5. Dadl: COVID-19 — Llacio'r Cyfyngiadau ar ein Cymdeithas a'n Heconomi: Dal i Drafod

– Senedd Cymru am ar 20 Mai 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2 a 3 yn enw Darren Millar, a gwelliannau 4, 5 a 9 yn enw Siân Gwenllian. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii), ni ddewiswyd gwelliannau 6, 7 ac 8. 

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 3:40, 20 Mai 2020

Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar COVID-19: 'Llacio’r Cyfyngiadau ar ein Cymdeithas a’n Heconomi: Dal i Drafod'. Dwi'n galw ar y Prif Weinidog i gyflwyno'r cynnig—Mark Drakeford.

Cynnig NNDM7326 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi cyhoeddi 'Llacio’r Cyfyngiadau ar ein Cymdeithas a’n Heconomi: Dal i Drafod', sy’n disgrifio sut y gall Cymru ddechrau llacio’r cyfyngiadau yn raddol

2. Yn cytuno y dylai iechyd y cyhoedd fod yn ystyriaeth flaenllaw mewn unrhyw benderfyniadau ynghylch pryd a sut y caiff y rheoliadau ynghylch aros gartref gael eu llacio 

3. Yn diolch i bobl Cymru am eu cefnogaeth a’u hymrwymiad parhaus er mwyn lleihau lledaeniad y coronafeirws 

4. Yn canmol gwaith caled ac ymroddiad gweithwyr hanfodol ar draws Cymru yn ystod y pandemig. 

Cynigiwyd y cynnig.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Llafur 3:40, 20 Mai 2020

Diolch yn fawr, Llywydd. Ddydd Gwener diwethaf, fe wnaeth Llywodraeth Cymru gyhoeddi ein syniadau diweddaraf ynglŷn â sut gallwn ni ddechrau llacio'r rheolau ar ein cymdeithas a'n heconomi. Dair wythnos yn ôl, gwnaethon ni gyhoeddi ein fframwaith ar gyfer adferiad ac mae'r ddwy ddogfen yn mynd gyda'i gilydd. Rydym wedi cynnal sgwrs barhaus gyda phobl Cymru i drafod beth i'w wneud a phryd. Rydym yn gweithio gyda phobl er mwyn diogelu pob un ohonom. Rydym yn mynd ati i wneud penderfyniadau drwy ein ffordd ni o weithio—model rydym wedi ei sefydlu ers amser. Mae hynny'n golygu gweithio mewn partneriaeth gyda'r undebau, gyda chyflogwyr, gyda'r cymdeithasau gwasanaethau cyhoeddus a phawb arall sy'n cydweithio er lles pobl Cymru.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Llafur 3:41, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Lywydd, dros yr wyth wythnos ddiwethaf, mae'r ymateb gan bobl ledled Cymru wedi bod yn rhagorol. Mae ein hymdrechion ar y cyd wedi helpu i arafu lledaeniad y feirws ac wedi helpu'r GIG i baratoi ac i ymateb. Os bydd y gyfradd heintio, o ganlyniad i'r ymdrechion hyn, yn parhau i ostwng, bydd ystod well o ddewisiadau ar gael i lacio'r cyfyngiadau symud.

Roedd ein dogfen fframwaith dair wythnos yn ôl yn nodi sut rydym yn bwriadu gwneud penderfyniadau ynghylch llacio’r cyfyngiadau aros gartref. Mae’r ddogfen a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf yn mynd â ni ymhellach. Mae ein cynllun yn seiliedig ar system oleuadau traffig. Mae'n nodi cyfres o newidiadau y gellid eu gwneud mewn nifer o feysydd, gan gynnwys gweld ffrindiau a theulu, mynd yn ôl i'r gwaith, siopa ac ailagor gwasanaethau cyhoeddus.

Mae pobl yn ganolog i'n ffordd o feddwl. Gwyddom pa mor awyddus yw pawb i weld eu teuluoedd a’u ffrindiau, ac mae hon yn ystyriaeth allweddol i ni. Nid cynllun i gael pobl yn ôl i'r gwaith yn unig mo hwn, er mor bwysig yw hynny, ond cynllun ar gyfer pobl hefyd.

Nid yw'r cynllun yn nodi dyddiadau, gan y bydd newidiadau'n cael eu gwneud pan fydd y cyngor gwyddonol a meddygol yn dweud wrthym ei bod yn ddiogel inni wneud hynny, ond mae'n dangos sut rydym yn symud yn ofalus ac yn bwyllog i'r parth coch—y camau cyntaf ar daith ein hadferiad. Byddwn yn monitro effeithiau'r camau hynny’n ofalus iawn, a chyn belled â bod y feirws yn parhau i fod dan reolaeth, byddwn yn symud tuag at y parth ambr. Yn y parth ambr, bydd mwy o arwyddion o rywbeth tebyg i normalrwydd, ac os bydd ein monitro'n dangos bod y feirws yn dal i fod o dan ein rheolaeth, gallwn ddechrau symud i'r parth gwyrdd. Yn y parth gwyrdd, mae bywyd yn dechrau edrych yn debycach i'r hyn ydoedd cyn i’r coronafeirws ddechrau, ond nid yn union yr un fath, oherwydd hyd nes y down o hyd i frechlyn neu driniaeth effeithiol, bydd y coronafeirws gyda ni am beth amser eto.

Nawr, mae rhai pethau eisoes wedi dechrau llacio. Mae siopau'n agor ar gyfer gwasanaethau clicio a chasglu, mae canolfannau ailgylchu’n dechrau ailagor, ac mae cynlluniau ar y gweill i weld a ellir ailddechrau gwasanaethau llyfrgell hefyd. Mae canolfannau garddio’n agor, wrth gwrs, gyda threfniadau cadw pellter cymdeithasol ar waith. Mae'r Gweinidog Addysg, Kirsty Williams, wedi nodi ei dull o fynd ati gydag ysgolion, a bydd mwy o fanylion yn cael eu darparu ar gyfer sectorau eraill wrth inni weithio gyda'n partneriaid yn yr undebau llafur, mewn busnesau ac yn y sector cyhoeddus ehangach.

Lywydd, mae'n gwbl iawn ein bod yn dadlau ynghylch ein gwahanol safbwyntiau ar hyn, y set bwysicaf o amgylchiadau rydym wedi'u hwynebu ers cychwyn datganoli. Ond yn yr argyfwng hwn, credaf fod pobl Cymru am i bob un ohonom ddod at ein gilydd lle gallwn a rhannu ymdeimlad o’n buddiannau cyffredin. Yn yr ysbryd hwnnw, rwy’n falch iawn y gall y Llywodraeth gefnogi pob un ond un o’r gwelliannau a gyflwynwyd i’r cynnig heddiw. Lywydd, dychwelaf at yr holl welliannau wrth ymateb i'r ddadl, ond hoffwn ddiolch i'r pleidiau sydd wedi'u cynnig am eu llunio mewn ysbryd adeiladol, ac am y cyfraniad cadarnhaol a wnânt i'r ddadl hon.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Llywodraeth ein cynllun profi, olrhain, diogelu, a fydd yn hanfodol wrth inni lacio’r cyfyngiadau symud. Mae’n rhaid i unrhyw ymgais i ailddechrau gweithgareddau mwy normal ddigwydd law yn llaw â chynllun hyfyw i olrhain a nodi unrhyw achosion newydd a'r mannau problemus o ran yr haint wrth iddynt ddod i'r amlwg. Mae’r ddogfen a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf yn seiliedig yn yr un modd ar y cyngor gwyddonol diweddaraf. Byddwn yn gweithredu'n ofalus ac yn bwyllog mewn partneriaeth â phobl, mewn ffordd sy'n iawn i Gymru. Bydd hynny bob amser yn golygu rhoi iechyd pobl yn gyntaf.

Nawr, Lywydd, rwyf bob amser wedi dweud ein bod yn awyddus i symud gyda'n gilydd ledled y Deyrnas Unedig, gan mai dyna'r ffordd orau ymlaen i bob un ohonom. Ddydd Sul, cyfarfûm â Michael Gove, Canghellor Dugiaeth Caerhirfryn, a’m swyddogion cyfatebol yn yr Alban a Gogledd Iwerddon, i drafod materion yn ymwneud â gosod pobl o dramor dan gwarantin. Ddoe, cyfarfûm â fy nghyd-Aelodau datganoledig a Maer Llundain, unwaith eto i barhau â’n trafodaeth, ac mae cyfarfod pellach wedi’i drefnu rhwng y Llywodraethau datganoledig a Llywodraeth y DU yn ddiweddarach yr wythnos hon. Rydym yn ymgysylltu'n weithredol â gweinyddiaethau eraill drwy gydol yr argyfwng hwn, ond wrth gwrs, byddwn yn gwneud ein penderfyniadau ac yn arfer ein cyfrifoldebau er budd Cymru.

Lywydd, mae angen i mi bwysleisio bod y feirws yn parhau i fod yn fygythiad ac y bydd yn parhau i fod felly hyd yn oed wrth inni gymryd camau tuag at fwy o normalrwydd. Nid oes dyfodol di-risg. Mae'r rheol i gadw pellter cymdeithasol o 2m yn parhau i fod ar waith, ac mae’n rhaid i bob un ohonom arfer y rhagofalon iechyd cyhoeddus sylfaenol hynny, gan olchi ein dwylo’n ofalus ac yn aml, er enghraifft. Dylid teithio’n lleol yn unig, a dylai unrhyw deithio fod yn hanfodol. Mae hyn oll ar waith er mwyn parhau i leihau'r risg o ledaenu coronafeirws. Yn ein dwy ddogfen, rydym wedi nodi llwybr tuag at wneud y penderfyniadau hanfodol hynny. Mae'n ofynnol yn ôl y gyfraith inni adolygu deddfwriaeth a chodi cyfyngiadau pan nad oes cyfiawnhad drostynt mwyach. Mae dewisiadau i'w gwneud ar bob pwynt ar hyd y llwybr hwn. Mae angen cydbwyso buddiannau pob rhan o'n cymdeithas, a bydd y Llywodraeth hon bob amser yn rhoi sylw arbennig i'r rheini sy'n ei chael hi'n anodd o dan faich anghymesur anfantais.

Nawr, bydd yn rhaid inni wneud y penderfyniadau hynny ar batrwm 21 diwrnod, ac rydym bellach hanner ffordd drwy'r cylch tair wythnos diweddaraf. Byddwn yn parhau i gael ein harwain gan gyngor gwyddonol a chyngor ein prif swyddog meddygol, a bydd y penderfyniadau hynny’n parhau i gael eu llywio gan y nodau a'r ffyrdd o weithio sydd wedi'u hymgorffori yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a roddwyd ar y llyfr statud gan y Senedd hon.

Lywydd, mae rhai pobl yn annog llacio’r mesurau heb ystyried canlyniadau gwneud hynny. Dyma'r gwrthwyneb i'r dull o weithredu rydym yn ei ddefnyddio yng Nghymru, fel y nodir yn ein cynllun. Ni fydd Llywodraeth Cymru yn mentro, ac ni fyddwn yn gweithredu ar fympwy. Mae fy neges yn un o undod parhaus yn wyneb y bygythiad mawr hwn i fywydau ac i gymdeithas—yr undod a fynegwyd mor gadarn gan unigolion a chymunedau ledled Cymru. Mae pob un ohonom wedi chwarae ein rhan, a chyda'n gilydd, gallwn barhau i amddiffyn ein gilydd a pharatoi i lacio cyfyngiadau ac adnewyddu ein gwlad. Diolch yn fawr.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 3:49, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Rwyf wedi dewis chwech o'r naw gwelliant a gyflwynwyd i'r cynnig, ac yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii) nid wyf wedi dewis gwelliannau 6, 7 ac 8, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Galwaf yn awr ar Paul Davies i gynnig gwelliannau 1, 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar—Paul Davies.

Gwelliant 1—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 1 ac ailrifo yn unol â hynny:

Yn credu bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru gydweithio â llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig fel rhan o ddull cydlynol pedair cenedl o godi'r cyfyngiadau symud.

Gwelliant 2—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 2 ac ailrifo yn unol â hynny:

Yn cydnabod y rhai sydd wedi colli eu bywydau yn ystod y pandemig ac yn estyn ei chydymdeimlad dwysaf â'r rhai y mae profedigaeth yn effeithio arnynt.

Gwelliant 3—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddiweddaru Llacio’r Cyfyngiadau ar ein Cymdeithas a’n Heconomi, i gynnwys:

a) amserlenni dangosol ar gyfer codi'r mesurau cyfyngiadau symud;

b) manylion y cerrig milltir a'r targedau sydd i'w cyflawni cyn codi pob mesur;

c) sefydlu tasgluoedd mewn adrannau gweinidogol allweddol i oruchwylio'r gwaith o weithredu'r cynllun; a

d) cynllun ariannol priodol i gefnogi'r gwaith o gyflawni'r cynllun.

Cynigiwyd gwelliannau 1, 2 a 3.

Photo of Paul Davies Paul Davies Ceidwadwyr 3:50, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd, ac rwy'n cynnig y gwelliannau a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod, Darren Millar.

Er fy mod yn derbyn bod Llywodraeth Cymru bellach wedi cyhoeddi'r camau y mae'n bwriadu eu cymryd er mwyn arwain Cymru allan o gyfnod y pandemig presennol, mae'n rhaid imi ddweud o'r cychwyn cyntaf fod hwn wedi bod yn gyfle a gollwyd i Lywodraeth Cymru ddarparu rhywfaint o obaith mawr ei angen i bobl Cymru.

Nawr, os caf droi at ein gwelliannau—ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n ystyried cefnogi pob un ohonynt gan mai bwriad y gwelliannau hyn yw ychwanegu'n adeiladol at gynnig y ddadl hon—mae'r gwelliant cyntaf yn galw am fwy o gydweithredu â Llywodraethau ledled y DU. Nawr, mae arweinydd Plaid Lafur y DU wedi galw yn gwbl briodol am ddull pedair gwlad o weithredu—dull rwyf wedi'i gymeradwyo drwy gydol cyfnod y pandemig. Nid yw'r feirws COVID-19 yn adnabod unrhyw ffiniau, ac felly mae'n gwneud synnwyr perffaith y dylai Llywodraethau ar bob lefel fod yn gweithio gyda'i gilydd i amddiffyn pobl y Deyrnas Unedig drwy gydol y pandemig hwn.

Er bod Llywodraethau'r DU a Chymru wedi gweithio gyda'i gilydd ar faterion, mae’r gwahaniaeth rhwng rhai o bolisïau Cymru a Lloegr, yn gwbl ddealladwy, wedi drysu rhai pobl a’u gwneud i deimlo’n rhwystredig, a'r gwir amdani yw bod llawer mwy o ddealltwriaeth ac eglurder ynghylch canllawiau'r Llywodraeth pan oedd polisïau'r Llywodraethau wedi'u halinio'n agosach.

Nawr, rwyf wedi dweud yn glir y dylai strategaeth ymadael Llywodraeth Cymru fod wedi’i hategu â chynigion pendant a cherrig milltir ar gyfer asesu cynnydd y Llywodraeth. Nid yw'r ddogfen hon yn cynnig unrhyw fanylion clir i bobl Cymru y gellir mesur cynnydd yn eu herbyn, ac yn lle hynny, mae'r strategaeth ymadael i bob pwrpas yn rhestr o gamau ymgynghori y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu cychwyn. Nid oes unrhyw amserlenni dangosol ar gyfer codi’r cyfyngiadau symud, ac felly nid yw unigolion a busnesau ledled Cymru yn well eu byd o gwbl o ran gallu dechrau cynllunio ar gyfer bywyd ar ôl y cyfyngiadau symud. Felly, gallaf ddeall y rhwystredigaeth lwyr a deimlir gan gynifer o bobl a oedd wedi gobeithio, ddydd Gwener diwethaf, y byddai Llywodraeth Cymru yn darparu cynllun y gallent ei ddilyn gyda sicrwydd. Roedd Ian Price, cyfarwyddwr Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yng Nghymru yn iawn i ddweud, ac rwy'n dyfynnu, fod angen amserlenni dangosol sy'n amlinellu pryd y gall sectorau a gweithleoedd ddod yn weithredol eto hefyd, fel y gall busnesau o bob lliw a llun fynd i’r afael ar unwaith â chynlluniau hanfodol i ailgychwyn ac i wneud penderfyniadau.

