r lleoliadau addysgiadol, efallai, a'r lleoliadau cyhoeddus rŷn ni wedi eu trafod. Ydy'r Llywodraeth yn gofyn i'r partneriaid lleol sy'n derbyn y gefnogaeth ariannol yma i daclo hyn i adrodd ar eu heffeithiolrwydd, wrth sicrhau bod y rhai sydd angen y cymorth yn ei dderbyn? Beth sydd angen ei wella, Weinidog? Fel y sonioch chi, mae yna bobl sy'n gorfod gwneud dewisiadau na ddylen nhw, yng Nghymru'r unfed ganrif ar hugain, orfod eu gwneud, felly sut mae'r gwerthusiad yna yn digwydd?

Photo of Sioned Williams Sioned Williams Plaid Cymru 4:24, 1 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Ar hyn o bryd, mae'r diffyg addysg mislif a'r stigma yn ymwneud â'r mislif wedi arwain, yn anffodus, at lawer o bobl ifanc yn cael y mislif heb wybodaeth am beth y dylai'r mislif arferol fod. Yn y rhan fwyaf o achosion, ni ddylai poen mislif fod yn gwbl wanychol nac annioddefol. Fodd bynnag, rydym ni wedi creu cymdeithas lle mae disgwyl i rai pobl ifanc sy'n cael y mislif ddioddef y boen a derbyn ei bod yn rhan arferol o'u bywyd, neu, mewn llawer o achosion, ni chredir bod y boen mor wael.

Rwy'n croesawu ac yn cefnogi'r ffaith y gallwn ni newid hyn drwy addysg. Rwy'n falch y bydd y cod addysg cydberthynas a rhywioldeb newydd a'r canllawiau statudol yn helpu i sicrhau bod gan ddysgwyr yr wybodaeth i ddeall iechyd mislifol yn well.

Ond bydd effaith mislif trwm, cyflyrau gynaecolegol, yn aros gydag unigolyn am oes, ac mae'n effeithio ar eu haddysg a'u gwaith. Felly, o ystyried hyn ac o ystyried bod y mis hwn yn Fis Gweithredu ar Endometriosis, hoffwn i wybod sut y mae Llywodraeth Cymru yn helpu i feithrin diwylliant lle mae pobl sy'n cael y mislif yn cael y lle a'r urddas i gymryd amser i ffwrdd o addysg neu o waith heb i hyn effeithio'n andwyol arnyn nhw, megis wynebu camau disgyblu neu golli addysg. Diolch.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 4:26, 1 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch, Sioned Williams, yn amlwg yn ymgyrchydd ar hyd eich oes o'r adeg honno pan oeddech yn fyfyrwraig ysgol bwerus iawn. Cawsoch y brotest honno yn eich ysgol a gwnaethoch wahaniaeth, gan ddangos eich bod yn barod i sefyll dros eich egwyddorion a dod â phobl at ei gilydd hefyd fel y gallen nhw deimlo eu bod wedi eu grymuso gan eich datganiad. Ac, wrth gwrs, rydym yn gwybod bod llawer o ymgyrchwyr wedi eu crybwyll y prynhawn yma, ac mae angen y lleisiau hynny arnom ni. Roedd y bobl ifanc y gwnes i gyfarfod â nhw heddiw o Ysgol Gynradd Radnor ac Ysgol Fitzalan i gyd yn rhai felly hefyd, ac yn awyddus iawn i fynd i'r afael â llawer o'r materion yr ydych wedi myfyrio arnyn nhw.

