5. Datganiad gan y Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol: Anabledd Dysgu: Rhaglen Gwella Bywydau

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:26 pm ar 3 Gorffennaf 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Ceidwadwyr 4:26, 3 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch am eich datganiad. Fel cadeirydd grwpiau trawsbleidiol, gan gynnwys anabledd ac awtistiaeth, rwy'n cymeradwyo eich datganiad: ceir ardaloedd bychan o arfer da, ond mae gormod o bobl yn gorfod brwydro i gael cymorth ac addasiadau i'r gwasanaethau sydd eu hangen i'w caniatáu i fyw bywydau cyffredin.

Rydych yn cyfeirio at weithio gyda'r Gweinidog Tai ac Adfywio. Sut, ochr yn ochr â hi, y byddwch yn edrych ar adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, a ystyriwyd yn ddiweddar gan y grŵp trawsbleidiol ar anabledd, a ddangosodd mai dim ond un yn unig o 22 o awdurdodau Cymru sydd â tharged canrannol ar gyfer cartrefi hygyrch a fforddiadwy, a hefyd ar bryder a godwyd yn fy ngwaith achos fy hun yn y gogledd bod diffyg cysylltiad rhwng anghenion unigolion, yn enwedig ar y sbectrwm awtistiaeth, i fyw'n annibynnol gyda chymorth priodol, ac ymwybyddiaeth awdurdod lleol a'i ymgysylltiad, yn aml, â darparwyr tai cymdeithasol, fel Cymdeithas Tai Dewis Cyntaf, sy'n gweithio yn fy rhanbarth i, i gynllunio a darparu'r rheini? Oherwydd pan fyddan nhw'n gwneud hynny'n iawn, gall chwyldroi ansawdd ac annibyniaeth bywydau.

Rydych yn cyfeirio at fyrddau partneriaethau rhanbarthol. Sut ydych yn cyfeirio at y pryder, y gwn iddo gael ei fynegi ichi gan Gynghrair Henoed Cymru ddechrau'r flwyddyn hon, bod cynrychiolwyr y trydydd sector, gan gynnwys yn y maes hwn, ar fyrddau'r partneriaethau rhanbarthol hynny'n teimlo eu bod wedi eu gwthio i'r cyrion? Roedd hon yn farn neu'n bryder a fynegwyd imi hefyd mor ddiweddar â dydd Gwener diwethaf—pan agorais, gyda phrif gwnstabl Heddlu Gogledd Cymru, y Ganolfan Arwyddo-Golwg-Sain yn y gogledd—gan gynrychiolwyr o fyrddau partneriaethau rhanbarthol a oedd yn bresennol fel gwesteion.

Rydych yn cyfeirio at sicrhau bod pobl yn cael llwybr i waith. Pa gysylltiad yr ydych chi, neu eich cyd-Aelodau, wedi ei gael gyda thimau partneriaeth cymunedol newydd yr Adran Gwaith a Phensiynau, sydd wedi cael eu recriwtio yn allanol, o'r trydydd sector yn bennaf? Cyfarfûm â phobl yn fy ardal i yn ddiweddar sydd wedi gweithio yn flaenorol mewn elusen awtistiaeth ac i Remploy, yn cyflawni prosiect 12 mis i gefnogi pobl sy'n agored i niwed, i uwchsgilio staff Canolfan Byd Gwaith a chodi pontydd rhwng y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector.

Roeddech yn cyfeirio at Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) yn yr adroddiad yr ydych yn gwneud datganiad arno, ac, wrth gwrs, mae hon yn gosod dyletswydd arbennig ar awdurdodau lleol i hyrwyddo cysylltiad y bobl wrth gynllunio a darparu gwasanaethau gofal a chymorth. Mae 'Rhan 2 y Cod Ymarfer (Swyddogaethau Cyffredinol)' yn pwysleisio hynny'n fawr, gan roi hawliau a chyfrifoldebau clir a diamwys ar y bobl. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r sefyllfa, er enghraifft, sy'n bodoli yn Wrecsam ar hyn o bryd, lle mae newidiadau o fewn gwasanaethau addysg ac anabledd i oedolion i'r prosiect cyfleoedd gwaith yn Wrecsam yn bygwth swyddi tua 100 o bobl ag anawsterau dysgu? Mae nifer o deuluoedd yn dweud wrthyf i fod gwasanaethau oedolion Wrecsam yn adolygu'r prosiectau, ac fel rhan o'r adolygiad, yn cynnal cyfnod ymgynghori. Ond mae amodau'r adolygiad a'r ymgynghoriad yn gamarweiniol, ac yn awgrymu bod y gwasanaethau cymdeithasol yn gwrando ar yr hyn y mae'r rhieni yn ei ddweud ac yn cymryd hynny i ystyriaeth cyn y gwneir penderfyniad, er mai'r gwir amdani yw bod y penderfyniad eisoes wedi cael ei wneud. Roedd y swyddog yn honni, medden nhw, fod yr adolygiad yn cael ei gynnal i fodloni meini prawf y Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant, ond nid ydyn nhw'n gweld sut y gall hynny fod yn wir.