Mae gwledydd fel Iwerddon, er enghraifft, wedi cydnabod pwysigrwydd amserlenni ac wedi eu darparu yn eu strategaeth ymadael. Fodd bynnag, pan fydd y wyddoniaeth yn newid, rwy'n derbyn y gallai fod angen i Lywodraethau newid trywydd, ac o ganlyniad, efallai y bydd angen i'r amserlenni hynny newid. Nawr, nid yw cynllun Llywodraeth Cymru yn cynnwys strategaeth gynhwysfawr ar gyfer sut a phryd y gellir llacio’r cyfyngiadau. Yn wir, mae'r ddogfen ei hun yn cadarnhau bod manylion penodol ar bob label yn dal i gael eu datblygu gyda busnesau, undebau llafur, awdurdodau lleol, darparwyr gwasanaethau cyhoeddus ac eraill.

Nawr, wrth symud ymlaen, credaf y dylai Llywodraeth Cymru fod yn sefydlu tasgluoedd mewn adrannau gweinidogol allweddol i oruchwylio’r broses o roi ei strategaeth ymadael ar waith. Ym mhob maes portffolio, dylai Gweinidogion fod yn ystyried y ffordd orau o gydlynu'r tasgluoedd hynny a dylid eu rhoi ar waith ar unwaith. Er enghraifft, dylai Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru fod yn gweithio gyda thasglu pwrpasol i baratoi busnesau ledled Cymru ar gyfer ailagor a sicrhau bod ganddynt well dealltwriaeth o'r heriau penodol y gallai busnesau eu hwynebu wrth symud o un categori i'r llall. Mae Llywodraeth Cymru yn iawn i ddweud nad oes unrhyw ddau fusnes yr un peth, a dyna pam fod angen sefydlu tasglu i sicrhau bod barn y gymuned fusnes yn cael ei chlywed ar bob cam yn y broses. Yn yr un modd, dylai'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol fod yn sefydlu tasglu i oruchwylio gweithrediad y strategaeth ymadael gyda darparwyr gwasanaethau cyhoeddus ac awdurdodau lleol.

Nawr, er mwyn osgoi ail ymchwydd sylweddol, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud yn glir ei bod yn rhoi'r seilwaith sydd ei angen ar waith i reoli achosion o'r clefyd yn y dyfodol drwy'r strategaeth brofi, tracio a diogelu. Wrth gwrs, er mwyn i hynny fod yn bosibl yn realistig, bydd angen chwistrelliad sylweddol o arian ar awdurdodau lleol ledled Cymru i sicrhau y gellir cyflawni'r profion hyn ar raddfa fawr. Nid yn unig fod goblygiadau sylweddol o ran adnoddau i awdurdodau lleol, ond yn ôl Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, mae materion recriwtio sylweddol i'w hystyried hefyd. Ac felly, wrth ymateb i’r ddadl y prynhawn yma, efallai y gall Llywodraeth Cymru roi sicrwydd pendant y gall ei rhaglen brofi ymdopi â’r cynnydd sylweddol yn y profion a gynhelir yn y gymuned ynghyd â chadarnhau faint yn union y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddyrannu i awdurdodau lleol i’w galluogi i gynnal y profion hyn.

Lywydd, nid yw cynllun Llywodraeth Cymru yn darparu manylion ariannol addas i gefnogi’r gwaith o’i gyflawni, ac felly nid oes unrhyw arwydd sut y bydd adnoddau'n cael eu dyrannu i sicrhau bod y cynllun yn cael ei gyflawni’n effeithiol. Nawr, gwn fod cyllideb atodol ar y ffordd, ac yn ogystal â'r manylion y soniodd y Prif Weinidog amdanynt yn ei ddatganiad heddiw, rwy'n gobeithio y bydd hefyd yn cynnwys manylion ariannol penodol ynglŷn â sut y caiff y cynllun ei gyflawni. Ac mae'n gwbl hanfodol fod yr adnoddau hynny a ddyrennir yn nodi'n glir sut y mae pob maes portffolio nid yn unig yn cyfyngu ar effaith y feirws ar unigolion, cymunedau a busnesau ledled Cymru yn y tymor byr, ond sut y bydd gwasanaethau cyhoeddus a busnesau yn gallu gweithredu strategaeth ymadael Llywodraeth Cymru.

Felly, gyda hynny, Lywydd, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cefnogi ein gwelliannau i helpu i sicrhau bod Cymru mor barod â phosibl ac yn cael adnoddau digonol i ddechrau ein rhyddhau o’r cyfyngiadau symud. Diolch.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 3:55, 20 Mai 2020

Galw nawr ar Adam Price i gyflwyno gwelliannau 4, 5 a 9, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. 

Gwelliant 4—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cefnogi'r alwad gan bedwar Prif Gwnstabl a Chomisiynwyr yr Heddlu a Throseddu Cymru i'r Prif Weinidog sicrhau bod y dirwyon uchaf y gall yr heddlu eu dyroddi am beidio â chydymffurfio â'r rheoliadau iechyd cyhoeddus, yn cael eu cynyddu er mwyn sicrhau bod cyfyngiadau yn cael eu gorfodi'n gadarn cyhyd ag y maent ar waith.

Gwelliant 5—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu ei bod yn angenrheidiol sicrhau bod system gadarn o brofi ac olrhain cysylltiadau ar waith er mwyn codi'r cyfyngiadau'n sylweddol.

Gwelliant 9—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i bwyso ar Lywodraeth y DU i gyflwyno incwm sylfaenol cyffredinol ac i archwilio pob llwybr arall sydd ar gael i Lywodraeth Cymru i sicrhau bod gwaelodlin o gymorth ariannol ar gael i bobl Cymru drwy gydol y cyfnodau o gyfyngiadau ar ein cymdeithas a'n heconomi.

Cynigiwyd gwelliannau 4, 5 a 9.

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru 3:55, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddiolch yn gyntaf i'r Prif Weinidog am ei sylwadau caredig ynglŷn ag ysbryd y gwelliannau? Roeddent yn cynnwys cyfeiriad pryfoclyd at yr un gwelliant nad yw'r Llywodraeth wedi gallu ei dderbyn. Rwy'n gobeithio nad yw’n cyfeirio at y gwelliant sy'n galw am gefnogaeth i'r cais, y cais unfrydol, gan y pedwar prif gwnstabl a'r pedwar comisiynydd heddlu a throseddu am gynyddu'r dirwyon i'r rheini sydd wedi torri rheolau’r cyfyngiadau symud fel y gallant wneud eu gwaith o amddiffyn pobl yn ein cymunedau.

Nawr, y cwestiwn cyntaf, a'r cwestiwn pwysicaf oll yn fy marn i wrth feddwl am y cam nesaf, yw beth y ceisiwn ei gyflawni. Ymddengys i mi fod gennym ddewis yma sy’n seiliedig ar y strategaethau y mae gwledydd eraill wedi'u dilyn—ac mae cyfeiriad yn y ddogfen a gyhoeddwyd gan y Llywodraeth at ddysgu gan wledydd eraill. Gallwn fabwysiadu strategaeth atal i geisio cael gwared ar yr afiechyd, sef y dull y mae Seland Newydd ac eraill wedi'i fabwysiadu, neu gallwn geisio lefelu'r gromlin, fel y’i gelwir, unwaith eto, gan ganolbwyntio’n bennaf ar geisio sicrhau nad yw'r GIG yn cael ei orlethu gan ail neu drydedd ton.

Nawr, rydym wedi gofyn i'r Llywodraeth egluro pa un o'r ddwy strategaeth y mae'n eu mabwysiadu, a byddai'n dda cael eglurder ar hynny heddiw, gan y credaf fod iaith y dogfennau adfer a’r cynllun braidd yn amwys ar ryw ystyr, oherwydd y pwyslais cryf ar bwyntiau profi, olrhain ac ynysu i un cyfeiriad, ond yn y ddogfen, er enghraifft, a ryddhawyd ar 24 Ebrill, un o'r metrigau allweddol a bennwyd ar gyfer gwerthuso mesurau llacio yw

'tystiolaeth y gallwn ymdopi â’r cynnydd disgwyliedig mewn anghenion gofal iechyd am o leiaf 14 diwrnod os yw’r gyfradd heintio yn mynd dros 1 a’r feirws yn lledaenu’n eang unwaith eto.'

Mae hynny'n swnio'n fwy fel pe bai'n cyfeirio at reoli lledaeniad y clefyd o dan lefel gritigol, yn hytrach na cheisio cael gwared ar yr afiechyd lle bynnag y mae'n ailymddangos.

Mae dull Seland Newydd yn golygu rhoi diwedd ar drosglwyddiad cymunedol eang cyn llacio’r cyfyngiadau symud, ac mae hefyd yn golygu ymwrthod â’r dull imiwnedd torfol wrth gwrs. Roeddem wedi cynnig dau welliant ar y ddau fater. Nid ydynt wedi cael eu dewis, ond efallai y gallai'r Prif Weinidog, wrth ymateb, nodi beth yw safbwynt y Llywodraeth.

Gan symud ymlaen i—. Yn ogystal â rhoi diwedd ar drosglwyddiad cymunedol yn gyntaf, credwn mai ail ragofyniad ar gyfer dod â mesurau cyfyngiadau symud sylweddol i ben yw sicrhau bod y system olrhain cysylltiadau ac ynysu yn gwbl weithredol ac yn llwyddiant profedig. Mae gennym gynlluniau peilot, ond mae angen amser arnom i werthuso'r rheini cyn cadarnhau eu bod yn gweithio'n iawn. A’r hyn y byddai'n dda ei wybod gan y Prif Weinidog yw: sut beth yw llwyddiant? Pa lefel o gyfran y cysylltiadau sydd angen inni allu eu holrhain er mwyn rheoli achosion lleol? Ai 50 cant, ai 80 y cant, ynteu 90?

Mae'r pwyslais yn nhrefniadau goleuadau traffig Llywodraeth Cymru yn sectoraidd, ac ar y llaw arall, mae gan Lywodraeth y DU system rybudd pum lefel ar waith yn genedlaethol. Mae perygl y gallai hyn beri peth dryswch fan lleiaf. Un awgrym diddorol yw y bydd y Gyd-Ganolfan Bioddiogelwch yn cynhyrchu asesiadau cyfradd heintio ar lefel leol iawn, ac y gellid eu defnyddio wedyn i atal mannau problemus lleol newydd drwy ailgyflwyno cyfyngiadau symud ar lefel leol. Yn wir, rydym wedi clywed meiri yn Lloegr fel Andy Burnham yn galw am ddull mwy datganoledig, a gefnogir hefyd gan Sefydliad Iechyd y Byd. A yw Llywodraeth Cymru yn gweld rhywfaint o botensial yn y cam nesaf ar gyfer y math hwnnw o ddull lleol?

Ac yn olaf, nid profi ac olrhain yn unig ydyw wrth gwrs, ond profi, olrhain ac ynysu. Y sefyllfa bresennol yw y dylai pobl â symptomau ynysu am saith diwrnod. Mae Sefydliad Iechyd y Byd yn argymell cyfnod o 14 diwrnod dan gwarantin i bobl â symptomau, ac ymddengys bod hynny’n seiliedig ar dystiolaeth, gan y gallai rhai pobl ddal i ledaenu'r feirws am fwy na saith diwrnod. Felly, a wnaiff y Llywodraeth edrych ar hynny a’i fabwysiadu, yn seiliedig ar gyngor Sefydliad Iechyd y Byd?

Ac yn olaf, a allem hefyd ystyried sefydlu pwyntiau cwarantin canolog i bobl allu ynysu, er enghraifft gwestai wedi'u haddasu? Gwyddom fod y feirws yn manteisio ar dai gorlawn. Gwyddom fod llawer o bobl wedi dal y feirws gan aelod o'r teulu neu gyd-letywyr. Mae sefydlu'r mathau hyn o gyfleusterau cymunedol ar gyfer cwarantin wedi bod yn allweddol i gael gwared ar y feirws yn Wuhan a rhannau o'r Eidal, a byddai llawer o bobl hefyd yn teimlo'n dawelach eu meddwl nad oeddent yn peryglu aelodau o'u teuluoedd. Felly, a allai'r Llywodraeth, wrth inni ddechrau'r cam newydd hwn gyda phrofi, olrhain ac ynysu, edrych ar gryfhau'r elfen 'ynysu' yn y mesurau?

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 4:01, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Lynne Neagle. Os gallwch aros am eich meicroffon, Lynne. A allwn ni eich clywed chi? A allwch godi eich—

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

O, ie, gallwn eich clywed yn awr.

Photo of Lynne Neagle Lynne Neagle Llafur

(Cyfieithwyd)

Iawn. Diolch, Lywydd, am y cyfle i wneud cyfraniad byr yn y ddadl hon. Bydd yn gymharol fyr, oherwydd mae’n rhaid i mi gyfaddef nad yw hon yn arena hollol gyffyrddus i fod yn dadlau ynddi, gyda'r holl dechnoleg, ac yn y blaen.

Roeddwn am ddechrau drwy ddiolch i'r Prif Weinidog a gweddill y Llywodraeth am y gwaith aruthrol y maent yn ei wneud yn y maes hwn, yn enwedig y tîm craidd o Weinidogion, Kirsty Williams, Vaughan Gething, Julie James a chithau, y gwn eich bod wedi bod yn ganolog iawn i'r ymateb i'r argyfwng hwn. Credaf fod y Prif Weinidog yn fy adnabod yn ddigon da erbyn hyn i wybod na fyddwn yn dweud y pethau hynny pe na bawn yn credu eu bod yn wir, ond rwyf wedi teimlo'n dawel iawn fy meddwl o ganlyniad i’ch dull diwyd, manwl a fforensig o sicrhau bod pob un ohonom yn parhau i fod mor ddiogel ag y gallwn o dan yr amgylchiadau anodd hyn. Fel rwyf wedi’i ddweud wrth y Prif Weinidog mewn cyfarfodydd preifat, mae cryn gefnogaeth i’r cyfyngiadau symud o hyd yn fy etholaeth yn Nhorfaen. Felly, rwy'n croesawu'r dull parhaus a fabwysiadwyd gan Lywodraeth Cymru.

Roeddwn yn awyddus i wneud ychydig o bwyntiau am egwyddorion sy'n arbennig o bwysig yn fy marn i wrth inni ystyried llacio’r cyfyngiadau symud. Mae'r cyntaf yn ymwneud â materion cydraddoldeb. Er nad yw'n gwahaniaethu o ran pwy mae'n eu heintio, yr hyn a welsom gyda'r feirws hwn yw ei bod yn amlwg iawn fod rhai o'r cymunedau tlotaf a'r bobl fwyaf agored i niwed yn agored iawn i'w ddal, a chredaf fod yn rhaid inni gadw hynny mewn cof wrth inni ystyried llacio’r cyfyngiadau symud. Hoffwn ddyfynnu'r Athro Devi Sridhar, sy'n gadeirydd iechyd cyhoeddus byd-eang ym mhrifysgol Caeredin, a ddywedodd ddoe:

Yr hyn sy'n amlwg yw mai cyfoeth yw'r strategaeth warchod orau ar gyfer y feirws hwn, a rhag wynebu effeithiau difrifol.

A chredaf fod angen inni gadw hynny mewn cof wrth symud ymlaen.

Hoffwn hefyd godi materion yn ymwneud â chyllid. Rwy'n siŵr y bydd y Prif Weinidog wedi gweld David Hepburn, y dwysegydd o Went, sydd wedi bod yn amlwg iawn yn y cyfryngau. Un o'r pethau y mae wedi galw amdanynt yw i fwy o gyllid gael ei gyfeirio at y cymunedau sydd wedi eu taro waethaf yn sgil y feirws hwn. A bydd y Prif Weinidog yn cofio am y trafodaethau a gawsom 20 mlynedd yn ôl ynglŷn â fformiwla Townsend, a gwn hefyd, pe bai'r fformiwla honno wedi'i rhoi ar waith yn llawn, y byddai Gwent, dros sawl blwyddyn, wedi cael mwy o arian nag y cawsom ni. Felly, rwy'n gobeithio bod hynny'n rhywbeth y gallwn edrych arno wrth symud ymlaen.