Rwyf i yn ystyried hyn yn rhan fawr o fy swyddogaeth fel y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, felly, do, cawsom uwchgynhadledd bwerus iawn ar fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw ar 17 Chwefror. Gwnaethom ganolbwyntio'n fawr ar dlodi tanwydd, dim digon ar dlodi bwyd, ac rydym am fynd ar drywydd hynny, felly bydd y datganiad hwn heddiw a'ch sylwadau chi yn cyfrannu'n uniongyrchol at y ffordd y byddwn yn bwrw ymlaen â'n cynllun gweithredu urddas mislif. Rwy'n credu, mewn sawl ffordd, mai'r peth trist yw ein bod ni wedi bod yn sôn am dlodi mislif, ac yna'i symud i urddas mislif, ond, mewn gwirionedd, mae yn ei ôl mor llym: tlodi mislif ydyw, ac eithrio'r ffaith ein bod yn estyn allan ac yn darparu'r grant hwn.

Dros y blynyddoedd nesaf—wel, y flwyddyn nesaf—rydym yn bwriadu ehangu'r ddarpariaeth, sef eich cwestiwn chi, er enghraifft, i gynnwys clinigau iechyd rhywiol, gwasanaethau lleol eraill. Mae'n rhaid i ni gydnabod ar bob oed, nad dim ond yn yr ysgol mae'r broblem, mae'n ymwneud â'r ifanc a'r rhai hŷn—menywod o bob oed nes iddyn nhw gyrraedd y menopos. Ni wnes i sôn am y ffaith ei bod yn bwysig iawn i ni gynnwys colegau addysg bellach, eu bod nhw yn rhan ohono yn ogystal ag ysgolion, ond hefyd ei bod nhw ar gael i bob claf mewnol mewn ysbytai.

Cafodd neges gref iawn ei chyfleu heddiw gan bobl ifanc, sef yr hoffen nhw i hyn fod yn gyffredinol. Mae'r stigma, yn rhannol, yn ymwneud a'r mislif, ond hefyd, nid oedden nhw eisiau i'r cynhyrchion hyn am ddim fod ar gael i rai pobl yn unig, ond i bawb. Rwy'n credu y gwnaethoch chi sôn am hynny, Laura Anne. Dylai hyn fod yn ddarpariaeth gyffredinol.

Buom ni hyd yn oed yn siarad heddiw am ffyrdd y gallem estyn allan i ferched ifanc a menywod eraill na fyddem, er enghraifft, o reidrwydd—. Sut ydym ni'n cefnogi'r cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr? Estyn allan iddyn nhw. A chawsom ni lawer o sesiynau mewn gwirionedd gyda menter Plant yng Nghymru, gyda Women Connect First, yn edrych ar brofiadau gwahanol bobl â gwahanol nodweddion gwarchodedig. Rydym yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cyrraedd y cymunedau hynny nad ydyn nhw'n cael eu gwasanaethu'n ddigonol.

Rydym yn chwilio'n gyson am leoliadau newydd, nid mewn banciau bwyd yn unig. Ydy, mae banciau bwyd bellach, yn amlwg, yn fan lle mae cynhyrchion mislif ar gael, ond roedd un awgrym heddiw y gallem ei ystyried efallai, a gallwn i ddychmygu y byddai'n rhywbeth y byddai'n rhaid i ni ei dreialu, sef danfon cynhyrchion mislif, fel y gwnaethom yn ystod y cyfyngiadau symud, yn syth i gartrefi pobl ifanc, fel bod hyn yn rhywbeth sy'n digwydd: rydych chi'n cael eich cynhyrchion mislif. A hefyd y ffaith ei bod yn bwysig iawn eich bod wedi sôn am effeithiolrwydd yr hyn yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd. Bydd y gwerthusiad yn bwysig wrth i ni fwrw ymlaen â hyn, ond ar hyn o bryd mae'n rhaid i ni gynnal yr elfen gyllid honno, mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn gwneud pethau'n iawn ac yn estyn allan i'r holl leoliadau a mannau eraill lle gellir ei ddarparu. Mae'n rhywbeth yr wyf i'n credu eto—ac rwy'n falch bod y Gweinidog addysg wedi ymuno â ni hefyd—ei fod yn ymwneud â dysgu. Roedd yn wych gweld y bechgyn a'r merched ifanc hyn heddiw yn dweud, 'Ydym, rydym ni eisiau meddwl amdano, oherwydd rydym ni eisiau meddwl amdano o ran ein mamau yn ogystal â'n chwiorydd a'n cyd-ddisgyblion yn yr ysgol.'