Dim ond dau grŵp yn olaf, os caf i sôn amdanyn nhw—. Fel y gwyddoch, mae'r Gymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar wedi tynnu sylw at bryder ynglŷn â'r bwlch cyrhaeddiad parhaus i ddysgwyr byddar. Fel y dywedant, nid yw byddardod yn anhawster dysgu, ond caiff dysgwyr byddar eu hanablu gan annhegwch parhaus o ran canlyniad. Maen nhw 26.2 y cant yn llai tebygol o gael gradd A i C yn yr iaith Gymraeg, Saesneg, mathemateg a gwyddoniaeth, mewn cyfuniad, na phoblogaeth ysgol yn gyffredinol. Wrth gwrs, mae hyn wedi bod yn digwydd ers i mi fod yn y lle hwn. A hefyd, er pryder iddyn nhw, er bod plant byddar yn cael trafferth i gael cydnabyddiaeth a dealltwriaeth o'u hanghenion gofal cymdeithasol, mae Rheoliadau Gofal a Chymorth (Asesu) (Cymru) 2015 yn dweud:

'Rhaid i awdurdod lleol sicrhau bod unrhyw berson sy’n cynnal asesiad...yn meddu ar y sgiliau, yr wybodaeth a'r cymhwysedd i gynnal yr asesiad o dan sylw', yn achos plentyn byddar, yn rhy aml, nid yw'r asesiadau yn cael eu llywio gan wybodaeth arbenigol o anghenion gofal cymdeithasol plant byddar.

Yn olaf, o ran y digwyddiad a gynhaliais amser cinio heddiw ar gyfer Epilepsi Cymru, roeddwn yn llywyddu yn eu digwyddiad blynyddol Cefnogi Pobl ag Epilepsi yng Nghymru, a gofynnwyd imi godi'r pwyntiau olaf hyn. Mae gan un o bob pump o bobl ag epilepsi anhawster dysgu. Mae gan rai ag epilepsi cymhleth yn gyffredin iawn anawsterau dysgu amrywiol yn gydamserol, ond nid yw pobl ag epilepsi cymhleth yn gallu cael triniaeth neu wasanaethau fel, ac yn arbennig, y deiet keto, er bod hon yn driniaeth reng-flaen a argymhellir gan ganllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, ac a argymhellir gan NICE hefyd ar gyfer plant ag epilepsi wedi'r defnydd aflwyddiannus o ddau gyffur rheng-flaen. Maen nhw'n mynegi pryder ynghylch ymwybyddiaeth a gwasanaethau cymorth. Maen nhw'n mynegi pryder ynghylch gwasanaethau cymorth iechyd meddwl. Maen nhw'n mynegi pryder ynghylch ymchwiliadau pellach pan na fydd y diagnosis yn amlwg, gan gynnwys yr angen am brofion genetig, nad oedden nhw, fel y clywsom gan y bobl oedd yn bresennol, yn aml yn cael eu cynnig.

Byddaf yn cloi ar y pwynt hwnnw. Gallwn i, yn anffodus, fel y gallwch ddychmygu, fynd ymlaen drwy'r dydd ar y pwnc hwn. Ond rwy'n gobeithio y byddwch chi'n rhoi ystyriaeth wirioneddol i'r pryderon hyn a godwyd, bob un ohonyn nhw, gan rai nad ydyn nhw'n wleidyddion a heb gysylltiadau pleidiol wleidyddol.