Y maes arall y mae'n rhaid canolbwyntio’n agos arno yn fy marn i yw hawliau plant. Nid yn unig fod y sefyllfa hon yn cael effaith aruthrol ar blant, ond mae ganddynt hefyd lawer llai o lais na nifer o ddinasyddion eraill. Am y rheswm hwnnw, ac oherwydd ein hymrwymiad i hawliau plant yng Nghymru, hoffwn weld llawer mwy o dystiolaeth o asesiadau effaith ar hawliau plant wrth wneud y penderfyniadau hyn. Hoffwn i'r Llywodraeth ddechrau dangos eu gwaith parhaus yn rheolaidd mewn perthynas â phlant.

Y drydedd egwyddor roeddwn am dynnu sylw ati, ac mae’r Prif Weinidog wedi cyfeirio ati eisoes, yw partneriaeth a chydgynhyrchu. Credaf fod hynny'n hanfodol wrth symud ymlaen, ac yn benodol, credaf fod dull o weithredu drwy gydgynhyrchu gyda llywodraeth leol yn gwbl hanfodol. O'm rhan i, mae llywodraeth leol wedi serennu wrth ymdrin â'r feirws hwn. Ac mae'n hanfodol ein bod yn cydnabod hynny ac yn sicrhau eu bod yn chwarae rhan lawn yn yr holl benderfyniadau a wnawn.

A hoffwn gloi drwy ddweud fy mod yn credu bod pethau cadarnhaol yn deillio o'r feirws hwn hefyd. Rwyf wedi eu gweld o ran yr ymagwedd at iechyd meddwl—clywed am bobl sy'n ymgysylltu mwy â gwasanaethau iechyd meddwl am fod mynediad rhithwir yn gweddu'n well iddynt, plant a phobl ifanc sydd wedi dweud eu bod yn gwerthfawrogi'r dull hwnnw, lle gallant gael mynediad at y dechnoleg ddigidol. Ac wrth inni ddod drwy’r pandemig hwn, rwy'n gobeithio y gallwn geisio dod â’r pethau cadarnhaol gyda ni ac adeiladu arnynt i wneud Cymru well wrth symud ymlaen. Diolch yn fawr.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Ceidwadwyr 4:06, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Rwy'n falch o allu cyfrannu at y ddadl hon. Mae hwn yn sicr yn gyfnod digynsail. Mae'n amlwg yn hanfodol sicrhau’r cydbwysedd cywir yn awr rhwng ymdrin yn effeithiol â'r pandemig presennol gan sbarduno’r economi cyn gynted â phosibl a diogelu swyddi a bywoliaeth pobl. Gyda hynny mewn golwg, a gaf fi gefnogi’r galwadau a wnaed eisoes am ymagwedd pedair gwlad tuag at y pandemig hwn cyn belled ag sy'n bosibl? Rwy'n dod o etholaeth ar y ffin, fel nifer o ACau eraill, ac nid yw'r feirws yn adnabod ffiniau, felly mae'n bwysig, fel y cydnabuwyd gan Lywodraeth Cymru yn ddiweddar, fod gennym ddull trawsffiniol o weithredu—dull mor integredig â phosibl.

Gwyddom y bydd cyllideb atodol yn y dyfodol agos, a bydd y gyllideb hon yn hynod bwysig wrth bennu'r blaenoriaethau perthnasol ar gyfer gwariant a darparu tryloywder. Mae’n rhaid i'r dyraniadau ariannol hynny fod yn ddigonol i ddiwallu anghenion busnesau a darparwyr gwasanaethau cyhoeddus drwy'r cyfnod hwn o ansicrwydd mawr. Tybed a all y Prif Weinidog, wrth gloi, roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni o'i drafodaethau gydag awdurdodau lleol ar yr adeg hon. Mae Lynne Neagle newydd grybwyll rôl bwysig awdurdodau lleol mewn llawer o'r meysydd hyn. Gwyddom fod cyllidebau cynghorau yn dynn ar y gorau, ac mae'r pandemig presennol wedi rhoi pwysau enfawr arnynt. Wrth inni edrych yn awr tuag at fwy o brofi yn y gymuned, bydd y baich hwnnw'n cynyddu, felly mae angen iddynt wybod beth yw eu sefyllfa.

A gaf fi siarad ychydig am brifysgolion? Oherwydd yn amlwg, bydd prifysgolion yn allweddol o ran darparu arbenigedd ar gyfer cyflogaeth a swyddi yn y dyfodol, ac i'n tynnu allan o'r pandemig hwn yn y tymor hwy. Maent mewn sefyllfa ariannol ddifrifol o anodd. Mae rhagolwg y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn peri pryder, felly ni allwn fforddio gwneud dyraniadau cyllidebol nad ydynt yn cadw llygad ar ein sector prifysgolion nac yn edrych tuag at dwf economaidd yn y dyfodol.

A soniodd y Prif Weinidog am fecanweithiau sydd ar waith ar gyfer monitro ar y cychwyn. Byddwn yn ddiolchgar pe gallai Llywodraeth Cymru ddarparu mwy o eglurder ynglŷn â beth fydd y mecanweithiau monitro hynny dros yr wythnosau a'r misoedd i ddod.

Nawr, rydym wedi gweld nifer o ddatganiadau cyffredinol yn ddiweddar, fel yr honiad y bydd £11 miliwn ar gael i'r rheini sy'n wynebu caledi o ganlyniad i'r pandemig. Ynddynt eu hunain, mae nifer o'r datganiadau hynny'n dweud pethau da, ond wrth gwrs, fel bob amser, mae'n bwysig ein bod yn gweld camau ar lawr gwlad a'n bod yn gweld cymhellion ar waith sy'n symud pethau ymlaen go iawn. Mae angen inni weld cefnogaeth benodol i'n diwydiant twristiaeth, sydd wedi cael ei effeithio’n aruthrol. Yn ôl ei natur, mae'r diwydiant twristiaeth yn dymhorol, felly hyd yn oed os bydd y cyfyngiadau symud yn llacio dros yr wythnosau a'r misoedd i ddod, mae'r tymor sy'n darparu’r refeniw wedi'i golli i bob pwrpas, ac ni fydd gan y diwydiant yr adnoddau ariannol arferol i’w buddsoddi dros gyfnod y gaeaf. Felly hoffwn weld mwy o eglurder yn y fframwaith sy’n cael ei gyflwyno gan y Llywodraeth ynglŷn â sut y cefnogir y diwydiant twristiaeth. Yn fy etholaeth i, mae camlas Sir Fynwy a Brycheiniog yn rhan fawr o'r economi twristiaeth—nid yn unig y gamlas, ond hefyd y busnesau ar ei hyd yr effeithir arnynt. Ac mae nifer fawr o bobl sy'n defnyddio'r gamlas honno’n dod o dramor, felly rwy’n dychmygu na fyddant yn dod yn ôl yn heidiau yn y dyfodol agos. Felly, credaf y bydd angen mwy o eglurder ariannol ar hynny.

Dywedodd y Gweinidog Cyllid yr wythnos diwethaf ei bod yn ceisio mwy o hyblygrwydd cyllidol o ran trosglwyddiadau rhwng cyllidebau cyfalaf a refeniw a benthyca hefyd—mae hynny i gyd yn ddealladwy, ond gyda hynny, mae’n rhaid cael mwy o atebolrwydd a thryloywder. Ac fel y dywedais wrth y Gweinidog Cyllid, mae disgwyl i’r diffyg presennol yng nghyllideb y DU fod dros £300 biliwn, bron i ddwywaith cymaint â ble roeddem ar anterth yr argyfwng ariannol dros 10 mlynedd yn ôl, felly mae'n rhaid bod terfyn i'r math o hyblygrwydd y gellir ei ddisgwyl. Felly golyga hynny ei bod yn bwysicach fyth fod yr adnoddau presennol yn cael eu defnyddio'n ddoeth.

Mae datganoli cyllidol o ran trethi, fel y dreth trafodiadau tir a threth gwarediadau tirlenwi, yn golygu bod refeniw Llywodraeth Cymru yn mynd i gael ergyd enfawr gyda chwymp mewn refeniw. Nawr, gwn fod y cytundeb fframwaith cyllidol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi'i gynllunio i gefnogi Llywodraeth Cymru ar adegau anodd fel hyn, a hoffwn glywed ychydig gan y Prif Weinidog a Llywodraeth Cymru ynglŷn ag i ba raddau y bydd y fframwaith hwnnw’n cefnogi economi Cymru.

O ran ysgogi rhannau o'r economi, mae Llywodraeth y DU wedi cymryd camau i ysgogi’r farchnad dai—yn amlwg, rhan enfawr a phwysig o economi Cymru, fel gweddill y DU. Mae gwerthwyr tai yn edrych am gefnogaeth gan Lywodraeth Cymru, felly hoffwn weld argymhellion yn fframwaith Llywodraeth Cymru ar gyfer cefnogi'r diwydiant tai cyn gynted â phosibl.

Rwyf wedi derbyn llawer—i gloi, Lywydd—o ymholiadau gan etholwyr sy'n ddryslyd ynglŷn â'r cyfyngiadau symud a chanllawiau gwahanol rhwng Cymru a Lloegr. Fel y dywedais yn gynharach, credaf fod angen dull pedair gwlad arnom cyn belled ag sy'n bosibl, ond lle bydd gwahaniaethau'n bodoli, credaf fod angen inni weld ymgyrch i ddarparu mwy o eglurder i'r cyhoedd ynghylch yr hyn a ganiateir yma. Felly, tybed a allai fframwaith Llywodraeth Cymru roi llawer mwy o bwyslais ar egluro i'r cyhoedd lle rydym arni ar hyn o bryd a'r mesurau sy'n cael eu rhoi ar waith i sicrhau bod pob un ohonom yn dod allan o argyfwng y pandemig hwn mor gyflym ac mor ddiogel â phosibl.

Photo of Helen Mary Jones Helen Mary Jones Plaid Cymru 4:12, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Hoffwn siarad am ddau o’r gwelliannau, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian—gwelliant 4 mewn perthynas â chefnogi’r comisiynwyr heddlu a throseddu a’r prif gwnstabliaid a’u dymuniad am ddirwyon uwch am dorri’r rheoliadau iechyd, a gwelliant 9, sy'n sôn am yr angen am incwm sylfaenol cyffredinol wrth inni symud allan o'r cyfyngiadau symud.

Hoffwn ddechrau drwy ganmol y dull o weithredu y mae Llywodraeth Cymru wedi'i fabwysiadu. Yn sicr, credaf mai dull mwy gofalus a mwy synhwyrol yw'r hyn a glywaf sy'n iawn ym marn fy etholwyr ledled canolbarth a gorllewin Cymru. Dyma hefyd a glywaf gan fy ffrindiau a chan ffrindiau fy merch. Nid ydym yn credu ei bod yn ddiogel—fel gwlad, nid ydym yn credu ei bod hi'n ddiogel inni godi'r cyfyngiadau symud yn rhy gyflym. Ac er fy mod yn clywed yr hyn a ddywed Nick Ramsay am ddull pedair gwlad, a gwn mai dyma mae’r Prif Weinidog a'i gyd-Aelodau’n ceisio'i gyflawni, os yw Llywodraeth y DU, gan weithredu fel Llywodraeth Lloegr, yn gwneud pethau'n anghywir, mae’r Prif Weinidog yn amlwg yn gywir i anghytuno yn fy marn i.

Hoffwn sôn am y sefyllfa yng nghanolbarth a gorllewin Cymru mewn perthynas ag ofnau pobl ynglŷn â thwristiaeth yn ailgychwyn. Ac mae angen i mi ddweud wrth y Prif Weinidog fod fy etholwyr ledled canolbarth a gorllewin Cymru yn ofnus. Mae llawer ohonynt yn ddigon ffodus i fyw mewn rhannau o Gymru lle mae'r gyfradd R wedi aros yn isel iawn, ac rydym yn awyddus dros ben i'w chadw felly. Maent hefyd yn gwybod eu bod yn ffodus iawn i fyw yn rhai o'r cymunedau harddaf a'r lleoedd harddaf ar yr ynysoedd hyn, ac rwy'n falch o'u cynrychioli. Ond nid dyma'r amser i bobl fod yn dod yma.

Nawr, mae mwyafrif helaeth ein hymwelwyr rheolaidd â Chymru, ac ymwelwyr a ddaw i gefn gwlad Cymru o drefi Cymru hefyd—oherwydd nid mater o Gymru a Lloegr yw hwn, ond mater o gadw'r cymunedau gwledig yn ddiogel—yn bod yn barchus; maent yn cadw draw ac edrychwn ymlaen at eu croesawu yn ôl. Ond mae ein gwasanaeth heddlu yn dweud yn wirioneddol glir wrthym fod lleiafrif bach o bobl yn anwybyddu’r rheoliadau hynny. Credaf y byddai pob un ohonom yn cytuno, ac rwy'n siŵr y byddai'r Prif Weinidog yn cytuno â mi yn hyn o beth, mai dull y gwasanaeth heddlu o addysgu a hysbysu yw'r un cywir, ac roedd y mwyafrif helaeth o bobl, y penwythnos diwethaf, a oedd mewn penbleth oherwydd y newidiadau i’r rheoliadau yn Lloegr, nad oeddent yn berthnasol yng Nghymru o ran gallu gyrru i fynd am dro, er enghraifft, yn fwy na pharod i droi rownd a mynd yn ôl.

Ond dywed yr heddlu wrthym fod yna leiafrif bach o bobl nad ydynt i'w gweld yn malio dim. Mae swyddogion yr heddlu yng ngogledd fy rhanbarth yn dweud wrthyf eu bod wedi gweld pobl yn troseddu fwy nag unwaith—pobl sydd wedi gyrru dro ar ôl tro, nid ar un penwythnos yn unig, ond ar un penwythnos ar ôl y llall, yn ôl i'r ardal, gan nad yw'r dirwyon yn eu rhwystro—nid ydynt yn ataliad. Nawr, gwn fod Llywodraeth Cymru yn ymfalchïo, yn hollol briodol, yn y ffaith ei bod yn gwrando ar bobl ar y rheng flaen, a phan ydym mewn sefyllfa lle mae'r comisiynwyr heddlu a throseddu—y pedwar ohonynt—a'r prif gwnstabliaid—y pedwar ohonynt—yn dweud wrthym, wrth ymdrin â'r lleiafrif bach ystyfnig hwnnw, fod eu dwylo ynghlwm gan nad yw'r cosbau sydd ar gael yn ddigon difrifol i fod yn ataliad, rwy'n gofyn o ddifrif i'r Prif Weinidog esbonio i mi pam nad yw’n gwrando arnynt, ac yn bwysicach, esbonio i fy etholwyr ac i swyddogion yr heddlu sy'n gorfod gweithredu'r polisïau hyn, pam nad yw i'w weld yn gwrando arnynt. Rwyf wedi clywed yr hyn y mae wedi'i ddweud; nid wyf yn deall ei resymeg.

Ond fe drof at faes lle rwy'n gobeithio y gallwn gytuno, sef y syniad o symud yn yr oes ôl-COVID tuag at incwm sylfaenol cyffredinol. Nawr, mae hwn yn syniad rwyf wedi dadlau o’i blaid ers peth amser, ac mae wedi cael ei weld ar brydiau fel syniad rhamantus a fyddai’n braf ar ryw adeg yn y dyfodol, ond wrth gwrs, gwelsom Lywodraeth Sbaen yn cyflwyno hyn. Mewn ymateb i’r argyfwng, mae'n rhaid inni ganmol ymdrechion Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn cefnogi bywoliaeth pobl, ond fel rydym newydd glywed yn y datganiad gan Weinidog yr economi, mae hynny wedi rhoi darlun cymhleth iawn i ni. Mae'n gwneud pobl yn ddryslyd ynglŷn â'r hyn y maent yn gymwys i'w gael a'r hyn nad ydynt yn gymwys i'w gael, ac mae wedi gadael rhai pobl heb gymorth, a hynny'n anfwriadol, rwy'n credu, a heb fod unrhyw fai ar ran y Llywodraeth.

Rydym yn sôn yn aml am ailadeiladu'n well, am fyw ein bywydau mewn ffordd wahanol, am ddysgu rhai pethau cadarnhaol, efallai, am yr hyn y mae pob un ohonom wedi gorfod byw drwyddo yn yr argyfwng hwn. Ac rydym ni, ym Mhlaid Cymru, yn credu mai nawr yw'r amser—ac rydym yn derbyn, gyda'r setliad cyllidol fel y mae, y byddai'n rhaid iddo fod ar lefel y DU, ond byddem yn dyheu yn y tymor hwy i Gymru allu gwneud hyn ein hunain—nawr yw'r amser i'n gwlad ddarparu incwm sylfaenol i bob dinesydd fel eu bod yn gwybod eu bod yn ddiogel.