Photo of Jenny Rathbone Jenny Rathbone Llafur 4:30, 1 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr am y datganiad. Roeddwn i'n gwrando'n astud ar yr hyn yr ydych chi wedi bod yn ei ddweud ac rwy'n credu hefyd fod angen i ni feddwl am gynaliadwyedd yr hyn yr ydym yn ei wneud, oherwydd bod urddas yn eithriadol o bwysig ac mae angen i ni sicrhau bod gan bawb y cynhyrchion mislif sydd eu hangen arnyn nhw i ymdrin â'u mislif misol, ond mae'n rhaid i ni hefyd feddwl am yr amgylchedd a sut y gallwn hyrwyddo cynhyrchion y gellir eu hailddefnyddio lle bo'n briodol. Roeddwn i'n siarad â rhywun yn un o rannau tlotach fy etholaeth i y diwrnod o'r blaen a nododd mai dim ond tair gwaith y caniateir i chi fynd i'r banc bwyd, rwy'n credu, felly er y gallech gasglu rhywfaint o gynhyrchion mislif na ellir eu hailddefnyddio, ni fyddan nhw'n ddigonol os na chewch chi fynd yn ôl. Felly, roeddwn i'n meddwl tybed faint o waith sy'n cael ei wneud ar hyrwyddo'r 'Mooncup' ar gyfer y menywod hynny sy'n weithredol yn rhywiol—ni fyddwn yn rhoi 'Mooncup' i ferch 11 oed a oedd newydd gael ei mislif cyntaf—ond hefyd nicers a phadiau y gellir eu hailddefnyddio fel bod gan y bobl y mae angen cymorth ariannol arnyn nhw gyda'u cynhyrchion mislif rai ar gyfer mis pedwar a mis pump. Yn amlwg, mae gan hyn oblygiadau, er enghraifft, o ran sut yr ydym yn cynllunio toiledau ein hysgolion, fel y mae Sioned Williams wedi sôn amdano eisoes mewn modd mor amlwg. Mae angen i ni sicrhau, ym mhob ysgol uwchradd, ac yn y grwpiau oedran hŷn mewn ysgolion cynradd, fod mynediad i doiledau gyda basn golchi dwylo wedi'i gynnwys yn y ciwbicl fel y gall pobl newid eu cynhyrchion ag urddas.