Nawr, lle mae hyn wedi'i gyflwyno, nid oes unrhyw dystiolaeth o gwbl ei fod wedi atal pobl rhag bod eisiau gweithio, a lle mae wedi'i dreialu, mae wedi cael effaith i’r gwrthwyneb. Mae wedi galluogi pobl i weithio mewn gwahanol ffyrdd. Mae wedi eu galluogi i fentro—mentro’n entrepreneuraidd—mewn ffordd y byddent yn ofni ei wneud fel arall. Mae wedi eu galluogi, er enghraifft, i weithio yn y sector creadigol, lle mae eu cyfraniad yn enfawr ond lle mae'r cyflog yn isel. Mae wedi galluogi pobl i ddarparu gwell cydbwysedd rhwng gwaith a bywyd teuluol, ac mae wedi galluogi pobl i ysgwyddo cyfrifoldebau dinesig fel gwneud gwaith cyhoeddus di-dâl fel cynghorydd cymunedol, er enghraifft.

Mae gwir angen inni feddwl yn wahanol bellach, a chredaf y byddai'r mwyafrif ohonom, er nad pob un ohonom yn y Siambr hon efallai, yn cydnabod bod y system fudd-daliadau bresennol yn annheg, yn ymrannol. Mae hefyd yn ddrud iawn i'w gweithredu, yn ddrud iawn i’w phlismona. Rwyf wedi colli cyfrif ar nifer y bobl nad ydynt erioed wedi dod ar draws y system fudd-daliadau ond sydd bellach yn gorfod gwneud hynny yn ystod yr wythnosau diwethaf ac sydd wedi dweud wrthyf, ‘Ni allaf fyw ar hyn', pan fyddant yn sôn am lefel y credyd cynhwysol. Ac eto, y gwir amdani, fel y gŵyr y Prif Weinidog, yw nad oes dewis gan lawer o'n dinasyddion ond gwneud hynny.

Yn y ddealltwriaeth well hon, lle mae mwy o bobl na fyddent erioed wedi disgwyl wynebu caledi economaidd yn ei chael hi’n anodd, lle mae pob un ohonom, yn gwbl briodol, yn canmol llawer o staff ar gyflogau isel iawn a allai hefyd gael eu cynorthwyo gan incwm sylfaenol cyffredinol, megis gofalwyr, rwy'n gobeithio efallai mai un o'r pethau da a ddeillia o'r amser tywyll hwn yw ymdeimlad cryfach o undod cymdeithasol a chyfle inni fyw ein bywydau mewn ffordd wahanol. Incwm cyffredinol i ddinasyddion ac sydd ar gael i bob un ohonom, a fyddai’n cael ei ad-dalu drwy'r system dreth gan y rheini ohonom nad oes arnom ei angen, fyddai'r arwydd gorau a chliriaf o'r undod cymdeithasol newydd hwnnw, a byddai'n rhoi pawb ar sylfaen gadarn i'w galluogi i fod yn rhan o'r broses o ailadeiladu'n well. Diolch yn fawr.

Photo of Mandy Jones Mandy Jones UKIP 4:19, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i gyfrannu at y ddadl hon heddiw, a gallaf gadarnhau y bydd fy ngrŵp yn cefnogi’r cynnig fel y saif.

Nid oes dadl i'w gwneud ynglŷn â blaenoriaethu iechyd y cyhoedd mewn unrhyw gynllun i ddychwelyd at rywfaint o normalrwydd, nid oes unrhyw ddadl ynghylch cydnabod ymdrechion y cyhoedd i gadw at y rheolau, a phob cefnogaeth i'r diolch a fynegir i’r holl weithwyr allweddol sydd wedi cynnal y wlad.

Gallwn hefyd nodi cyhoeddiad y ddogfen sy'n destun i’r ddadl hon. Roedd yn teimlo fel pe bai wedi ei llusgo allan o Lywodraeth Cymru ar ôl llawer o ganfasio gan y grŵp Ceidwadol yn y Senedd. Er y gallwn nodi'r ddogfen hon, dyna’r cyfan y gallwn ei wneud, gan nad yw'n dweud llawer wrthym o gwbl. Mae’n rhaid i ni, yma yn y Senedd, gydnabod hefyd na fydd y rhan fwyaf o’r cyhoedd yng Nghymru wedi darllen pob gair ohoni. Rwyf fi wedi gwneud hynny, ac mae'n codi mwy o gwestiynau nag y mae'n eu hateb. Ni fydd amser yn caniatáu i mi fynd drwy bob un, felly rwyf am gyfyngu fy hun i dri, ac mae'r rhain yn unol â'r materion a godwyd gan fy etholwyr.

Yn nyddiau cynnar yr argyfwng, bu sôn am fesurau i lefelu’r gromlin, a oedd yn awgrymu mai'r amcan oedd arafu niferoedd y rheini sy'n dal y feirws, a galluogi'r GIG i ymdopi drwy wneud hynny. Felly, nid diben gwreiddiol y cyfyngiadau symud oedd lleihau cyfanswm yr achosion, dim ond sicrhau bod y nifer, ar unrhyw adeg benodol, yn llai na chapasiti ein hunedau gofal dwys. A’r slogan oedd, a’r slogan o hyd yng Nghymru, yw 'Aros gartref. Diogelu’r GIG. Achub bywydau.' Yn y ddogfen hon, rydych yn nodi na allwn symud o'r camau gwyrdd ac yn ôl i ryw fath o normalrwydd—fy ngair i—tan y bydd brechlyn neu driniaeth effeithiol ar waith. A gaf fi ofyn i chi pryd yn union y newidiodd y nod o lefelu’r gromlin i ddod o hyd i frechlyn?

Ac er nad wyf am ddiystyru'r bwriadau da yma, hoffwn dynnu sylw hefyd at y ffaith nad ydym wedi dod o hyd i driniaeth i wella ffliw'r gaeaf, annwyd neu ganser, ac mae pob un o'r rheini’n lladd. Mae angen inni weld rhyw fath o gydbwysedd rhwng y bywydau sydd mewn perygl yn sgil COVID a'r bywydau sydd mewn perygl yn sgil y cyfyngiadau symud hefyd. Mae’n aruthrol o anodd, ond mae’n aruthrol o bwysig; nid wyf yn esgus bod opsiwn hawdd i’w gael.

Yn y ddogfen, rydych yn sôn fwy nag unwaith am ddull pedair gwlad, ac eto, mae eich Llywodraeth wedi gwyro bellach oddi wrth ddull Llywodraeth y DU o weithredu, ac mae Cymru’n wynebu mesurau llymach na’r rheini sy'n byw yn Lloegr. Rydych yn sôn am gyngor Prif Swyddog Meddygol Cymru, Grŵp Cynghori Gwyddonol y DU ar Argyfyngau a'ch grŵp cynghori technegol. O ystyried y berthynas waith agos rhwng y grwpiau a'r pedair gwlad, beth oedd y gwahaniaeth yn y cyngor a arweiniodd at wahanol benderfyniadau gan y pedair gwlad?

Trof yn awr at iechyd y cyhoedd. Gall pob un ohonom gytuno y dylai hyn fod yn elfen hollbwysig o'r ystyriaethau ar gyfer llacio’r cyfyngiadau. Rwy'n gweld llawer o gyfathrebu gan fyrddau iechyd, yn annog pobl i weld meddygon teulu yn ystod y cyfnod hwn gan fod nifer yr ymweliadau’n is, mae gweithgarwch adrannau damweiniau ac achosion brys yn sylweddol is, ac mae llawdriniaethau dewisol wedi’u canslo neu eu gohirio. Yn fwyaf gofidus, mae atgyfeiriadau canser wedi gostwng, a gŵyr pob un ohonom pa mor bwysig yw canfod a thrin achosion o ganser yn gynnar. Ac mae'r doll ar iechyd meddwl y genedl yn peri cryn bryder, gyda gorbryder ac iselder ar gynnydd.

Mae'r achos iechyd dros ddechrau llacio’r cyfyngiadau symud yn cryfhau bob dydd, felly, wrth fynd i’r afael â COVID-19, hoffwn ofyn hefyd am sicrwydd gennych nad ydym yn pentyrru problemau iechyd cyhoeddus eraill, fel cynnydd mewn marwolaethau canser o ganlyniad i ddiagnosis hwyr, anhwylderau cymharol fach yn troi'n afiechydon sy'n peryglu bywydau oherwydd diffyg triniaeth, ac y bydd iechyd meddwl y genedl yn parhau i gael y gofal y mae'n ei haeddu. Gwyddom am y niwed economaidd enfawr y mae’r cyfyngiadau symud yn ei achosi, ond mae hefyd yn achosi niwed enfawr i iechyd, ac er fy mod yn cymeradwyo'r gwasanaeth iechyd am ymdopi â phopeth sydd wedi'i daflu ato, rwy'n ofni ein bod yn pentyrru llawer o broblemau eraill sy'n gysylltiedig ag iechyd tan yn nes ymlaen.

Ar ôl naw wythnos a mwy, mae'r cyhoedd wedi blino. Mae'n rhaid inni weld rhyw fath o olau ar ben draw'r twnnel ac o dwnnel y cyfyngiadau symud yma yng Nghymru. Diolch yn fawr iawn.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 4:23, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Huw Irranca-Davies.

Credaf y bydd angen i mi ofyn ichi aros am funud. Ni allwn eich clywed ar hyn o bryd. Na, mae gennym broblem o hyd. Dywedwch rywbeth eto. Na. Rwyf am fynd at Mick Antoniw, ac fe ddof yn ôl atoch.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Gallaf, rydych chi wedi pwyso rhywbeth—fe weithiodd hynny. Huw Irranca-Davies.

Photo of Huw Irranca-Davies Huw Irranca-Davies Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Diolch am ychydig eiliadau i gyfrannu at y ddadl hon. Yn gyntaf oll, hoffwn ddefnyddio gair a ddefnyddiodd Paul Davies, arweinydd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn y Senedd, yn gynharach mewn perthynas â hyn, yn sylfaen i’r cyfraniad hwn, sef mater gobaith. Dywedodd fod angen gobaith ar bobl drwy gerrig milltir ac amserlenni. A dweud y gwir, nid wyf yn siŵr a yw hynny'n gywir. Yr hyn sydd ei angen ar bobl yw gobaith drwy weld Llywodraeth sy'n mabwysiadu ymagwedd ofalus, ystyriol a phwyllog yn seiliedig ar dystiolaeth tuag at lacio’r cyfyngiadau symud, tra'n gwylio ymddygiad y feirws sy'n dal i fod allan yno, feirws nad ydym wedi gweld ei ddiwedd, ac na fyddwn yn gweld ei ddiwedd am beth amser.

Photo of Huw Irranca-Davies Huw Irranca-Davies Llafur 4:25, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Felly, yn hytrach na gobaith a ddaw o gerrig milltir ac amserlenni mympwyol a welwn, fel sy’n digwydd yn Lloegr ar hyn o bryd, yn datod bob ychydig ddyddiau, mae a wnelo hyn â’r hyder a'r gobaith y mae pobl yn ei gael o edrych ar Lywodraeth sy'n dweud, 'Y flaenoriaeth gyntaf yw diogelwch y cyhoedd. Rydym am wneud hyn gyda'n gilydd. Rydym am weithio drwy'r dewisiadau anodd hyn gyda'n gilydd ac rydym am ddod drwyddi yn araf deg, ond rydym am ddod drwyddi ar y sail, os yw'r feirws yn cynyddu eto ledled y wlad neu'n cynyddu eto mewn ardaloedd neu ranbarthau, y bydd gennym y mesurau ar waith sy'n caniatáu inni gael gwared arno unwaith eto.'

Nawr, o hynny y daw gobaith, a daw gobaith gan bobl Cymru; y dinasyddion; y busnesau; yr elusennau; plant ysgol a neiniau a theidiau; pysgotwyr; chwaraewyr pêl-droed yn gwybod nad yw Llywodraeth Cymru yn mynd i osod cerrig milltir ac amserlenni mympwyol, ond y bydd yn dilyn y dystiolaeth ac y bydd yn gosod—fel y gwnaeth gyda'r system oleuadau traffig—cynllun o'r penderfyniadau y mae angen inni eu gwneud mewn modd amserol i lacio’r cyfyngiadau fel y gallwn wneud hynny’n ddiogel.

Ac mae gobaith yn tyfu yr un mor gyflym â'n gallu i nodi ac atal achosion newydd o'r clefyd gyda'r mesurau profi, olrhain ac amddiffyn sy'n cael eu rhoi ar waith. Daw gobaith o’r dull pwyllog a gofalus ac ystyriol hwnnw sy’n cael ei fabwysiadu gan Lywodraeth Cymru, dull sy’n realistig ac iddo ffocws, dull nad yw'n rhodresgar neu'n addo gormod neu'n or-optimistaidd. Mae'n realistig, ac mae’n dweud, 'Gallwn wneud hyn; gallwn lacio’r cyfyngiadau hyn, ond mewn modd gofalus.' Ac mae'n ddull sy'n gweithio gyda phobl, fel y nodir yn y ddogfen, gyda gweithwyr a chyflogwyr a chydag undebau, gyda rhieni, gydag athrawon a phlant a phobl ifanc, gan wrando arnynt hefyd i ddod o hyd i'r ffyrdd diogel, ymarferol ac amserol hynny o lacio’r cyfyngiadau, ac nid rhyw fath o ddictad mympwyol y mae'n rhaid i Weinidogion gamu'n ôl oddi wrtho maes o law.

Rhaid i mi ddweud bod gobaith hefyd yn golygu rhoi gwybod i deuluoedd y bydd yna ffordd ddiogel y gallant weld aelodau'r teulu cyn bo hir, mewn ffordd gyfyngedig ar y dechrau, efallai, yn yr awyr agored—un aelod o'r teulu ar y dechrau, efallai—ond os yw pobl yn cydymffurfio ac os na welwn gynnydd yn yr achosion, gellid ymestyn hyn pan fydd y dystiolaeth yn dweud ei bod yn ddiogel inni wneud hynny.

Mae gobaith yn golygu llacio’r cyfyngiadau mewn ffordd ddoeth; manteisio ar y cyfleoedd i ymarfer corff yn yr awyr agored fel cerdded a beicio; adeiladu ar frwdfrydedd newydd pobl ynghylch y gweithgareddau sylfaenol ond pleserus hyn; datblygu, os mynnwch, ffordd fwy Swedaidd neu ffordd fwy Nordig o ymarfer corff yma yn ein maes chwarae awyr agored hardd, sef yr hyn yw Cymru fel arfer, fel ein bod yn fwy egnïol fel cymdeithas wrth i ni gefnu ar y cyfyngiadau symud, yn fwy hoff o fod yn yr awyr agored, a gallwn fynd i'r afael â'r nifer o afiechydon sy'n gysylltiedig â diffyg ymarfer corff, afiechydon sy'n niweidio ac yn lladd ein pobl bob blwyddyn ac sydd ddwywaith mor niweidiol i'r bobl dlotaf a mwyaf difreintiedig mewn cymdeithas.

Mae gobaith hefyd, fel yn y ddogfen hon, yn golygu bod yn onest â phobl Cymru nad yr hen normal yw'r normal newydd, ac yn sicr, hyd nes y ceir brechlyn diogel ac effeithlon, a hyd yn oed wedyn, bydd y ffordd rydym yn byw, yn gweithio, yn teithio ac yn creu cysylltiadau cymdeithasol ac economaidd yn wahanol.

A fy mhwynt olaf yw'r gobaith y gall holl Lywodraethau a Seneddau a gweinyddiaethau'r DU, gan gynnwys y Weithrediaeth yn Llundain—fel y cyfeiriodd un o Weinidogion Cabinet y DU at ein Llywodraeth yma—y gall pob un ohonynt weithio gyda’i gilydd wrth i ni lacio’r cyfyngiadau symud, ond mae hyn yn dibynnu ar barodrwydd Gweinidogion y DU i gynnal trafodaethau â chenhedloedd a rhanbarthau’r DU, gan gynnwys meiri’r ardaloedd metropolitanaidd mawr yn Lloegr. Dywedodd y Prif Weinidog ymadrodd cofiadwy, sydd bellach wedi dod yn femyn poblogaidd i drac sain, 'Byddai angen i drafodaethau o'r fath fod ar rythm rheolaidd, dibynadwy.' A all roi rhywfaint o obaith inni y gallai'r rhythm rheolaidd, dibynadwy hwn o ymgysylltu ddigwydd bellach, gan ei gwneud yn ofynnol i Brif Weinidog y DU ymrwymo i hyn? Fel y gorffennodd y memyn poblogaidd: 'Rho alwad i ni, Boris bach.'

Photo of Darren Millar Darren Millar Ceidwadwyr 4:30, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Yn gyntaf, a gaf fi gofnodi fy nghydymdeimlad llwyr ynghylch pawb sydd wedi colli eu bywydau o ganlyniad i COVID-19? Ni allaf ddychmygu beth y mae llawer o deuluoedd a ffrindiau'r unigolion hynny’n ei wynebu ar hyn o bryd, ond mae gennym ddyletswydd tuag atynt, a chredaf fod gennym ddyletswydd tuag at y gweithwyr allweddol sy'n gofalu amdanynt a'r bobl eraill sy'n cadw ein heconomi a’n gwlad yn weithredol ar hyn o bryd, i sicrhau ein bod yn gallu codi'r cyfyngiadau hyn, y cyfyngiadau sylweddol hyn ar eu bywydau, mewn ffordd sy'n ddiogel ac na fydd yn peryglu bywydau pobl yn ddiangen. A chredaf ei bod yn bwysig hefyd ein bod yn sicrhau’r cydbwysedd iawn rhwng, ie, achub bywydau unigolion, ond achub bywoliaeth pobl hefyd. Ac a dweud y gwir, mae lefelau'r cymorth a gafwyd gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru i gefnogi bywoliaeth pobl yn ogystal â'u bywydau yn ystod y pandemig hyd yn hyn wedi creu cryn argraff arnaf.

Rwyf wedi bod yn pryderu am y gwahaniaeth yn ymagwedd y pedair gwlad mewn perthynas â'r cyfyngiadau symud. Gwyddom fod gan y pedair gwlad fynediad at yr un dystiolaeth wyddonol, felly, yn ddealladwy, mae aelodau'r cyhoedd yn cysylltu â'u Haelodau o’r Senedd i ofyn pam fod dull gwahanol ar waith yng Nghymru, ac weithiau mae'n anodd iawn esbonio pam fod dull gwahanol ar waith, o ystyried bod y dystiolaeth wyddonol yr un fath. I bob pwrpas, mae’n ganlyniad i rai o'r penderfyniadau gwleidyddol a wneir gan Weinidogion yn unol â'u crebwyll eu hunain. Ac wrth gwrs, mae gan bob un ohonom hawl i ddefnyddio ein crebwyll ein hunain gyda’r pethau hyn ar ôl ystyried y dystiolaeth, ond yn fy marn i, po bellaf y byddwn yn gwneud pethau'n wahanol i ddull DU gyfan ar draws y pedair gwlad, yr anoddaf y bydd hi—fel y dywedodd Nick Ramsay, yn gwbl gywir—i gyfleu'r gwahaniaethau hynny i'r cyhoedd a disgwyl i bobl gadw atynt.

Mae pobl yn genfigennus weithiau o'r rhyddid y mae pobl yn ei fwynhau mewn rhannau eraill o'r DU ar hyn o bryd, a'r gallu i deithio i gyfarfod ag aelodau o'r teulu mewn ffordd na allant ei wneud yng Nghymru eto. Credaf fod yn rhaid inni feddwl yn ofalus ynglŷn â sut y gallwn godi rhai o'r cyfyngiadau hyn yn ddiogel mewn ffordd sy'n gydnaws â'r dystiolaeth wyddonol, sy'n dal i ddiogelu bywydau pobl, ond sydd hefyd yn helpu teuluoedd i ddod yn ôl at ei gilydd, yn helpu anwyliaid i weld ei gilydd, yn helpu’r gymdeithas i ddechrau ailagor, ac wrth gwrs, lle bo hynny'n bosibl, i gael yr economi'n weithredol eto. Oherwydd wrth gwrs, po hiraf y bydd gennym lefelau uwch o gyfyngiadau, yn enwedig ar ein heconomi yma yng Nghymru, y lleiaf cystadleuol y byddwn gyda rhannau eraill o'r wlad sydd efallai'n llacio rhai o'r cyfyngiadau hynny.

Rydym eisoes wedi clywed am yr effaith bosibl ar y farchnad eiddo ar hyn o bryd, ond ystyriwch y diwydiant twristiaeth hefyd, sy’n rhywbeth y cyfeiriodd Helen Mary Jones ato. Pan edrychwch ar ein diwydiant twristiaeth, mae'n hynod bwysig mewn sawl rhan o'r wlad—gan gynnwys yn fy etholaeth fy hun—ond os na fyddwn yn codi cyfyngiadau ar y diwydiant twristiaeth ar yr un pryd ag y caiff y cyfyngiadau eu codi yn Lloegr, yr Alban neu Ogledd Iwerddon, mae perygl y bydd y bobl a fyddai wedi dewis dod i Gymru ar eu gwyliau yn penderfynu mynd i rywle arall, a gallai diffyg cae chwarae gwastad yn hynny o beth beri inni gael llai o fantais gystadleuol a rhoi mantais i ddiwydiannau yng ngwledydd eraill yn y DU. Nid wyf am weld hynny, er lles parciau carafanau gwyliau, gwestai a'r atyniadau twristaidd pwysig yma yng ngogledd Cymru ac o gwmpas fy etholaeth. Rwyf am sicrhau eu bod yn cael eu codi ar yr un pryd, lle bo modd, er mwyn iddynt barhau i allu gweithredu'n llwyddiannus.

Credaf fod pwynt Paul Davies ynghylch amserlenni’n hynod bwysig. Gwrandewais yn ofalus ar yr hyn a ddywedodd Huw Irranca-Davies, ond nid yw'n wir dweud bod pobl yn bod yn fyrbwyll, os mynnwch, gyda bywydau pobl. Fel y dywedaf, mae pobl yn ystyried yr un dystiolaeth wyddonol, ac os gallwch bennu dyddiad petrus—a dyna'r cyfan y mae Llywodraeth y DU wedi'i wneud, rhoi dyddiadau petrus yn y dyddiadur i ddweud, ‘Rydym yn gobeithio gallu gwneud y pethau hyn erbyn y dyddiadau hyn os yw'r wyddoniaeth yn dweud ei bod yn ddiogel inni wneud hynny, os yw’r gyfradd heintio, y gyfradd R, a'r gyfradd drosglwyddo wedi gostwng i lefel benodol.' Nid oes gennym unrhyw un o'r dangosyddion hynny yn y ddogfen a roddodd Llywodraeth Cymru i ni. Nid yw’n cynnwys unrhyw beth o gwbl ynglŷn â’r amodau y mae'n rhaid eu bodloni er mwyn symud o goch i ambr a gwyrdd yn ôl diwydiant, neu yn ôl sector yn hytrach, a chredaf fod hynny'n rhywbeth y mae pobl yn ysu amdano, os ydynt am weld sut y gallwn wthio ein ffordd yn raddol allan o'r pandemig penodol hwn. Felly, rwyf am eich annog, Brif Weinidog, i ystyried o ddifrif a oes modd rhoi rhai o'r amodau hynny yn y ddogfen mewn ffordd sy'n hawdd i bobl weld a ellir bodloni'r profion er mwyn gwneud cynnydd ar godi'r cyfyngiadau symud. Diolch yn fawr iawn.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 4:36, 20 Mai 2020

Siân Gwenllian. Aros i'r microffon, Siân Gwenllian. Treial eto.

Photo of Siân Gwenllian Siân Gwenllian Plaid Cymru

Iawn, diolch yn fawr, Llywydd. Mae sefydlu cyfundrefn gadarn ar gyfer profi, olrhain ac ynysu pob achos o'r COVID yn gorfod bod yn gwbl greiddiol i'r cynlluniau ar gyfer codi'r cyfnod clo, yn cynnwys ailagor ysgolion. Mae'r cyhoedd angen negeseuon clir iawn am y broses, ac mae angen trefniadau cadarn ar gyfer y cyfnod ynysu, a threfniadau priodol i bobl fedru ynysu i ffwrdd o'u cartref os oes angen. Law yn llaw â hynny, mae angen data manwl am yr epidemig ym mhob awdurdod lleol hyd at lefel ward.

Mi fydd ailagor ein hysgolion gam wrth gam yn ddibynnol iawn ar lwyddiant y strategaeth profi, olrhain ac ynysu. Os na fydd gan rieni a disgyblion a staff yn ein hysgolion eu ffydd yn y system honno, mi fydd hi'n anodd iawn i'w darbwyllo nhw i fynd yn ôl i'r ysgol. Hyd yn oed os ydy'r holl fesurau angenrheidiol yn eu lle—y materion sy'n cael eu trafod yn fframwaith penderfynu y Gweinidog Addysg—os nad oes yna hyder yn y gyfundrefn brofi, fe fydd ailagor ysgolion yn dasg anodd iawn. Does dim ond yn rhaid inni edrych ar y ffrae fawr sydd yn digwydd yn Lloegr dros hyn, ac erbyn hyn dwi'n amheus iawn a fydd yr ysgolion yn ailagor yno ar 1 Mehefin. Mae'r undebau yn hollol iawn i fynnu bod cyfundrefn brofi ac ynysu effeithiol ar waith cyn agor yr ysgolion yna, ac mae hyn wedi dangos ffolineb gosod dyddiad pendant ac wedyn canfod nad ydy'r elfennau pwysig o godi'r clo wedi cael eu cyflawni.

Mae agwedd ofalus Llywodraeth Cymru tuag at ailagor ysgolion o'i chymharu â rhuthr digynllun y Torïaid i'w chroesawu, felly. Dydy hi ddim yn glir eto beth ydy rôl plant wrth drosglwyddo'r feirws, ac mae yna sawl adroddiad sydd yn gwrthddweud ei gilydd, felly mae angen bod yn wyliadwrus o hynny, ac angen pwyll efo'r camau i ailagor ysgolion. Ond, mae angen hefyd fod yn ymwybodol iawn o'r niwed sy'n digwydd oherwydd bod yr ysgolion ar gau. Mae cyfnod y feirws wedi dangos mor bwysig ydy'r ysgolion ar gyfer lles nifer fawr o blant, ac mae'n loes calon gen i feddwl am y plant sydd ddim yn cael cefnogaeth oherwydd y feirws. Mae rhai plant yn cael eu cam-drin yn ystod y cyfnod clo, heb fedru troi at eu hysgol am gymorth. Mae gofalwyr ifanc dan bwysau sylweddol heb yr ysbaid mae'r ysgol yn ei gynnig, ac mae yna filoedd o blant sydd efo anableddau dysgu yn colli'r gefnogaeth ychwanegol a'r routine mae ysgol yn rhoi i'w bywydau. A'r hiraf yn y byd y bydd yr ysgolion yn aros ar gau, y mwyaf fydd y bwlch cyrhaeddiad hefyd—bydd hwn yn tyfu; does dim dwywaith am hynny. Mae yna wahaniaethu mawr yn barod, mi wneith o fynd yn waeth. Felly, hoffwn i heddiw glywed gan y Prif Weinidog y bydd y Llywodraeth yn rhoi ffocws clir ar gefnogi'r rhai sy'n cael eu gadael ar ôl oherwydd bod yr ysgolion ar gau.

Wrth gynllunio'r cyfnod nesaf, mae'n rhaid, hefyd, gyflwyno mesurau lliniaru cadarn ar gyfer y cyfnod trosiannol hir sydd o'n blaenau ni cyn bod pawb yn ôl yn llawn amser yn yr ysgolion. Mae'n rhaid gwneud pob ymdrech i ymgysylltu efo'r garfan fawr o'r rhain sy'n cael eu galw'n reluctant learners, y rhai sydd ddim yn ymgysylltu'n llawn efo'u haddysg mewn cyfnod arferol, ond sydd rŵan yn cael eu gadael ar ôl oherwydd amgylchiadau y tu hwnt i'w rheolaeth nhw.

Mae angen sicrhau bod pob un plentyn efo cysylltiad i'r we ac efo'r dechnoleg briodol. Mae angen i bob ysgol gynnal cysylltiad rheolaidd efo pob plentyn a'u hannog i ddefnyddio'r adnoddau ar-lein sydd ar gael. Ac yn greiddiol hefyd, mae angen dysgu o bell byw. Mae'n rhaid i hwn ddigwydd ar draws Cymru. Mae angen anogaeth cwbl glir gan Lywodraeth Cymru. Mi ddylai hi fod yn ddisgwyliad bod pob ysgol yn cyflwyno gwersi drwy ffrydio byw fel y ffordd fwyaf effeithiol o ennyn diddordeb y dysgwyr rheini sy'n cael eu gadael ar ôl ar hyn o bryd. Felly, gobeithio y medrwch chi roi ystyriaeth lawn i hyn. 

I gloi, Llywydd, dwi'n credu, rydym ni i gyd yn credu, fod addysg yn hawl dynol sylfaenol. Mae'n rhaid i'r Llywodraeth arwain a mynnu bod yr arfer da sy'n digwydd ar draws Cymru yn arfer da ymhob ysgol a phob dosbarth yn y cyfnod rhithiol yma, a bod pob ymdrech bosib yn cael ei gwneud i gynnal addysg o safon i bawb, ond yn enwedig y rhai sydd angen y gefnogaeth fwyaf yng nghyd-destun COVID-19.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 4:41, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Pan alwaf ar Rhianon Passmore—dylwn ddweud y bydd angen cyfraniadau byrrach o hyn ymlaen os wyf am ddod yn agos at alw ar yr holl Aelodau sydd wedi nodi eu bod am siarad. Rhianon Passmore.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Ie, parhewch.

Photo of Rhianon Passmore Rhianon Passmore Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch. Mae ffigurau newydd a gyhoeddwyd ddoe gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol, sy’n cynnwys marwolaethau ym mhob lleoliad, yn dangos y bu 1,852 o farwolaethau a oedd yn gysylltiedig â’r feirws yng Nghymru hyd at 8 Mai, ac mae hynny’n golygu bod 1,852 o deuluoedd yn galaru. Felly, yn gyntaf, hoffwn gofnodi fy ngwerthfawrogiad a fy niolch diffuant fel yr Aelod o’r Senedd dros Islwyn am ymdrechion arwrol dynion a menywod y gwasanaeth iechyd gwladol, sy’n gwasanaethu ar y rheng flaen. Maent hwy, ynghyd â'r holl weithwyr gofal a gweithwyr hanfodol, yn parhau i sicrhau bod cymunedau Islwyn yn gweithredu, ac mae Cymru’n parhau i ddangos bod y fath beth â chymdeithas yn bodoli.

Felly, fel cynrychiolwyr gwleidyddol pobl Cymru, rydym yn edrych tua’r dyfodol a'r modd y gall Cymru symud ymlaen yn ddiogel ac yn rhagweithiol wrth inni geisio gweithredu'n fwy llawn fel cymdeithas gyda'n gilydd. Hoffwn groesawu sylwadau Ysgrifennydd iechyd Cymru y bydd Cymru’n mabwysiadu ymagwedd fwriadol ofalus tuag at lacio’r cyfyngiadau symud gyda’r adolygiad nesaf i'w gynnal ar 28 Mai. Mae'n iawn mai bywydau pobl sydd bwysicaf, nid brys di-feddwl. Fel y gŵyr yr Aelodau, fel sosialydd ar hyd fy oes, rwy'n credu bod yn rhaid i'n gweithredoedd polisi cyhoeddus gael eu llywodraethu gan egwyddorion a gwerthoedd cyfiawnder cymdeithasol.

Mae'n bwysig ein bod yn hwyluso gweithgarwch pellach, ydy, ond nid cyn inni gael tystiolaeth ei bod hi'n ddiogel inni wneud hynny, gyda gweithgareddau awyr agored a chwaraeon unigol eraill sy'n caniatáu i bobl ailddechrau arni gan arfer synnwyr cyffredin a chadw pellter cymdeithasol, a mwynhau ymweld â chanolfannau garddio yn yr awyr iach a gweithgareddau awyr agored eraill. Gwyddom fod y feirws yn casáu golau haul a'r awyr agored.