Rwy'n credu ei bod yn wych ein bod yn cael y sgwrs hon yma y prynhawn yma, oherwydd roeddwn i'n edrych ar gynnig cynnar a ysgrifennwyd yn Nhŷ'r Cyffredin ym mis Ionawr 2021 mewn ymateb i'r ffaith bod TAW wedi ei dileu ar damponau a phadiau untro ond nid ar y rhai y gellir eu hailddefnyddio. Dim ond 31 o bobl yn Nhŷ'r Cyffredin i gyd, gan gynnwys, mae'n rhaid i mi ddweud, un o'r rhai y tu ôl i'r cynnig, Jim Shannon, Plaid yr Unoliaethwyr Democrataidd, dyn da—. Pam mai dim ond 31 o 630 o Aelodau Seneddol oedd yn credu bod hwn yn fater pwysig? Roeddwn i'n meddwl tybed pa sgyrsiau y gallech chi fod wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU i geisio eu cael nhw i weld y peth yn gyfannol ac i sicrhau ein bod yn cael gwared ar TAW ar y cynhyrchion y gellir eu hailddefnyddio hefyd, oherwydd y rhain yw'r rhai yr ydym ni eisiau i'r rhan fwyaf o bobl eu defnyddio. Nid ydyn nhw'n addas ar gyfer rhywun sy'n gwersylla neu mewn llety dros dro nad oes modd iddyn nhw ddefnyddio peiriant golchi, ond i bobl eraill maen nhw'n hollol addas.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 4:33, 1 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn, Jenny Rathbone. Rwyf yn cofio yn dda—rwy'n credu o bosib ein bod ni wedi ei gyd-lofnodi a'i drafod gyda'n gilydd—gan gyflwyno'r cynnig ychydig flynyddoedd yn ôl ar dlodi mislif ac urddas mislif, a dechreuodd hynny'r sgwrs yn y Siambr hon. Mae'n bwysig iawn ein bod yn edrych ar faterion yr effaith amgylcheddol o ran defnyddio cynhyrchion y gellir eu hailddefnyddio neu sy'n eco-gyfeillgar. Fe wnaethom ni drafod hynny hefyd gyda'r bobl ifanc y bore yma, oherwydd eu bod nhw hefyd yn bryderus iawn am y peth. Mae ganddyn nhw eco-bwyllgorau, maen nhw'n pryderu'n fawr am newid hinsawdd ac effeithiau amgylcheddol hefyd, ond nid yw o reidrwydd yn mynd i fod o fewn y cynhyrchion mislif sydd wedi eu darparu y bydd ganddyn nhw'r posibilrwydd o ddewis y tu hwnt i badiau a thamponau. Fe wnaethom ni drafod y ffaith, unwaith eto, y gallai cynhyrchion y gellir eu hailddefnyddio fel Mooncup, padiau brethyn, nicers mislif, dodwyr tampon y gellir eu hailddefnyddio—. Roedden nhw eisiau ei drafod, ond mae'n rhaid i hyn fod yn rhywbeth i'r ysgol gyfan. Mae hyn hefyd yn ymwybyddiaeth ysgol gyfan. Rwy'n siŵr y bydd Jeremy hefyd yn cydnabod ei hun, ac eraill hefyd, pan fyddwch yn mynd i ysgolion ac ysgolion newydd, rwyf i bob amser yn gofyn, 'Ble mae'r toiled gyda'r basn ymolchi yn yr ystafell ei hun?' Nid dim ond y toiled i'r anabl.

Mae'n rhaid i ni feddwl am hyn ym mhob agwedd ar ein dysgu cynaliadwy, oherwydd ei fod yn ymwneud â dysgu cynaliadwy a dull system gyfan. Rydym yn gwybod, mewn gwirionedd, fod yn rhaid i'r holl addysgu llesiant mislifol hwn drwy addysg cydberthynas a rhywioldeb ystyried y ffaith, hefyd, y gall fod poen a dioddefaint hefyd, sydd, mor aml—. Roedd y bobl ifanc hyn heddiw, o oedran blwyddyn 7 i flwyddyn 8 neu 9, yn dal i gael rhai o'r profiadau a gawsom ni, fenywod cenhedlaeth hŷn, ac ni ddylai hynny fod yn wir. Ond roedden nhw mor falch eu bod nhw'n dod i siarad â Gweinidog am y peth, ac yn teimlo ein bod ni'n gwrando arnyn nhw o ddifrif. Rwy'n gwybod y bydd y pwyntiau sydd wedi eu gwneud heddiw yn bwysig iawn iddyn nhw. Rwy'n mynd i rannu'r datganiad, ac rwy'n siŵr yr hoffen nhw gael trawsgrifiad o'r datganiad hwn hefyd.