Yn yr un modd, ac yn hollbwysig, fel Llywodraeth Lafur Cymru, rydym yn parhau i fod yn ymrwymedig ac yn ymroddedig, fel y buom erioed, i sicrhau bod aelodau tlotach a mwy bregus ein cymunedau—sy'n aml yn byw, fel y nodwyd eisoes, mewn cartrefi llai o faint, yn aml heb erddi mawr, yn aml mewn gofod cyfyng, neu mewn fflatiau heb ofod awyr agored—yn gallu profi, ac y byddant yn gallu profi mwy o ryddid er mwyn sicrhau iechyd meddwl gwell yn ogystal ag iechyd corfforol gwell. Fe wyddom, ac rydym wedi clywed eto heddiw, fod y feirws yn effeithio'n anghymesur ar y bobl dlotaf yn ein cymdeithas.

Gwyddom hefyd am beryglon y pandemig cudd o fewn y pandemig byd-eang hwn, sef menywod a'u plant yn bennaf, ond nid yn unig mewn unrhyw ffordd, sy'n cael eu gorfodi nawr i fyw o dan gyfyngiadau symud gyda phartneriaid camdriniol sy’n eu rheoli ac sy'n gallu manteisio'n ddiedifar ar reolau'r Llywodraeth er eu budd ffiaidd eu hunain. Felly, os yw hyn yn wir amdanoch chi neu rywun rydych yn eu hadnabod, mae’n rhaid i chi ddweud. Nid oes rhaid i chi ddioddef, ac mae cymorth a chefnogaeth ar gael i chi nawr.

Lywydd, fe ailadroddodd y Prif Weinidog heddiw sut y mae gweithredoedd Llywodraeth Cymru yn cael eu llywodraethu gan y wyddoniaeth. Mae pob un ohonom yn edrych ymlaen at y diwrnod pan fydd cyfyngiadau ar gyfarfod â phobl o aelwydydd eraill yn yr awyr agored yn cael eu llacio. Gwyddom fod y feirws yn debygol iawn o ddirywio’n gyflym ar ôl ychydig funudau yn yr awyr agored ac ar arwynebau yng ngolau’r haul. A gwyddom hefyd am yr awydd cryf iawn sydd gan neiniau a theidiau i weld eu hwyrion a’u hwyresau, a’r ffordd arall. Nid yn Islwyn yn unig y teimlir hyn, ond y tu hwnt. Ond gŵyr pob un ohonom fod yn rhaid i’r amseru fod yn iawn.

Felly, fel y nododd y Prif Weinidog, mae COVID-19 yn ffynnu ar gadwyni cyswllt dynol. Mae’n rhaid i'r cyfyngiadau symud a'r normal newydd geisio cyfyngu ar y newidiadau hynny, oherwydd fel arall, ar sail tystiolaeth wyddonol, ofnwn y bydd y feirws yn lledaenu ac yn cynyddu eto. Dyma’r hyn y mae cyfyngiadau symud Cymru yn ceisio’i osgoi. Ar bob cyfrif, mae'n rhaid inni atal twf esbonyddol y lladdwr anweledig hwn. Nid yw'r hyn sy'n cael ei ruthro mewn cyfraith yn gyfraith dda, a chyda'r pandemig hwn, mae'r un egwyddorion yn berthnasol.

Yn olaf, rwy'n credu bod angen inni ddechrau llunio rhaglen etifeddol ar gyfer y daioni y gobeithiwn ei weld, fel y nodwyd gan eraill heddiw, o’r pandemig ofnadwy a thrasig hwn. Yng Nghymru, mae angen inni ystyried, fel y gwnaethom eisoes, ffordd newydd, mathau newydd o ddiwylliant gwaith, ffyrdd newydd o deithio, caffael, trefnu, addysgu a rheoli’r hinsawdd, ond yn bennaf, sut y gall y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, boed yn blant neu'n oedolion, gael eu diogelu'n well a'u cynorthwyo mewn cyfnodau da yn ogystal â'r cyfnod gwael y maent yn ei wynebu ar hyn o bryd. A fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno y byddwn yn gweld egin gwyrdd ag iddynt botensial mawr?

Ac fel y dywedodd y Prif Weinidog hefyd—

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 4:46, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Mae angen i chi ddod â'ch cyfraniad i ben nawr.

Photo of Rhianon Passmore Rhianon Passmore Llafur 4:47, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch. Felly, hoffwn ailadrodd fy mod yn hynod falch o bobl Islwyn am bopeth y maent wedi'i wneud yn yr amser anodd hwn, a gwn fod Llywodraeth Cymru yn gweithio mewn partneriaeth, yn drawsbleidiol, ac y byddwn, gyda phartneriaeth gymdeithasol gref, yn adeiladu dyfodol mwy disglair gyda'n gilydd. Diolch.

Photo of Mohammad Asghar Mohammad Asghar Ceidwadwyr

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Ar ôl mwy na saith wythnos o gyfyngiadau, cyhoeddodd Llywodraeth y Deyrnas Unedig fesurau yn ddiweddar i lacio’r cyfyngiadau symud yn Lloegr. Cafodd y llacio hwn ei groesawu gan lawer am ei fod yn nodi carreg filltir arwyddocaol ar y daith i ddychwelyd i normalrwydd. Mae strategaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn cynnig ac yn nodi gweledigaeth glir ar gyfer y dyfodol.

Mewn cyferbyniad, mae Llywodraeth Cymru wedi cynhyrchu dogfen sy'n amwys ac nid yw'n cynnig fawr ddim eglurder i bobl Cymru. Yn lle amlinellu amserlen glir ar gyfer llacio’r cyfyngiadau, nid yw’n cynnwys y manylion sy'n hanfodol er mwyn rhoi'r hyder sydd ei angen yn daer ar bobl a busnesau yng Nghymru. Drwy beidio â gweithio ar y cyd â gweddill y Deyrnas Unedig i ddatblygu dull clir a chyson o lacio’r cyfyngiadau, mae Llywodraeth Cymru wedi dewis ymroi i sgorio pwyntiau gwleidyddol. Y canlyniad yw dryswch ynghylch yr hyn y gellir ac na ellir ei wneud, yn enwedig i etholwyr yn ne-ddwyrain Cymru sy'n byw'n agos at y ffin.

Mae'r ffin o Gas-gwent i Gaer yn un eithaf hir, ac mae’n rhaid i'r Gweinidog sylweddoli bod pobl yn Lloegr yn cael cyfarfod ag un unigolyn o aelwyd arall yn yr awyr agored, os ydynt yn cadw 2m oddi wrth ei gilydd. Tybed, gyda ffin 100 milltir o hyd, sut y mae pobl—[Anghlywadwy.]—a gellir atal popeth. Hefyd, gall teuluoedd yrru cryn bellter i gyrchfannau fel parciau a thraethau. Fodd bynnag, ni allant deithio i Gymru, hyd yn oed os yw'r ffin yn agos. Mae pobl yng Nghymru mewn penbleth ac yn siomedig na chaniateir yr hyn a ganiateir yn Lloegr yng Nghymru.

Nid yw coronafeirws yn parchu hil, rhywedd, oedran na phriodoleddau personol, ond ymddengys bod gan Lywodraeth Cymru obsesiwn â'r ffin ac mae'n benderfynol o fod yn wahanol. Mae'r gwahaniaeth yn y dull o weithredu yn amlwg yn eu hymagwedd tuag at y farchnad dai. Nid yw'r ddogfen strategaeth hon ond yn cynnwys addewid i ymgynghori ar ganllawiau mewn perthynas â thai ac adeiladu. Yn Lloegr, mae gwerthwyr tai, cwmnïau symud a syrfewyr ymhlith gwasanaethau hanfodol y diwydiant tai sydd wedi cael caniatâd i ddychwelyd i'r gwaith. Caniateir i brynwyr a rhentwyr symud tŷ, a bellach, gall gwerthwyr tai ailagor gyda chanllawiau cadw pellter cymdeithasol llym ar waith. Yn ogystal, gall datblygwyr cartrefi newydd ailagor cartrefi arddangos, tra bo cynghorau lleol wedi cael eu hannog i gefnogi oriau gwaith estynedig ar safleoedd adeiladu am yr amser ychwanegol y mae'n ei gymryd i weithredu mesurau cadw pellter cymdeithasol diogel. Bydd ailddechrau gwaith yn chwarae rhan bwysig yn y broses o helpu i adfer yr economi, yn ogystal â darparu'r tai sydd eu hangen arnynt. Yng Nghymru, mae'r farchnad dai yn parhau i fod ar gau.

Lywydd, bydd manwerthwyr nwyddau dianghenraid yn Lloegr yn cael agor, yng ngham 1, ar 1 Mehefin, os ydynt yn dilyn canllawiau cadw pellter cymdeithasol. Bydd tafarndai, bwytai, siopau trin gwallt, gwestai, sinemâu ac addoldai yn agor o 4 Gorffennaf ar y cynharaf cyn belled â'u bod yn rhoi mesurau cadw pellter cymdeithasol ar waith. Mae canllawiau clir, sector-benodol yn hanfodol i sicrhau cydymffurfiaeth â chanllawiau cadw pellter cymdeithasol a hylendid cyfredol os yw'r cyfyngiadau ar siopau a gwasanaethau i gael eu codi mewn dull rheoledig sy'n rhoi blaenoriaeth i sicrhau cyn lleied o risg o drosglwyddiad â phosibl mewn gweithgareddau a gwasanaethau.

Nid yw Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i gyhoeddi unrhyw dystiolaeth i gefnogi ei strategaeth gyfredol a rhoi gwybod i fusnesau sut i gyflawni statws diogel o ran COVID-19 er mwyn caniatáu iddynt ailagor o fewn y canllawiau cyfredol. Bydd hyn yn achosi oedi a rhwystrau i fusnesau Cymru wrth iddynt ymdrechu i adfer. Diolch, Lywydd.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 4:52, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Neil Hamilton. Os gallwch aros eiliad i'ch meicroffon gael ei agor. Neil Hamilton.

Photo of Mr Neil Hamilton Mr Neil Hamilton UKIP

(Cyfieithwyd)

Diolch, Lywydd. Wel, mae'r Prif Weinidog, fel holl Lywodraethau'r Deyrnas Unedig, yn dweud y bydd ei bolisi'n seiliedig ar y wyddoniaeth, ond beth y mae 'gwyddoniaeth' yn ei olygu yn y cyd-destun hwn? Nid gwyddoniaeth feddygol. Rydym yn sôn am fodelu ystadegol, ac nid oes unrhyw un yn meddwl bod econometryddion a modelwyr economaidd yn wyddonwyr, felly pam y dylem feddwl bod gan fodelwyr ystadegol fwy o hygrededd ym maes meddyginiaeth? Wedi'r cyfan, mae strategaeth Llywodraeth y DU wedi'i seilio ar astudiaeth yr Athro Neil Ferguson o'r Coleg Imperial, dyn sy’n enwog am golli ei swydd am ei fod wedi arfer un o'r ffurfiau mwy eithafol ar agosrwydd cymdeithasol yn hytrach na chadw pellter cymdeithasol. Mae ei hanes blaenorol yn wael iawn mewn gwirionedd. Ef oedd yr un a ddywedodd y byddai Enseffalopathi Sbyngffurf Buchol yn arwain at golli 150,000 o bobl a fyddai'n marw ar ôl ei ddal. Y nifer a gollwyd mewn gwirionedd oedd 200. Nid oes neb yn gwybod beth sy’n sail i waith modelu'r Athro Ferguson; nid yw wedi'i adolygu gan gymheiriaid. Felly, byddwn yn sicr yn argymell pwyll wrth drin hynny fel gwyddoniaeth.

Un arall yw'r Ganolfan ar gyfer Meddygaeth ar Sail Tystiolaeth ym Mhrifysgol Rhydychen, sydd wedi dweud, y tu hwnt i ddamcaniaethau cylchol am ffliw, nad ydym yn gwybod fawr ddim ynglŷn ag a yw clefydau pandemig yn dilyn patrymau penodol o gwbl a’i bod yn annoeth gwneud datganiadau pendant am ail donnau.

Wrth gwrs, nid yw gwledydd sydd wedi dechrau llacio'r cyfyngiadau symud, megis yr Almaen, wedi gweld ail don o’r fath, a hyd yn oed yn fwy diddorol—roeddwn yn falch fod Huw Irranca-Davies wedi crybwyll Sweden yn ei gyfraniad—nid yw Sweden wedi cael unrhyw gyfyngiadau symud wedi’u gorfodi gan y gyfraith o gwbl, a beth yw profiad Sweden? Mae’r gyfradd heintio yn Sweden yn 3,000 o achosion y filiwn. Yn y DU, mae'n 3,700 o achosion y filiwn. Mae ein cyfradd heintio ym Mhrydain, er gwaethaf ein cyfyngiadau llwyr ar symud a'r pris economaidd y bu'n rhaid inni ei dalu, yn fwy nag yn Sweden. O edrych ar gyfradd y marwolaethau hefyd, mae'n uwch yn y Deyrnas Unedig na'r hyn ydyw yn Sweden. Mae marwolaethau y filiwn yn Sweden yn 371, yn y Deyrnas Unedig, mae’n 521, bron i 50 y cant yn uwch nag yn Sweden. Mae'r heintiau yn y Deyrnas Unedig oddeutu 0.4 y cant o gyfanswm y boblogaeth. Yn Sweden, maent yn 0.3 y cant.

Felly, nid oes unrhyw dystiolaeth fod y cyfyngiadau symud wedi gwneud cymaint o wahaniaeth ag yr honnir. Wrth gwrs, mae'n anodd gwneud cymariaethau rhyngwladol gan fod y ffordd y caiff ystadegau eu casglu’n wahanol, ac mae nodweddion cymdeithasol a seicolegol gwahanol wledydd yn wahanol hefyd. Ond pan ystyriwch y costau economaidd a chymdeithasol enfawr rydym yn eu hysgwyddo yn sgil ymateb y Llywodraeth, nid yn unig yng Nghymru ond ledled y Deyrnas Unedig, rwy'n credu o ddifrif y dylem gael gwell synnwyr o gymesuredd. Gofynnodd Mandy Jones gwestiynau pwysig iawn yn fy marn i, ac Adam Price hefyd yn ei araith yn gynharach. Beth y gobeithiwn ei gyflawni drwy hyn? Credaf fod Mandy Jones wedi gofyn cwestiwn perthnasol iawn: a ydym yn ceisio lefelu’r gromlin neu a ydym yn ceisio atal yr haint rhag lledaenu? Os mai'r ail opsiwn yw’r dewis, bydd y cyfyngiadau symud yn parhau am amser maith yn wir.

Rhagwelir y bydd economi Sweden yn lleihau oddeutu 2 y cant o ganlyniad i'w hymateb i'r argyfwng. Yn y Deyrnas Unedig, bydd y ffigur rywle rhwng 15 a 30 y cant—gostyngiad sydd cymaint ag unrhyw beth a ddioddefwyd gennym yn y 1930au yn ystod y dirwasgiad mawr, ac mae hynny'n mynd i gael effaith ar wasanaethau cyhoeddus, a'r gwasanaeth iechyd gwladol yn anad dim. Felly mae gwir angen inni wneud popeth yn ein gallu i ysgogi’r economi. Yn Sweden, yr hyn y maent wedi'i ddweud yw y dylai pobl fod yn gyfrifol yn gymdeithasol, ac mae traean o bobl wedi osgoi mynd i'w gweithle, ac mae trosiant dyddiol bwytai wedi gostwng 70 y cant. Ond mae’r Swediaid yn cadw at y canllawiau o'u gwirfodd yn hytrach na chael eu gorfodi i wneud hynny. A beth yw canlyniad hyn oll yn Sweden? Mae llai o welyau unedau gofal dwys mewn defnydd erbyn hyn, ac mae nifer y cleifion mewn gofal dwys yn Stockholm wedi gostwng 40 y cant. Gostyngodd nifer dyddiol y marwolaethau i lefel isel iawn yn ail hanner mis Ebrill ac mae wedi bod yn gostwng ers hynny. Mae’r rhif R enwog yn 0.85 yn Sweden, ac mae rywle rhwng 0.7 ac 1 yn y Deyrnas Unedig. Felly mae ein profiad cyffredinol yn debyg iawn. Ond mae'r pris economaidd y byddwn yn ei dalu yn y wlad hon yn llawer mwy na'r hyn y byddant yn ei dalu yn Sweden.