Photo of Heledd Fychan Heledd Fychan Plaid Cymru 4:36, 1 Mawrth 2022

Diolch am y datganiad hynod o bwysig hwn. Hoffwn ddatgan fy mod i'n gynghorydd ar gyngor Rhondda Cynon Taf, ac mi oeddwn i'n rhan o'r gweithgor a edrychodd ar hyn. Roeddwn i'n falch o glywed Sioned yn sôn am Elyn Stephens. Mi oedd hi'n ddewr aruthrol, fel merch ifanc, yn dod i mewn i gyngor ac yn dechrau sôn am fislif. Byddech chi wedi gweld y sioc ar wynebau'r cynghorwyr ac roedden nhw'n teimlo'n anghyfforddus ofnadwy, ond os ydych chi'n newid gair 'mislif' am 'fynd i'r tŷ bach' a sôn am bapur tŷ bach, sef yn union beth wnaeth Elyn, mae pobl yn dechrau gwrando. Dwi'n meddwl mai dyna ydy'r peth fan hyn—os oedden ni'n sôn am bapur tŷ bach, mae o'n no-brainer, ond gan ei fod o ddim yn effeithio ar bob un person ar y funud, dydyn ni ddim yn cael yr un math o drafodaeth. Byddwn i'n meddwl, petasem ni'n cael trafodaeth am bapur tŷ bach, byddai'r Siambr yma'n llawn, neu ar Zoom heddiw, oherwydd mae hwn yn fater sydd o bwys i ddynion a merched—pob un ohonom ni—a dyna sy'n bwysig o ran cael y drafodaeth hon.

Mae'r ochr o ran addysg yn allweddol bwysig, ac nid dim ond i ferched, fel eu bod nhw'n deall beth sy'n digwydd i'w cyrff, ond i'r dynion hynny sy'n mynd i fod yn ffrindiau ac yn gyflogwyr yn y dyfodol, oherwydd, yn aml, dyna lle rydyn ni'n gallu bod fwyaf cefnogol. Yn fy swydd flaenorol, mi wnes i gael hyfforddiant o ran y menopos. Mi oedd o'n bolisi gan Amgueddfa Cymru i godi ymwybyddiaeth i bawb o ran y menopos, a bod gennym ni hyrwyddwyr menopos. Roedd o'n ddefnyddiol i fi—dwi heb gyrraedd yr oed yna eto, ond mi wnes i ddysgu gymaint o ran hynny, a hefyd o ran sut i reoli pobl sydd yn mynd drwy'r menopos. Mae'n eithriadol o bwysig ein bod ni yn agored am bethau fel hyn.

Y prif beth dwi'n meddwl sy'n her inni i gyd ydy'r pwyntiau sydd wedi cael eu codi o ran yr anghysondeb ar y funud—yr anghysondeb o ran gallu cael gafael ar y cynnyrch yn yr ysgolion, yr hawl hyd yn oed i fynd i'r tŷ bach y mae pobl yn gorfod gofyn amdano fo rŵan, a'r syniad yna bod yna ryw bŵer gan athrawon i'ch atal chi rhag mynd i'r tŷ bach rhag ofn i rywun wneud rhywbeth. Wel, roedd pobl yn gwneud papur tŷ bach yn wlyb ac yn eu taflu nhw ar y to ac ati pan oeddwn i yn yr ysgol. Mae o'n hollol hurt. Er bod y cynnyrch ar gael rŵan, rydym ni'n dal yn clywed straeon am ferched yn gwaedu drwy eu dillad gan fod yr hawl yna wedi cael ei wrthod iddyn nhw fynd i'r tŷ bach ar adegau. Mae yna anghysondeb. Rydyn ni angen bod yn trafod hyn fel ei fod o ddim yn broblem yn y Gymru fodern.

Mae hwn yn hawl sylfaenol, mae o'n fater o urddas, mae yna gyfrifoldeb arnom ni i gyd oll fan hyn i barhau i siarad amdano fo. Dwi'n falch eithriadol o Elyn Stephens, pan gododd hi hyn, oherwydd mi gafodd hi ei herio gan ddweud ei bod hi ddim yn broblem a bod yna ddigon o gynnyrch ar gael. Dydy hynny ddim yn wir. Mae yna fwy i'w wneud, a dwi'n falch eithriadol o weld y cynllun hwn ac i gydweithio ar draws y pleidiau i sicrhau mater o urddas ar rywbeth sy'n gyfan gwbl naturiol.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Llafur 4:39, 1 Mawrth 2022