Wrth gwrs, mae’n rhaid inni ymddwyn mewn ffordd synhwyrol. Ar gyfer y rhannau o’r boblogaeth sy’n agored i niwed—yr henoed, y rheini sydd â chyflyrau iechyd sy'n bodoli eisoes—dylid ynysu, ac mae cadw pellter cymdeithasol yn synhwyrol i bawb o dan yr amgylchiadau hyn. Ein problem ni yw bod ein polisi wedi bod yn rhy ychydig ac yn rhy hwyr o ran y pethau y dylid bod wedi'u gwneud, ac rydym bellach yn cadw'n rhy hir y pethau nad ydynt o unrhyw fudd real mewn gwirionedd. Felly, byddwn yn cynghori'r Prif Weinidog, heb fod yn rhy benodol ynglŷn â sut y bydd y system oleuadau traffig yn cael ei gweithredu’n ymarferol, y dylai bechu ar yr ochr feiddgar, fel y dywedais wrtho’r wythnos diwethaf, yn hytrach na bod yn wangalon. Oherwydd nid oes unrhyw dystiolaeth y bydd y risgiau iechyd a wynebir yn ddim byd tebyg i'r risgiau economaidd a risgiau eraill a fydd yn deillio o hynny, gan arwain at effaith barhaus yn y dyfodol ac at farwolaethau eraill hefyd o bethau eraill, fel y nododd Mandy Jones.

Photo of Delyth Jewell Delyth Jewell Plaid Cymru 4:58, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Mae’r ddadl hon yn achosi penbleth athronyddol—sut y gallwn ddatgloi drws heb yr allwedd? Does bosibl nad yr allwedd i ddatgloi ein cymdeithas a chefnu ar y cyfyngiadau symud yw cael system olrhain cysylltiadau ar waith, sicrhau bod gennym stociau digonol o gyfarpar diogelu personol a chael y mesurau dibynadwy gorau i gefnogi a rhoi hyder i'r cyhoedd. Yn anffodus, mewn gormod o ffyrdd, mae’r allwedd yn dal ar goll yma, ac mae'r drws ar gau'n sownd.

Rwy'n croesawu papur Llywodraeth Cymru, ond credaf fod angen i’r Llywodraeth wneud mwy i gydnabod yr anghyfiawnderau cymdeithasol a amlygwyd gan y cyfyngiadau symud. Nid yw'r ychydig fisoedd diwethaf wedi bod yr un fath i bawb. I bobl sy'n gallu gweithio gartref a chanddynt erddi, mae'r amser hwn wedi bod yn drafferthus, ond roedd modd ymdopi. Ond i bobl sy'n methu gweithio gartref, mae’r cyfyngiadau symud wedi golygu eu bod yn agored i beryglon heb amddiffyniadau digonol. I bobl hŷn sy'n byw ar eu pen eu hunain, maent wedi golygu unigrwydd llym, ac i deuluoedd ifanc sy'n byw mewn fflatiau heb ofod allanol, mae'r cyfyngiadau wedi golygu dringo'r waliau ddydd ar ôl dydd. Mae angen i unrhyw lwybr allan o’r cyfyngiadau symud flaenoriaethu cymorth i’r bobl sydd wedi’i chael hi anoddaf yn ystod yr argyfwng hwn. Rhaid inni ddangos tosturi a rhoi cymorth pendant i'r bobl sydd ei angen, ac ar yr un pryd, mae angen inni fod yn llym â’r lleiafrif hunanol sy'n anwybyddu'r rheolau’n fwriadol—y bobl sy'n mynnu gyrru i Ben y Fan a Sir Benfro. Er mwyn i unrhyw reol weithio, mae'n rhaid cael ataliad, ac mae'n rhaid i'r Prif Weinidog ddangos arweiniad yma a chynyddu'r dirwyon.

Er mwyn ein rhoi ar y trywydd iawn, mae angen cydweithrediad Llywodraeth y DU i egluro pryd y mae rheolau’n berthnasol i Loegr yn unig. Mae angen dull o ddileu'r feirws, fel yn Seland Newydd, yn hytrach na chynnal lefelau trosglwyddo peryglus, ac mae angen hyblygrwydd arnom fel y gall ardaloedd ailgyflwyno cyfyngiadau symud os gwelir cynnydd yn nifer yr achosion. Ni all coch droi'n ambr heb gael gwared ar y perygl o ddamwain car yn gyntaf.

Lywydd, mae’n rhaid i ni fynd i'r afael hefyd â'r niwed cudd sydd wedi'i waethygu gan yr argyfwng hwn—pobl mewn perthynas gamdriniol, pobl â dyledion cynyddol, hyd yn oed y rheini â chyflyrau meddygol heblaw am COVID sydd wedi gwaethygu yn ystod yr argyfwng. Mae’n rhaid i'n llwybr allan o’r cyfyngiadau symud roi blaenoriaeth iddynt hwy mewn unrhyw ystyriaethau—y niwed a'r trallod anuniongyrchol a wynebir mewn cartrefi ym mhob stryd ledled Cymru.

Rydym wedi dysgu llawer am COVID-19 yn ystod yr wythnosau diwethaf. Un o'r pethau mwyaf syfrdanol yw ei fod yn cael ei waethygu gan dlodi. Mae’n rhaid i’n llwybr allan o’r cyfyngiadau symud fynd i'r afael â'r tlodi hwn a pheidio â'i anwybyddu, neu fel arall byddai cystal â dweud bod rhai bywydau yn fwy dibwys nag eraill. Mae'n rhaid inni flaenoriaethu llesiant. Gallai ailagor gweithleoedd heb lacio cyfyngiadau ar rai elfennau o fywyd cymdeithasol ar yr un pryd edrych fel blaenoriaethu'r economi dros lesiant pobl, a gallai rhuthro i ailagor ysgolion heb hwyluso gallu plant i weld eu neiniau a'u teidiau edrych fel blaenoriaethu tablau cynghrair dros hawl i fywyd teuluol. Gyda chydsyniad y bobl yn unig y gall cyfyngiadau symud weithio. Er mwyn eu llacio, mae angen yr allwedd a geir wrth dracio ac olrhain, a chynllun sy'n rhoi llesiant yn gyntaf.

Felly, i gloi, Lywydd, byddwn yn dweud bod y Gweinidog iechyd wedi cyfaddef ddoe y bydd angen cynnal ymchwiliad i'r modd y mae Llywodraeth Cymru wedi rheoli rhai elfennau o'r argyfwng hwn. Rwy'n gobeithio y bydd cwmpas yr ymchwiliad hwnnw’n ehangach nag edrych ar gyfarpar diogelu personol a phrofi yn unig. Dylai ystyried y diffygion strwythurol mewn cymdeithas sy'n ganlyniad i benderfyniadau polisi hirdymor ac sydd wedi arwain at bobl ar ben anghywir y sbectrwm anghydraddoldeb yn talu pris anghymesur, gyda'u bywydau yn aml, am dlodi nad yw’n fai arnynt hwy.

Photo of David Rowlands David Rowlands UKIP 5:02, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Mae’n rhaid imi ailadrodd, rydym ni fel grŵp yn cefnogi llawer o'r hyn sydd wedi'i gynnwys yn y datganiad hwn ac yn croesawu'r ddadl hon a'r cyfle y mae'n ei gynnig i gyfrannu'n drawsbleidiol at y drafodaeth hanfodol bwysig hon. Ond mae'n rhaid dweud bod datganiad y Llywodraeth braidd yn brin o fanylion. Rwyf am ganolbwyntio ar elfennau economaidd y datganiad hwn a'r dull gwahanol o weithredu a fabwysiadwyd gan y Llywodraeth hon o gymharu â dull Llywodraeth y DU.

Er fy mod yn deall awydd Llywodraeth Cymru i fod yn ofalus, mae’n rhaid gofyn y cwestiwn: a ellid lleddfu’r rhan fwyaf o'i phryderon pe byddem yn gweithio'n agos gyda chyflogwyr i sicrhau y bydd unrhyw weithwyr sy'n dychwelyd i'r gwaith yn gwneud hynny mewn amgylchedd mor ddiogel â phosibl? Mae Llywodraeth y DU bellach yn annog rhai gweithwyr yn Lloegr i ddychwelyd i'r gwaith, ond mae’n rhaid deall nad yw'r gyfraith sylfaenol wedi newid mewn perthynas â gweithio. Daeth y gyfraith hon, Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Lloegr) 2020, i rym ar 26 Mawrth. Maent yn ei gwneud yn drosedd i unigolyn adael eu tŷ i fynd i'r gwaith oni ellir gwneud y gwaith hwnnw, o fewn rheswm, o gartref. Nid yw'r rheol hon wedi newid.

Mae’r gwaith o weinyddu iechyd y cyhoedd, wrth gwrs, wedi'i ddatganoli i'r Alban, Cymru a Gogledd Iwerddon, felly mae hyn wedi caniatáu i'r Llywodraethau yn y tair gwlad gadw eu rheolau eu hunain ar gyfyngiadau symud, ac maent wedi dweud nad ydynt eto'n dilyn dull Llywodraeth y DU o annog mwy o weithwyr i fynd i'r gwaith. Fodd bynnag, ymddengys bod rhywfaint o syniad pryd y bydd Llywodraeth Cymru yn caniatáu rhyw fath o ddychwelyd i'r gwaith—neu mae angen cael rhyw syniad ynglŷn â dychwelyd i'r gwaith i'r rheini na allant weithio gartref, yn enwedig pobl hunangyflogedig. Ac mae'n rhaid cael set glir o reolau i'w llywodraethu pan fyddant yn dychwelyd.

Ceir rhywfaint o ddryswch ynghylch y rheolau sy'n berthnasol i fusnesau yn yr Alban, Cymru a Gogledd Iwerddon. Gan fod iechyd y cyhoedd wedi’i ddatganoli, bydd angen i fusnesau yn y gwledydd hyn weithredu yn unol â'r rheoliadau cyfyngiadau symud datganoledig perthnasol. Yn y cyfamser, nid yw cyfraith iechyd a diogelwch wedi'i datganoli i'r Alban a Chymru. Yn y pen draw, rhaid i gyflogwyr gynnal eu hasesiadau risg eu hunain sy'n ystyried yr holl ganllawiau sydd ar gael, yn cynnwys canllawiau 'Gweithio’n ddiogel yn ystod coronafeirws (COVID-19)' Llywodraeth y DU a'r canllawiau iechyd y cyhoedd a gyhoeddwyd gan y gweinyddiaethau datganoledig. O ystyried y cymhlethdodau hyn, mae'n hanfodol fod y Llywodraeth yn rhoi rhyw fath o syniad sut y bydd y cyfyngiadau symud yn cael eu codi er mwyn rhoi cyfle i'r gymuned fusnes gydymffurfio â'r holl reolau hyn, sy'n wahanol i'w gilydd ar brydiau. Diolch, Lywydd.

Photo of Joyce Watson Joyce Watson Llafur 5:05, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Rwyf wedi clywed safbwyntiau eithaf gwahanol yma y prynhawn yma, ond rwy'n amlwg yn mynd i siarad o blaid y Llywodraeth, ac rwy'n falch iawn o fod yn rhan o grŵp—y grŵp sy'n rheoli yng Nghymru—lle mae'r holl adborth a gaf yn canmol y dull tawel, ystyriol o helpu i gadw pobl yn ddiogel yng Nghymru; o helpu pobl i ymdopi â sefyllfa ddigynsail lle mae gennym feirws sy'n llechu o'n cwmpas. Ac ni allwn ei weld, ni allwn ei deimlo, ni allwn ei gyffwrdd, ond un peth y gwyddom yw na allwn roi triniaeth i'w ddileu ar hyn o bryd chwaith.

Felly, rwyf wedi gwrando’n astud y prynhawn yma, ac mae Paul Davies yn ein cyhuddo o beidio â rhoi unrhyw obaith. Mae’n rhaid i mi wrthod hynny, yn amlwg, gan i mi ddarllen o’i ddatganiad fod gobaith, yn ei farn ef, yn golygu dilyn Llywodraeth ddi-hid y DU yn ddall. Mae hefyd yn galw am gydweithredu, ond serch hynny, rydym wedi gweld Llywodraeth y DU yn gwneud cyhoeddiad i agor ysgolion ym mis Mehefin yn Lloegr heb unrhyw ymgynghori, wrth gwrs, â'i gymheiriaid yn Lloegr sydd i fod i weithredu'r newidiadau hynny. Felly, credaf ei bod hi braidd yn anodd cydweithredu â Llywodraeth y DU pan na allant gydweithredu â'r awdurdodau llywodraeth leol o fewn eu ffiniau eu hunain hyd yn oed.

Rwyf wedi clywed cryn dipyn o sôn, unwaith eto, am wadu gwyddoniaeth, a gadewch inni beidio â chymryd sylw, wrth gwrs, o'r amcanestyniadau. Nid wyf yn synnu, wrth gwrs, fod Neil Hamilton wedi gwneud hynny, gan ei fod yn gwadu'r union wyddoniaeth sy'n dweud wrthym fod y newid hinsawdd yn digwydd o'n cwmpas, felly, o leiaf mae'n gyson yn hynny o beth. Ond yr hyn yr hoffwn ei drafod yma heddiw yw rhoi gobaith yn ôl i bobl, a dweud wrthynt y gallwch ymddiried mewn Llywodraeth a fydd yn mabwysiadu dull gofalus ac ystyriol o weithredu er mwyn eich helpu, a byddwn yn gwneud hynny, fel y nodwyd yn y ddogfen, drwy weld gwerth pob unigolyn, y bobl sydd ar y rheng flaen yn darparu gwasanaethau rydym oll yn eu gwerthfawrogi ac rydym yn mynd allan bob nos Iau i guro dwylo iddynt, a hynny'n hollol briodol. Ni fyddwn yn cyfeirio at y bobl hynny fel pobl 'heb lawer o sgiliau', a methu gweld eu gwerth—dyna'r union sgwrs a gafwyd yn San Steffan nos Lun pan fuom yn siarad am lafur gweithwyr mudol yn y GIG. Nid dyna a wnawn yng Nghymru, ac nid er mwyn bod yn wahanol; byddwn yn ei wneud am ein bod o ddifrif yn gwerthfawrogi'r bobl hynny. A phan ddown allan o hyn, byddwn yn parhau i weld eu gwerth gyda’r partneriaethau cymdeithasol, y contract, a fydd yn sicrhau y bydd yr holl gyfranogwyr o gwmpas y bwrdd ym mhob sgwrs ynglŷn â phobl yn dychwelyd yn ddiogel i'r gweithle. Golyga hynny y bydd y bobl sydd wedi cynnal y wlad drwy'r cyfnod eithriadol o anodd hwn yn parhau i gael eu gwerthfawrogi.

Dyna pam y byddaf yn cefnogi hyn heddiw, gan mai’r contract cymdeithasol hwnnw, y bartneriaeth gymdeithasol honno, dyna'n union sydd gennym yn awr, a dyna'n union fydd ei angen arnom ar gyfer y dyfodol. Ni allwn fynd yn ôl ar hynny byth. Rwy’n llwyr gefnogi’r datganiad a wnaed na fydd unrhyw gwmni yng Nghymru sydd wedi penderfynu peidio â thalu trethi yn y wlad hon yn cael unrhyw arian o bwrs y wlad. Os na allwch dalu i mewn i bwrs y wlad, pam ar y ddaear y dylid caniatáu i chi dynnu arian allan o'r pwrs cyhoeddus? Ac felly, wrth symud ymlaen, rydym wedi nodi ein safbwynt a byddwn yn cadw ato.

Rhaid i mi longyfarch yr holl bobl sy'n gweithio ar y rheng flaen yn y cyfnod anodd hwn. Ac mae’n gyfnod enbyd o anodd. Mae pobl wedi colli eu bywydau. Gwyddom hynny. Ac mae pobl yn cadw draw rhag aelodau o'u teuluoedd. Mae'r bobl sy'n darparu'r gwasanaethau rheng flaen yn hunanynysu ar wahân i’w teuluoedd. Ac rwyf wedi clywed enghreifftiau, enghreifftiau ofnadwy, o bobl sy'n rhannu llety, yn byw mewn mannau lle mae pobl eraill yn byw—llety a rennir—ac eto mae'r bobl eraill sy'n rhannu'r llety hwnnw yn eu hynysu, a chredaf fod angen i chi edrych ar hynny.

Rwyf am ddirwyn i ben, a hoffwn gofnodi fy mod yn llwyr gefnogi'r cynnig wrth symud ymlaen. Diolch.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 5:11, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Dim ond un cais i gyfrannu ymyriad. Dai Lloyd.

Photo of David Lloyd David Lloyd Plaid Cymru

Ie, diolch yn fawr, Llywydd, am eich amynedd. A allaf jest wthio'r Prif Weinidog yn bellach? Allaf i jest gofyn yn benodol beth mae eich strategaeth chi, Prif Weinidog, yn ceisio ei gyflawni? Ydych chi'n trio cael gwared â'r feirws yn llwyr o'n cymunedau, fel mae Seland Newydd wedi llwyddo i wneud, neu ydych chi ddim?

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

Y Prif Weinidog nawr, felly, i ymateb i'r ddadl. Prif Weinidog.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Llafur

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Lywydd. Dywedais wrth agor y byddwn yn dychwelyd at y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig ar ôl clywed gan y rhai a'u cynigiodd, ac rwy'n bwriadu gwneud hynny, ac yn dilyn hynny, yn dibynnu ar faint o amynedd fydd yn dal i fod gennych, fe geisiaf ateb rhai o'r bobl a gyfrannodd at y ddadl, os bydd amser yn caniatáu.  

Lywydd, mae'r Llywodraeth yn hapus iawn i bleidleisio o blaid y gwelliant sy'n pwysleisio cydweithrediad a chydgysylltiad ar draws pedair gwlad y Deyrnas Unedig. Mae'r sylw yn y cyfryngau bob amser yn canolbwyntio ar wahaniaethau. Mae ein hymagwedd sylfaenol yn gyffredin ar draws y pedair Llywodraeth—llacio'r cyfyngiadau'n raddol, y lens iechyd cyhoeddus y caiff mesurau penodol eu hasesu drwyddi. Nid yw'n wir fod ein dull ni o weithredu'n dilyn trywydd gwahanol i un y Deyrnas Unedig, fel y mae rhai cyfranwyr wedi awgrymu. Nid oes unrhyw dempled y bernir pawb arall yn ei erbyn. Mewn gwirionedd, mewn sawl ffordd, rwy'n meddwl y byddai dadansoddiad o'r hyn sydd wedi digwydd yn ddiweddar yn awgrymu mai Llywodraeth y DU mewn perthynas â'i chyfrifoldebau yn Lloegr sydd wedi dewis llwybr gwahanol i bawb arall.  

Ond nid ceisio codi cyfyngiadau penodol ar yr un pryd, fel yr awgrymodd Darren Millar, yw'r hyn rydym am ei wneud. Mae ein lens ar godi cyfyngiadau ar yr adeg iawn. Ac mae honno'n lens lawer pwysicach i weld pethau trwyddi. A pho fwyaf y gallwn siarad â'n cymheiriaid mewn Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig, y mwyaf tebygol y byddwn o gytuno ar y mesurau cywir a phennu'r adeg iawn, a dyna fy uchelgais o hyd—cyfrannu'n gadarnhaol at y posibilrwydd hwnnw.  

Mae'r ail welliant ar y papur trefn, Lywydd, yn tynnu sylw eto at y rhai sydd wedi colli eu bywydau a'r rhai sy'n cael eu gadael ar ôl i alaru. Rwy'n ceisio dweud ym mhob cynhadledd i'r wasg a phob datganiad fod unigolion y tu ôl i'r ffigurau rydym yn eu dyfynnu ar yr adegau hyn, unigolion â bywydau a allai fod wedi parhau'n hwy, a chost ddynol ar eu holau. Bydd y Llywodraeth yn cefnogi'r gwelliant ar ôl clywed yr hyn a ddywedodd Darren Millar, ar ôl clywed gan Rhianon Passmore yn ei disgrifiad huawdl o'r effaith anghymesur y mae'r feirws yn ei chael ar rai pobl a rhai lleoedd. Yr hyn na fyddwn yn ei wneud, Lywydd, yw cymryd cyngor Mr Hamilton a'i alwadau i fod yn feiddgar. Mae ei alwadau i fod yn feiddgar yn—. Byddai pris ei alwad i fod yn feiddgar yn cael ei dalu ar ffurf bywydau pobl eraill. Ac rwy'n cofio bob tro y bydd gennym benderfyniad i'w wneud yma yn Llywodraeth Cymru—mai pobl go iawn yw'r rhain, gyda theuluoedd go iawn a bywydau go iawn i'w byw, ac nid wyf yn mynd i fod yn feiddgar ar eu traul hwy.  

Mae gwelliant 4, Lywydd, yn galw am gynnydd yn y dirwyon uchaf y gellir eu rhoi am beidio â chydymffurfio â rheoliadau iechyd cyhoeddus. Rwy'n ddiolchgar iawn i'n prif gwnstabliaid a chomisiynwyr yr heddlu a throseddu am y cydweithrediad agos rhyngom yn ystod yr argyfwng, ac am y dystiolaeth a gyflwynwyd ganddynt i Lywodraeth Cymru ddechrau'r wythnos hon. Bwriadaf weithredu ar y dystiolaeth honno cyn y penwythnos gŵyl y banc sy'n dod.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Llafur 5:15, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Roeddwn yn meddwl bod Helen Mary Jones wedi rhoi cyfrif mor rhesymol ag a glywais am yr angen i ymateb i'r bobl sy'n ymroi yn ystyfnig ac yn barhaus i wrthod ufuddhau i'r rheoliadau. Nid oedd hi'n deg pan ddywedodd nad oedd y Llywodraeth wedi bod yn gwrando; rydym wedi bod mewn sgwrs barhaus â'n prif gwnstabliaid a chyda'n comisiynwyr heddlu a throseddu, ac wedi i'r offerynnau cyfreithiol angenrheidiol gael eu rhoi ar waith, byddaf yn gallu darparu manylion am ein bwriadau a sut y mae ein hargymhellion yn caniatáu inni bleidleisio o blaid y gwelliant hwn.

Lywydd, fel y dywedais yn gynharach, mae system brofi, olrhain a diogelu yn cael ei sefydlu. Cyn codi'r cyfyngiadau mewn modd sylweddol, rhaid bod y system honno ar waith, ac rwy'n falch o gadarnhau hynny eto wrth bleidleisio o blaid gwelliant 5.

Bydd y Llywodraeth hefyd yn cefnogi gwelliant 9 ar y papur trefn. Mae angen i mi fod yn glir, lle mae'r gwelliant yn dweud, 'i gyflwyno incwm sylfaenol cyffredinol', mai cefnogi'r gwaith rhagarweiniol y byddai ei angen i sefydlu incwm sylfaenol ar gyfer y Deyrnas Unedig y mae'n ei olygu. Rwy'n amau na fyddai cefnogwyr cryfaf y system honno hyd yn oed yn honni ei bod yn barod ar y silff i'w chyflwyno'n llawn. Fodd bynnag, Lywydd, mae sawl agwedd ar incwm sylfaenol cyffredinol eisoes ar waith—pensiwn y wladwriaeth i bobl hŷn a budd-dal plant i enwi'r rhai mwyaf amlwg. Wrth inni ddod allan o'r argyfwng economaidd y mae coronafeirws wedi ei greu, galw effeithiol fydd yr hyn y bydd ein heconomi ei angen. A'r ffordd orau o greu galw effeithiol yw gwneud yn siŵr fod arian yn nwylo ein cyd-ddinasyddion i allu prynu nwyddau a gwasanaethau. Pa un a ydym yn ei alw'n incwm sylfaenol cyffredinol, yn incwm dinasyddion, yn ddifidend cymdeithasol, maent i gyd wedi'u gwreiddio mewn ymdeimlad o undod cymdeithasol. Ac fel y dywedodd llawer o siaradwyr eraill, does bosibl nad yw'r holl brofiad hwn yn ein dysgu mai undod cymdeithasol yw'r adnodd mwyaf gwerthfawr sydd gennym fel cymuned.

Lywydd, yr un gwelliant na allwn ei gefnogi yw gwelliant 3. Mae'n or-benodol mewn rhai agweddau, ac nid oes modd ei weithredu mewn ffyrdd eraill. Mae gennym gynllun ariannol priodol; rydym wedi ei gyflwyno dros amser, byddwn yn ei ailadrodd ac yn ei ddwyn ynghyd yn y gyllideb atodol gyntaf. Ac mae gennym grwpiau ym mhob rhan o'r Llywodraeth—fel y gofynnodd Paul Davies amdanynt—yno'n barod, yn gweithio ar weithredu llwybr allan o'r argyfwng. Ond mae amserlenni, cerrig milltir a thargedau yn iaith sy'n perthyn i gyfnod gwahanol a chyd-destun gwahanol. Fel yr eglurais yn gynharach heddiw, mae gweithredu unrhyw fesurau'n dibynnu nid ar reolaeth ond ar allu hyblyg i ganfod cynnydd y clefyd a graddnodi ein mesurau yn erbyn y cyngor meddygol a gwyddonol ar y pryd. Mae poblogi cynllun gyda gweithredoedd sydd ymhell yn y dyfodol ac mewn amgylchiadau na all yr un ohonom eu rhagweld yn cynnig ymdeimlad ffug o sicrwydd i bobl. A chyflwynodd Huw Irranca-Davies y ddadl honno'n gadarn iawn y prynhawn yma yn fy marn i.

Ni fyddwn yn clymu ein hunain wrth weithredoedd penodol sydd o reidrwydd yn fympwyol eu natur. Mae ein prif swyddog meddygol wedi dweud droeon ei bod hi'n ymddangos bod y coronafeirws yn feirws sy'n meddu ar lawer o nodweddion annisgwyl, a bydd angen inni lywio ein ffordd drwy'r dyfodol hwnnw mewn modd sy'n rhoi sylw i'r dystiolaeth, yn rhoi sylw i'r amgylchiadau, ac yn amlwg, bydd angen inni allu dangos i bobl yng Nghymru fod y mesurau a roddwn ar waith yn seiliedig ar yr amgylchiadau a wynebwn gyda'n gilydd.

Lywydd, os caniatewch i mi wneud hynny, rwyf am ymateb yn fyr iawn i rai o'r manylion yn rhai o'r cyfraniadau. Mae nifer o gyfranwyr Plaid Cymru yn arbennig wedi tynnu sylw at Seland Newydd a'i strategaeth ddileu. A dywedodd Adam Price ei bod yn bwysig dysgu gan eraill. Rwy'n cytuno, mae'n bwysig dysgu gan eraill, ond dangosodd cyfraniad Neil Hamilton pa mor hawdd yw hi i ddod i'r casgliadau anghywir o brofiadau mannau eraill, yn hytrach na'r rhai cywir. Ac mae Seland Newydd yn ynys. Nid oes ganddi ffin ar y tir â phoblogaeth arall, ac mae strategaeth ddileu yn llawer haws ei gweithredu a'i chyflawni pan nad ydych yn sefyll foch ym moch â gweinyddiaeth sydd efallai'n gwneud pethau gwahanol.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Llafur 5:20, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Roeddwn yn cytuno'n gryf, fodd bynnag, â'r hyn a ddywedodd Adam Price am y gyd-ganolfan bioddiogelwch a'i gallu i edrych am gamau gweithredu ar lefel leol. Rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd am y potensial ar gyfer hynny a byddwn am wneud y gorau o'n gallu i fanteisio ar y potensial hwnnw.

Gwrandewais yn astud ar yr hyn a ddywedodd Nick Ramsay. Gofynnodd imi wario arian ar awdurdodau lleol, ar brifysgolion, ar y gronfa cymorth dewisol, ar dwristiaeth a nifer o amcanion cwbl haeddiannol eraill. Gofynnodd i mi am eglurder ariannol. Gadewch i mi ddweud: nid rhagor o eglurder sydd ei angen arnom, ond rhagor o arian. Ac er mwyn gallu rhoi sylw i'r galwadau niferus i ateb yr amgylchiadau a wynebwn yng Nghymru, bydd arnom angen Llywodraeth y DU sy'n gallu gweithredu, nid drwy ailgyflwyno cyni, ond drwy chwistrellu galw i mewn i'r economi, drwy gynnig yr ysgogiad inni—yr ysgogiad ariannol—y bydd ei angen arnom er mwyn rhoi sylw i'r llu o bethau y cyfeiriodd Nick Ramsay atynt.

Hoffwn orffen drwy ddwyn ynghyd un neu ddau o gyfraniadau gan Lynne Neagle a Joyce Watson. Gadewch i mi ddweud cymaint roeddwn yn cytuno â thair o'r egwyddorion allweddol a nodwyd gan Lynne Neagle. Cydraddoldeb: mae'n ofnadwy mai cyfoeth yw'r darian orau yn erbyn y feirws hwn. Roeddwn yn meddwl bod Joyce Watson wedi gwneud cyfraniad eithriadol i'r ddadl y prynhawn yma drwy dynnu sylw at y ffyrdd ymarferol y mae bywydau pobl, sy'n ddigon anodd yn y lle cyntaf, yn cael eu gwneud yn anos byth bellach ers ymddangosiad y clefyd. Ac mae'r Llywodraeth hon wedi rhoi cydraddoldeb ar flaen y lens y byddwn yn ei defnyddio wrth inni gynllunio llwybr allan o'r coronafeirws gyda'n gilydd.

A phan ddywedaf 'gyda'n gilydd', rwy'n tynnu sylw at yr ail o'r egwyddorion a amlinellodd Lynne, sef partneriaeth. Ac mae cryfder llywodraeth leol wedi dod yn amlwg yn yr argyfwng hwn. Ac rwy'n talu teyrnged i arweinydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen—y gymuned y mae Lynne yn ei chynrychioli yn y Cynulliad—am bopeth y mae wedi'i wneud gydag arweinwyr eraill i droi pŵer llywodraeth leol a'u presenoldeb ar lawr gwlad mewn cymunedau ledled Cymru er budd y poblogaethau lleol hynny ac yn enwedig i'r rheini sydd wedi bod fwyaf o angen cymorth.

Ac yn olaf, a gaf fi rannu yn yr hyn a ddywedodd Lynne am agweddau cadarnhaol y profiad a gweld rhywfaint o obaith ym mhob dim rydym wedi mynd drwyddo? Neithiwr, Lywydd, cymerais ran mewn Iftar rhithwir a ddaeth â phobl ynghyd o bob ffydd wahanol ym mhob rhan o Gymru mewn seremoni deimladwy iawn, ac roedd fy nghyd-Aelod, Jane Hutt, ac eraill yn bresennol. Yn y digwyddiad hwnnw, rhoddwyd cyfle i lais rhywun a ddisgrifiwyd fel aelod cyffredin o'r gymuned yn y ganolfan yma yng Nghaerdydd siarad â ni ynglŷn â sut beth oedd byw mewn ardal ddinesig drwchus ei phoblogaeth mewn tŷ bychan gyda thri mab yn eu harddegau a gŵr, oll yn ceisio byw o dan yr un to, ac roedd hi'n gwbl ysbrydoledig yn y ffordd y canolbwyntiai ar y pethau cadarnhaol y mae'r teulu hwnnw a'r gymuned honno wedi'u cael o'r profiad hwn.

A dyna lle caf hyd i'r gobaith—dyna lle caf hyd i'r gobaith—yn y profiadau y mae dinasyddion Cymru wedi'u cael, y ffordd y maent wedi dod o hyd i ffyrdd o ddod yn agosach at ei gilydd o fewn y cartref a chyda'r rhai sy'n byw o'u cwmpas, a'r penderfyniad a fynegwyd yno i adeiladu ar y ffordd bwyllog ac ystyriol y mae'r Llywodraeth hon yn benderfynol o ddod o hyd i ffordd allan o'r coronafeirws, ffyrdd o fod yn ddiwyd, o fod yn fanwl yn y modd y gwnawn benderfyniadau yma yng Nghymru, a thynnu ar y cryfder hwnnw, y cryfder allweddol hwnnw, sy'n rhoi undod inni—yr undod o wybod ein bod yn rhannu'r profiadau hynny, ein bod yn canfod pethau cadarnhaol ynddynt a chyda'n gilydd, rydym yn gweithredu i ganfod ffordd y tu hwnt i'r coronafeirws sy'n rhoi sylw i'r rhai sydd â'r anghenion mwyaf, sydd wedi cyfrannu fwyaf ac y dylid seilio'r dyfodol ar eu anghenion.  

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 5:25, 20 Mai 2020

(Cyfieithwyd)

Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Oes, rwy'n gweld gwrthwynebiad gan Siân Gwenllian. Cafwyd gwrthwynebiad, felly gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.