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn, Heledd Fychan. Unwaith eto, mae'n rhaid i ni dalu teyrnged i'r holl arloeswyr hynny sydd wedi gwneud eu marc. O ran awdurdodau lleol—ac rwy'n cofio pan oedd Elyn Stephens yn bwrw ymlaen â hyn—mewn gwirionedd, mae awdurdodau lleol wedi croesawu hyn. Mae gennym ni fwrdd crwn, mae gennym ni gynrychiolaeth o'r awdurdodau lleol, swyddogion o'r cyngor. Mae'n rhaid i ni beidio byth ag anghofio ein swyddogion, oherwydd gall cynghorwyr ddweud, 'Rydym ni eisiau hwn a'r llall', ond mewn gwirionedd, y swyddogion sy'n gorfod cyflawni.

Rwy'n cofio'r Cynghorydd Philippa Marsden, pan ddaeth yn arweinydd cyngor Caerffili, yn dod i gyfarfod. Nid oes gennym ni ddigon o fenywod yn arweinwyr cynghorau, ac roedd yn wych iawn pan ddaeth i'r cyfarfod, yn ystod amserlen brysur, oherwydd ei bod hi'n teimlo ei bod mor bwysig. Mewn gwirionedd, rwy'n cyfarfod ag arweinwyr cabinet trawsbleidiol ar faterion cydraddoldeb, ac mae urddas mislif yn uchel ar yr agenda. Mae gennym ni grwpiau gwych, elusennau—rwyf i bob amser yn cofio un ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac un yn Wrecsam—sy'n gwneud gwaith. Ni ddylai fod, gan fynd yn ôl at y pwyntiau a wnaed yn gynharach, yn fater o allu eu cael yn y banc bwyd yn unig os ydych yn y sefyllfa honno. Mae'n rhaid iddyn nhw fod ar gael yn ein hysgolion, ac mae'n rhaid i ni feddwl am wyliau ysgol hefyd. Gallwn ni feddwl am hyn o ran y diwrnod ysgol, mewn gwirionedd, a mynediad at hyn—mae'n rhan bwysig o'r ymgynghoriad.

Rwy'n credu bod goleuedigaeth yn y gweithle yn hollbwysig. Mae'n dda clywed bod yr amgueddfa genedlaethol wedi cael yr oleuedigaeth honno o ran y menopos. Byddwn i'n dweud, o ran y menopos, fod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn cyfrannu at dasglu menopos dan arweiniad Llywodraeth y DU—mae newydd ddechrau ar ei waith y mis hwn. Ni wnes i ymateb i'r pwynt am endometriosis, ond mae gennym ni ein grŵp gweithredu iechyd menywod, ac maen nhw hefyd yn edrych ar y materion sy'n ymwneud ag endometriosis. Mae'n fater hollbwysig yn y gweithle—dyma'r math o beth y mae pwyllgor cydraddoldeb TUC Cymru yn ei drafod hefyd. Ond mae angen i ni edrych yn arbennig ar y cymunedau hynny nad ydyn nhw'n cael eu gwasanaethu'n ddigonol lle mae angen i ni estyn allan.

Yn olaf, o ran toiledau ysgol, pan ymgynghorodd y comisiynydd plant cyntaf oll, Peter Clarke—ac rwy'n sôn am 20 mlynedd yn ôl—â phobl ifanc ar yr hyn yr oedden nhw eisiau iddo roi sylw iddo, dywedon nhw doiledau ysgol. Rwy'n credu bod hynny'n dweud y cyfan, onid yw? Rwy'n credu ein bod ni wedi trawsnewid, yn ein hysgolion newydd gwych, ond mae'n dal i fod yn broblem. Dyma'r lle mwyaf preifat ac anodd i ferched o ran y mislif, ond yn aml i fechgyn hefyd o ran bwlio. Amgylchedd yr ysgol yw'r hyn mae angen i ni fynd i'r afael ag ef pan fyddwn yn edrych ar y mater hwn.